Satan's storm

Augustus 2025 zal ik niet gauw vergeten... al is de maand nog niet voorbij. Het gaat de boeken in als (weer) een zomermaand van extremen en records in Spanje. Onlangs liepen wij aan het einde van de middag naar buurvrouw-vriendin Liselotte voor een drankje met tapa toen mijn liefje en ik elkaar aankeken. Voel jij dat ook?! De hete wind die blies, leek onze onderbenen te schroeien. Zoiets ervoeren we niet eerder. 

Diezelfde dag bleek zich in Motril in de provincie Granada (Zuid-Spaanse kust) een zeldzaam fenomeen te hebben voorgedaan dat men ‘Satan's storm’ noemt. Het verschijnsel wordt gekenmerkt door een plotselinge plaatselijke stijging van de luchttemperatuur dicht bij de grond. Dit soort hitte-uitbarstingen gaat gepaard met sterke windvlagen. In die kustplaats steeg de temperatuur snel tot 40°C, vergezeld van zeer sterke windstoten die een snelheid van meer dan 80km per uur bereikten, volgens de Spaanse weerdienst AEMET. Daar vloog zelfs een zwembad van het dak van een appartementencomplex (op bovenstaande foto links). Wellicht dat wij er in dit deel van Zuid-Spanje een staartje van meekregen? 

In de aanloop naar deze zomer meldde de Spaanse weerdienst dat de eerste hittegolf relatief lang zou uitblijven. Pas in de loop van augustus zou die zich aanmelden. Ons klonk dat als muziek in de oren. Helaas bleek het niet te kloppen. Sterker, men zat er mijlenver naast. De eerste hittegolf deed zich al voor in de eerste week van juni. En die duurde en duurde maar... 

De eerste golf droeg het stokje pas begin deze maand over aan de tweede. Die tweede was heter dan de eerste. Ik ben wel klaar met die aanhoudende hitte maar we gaan er zo goed mogelijk mee om. Weinig activiteiten overdag (los van zwemmen in zee), daarna vooral binnenzitten, regelmatig de airco vroeg aan en niet te moeilijk eten. Het gekke is, dat we, toen we in Bali woonden, deze tropische temperaturen en omstandigheden jarenlang meemaakten. Maar daarvan wisten we het. Ongeveer de helft van het kalenderjaar was het heet, regenachtig en klam (regenseizoen), in het droge seizoen was het gematigd en droog. Maar hier -wat we de subtropen noemen- begint het inmiddels ook tropisch te worden. 

Spanje is in de greep van hevige bosbranden die door Galicië, Extremadura en Castilla y Léon razen. Dat deel van Spanje heeft altijd bosbranden gekend in de zomer maar dit jaar zijn ze extremer dan ooit. De oorzaak hiervan is de vele neerslag in het voorjaar waardoor gras en struikgewas de lucht in schoot. In de gortdroge, bloedhete zomer verdorde die begroeiing. Een peuk of een vonk is dan genoeg om de boel in de fik te zetten. De heftige branden houden ook verband met de leegloop van het binnenland van Spanje. De oude achterblijvers komen niet meer in actie tegen natuurgeweld. En dat er in die regio veelal is bezuinigd op brandpreventie helpt evenmin. 

Daarbij komt dat de korpsen die bosbranden bestrijden, in sommige regio's zijn geprivatiseerd. Doorgaans worden bosbrandbestrijders alleen in de zomer ingezet en werken dan als seizoensarbeiders voor een matig salaris waardoor er weinig continuïteit is. Ik vind dat penny-wise maar pound-foolish. Het zou beter zijn die mensen een jaarcontract aan te bieden met een fatsoenlijk salaris. Dan kunnen ze in het voorseizoen worden ingezet om de juiste voorzorgsmaatregelen te treffen (begroeiing snoeien) waardoor er in de zomer minder risico op brand ontstaat. Dat moet onderdeel worden van een soort Nationaal Brandweerplan, lijkt mij.

In het gebied op de kaart hiernaast gingen inmiddels al meer dan 350.000 hectaren in vlammen op. Dat is een groter oppervlak dan de gehele provincie Zuid-Holland. Het zijn de meest verwoestende branden van de afgelopen 30 jaar. Er kwamen al drie brandweerlieden om in het vuur, onder wie twee vrijwilligers. Wat een afschuwelijke dood... 

Meer dan 30.000 bewoners werden geëvancueerd. Inmiddels zijn er 32 aanhoudingen verricht van mogelijke pyromanen; er zijn daarnaast nog ruim 90 verdachten. Hoe haal je het in je kop?! Mijn tweede Vaderland riep de hulp in van andere Europese landen. Nederland reageerde subiet en stuurde brandweerpersoneel en twee Chinook-helikopters. Deze grote, zware transporthelikopters kunnen tot 10.000 liter water per keer aan boord nemen. 

