Ra-ta-ta-ta-ta-ta

Ik denk dat ik in de 17 jaar dat ik het nu doen, nog nooit blogde over militaire aangelegenheden. Niet vrijwillig en niet onder de druk van de tijd. Wel blogde ik regelmatig over militairen die -in het licht van de geschiedenis van de democratie- de fout in gingen ergens in de wereld. Maar het is nooit te laat voor verandering.

Binnenkort wordt de NAVO-top gehouden in mijn voormalige woonplaats Den Haag en dat heeft veel voeten in de aarde. Gastland zijn anno 2025 is geen sinecure. Vriendin Bernadette woont aan de rand van het gebied waar de ontmoeting met de 32 leden volgende week dinsdag begint. Ze heeft wel een beetje last maar geen overlast, naar verluidt. Ik zag foto’s van hekken, betonblokken en slagbomen voorbijkomen. Zij ziet het belang van deze top in, net als ik. Haar huis zal volgende week niet achter een scherm van Fort Den Haag verdwijnen maar toch... 

Met de ambitieuze Nederlander Mark Rutte als nieuwe secretaris-generaal van dit bondgenootschap, kon het organiseren van een nieuwe top in eigen land niet uitblijven. Het enige dat ik hoop is dat daar geen geweld of andere ellende ontstaat. De baas van de Nederlandse Strijdkrachten zei laatst op tv dat ze in hun gelederen de voorbereidingen ‘Operation Orange Shield’ noemen.  

Spanje wordt in dit verband weleens het luiste jongetje van de Europese tak van het NAVO-bondgenootschap genoemd. Dit land, mijn tweede Vaderland, zit met zijn defensie-uitgaven nog niet op de 2%-norm. Tien jaar geleden werd afgesproken dat ieder lid 2% van het Bruto Binnenlands Product (BBP) aan defensie zou gaan uitgeven. Dat was lange tijd geen optie voor Spanje en ook niet voor Nederland. Het feit dat niet elke bondgenoot aan zijn budgettaire verplichtingen voldoet, was een doorn in het oog van president Trump. 

Zo was het ook in 1951 voor de Amerikaanse generaal Eisenhower. Hij maakte zijn afkeur duidelijk in een brief aan de Amerikaanse ambassadeur in Nederland: ‘Den Haag vertoont een gebrek aan gevoel van urgentie, een gebrek aan bereidheid om offers te brengen, een gebrek aan vastberadenheid om zijn deel van de gezamenlijke last te dragen’. (Gelezen in de Volkskrant,) Het uitbreken van de Koreaanse oorlog gaf de aarzelende Nederlandse regering het laatste zetje. De defensie-uitgaven werden stapsgewijs verhoogd naar circa 4% van het toenmalige BBP. Dat zou ook de piek van de naoorlogse nationale defensie-inspanningen blijken te zijn.  

Sinds de daad van agressie van Rusland onder leiding van Poetin, namelijk een buurland op weg naar volledige democratie binnenvallen (Oekraïne) en vervolgens platbombarderen tot er bijna geen bestaan meer mogelijk is, is er veel veranderd in de wereld om ons heen. Heel veel. In de wijde wereld maar ook bij mij persoonlijk, in mijn denken over defensie en de strijdkrachten. 

Na Trumps aantreden eerder dit jaar verkondigde hij dat de eerdere 2% niet meer voldoende is; dat moet naar 5%. Voor de goede orde: Washington zelf geeft momenteel 3,4% aan defensie uit en zou ook niet zonder slag of stoot in korte tijd naar 5% kunnen groeien. 

Dat is meer dan een verdubbeling van de huidige afspraak en dat stuitte op bezwaar bij sommige Europese leden van de NAVO. Het altijd slimme oliemannetje Rutte vond een compromis: een stijging van het defensiebudget naar 3,5% en een verdere 1,5% uitgave aan defensiegerelateerde projecten zou ook goed zijn. Dat lijken de (meeste) leden van het bondgenootschap wel te kunnen accepteren. We gaan zien wat de aanstaande top brengt. Uiteindelijk zal men dit niet per se doen omwille van Trump maar om Europa veilig te houden. Een typisch voorbeeld van voortschrijdend inzicht. 

Spanje bleef muisstil na het recente commando uit het Witte Huis en stribbelde daarna, ernaar gevraagd, tegen. De regering heeft echter toegezegd voor het einde van dit jaar wel te voldoen aan de oude afspraak van 2%. De daarmee gepaarde extra investering van ruim €10 miljard voor Defensie en Innovatie zal worden gedaan zonder belastingen te verhogen, “zonder ook maar één cent aan investeringen in de verzorgingsstaat te onttrekken en zonder dat er een groter overheidstekort ontstaat”, aldus premier Sánchez. Dat geloven we dan maar. 

