Perfect reisgezelschap

Illustratie: Michael Leunig

Een hersenscan van lezende mensen toonde aan dat bij die activiteit 17 verschillende regio’s in de hersenen worden aangesproken. Lezen vergroot de dichtheid, omvang en snelheid van het netwerk van hersencellen. Mijn conclusie: lezen houdt een mens mentaal sterk en gezond. Joehoe… eindelijk is het nut van lezen wetenschappelijk aangetoond!

Twee onderzoekers van de Vrije Universiteit publiceerden onlangs hun resultaten in het vaktijdschrift De Psycholoog van oktober 2015. Uit hun studie blijkt dat lezen van literaire fictie niet zonder meer en zelfs niet tijdelijk bijdraagt aan een vergroot empatisch vermogen (in het artikel Theory of Mind genoemd). 'Het lijkt dan ook nogal voorbarig om mensen aan te zetten tot het lezen van literaire fictie met als doel het inlevingsvermogen in anderen te verhogen. Hoe mooi dit idee in principe ook klinkt, het blijkt in een onafhankelijke meting empirisch niet robuust te zijn.' Helaas juichte ik te snel.

De boekenveelvraat in mij deert dat niet, ik blijf mijn grootste passie volgen, of het nut nu is bewezen of niet. Barefoot zonder Boeken is als een... uh... mens zonder ziel. Mijn liefje beweert grappend dat ze in onze relatie maar één concurrent heeft: boeken. Ze heeft gelijk; ik ga ermee naar bed en ik sta ermee op. Onlangs las ik misschien wel het mooiste boek van 2015: ‘Jij zegt het’ van Conny Palmen. Ik ben een liefhebber van haar werk, las alles dat ze tot nu toe schreef. Het is literatuur met hoofdletter L, wat mij betreft. Bij literatuur als kwaliteitsaanduiding gaat het, wat mij betreft, om boeken met complexe verhaallijnen en vernieuwend taalgebruik, aan werken die niet oppervlakkig en voorspelbaar zijn.

Illustratie: Siegfried Woldhek

Palmens recente boek gaat over de liefdesrelatie van de Amerikaanse Sylvia Plath en de Brit Ted Hughes, twee complexe persoonlijkheden met zeer verschillende achtergronden die tenminste één ding gemeen hebben: beroemd worden als dichter of schrijver. Tussen hen ontstaat een symbiotische en tegelijkertijd destructieve liefde. Ze trouwen, er worden twee kinderen geboren, wonen beurtelings in de Verenigde Staten en Engeland. Hughes is literair succesvol, Plath (die last heeft van depressies) worstelt met verleden en heden. Hij krijgt een affaire met een andere vrouw en Plath zet hem het huis uit; ze leven daarna gescheiden van elkaar. Op 11 januari 1963, op 30-jarige leeftijd, pleegt zij zelfmoord, Hughes achterlatend met een enorm schuldgevoel en twee piepkleine kinderen. Postuum wordt Plath alsnog beroemd. Hughes wordt door haar fans jarenlang in een kwaad daglicht gesteld. Hij zwijgt, totdat Palmen hem laat spreken. Het is fictie die non-fictie benadert, aldus een literair recensent van Vrij Nederland.

Ik kreeg het boek te leen van leesmaatje Ben met wie ik graag en regelmatig praat over wat we lezen. We wisselen regelmatig werken uit: hij nieuwe, ik oude. Het betreft altijd papieren tijgers; in tegenstelling tot muzelluf houdt Ben niet van digitaal lezen. Wat zou ik zijn zonder reader? Een pakezel met een loodzware reistas!

