Smelly business

Terwijl ik in de afgelopen dagen dobberde in de Middellandse Zee overdacht ik alles dat ik recent las in het boek 'Leviathan, or The Whale' (2008) van de Britse schrijver en journalist Philip Hoare (1958). Hij kreeg er een prestigieuze BBC-prijs voor in 2009. Hoare groeide op aan de zuidkust van Engeland en raakte gefascineerd door zeezoogdieren. Dat schept een band. Bovendien zijn we van dezelfde generatie. Toen hij als jonge vent op de dansvloer van een Britse disco stond, werd op de Azoren -land van de Europese Unie- fanatiek op walvissen gejaagd... Beschamend!

Ik tikte het boek in januari 2012 in een tweedehandswinkel op de kop; mijn ogen werden naar de omslag gezogen. Ik las het in het vliegtuig op weg naar Bali, nam het daarna mee naar Nederland en Frankrijk en bracht het uiteindelijk terug naar Spanje. Nu is het uit en dat betreur ik. Dat is een dubbel gevoel. Aan de ene kant is het fijn van een goed boek te genieten tot de laatste bladzijde, aan de andere kant is het jammer dat iets interessants ten einde komt.

Dit is een meesleepend boek: het gaat 420 bladzijden lang over het betreurenswaardige lot van walvissen door de eeuwen heen en in alle windstreken. De regelmatige lezer weet dat zeezoogdieren mij na aan het hart liggen. Ik denk dat de walvis als dier het meeste leed onderging -en ondergaat- door menselijk handelen. Vooral de potvis (Physeter macrocephalus; sperm whale in het Engels) kreeg het door de eeuwen heen extreem zwaar te verduren. Ooit zag ik levende potvissen voor mijn neus in Nieuw-Zeeland en een aangespoelde op het strand van Scheveningen (zie blog 'Viswijffies', juli 2008).

In het boek las ik nare dingen: hoe walvissen dagelijks met honderden en soms duizenden tegelijk op brute wijze werden gedood. In alle wereldzeeën, door Amerikanen, Aziaten en Europeanen. Ook Nederland liet zich in de 18de eeuw niet onbetuigd. Hollanders bleken bedreven en gedreven walvisvaarders. Men doodde niet alleen individuen maar ook moeders met kalveren en kalveren afzonderlijk. Het is dan ook niet verwonderlijk dat het aantal rondzwemmende walvissen razendsnel terugliep. Eeuwenlang was de walvisvangst een industrietak waarin veel geld omging. Vele lichaamsdelen van een walvis vertegenwoordigden waarde maar het ging vooral om olie.

Hoare bezocht epicentra van de walvisvaart over de gehele wereld, legde bezoeken af aan natuurhistorische musea en sprak met (nazaten van) voormalige walvisvaarders. Het is opmerkelijk dat zij een walvis als 'vis' zagen. Een walvis is toch echt een zoogdier, zoals jij en ik. Met hersenen zoals jij en ik. Het type hersencellen van een bultrug komt overeen met dat van mensen. Een walvis is een intelligent dier, het kent emoties, ook zoals jij en ik. Daarvan geeft Hoare vele voorbeelden, zonder sentimenteel te worden. Mensen die walvissen doodden, hadden minder last van hun geweten als ze hun slachtoffer tot koudbloedige vis bestempelden, zonder gevoel en zonder hersenen.  Een zeezoogdier doden is immers als het doden van een medezoogdier. Dat maakt een walvisvaarder tot massamoordenaar en wie wil dat nu zijn?!

Het is niet alleen kommer en kwel dat hij beschrijft. Zijn liefde voor deze giganten van de oceanen spat bijna van elke bladzijde. Daarmee werd het voor mij een enerverende leeservaring. Ik deel zijn passie namelijk. Het boek staat bovendien bol van de interessante feiten. Historische maar ook hedendaagse feiten.

Een van de dingen die nieuw voor mij was, is het bestaan van ambergrijs. Het is afkomstig uit het lichaam van een potvis. Uit het rectum van het dier, om precies te zijn. Zowel mannelijke als vrouwelijke walvissen kunnen de stof voortbrengen maar slechts 5 à 10 procent van de potvispopulatie doet het. Ambergrijs is een wasachtige substantie die wordt geproduceerd door het spijsverteringsstelsel van de potvis. Scientists hypothesize that ambergris is used by the whale's digestive system to ease the passage of sharp objects from the things they eat, such as squid beaks.Wetenschappers veronderstellen dat grijze amber wordt gebruikt om de doorgang van scherpe dingen die ze eten (zoals inktvissnavels), te vergemakkelijken. Hardened pieces of ambergris often contain bits of squid beak and other sharp objects.De stof is lichter dan water en drijft dus in zeeën, spoelt aan kusten aan of zit vast in vissersnetten. Ik bedacht mij dat ik het wellicht al eens had kunnen zien liggen maar als je niet weet waarnaar je kijkt, herken je het niet.

Ten tijde van de walvisjacht werd de substantie handmatig uit de endeldarm van individuele zeezoogdieren verwijderd. De stof wordt gebruikt in vele parfums, believe it or not! Daar de potvis bijna is uitgestorven, werd ambergrijs zeer zeldzaam. Ik vond op het web een verslag van een Australisch echtpaar dat op een strand van West-Australië een brok vond met een waarde van $ 300.000.

Wat ik evenmin wist, is dat walvissen huidkanker kunnen krijgen. Het verbaast mij niet. Wetenschappers van de Queen Mary University of London verzamelden gedurende drie jaar huidmonsters van circa 150 individuele walvissen. Hun onderzoek betrof potvissen, blauwe vinvissen (Balaenoptera musculus) en -gewone- vinvissen (B. physalus) in de Golf van Californië. In het laboratorium onderzochten ze huidbiopten die werden verzameld door dartpijltjes in de huid van walvissen te schieten. Die huidmonsters stelden onomstotelijk vast dat er bij alle walvissoorten sprake is van blootstelling aan te veel zonlicht. 95% van de huidmonsters vertoonde zonneschade, in 56% van die gevallen was zelfs sprake van schade in de diepere huidlagen. "The whales are being hammered by UV rays every day, every time they surface. The big question is whether their cellular repair mechanisms are being exceeded." Als hun afweer faalt, kan dit leiden tot chronische gezondheidsproblemen, inclusief kanker.

In october 2011, aan de vooravond van onze reis naar Australië, blogde ik over een albino-bultrugkalf dat met zijn moeder bij Bondi Beach was gespot. Mensen noemden het walvisje liefkozend Migaloo, 'witte' in de taal van de Aboriginals. Welnu, dat dier zou naar verluidt aan huidkanker zijn overleden... Walvissen blijven het voor hun -grote- kiezen (casu quo baleinen) krijgen. Helaas.