Overigens zou het zo maar kunnen dat er binnenkort nieuwe verkiezingen worden uitgeroepen in Spanje want de secretaris van de PSOE raakte verwikkeld in een onverkwikkelijk corruptieschandaal. De man in kwestie (Santos Cerdán) werd stante pede geroyeerd maar daarmee zijn zeker niet alle problemen beteugeld. 

De Spaanse Minister van Defensie (nog wel), Margarita Robles Fernández (1956; lid PSOE), verklaarde dat het nieuwe budget van 2% genoeg moet zijn om het land veilig te houden en te beschermen. Tegelijkertijd zei ze ook dat zij nieuwe besluiten in Den Haag volgende week niet zal blokkeren. Zij stelt eenheid in het Noord-Atlantische bondgenootschap en eenheid in Europa hoger als prioriteit dan politieke principes van haar partij en coalitiepartner. Inderdaad, het belang van internationale allianties nam exponentieel toe in de afgelopen periode. We moeten zeker ook minder afhankelijk worden van de (minder betrouwbaar geworden) Verenigde Staten van Trump.

Spanje trad in 1982 toe tot de NAVO maar nam aanvankelijk niet deel aan de geïntegreerde militaire structuur. Het land wordt inmiddels beschouwd als een betrouwbare bondgenoot. Het levert aan alle belangrijke missies en operaties en op Spaanse bodem staan enkele NAVO-operatiecentra. Zo is de Combined Air Operations Center (CAOC) bij Madrid verantwoordelijk voor alle planning, leiding en coördinatie van luchtverdedigingsoperaties in Zuid-Europa. Met andere woorden: Spanje is hoofdbeheerder van het gehele luchtruim boven Zuid-Europa. (Spanje is een van de 13 zogenaamde kaderlanden van de NAVO.) In 2022 organiseerde het de NAVO-top om hun 40-jarig lidmaatschap van het bondgenootschap te vieren. 

Wij waren afgelopen weekend aanwezig bij het jubileum van de jaarlijkse vliegshow van San Javier, getiteld ‘Aire 2025’. Deze show bestaat al 25 jaar en de daar gevestigde Adelaarspatrouille (Patrulla Águila) viert dit jaar zijn 40-jarig bestaan. Koning Felipe VI en de Defensieminister waren ook aanwezig. 

Op 14 juni was er gelegenheid de vliegtuigen in stilstand te zien en foto's op de grond te maken. Dat sloegen wij over. Op 15 juni traden de beste acrobatische teams van Europa aan: de Italiaanse Frecce Tricolori, de Britse Red Arrows, Patrouille de France, Patrouille Suisse en de jubilerende  Patrulla Águila. Plus alle militaire vliegtuigen van de Spaanse luchtmacht. 

Het type vliegtuig van de Patrulla Águila  (Airbus C-101), beter bekend als de ‘culopollo’ (kippenkont), gaat na 40 jaar met pensioen als officieel opleidingstoestel van de Academia del Aire. Alle vliegtuigen van deze patrouille werden voor deze gelegenheid uitgerust met het roofvogellogo van de groep op de staart. De P-21 Pilatus turboprop wordt de opvolger. De koning vloog erin als co-piloot tijdens deze vliegshow. Zijn 19-jarige dochter, kroonprinses Leonor, begint na de zomer aan haar opleiding tot vliegenierster. Het is het derde en laatste onderdeel van haar verplichte opleiding als toekomstig staatshoofd. Amalia kan direct een studie naar haar keuze volgen na de middelbare school, Leonor niet. Zo staat dat in de Spaanse Grondwet. 

Fietsend naar Lo Pagán zagen we parachutisten op grote hoogte met de Spaanse vlag afdalen. Mijn liefje en ik vonden een tafeltje met twee stoelen op een bediend terras, onder een degelijke overkapping. De betreffende strandtent had een bord buiten staan waarop was te lezen dat je maximaal 30 minuten met een drankje mocht blijven zitten. Daarna was het tijd om te verkassen. Daar had werkelijk iedereen op dat terras maling aan! Dat is ook Spaans.   

Het optreden van de Bombardier brandblusser was het eerste dat we er live zagen, bij het nuttigen van een kopje koffie met worteltaart. Dit toestel kan in 10 seconden 6.000 liter water opslurpen om het elders op de vlammen uit te spuwen. 

