Twee hogesnelheidstreinen op elkaar

Foto: Emilio Morenatti (AP)

Spanje, mijn tweede Vaderland, is vandaag kleiner dan gisteren... Is het dan wellicht niet letterlijk zo, figuurlijk is het dat wel degelijk. 
De Catalanen gingen gisteren naar de stembus om zich uit te spreken over onafhankelijkheid van Spanje. Vanaf 9 uur 's ochtends, bij de opening van de stemlokalen, volgden mijn liefje en ik het Spaanse nieuws op de voet. Op tv en internet.

Catalonië heeft 7.5 miljoen inwoners en is goed voor bijna 20% van Spanje’s bruto nationaal product (circa €224 miljoen in 2016); meer dan de economie van Portugal. Hoofdstad Barcelona is het epicentrum van de Spaanse toeristenindustrie. In 2016 ontving de stad 8 miljoen toeristen. Catalonië heeft een aanzienlijke mate van politieke autonomie maar voor de huidige bestuurders gaat die niet ver genoeg.

De hoofdstad van de regio werd in september 1714 bezet door de troepen van Felipe V, de eerste Bourbon-koning van Spanje. Die bezetting ging gepaard met verlies van autonomie. De Catalaanse zucht naar politieke autonomie -los van Madrid- leidde in de jaren '30 van de vorige eeuw tot de Spaanse burgeroorlog en tot het aan de macht komen van generaal Franco. Hij verbood de Catalaanse taal en onderdrukte menig burgerrecht. Na de dood van Franco (1975) keerde de democratie terug, werd een nieuwe grondwet geschreven die een verdere decentralisatie maar geen formele federatie tot gevolg had.

In september 2015 wonnen separatistische partijen Junts pel Sí (Samen voor Ja) en CUP een meerderheid aan zetels in het Catalaanse parlement; ze kregen circa 48% van de stemmen, geen meerderheid. Met dit referendum loste de coalitie van deze partijen die Catalonië sindsdien bestuurt, hun verkiezingsbelofte in.

De centrale regering in Madrid was vierkant tegen een referendum over Catalaanse onafhankelijkheid, net als alle Spaanse rechtbanken die zich in de afgelopen jaren over de kwestie bogen. Volgens hen stond de eenheid van het land op het spel, net als de politieke loopbaan van minister-president Mariano Rajoy. Voor de goede orde: zijn partij -Partido Popular- werd door aanhangers van Franco opgericht; dat zette permanent kwaad bloed bij Catalanen en dat begrijp ik.

De leider van Catalonië, Carles Puigdemont, beloofde dat deze verkiezing net zo zou verlopen als alle voorgaande verkiezingen. In de voorafgaande weken vonden echter arrestaties van lokale bestuurders plaats, werden stembiljetten en ander verkiezingsmateriaal in beslag genomen en stemlokalen gesloten. Niets was normaal. Veel bestuurders aan Catalaanse zijde waren van mening dat dictatoriale tijden herleefden. Sommigen aan Spaanse tijden vonden de maatregelen niet ver genoeg gaan; zij waren voorstander van een compleet administratief beslag op Catalonië. In de afgelopen dagen verschenen cruiseschepen voor de kust met duizenden nationale politie- en Guardia Civil-agenten aan boord. Zij moesten Catalanen ervan weerhouden hun stem uit te brengen.

Ik was verbijsterd toen ik dagelijks het nieuws las. Waarom bemiddelde de jonge Spaanse koning niet in dit conflict? Waarom deed Rajoy geen handreiking? Waarom kon de Spaanse regering niet over de eigen schaduw heen springen om de situatie te de-escaleren? NOS-verslaggever Rop Zoutberg vergeleek de aanloop naar dit referendum met “een enkel spoor waarop twee hogesnelheidstreinen op elkaar afstormen”. Daar was geen woord Spaans aan.

In de aanloop naar dit referendum was onduidelijk hoeveel Catalanen zouden gaan stemmen. In een survey van juni 2012 gaf 51% van de ondervraagden aan onafhankelijk van Spanje te willen zijn. In november 2014 hield men er een niet-bindend referendum over onafhankelijkheid. 2.2 miljoen van de 5.4 gerechtigde Catalaanse stemmers ging toen naar de stembus; 80% van die stemmers was voor. Rajoy verwierp destijds de uitslag vanwege het onwettige karakter en omdat er geen meerderheid kwam opdagen.

Arturo Mas, destijds leider van Catalonië, werd in maart 2017 veroordeeld voor zijn rol in dat referendum. Hij mag twee jaar geen politiek bedrijven. Een recente poll gaf aan dat een meerderheid van Catalanen eenvoudigweg het democratische recht wil hebben om te stemmen maar dat men zich niet per se wil afscheiden van Spanje.

Ik verwachtte een dag vol chaos en dat werd het ook, zeker in Barcelona waar de Spaanse politie zelfs met rubberkogels op Catalanen schoot. Honderden mensen raakten gewond, er vielen gelukkig geen doden. De uitslag: 90% stemde voor onafhankelijkheid al ging een Catalaanse minderheid naar de stembus (2.2 miljoen). Het regionale parlement verklaarde ruim vóór het referendum dat de uitslag binnen 48 uur bindend zou worden verklaard, ongeacht de uitkomst. In geval van een Sí zou dat neerkomen op een eenzijdige onafhankelijkheidsverklaring. Dat is dan ook wat weldra wordt verwacht. Na zo’n gang van zaken zijn er geen winnaars, wat mij betreft.