In de Volkskrant las ik deze week een interessant artikel waarin een uitgezonden Nederlandse brandweervrouw, de 38-jarige Kelly van Ruler, werd geïnterviewd. Van Ruler werkt in Nederland voor de Veiligheidsregio Utrecht bij twee brandweerposten; als beroeps en als vrijwilliger. 

In dat interview kwam duidelijk naar voren dat de beide landen hun Brandweerdienst heel anders organiseren en het werk zeer verschillend doen. Haar team kreeg in Galicië aanvankelijk te maken met een natuurbrand van ruim 100 hectare. Intussen woedden er in andere delen branden met onvoorstelbare oppervlakten van duizenden hectaren.

Personeel van de Spaanse brandweerbrigade (Los Bomberos) vond het vreemd dat hun brandweer-collega’s in Nederland alles anders doet. Daar worden door de dienst mensen bevrijd uit auto’s, katten uit bomen, verdrinkingsslachtoffers opgedoken, woningen geblust en natuurbranden bestreden. In Spanje zijn die taken gescheiden. Er is een brandweerkorps voor stedelijke gebieden en een groep die is gespecialiseerd in natuurbranden, de zogenaamde ‘Bomberos Forestales’. 

foto: AP

Dat laatstgenoemde korps gebruikt heel ander gereedschap. Men organiseert de pelotons rondom één bluswagen met daarnaast vijf of zes terreinwagens die verder in de natuur kunnen doordringen. Daarnaast werken ze met zogenaamde ‘handcrews’, brandweerlieden die handgereedschappen gebruiken om het vuur te bestrijden. Dat wordt gedaan met vuurzwepen, handbijlen, mobiele waterpompen (meegedragen op de rug) en McLeods, stokken met aan de ene kant een scherp blad en aan de andere kant een hark om vegetatie te verwijderen. 

Ook leerden de Nederlanders blussen zonder water. Met bulldozers die de hele grondlaag weghalen, inclusief alle begroeiing, worden stoplijnen (brandgangen) gemaakt. Ook wordt in Spanje gewerkt met zogenaamde ‘tegenbranden’. Droge vegetatie wordt bewust en gecontroleerd weggebrand. Van Ruler leerde er veel van. Inmiddels is ze terug in Nederland. Ze gaat haar eigen dienst zeker bruikbare voorstellen doen. 

Een van de Spaanse brandhaarden ligt in de provincie Extremadura. Een provincie aan de grens met Portugal die nieuw voor ons is en die op ons reislijstje staat voor later dit jaar. Het is de enige provincie hier die we nog niet bezochten als binnenlandse toerist; wel reden we er doorheen. Dat is een van de gebieden waar je zwarte ooievaars kunt zien en waar migrerende kraanvogels uit het Hoge Noorden in de wintermaanden neerstrijken. Ik had mijn bezoekerskaartje met alle interessante natuurgebieden al klaar... 

Volgens SEO/Birdlife, een van de grootste Vogelbeschermingsorganisaties (NGO’s) hier, vernietigden de bosbranden eeuwenoude eiken- en kastanjebomen en zullen ze grote gevolgen hebben voor beschermde dieren in de getroffen gebieden. Volgens een woordvoerder van de organisatie hebben de branden al geleid tot de vernietiging van meer dan 25.000 hectare aan ecosystemen met grote ecologische waarde, met “verwoestende gevolgen voor de biodiversiteit”. 

In de Sierra de San Pedro (Extremadura) brandde tussen de 6.000 en 7.000 hectaren aan mediterrane steeneiken- en kurkeikenbossen met edele struikgewassen af, een habitat dat moeilijk is te herstellen en tot 70 jaar nodig zal hebben om dat te doen. 

Naar schatting zijn in dat gebied de nesten van circa 60 paar monniksgieren (veruit de zeldzaamste gier) verbrand, waarvan sommige met jongen in het nest, evenals vier nesten van de Iberische keizerarend, twee nesten van de aasgier, twee van de zwarte ooievaar, één nest van een havikarend en één van een steenarend. De recentste grote brand vond plaats in Llerena (omgeving Badajoz). Daar is circa 4.000 hectare afgebrand en daarbij zijn eveneens nesten van keizerarenden, zwarte ooievaars en steenarenden vernietigd. Extremadura lijdt hiermee een onherstelbaar verlies van natuurlijke rijkdommen. 

De NGO pleit daarom voor een nationaal en regionaal preventie- en herstelplan, gebaseerd op degelijke kennis en opgedane ervaringen en ondersteund door voldoende middelen, zodat deze grote uitdagingen van klimaatverandering in de nabije toekomst effectiever kunnen worden aangepakt. 

We gaan zien hoe de natuur zich daar herstelt en welke natuurplekken er ongedeerd zijn gebleven. Maar dat is van latere zorg.