Dit werd gevolgd door verrichtingen van een Chinook-helicopter. Dat loodzware toestel (ruim 22.000kg) liet zien dat het ook achteruit omhoog kan vliegen en dat het zich als een gewone helicopter langzaam kan voortbewegen. Wow. Als puber droeg ik een gebroken geweertje op een rever van mijn jas maar tegenwoordig kan ik dit soort verrichtingen waarderen. Over verandering gesproken... 

Een optreden van de Northrop F-5 straaljager (eveneens opleidingsvlieguig) werd afgewisseld met een duo-optreden van een T¡6 FIO (Noord-Amerikaans toestel uit Texas) en een Mentor Beechcraft T-34. Die twee oude kisten vlogen kont-aan-kop. Dat ziet er eenvoudig uit maar is in werkelijkheid razend knap. De F-18 Hornet was voorbij voordat ik er erg in had. Zijn maximale snelheid is 1.915km/uur (ofwel Mach 1,8). De piloot vloog op zijn kop en dat vond ik al indrukwekkend maar toen hij zijn vermaarde ‘vuelo lento’ (langzame vlucht) vertoonde, viel mijn mond open. Dit razendsnelle vliegtuig kan ook bijna verticaal vliegend vooruit op zeer lage snelheid (ongeveer 200km/uur). Wow-wow. Toen zaten we inmiddels aan de Sierra Cazorla agua mineral.

Wat eveneens nieuw was tijdens deze vliegshow is dat er rechtstreeks contact was met de piloot in de cockpit. Dat vond ik eveneens bijzonder. Moet je halsbrekende, soms zelfs dodelijke capriolen uithalen en ook nog een beetje zitten chatten met het publiek onder je. Tja. 

De Eurofighter Typhoon (opvolger van de F-18) was van de buitencategorie qua geluidsoverlast en snelheid, wat mij betreft. Toen dat monster overkwam, voelde je de grond onder je voeten langdurig beven. Het schoot als een reuzenhaai door het water. Zo enorm wendbaar als dat gevaarte is. Triple wow! De muziek uit de huizenhoge geluidsboxen was erop aangepast: keihard geschreeuw van head bangers. Zelfs de speaker deed zijn best met zijn gera-ta-ta als imitatie van een mitrailleur. Het leek wel oorlog! Dat vliegtuig kan in 5 seconden naar 800km/uur acceleren. Het heeft een maximale snelheid van 2.450km/uur (Mach 2.0). De motoren samen leveren ongeveer 150.000pk. Een Eurofighter slurpt 4.500 liter brandstof per uur. Even vloog de piloot door de geluidsbarrière. Toen zaten wij aan een bordje inktvisringen en een tinto de verano. Ons kregen ze niet weg! 

De omroeper wist mij nóg meer interessants te vertellen over dit vliegtuig. Het is een Airbus-toestel dat in Getafe (bij Madrid) wordt geassembleerd, getest en daarna geleverd aan de Spaanse luchtmacht. Spanje heeft er momenteel 90 in bezit. Dat getal liet ik op mij inwerken... ne-gen-tig?! Ze kosten circa €160 miljoen per stuk. In december 2024 bestelde de Spaanse Luchtmacht er nog eens 25 bij. Hoeveel procent van het BBP is dat?! Deze vliegtuigen hebben een basis blij Sevilla en op de Canarische Eilanden. Ik ben blij dat ik daar niet woon. 

Er volgde veel meer, teveel om op te noemen. Maar de massa kwam voor het optreden van de eigen 6-koppige patrouille, Patrulla Águila. Een van hun spectaculairste capriolen is dat ze met hun zessen tegelijkertijd landen. Ik zag het ze niet doen maar er werd voldoende vertoond om onder de indruk te zijn van hun vakmanschap.

De Ambulancedienst SAMU rukte die dag 83 keer uit. Bij sommigen liep de spanning te hoog op, anderen raakten oververhit. Een piloot zou op 14 juni gewond zijn geraakt en door de militaire medische dienst zijn behandeld nadat hij met zijn toestel in aanvaring kwam met een meeuw. (Met een snelheid van Mach 0,9.) Daarbij raakte ook de cockpit beschadigd. De vlucht werd direct afgebroken. Het zou gaan om de piloot van een Eurofighter Typhoon. Ik trof een indrukwekkende foto van de botsing op het web aan. Iemand had dat moment gefotografeerd. Hoe het dier het maakt, bleef onvermeld (maar dat laat zich raden). 

Ons kregen ze evenmin klein. De foto’s van deze dag vind je in mijn webalbum.