Lezen opent deuren naar de wijde wereld, boeken verbinden ons met andere culturen. Literaire fictie stimuleert de verbeelding en stelt ons in staat ons te verdiepen in anderen. Moderne fictie verschaft ons inzicht in de wereld waarin we leven, in onszelf en de mensen om ons heen. (Auto)biografieën en geschiedenisboeken doen iets vergelijkbaars maar dan in andere tijden. Dergelijke boeken stellen ons in staat overeenkomsten en verschillen te zien met onze eigen tijd en omstandigheden. De Brit Mark Haddon, auteur van het bijzondere boek ‘The Curious Incident of the Dog in the Night’ (verhaal over een kind met Asperger dat amateur-detective wordt) zegt dat lezen “primarily a symptom [is] of a healthy imagination, of our interest in this and other worlds, of our ability to be still and quiet, of our ability to dream during daylight.”

Ben leest elk boek uit, of het hem nu bevalt of niet. Ik vroeg hem waarom. Omdat je nooit weet of er zich in de rest van het boek iets ontwikkelt dat je niet wilt missen. Iets wat de schrijver jou als lezer koste wat het kost wil mededelen. Goed punt! Een boek uitlezen is in die zin een opgelegde taak, een soort academische opdracht. Zelf lees ik niet elk boek uit, al is het altijd mijn intentie. Het leven is te kort voor slechte boeken. De Britse schrijver en criticus Tim Parks zegt het in zijn boek ‘Where I am Reading From. The Changing World of Books’ dat ik gebruik als naslagwerk, als volgt: “Schopenhauer, who thought and wrote a great deal about reading, is on Dr. Johnson’s side: life is too short for bad books and a few pages should be quite enough for a provisional estimate of an author’s productions. After which it is perfectly okay to bail out if you’re not convinced.”

Van dezelfde Ben ontving ik ook deel 4 van Stieg Larssons Millenium Trilogie, getiteld Wat ons niet zal doden (The Girl in the Spider’s Web). Ik haal mijn neus niet op voor een boek met veel suspense! De Zweedse auteur David Lagercrantz pakte de draad van Larssons serie op en daarmee haalde hij zich heel wat op de hals. Deel vier schrijven van een drieluik van een dode collega? Ik vroeg mij in alle ernst af of ik dit boek wel zou moeten lezen. Mijn nieuwsgierigheid won het van mijn schroom. Het antwoord is een volmondig Ja, zij het na een weifelend begin. De auteur bracht op weldoordachte wijze verdieping aan in het leven van een van de hoofdpersonages in het boek: Lisbeth Salander. Lagercrantz’ lange verantwoording aan het einde van het boek overtuigde mij van zijn oprechte bedoelingen. Dit boek heeft een heuse cliff hanger dus de opvolger zit alweer in de pen.

Lezen is een van die dingen die je niet gelijkertijd met iets anders kunt doen en dat maakt het extra fijn, in deze tijd van multi-tasken en zappen. Het zijn gewaardeerde, stille uren. Een boek vraagt om absolute toewijding als je er maximaal van wilt genieten. Dat maakt lezen tijdens een vliegreis zo’n geliefde bezigheid. Je geeft je over, laat de drukke wereld letterlijk onder je voorbij glijden en dagdroomt weg in een goed boek.

Ik vulde mijn reader voor de aanstaande reis met de 2015-romans van Jonathan Franzen (Purity), Andy Weir (The Martian), David Baldacci (Memory Man) en Harper Lee (Go Set A Watchman). Daarnaast staan de nieuwe autobiografie van Jessye Norman en van Morrissey erop en gaat veel nieuwe non-fictie mee, onder andere van Aziz Ansari (Modern Romance). Favorieten als Ian McEwan, Nicholas Sparks, Stephen King, Salman Rushdie, Robert Harris, Julia Navarro, Dave Eggers, Cecilia Ahern, Tim Winton, Jodi Picoult, Juan Gabriel Vásquez, Daniel Silva, James Patterson, Chaim Potok, Irving Stone, Neal Stephenson, Amos Oz, Haruki Murakami, David Vann, Arturo Perez-Reverte, Alice Hoffman en Paul Theroux vergezellen mij.

Een bont gezelschap, perfecte reismaatjes.