Cruisin' together... ♫

We gingen afgelopen weekend het water op met onze vrienden Paco y Rolando. Zij zijn zelf booteigenaren in Nederland maar we stapten niet bij hen aan boord. Nee, we gingen aan boord van een opgeknapt Spaans cruiseschip om te gaan varen op de Mar Menor, Europa’s grootste binnenzee (135km2). De Spaanse organisatie die de tocht organiseert en uitvoert, heet Cruceros Mar Menor. Niet heel creatief maar je weet wel waar je aan toe bent als je zoekt naar een bootritje. 

Wij zagen deze boot aan het einde van de vorige zomer naar de aanlegplaats van Los Alcázares varen en afmeren waarna een stel jolige passagiers van boord stapte. Dat wekte mijn belangstelling. Ik liep op de kapitein af en vroeg hem wat deze vaart inhield. Het bleek een zonsondergangcruise te zijn met wijnproeverette aan boord. Varend wijn savoureren? Dat leek ons leuk! Dat bleek echter de laatste vaart van het seizoen te zijn. Ik kreeg een folder mee die we bewaarden tot het volgende seizoen.

Nu dus. Momenteel vaart men alleen uit op zaterdagochtend (11:00 uur). Alhoewel de zomer hier is begonnen, is dit voor hen nog min of meer voorseizoen. Zonsondergangcruises worden alleen in het hoogseizoen georganiseerd. Dan kan voor deze rondvaart ook worden opgestapt in Lo Pagán en Santiago de la Ribera. Wellicht gaan mijn liefje en ik later deze zomer nog een keertje mee. 

Op de website van het bedrijf is te lezen dat het schip Joven Ana Belen vorig jaar grondig werd gerenoveerd. Er kwam een zonnescherm op het bovendek (geen overbodige luxe), het dek werd gemoderniseerd, de toegang to de boot werd vergemakkelijkt, de elektrische installatie werd vernieuwd, aan de achterzijde van het schip kwam een zwemplatform, de toiletruimte werd vernieuwd. De boot is nu ook toegankelijk voor rolstoelgebruikers. De Ana Belen werd uitgerust met een AIS-systeem (klasse A), een automatisch identificatiesysteem dat in verbinding staat met de Maritieme Reddingsdienst. Dus als het ten onder gaat, weet die dienst het tenminste! Nu moet wel worden vermeld dat de Mar Menor nergens dieper is dan zeven meter maar verdrinken kun je daarin niettemin. En, het klapstuk van alle verbeteringen, er werd een model van een zeepaard op de boeg geplaatst; het logo van het bedrijf. 

In 2012 waren er in Mar Menor nog ongeveer 200.000 zeepaardjes, in 2022 was dat aantal door hardnekkige vervuiling gedaald naar 800 exemplaren. In 2023 trof men er zelfs nul aan... De Universiteit van Murcia startte daarop een broedprogramma dat suksesvol is. In 2024 vond men weer een handvol jonge zeepaardjes in zee. (Ja, levend!) Als de conditie van het water voldoende is verbeterd, wil men deze bijzondere diertjes terugplaatsen in de lagune.

We waren niet de enige geïnteresseerden in dit tochtje op het water, ik denk dat alle kaartjes waren uitverkocht. Er stapte slechts een handjevol niet-Spanjaarden aan boord. De meerderheid bestond uit Spaanse gepensioneerden en ouders met jonge kinderen. Toen we aan boord gingen, ontvingen we een zonnehoedje met opdruk van het bedrijf. Als aandenken. 

Onze varende vrienden zijn meer luxe gewend aan boord van hun eigen gevaarte maar ze vonden het leuk om mee te gaan. Ana Belen voerde ons langs de vijf eilanden van de Mar Menor: Isla del Barón (ook wel Isla Mayor genoemd), Isla Perdiguera, Isla del Ciervo (Herteneiland), Isla del Sujeto en Isla Redonda (ook wel Rondella genoemd). Al deze eilanden zijn lava-eilanden, ontstaan door vulkaanuitbarstingen in dit gebied. Er was een gids aan boord. 

Isla del Barón is het grootste eiland met bijna 94ha oppervlakte. Het is eigendom van de Spaanse adelijke familie Figueroa. Isla Perdiguera is met een kleiner  eiland verbonden door een zogenaamde zandtombolo; dat landje heet Esparteña omdat daar ooit veel aspertogras stond. Vroeger liepen daar veel patrijzen rond. Op en rond Isla del Ciervo vind je de interessantste flora en fauna, onder andere het zeepaardje. De eilanden Sujeto en Redonda zijn de belangrijkste broedplaatsen voor vogels. Rondom Sujeto ruik je de tijm en lavendel die er volop bloeit. Alle vijf eilanden zijn beschermd gebied. 

Gedurende deze twee uur durende trip werd het nooit enerverend maar het zicht was altijd goed en de kleuren van het water waren prachtig: van aguamarijn tot azuurblauw. We zaten lekker op het bovendek met zonnescherm, op een zee die door talloze zeilboten werd bevaren. Er was genoeg te zien. Alle vier vinden we het een feestje om op het water te zijn. (Mijn liefje en ik bevoeren alle oceanen van Moeder Aarde.) Zelf aan het roer of genietend van de verrichtingen van professionele schippers. We love our Blue Planet! Foto’s van dit uitje vind je in het Spanje-webalbum (rechterkolom).

Van Europa’s grootste binnenzee naar de oceaan is een vloeiende overstap. Deze week vindt in Nice (Zuid-Frankrijk) namelijk de VN Oceaan-conferentie plaats (van 9 t/m 13 juni). Dit is een belangrijke bijeenkomst. Deskundigen vergelijken deze conferentie met de VN-conferentie in Parijs van 2015. Daar werd het Akkoord van Parijs, een internationaal verdrag over klimaatverandering, door leden van de Verenigde Naties aangenomen. 

Voor een verdrag over oceanen lijkt er wereldwijd een gebrek aan commitment te bestaan. Er zijn deze week 60 staatshoofden aanwezig in Nice maar die van de Verenigde Staten schittert door afwezigheid. We weten dat Trump lak heeft aan dit soort afspraken en samenwerkingsverbanden. Die wil vooral ‘drillen’! Ook de demissionaire Nederlandse regering stuurde niemand. De afgetreden Minister van Waterstaat was een PVV’er dus dan weet je het... Natuurbeheer is geen hobby, Schiphol steunen en 130 rijden op de snelweg wel. Tja. 

Belangrijke onderwerpen zijn onder andere de regulering van diepzeemijnbouw, bescherming van internationale wateren, bestrijding van plasticvervuiling, instelling van visserijvrije zones en maatregelen tegen illegale visserij en industriële visvangst. 

De oceanen beslaan 71% van het aardoppervlak, omvatten 90% van de biosfeer, bieden voedselzekerheid aan meer dan drie miljard mensen, maken het transport van meer dan 80% van de wereldwijde goederen mogelijk en herbergen zeekabels die 98% van het internationale internetverkeer vervoeren. Nieuwe statistieken en analyses van de OESO tonen de cruciale rol aan die de oceanen spelen in de economie en het levensonderhoud van honderden miljoenen wereldburgers. 

Als we de oceaan als land zouden beschouwen, zou deze de op vier na grootste economie ter wereld zijn, volgens gegevens uit 2019. Van 1995 tot 2020 droeg de oceaan 3 à 4% bij aan de wereldwijde bruto toegevoegde waarde (de economische waarde van een sector) en bood werk aan 133 miljoen voltijdsequivalenten (de omvang van een personeelsbestand). 

Van kelpbossen die zo hoog zijn als reuzensequoias tot warmwaterreservaten waar grote walvissen worden geboren: oceaangebieden kunnen wedijveren met de grootsheid en diversiteit van bekende nationale parken op land. 

Onderzeese canyons evenaren de pracht van sommige canyons op aarde, zoals bijvoorbeeld in Frankrijk, Spanje, Verenigde Staten, Australië, Zuid-Afrika, Argentinië en Chili. Net zoals deze parken op land in beheer zijn en zijn gereserveerd voor het algemeen belang, zijn beschermde zeegebieden (Marine Protected Areas) onderwaterreservaten waar de schoonheid en gezondheid van mariene ecosystemen moeten worden behouden.  

MPAs beslaan tot nu toe samen circa 75.000km2. Dat is slechts een fractie van het wateroppervlak want het komt neer op 2,8% van de totale oceaan. Ongeveer 10% daarvan ligt in territoriale wateren (0-12 zeemijl), 5% behoort tot exclusieve economische zones en 0,14% betreft de volle zee. Met volle zee worden internationale wateren buiten de maritieme grenzen van landen aangeduid. Deze beschermde gebieden liggen in de wateren van het Verenigd Koninkrijk, Zuid-Afrika, Verenigde Staten (incl. Hawaii), Australië, Kiribati, Ecuador en Chili. Daarenboven zijn er twee internationale commissies die over zo’n gebied besluiten, rondom Antarctica (27 landen) en in het noord-oosten van de Atlantische Oceaan (15 landen en de EU).

Bescherming van mariene ecosystemen werkt. Er bestaat inmiddels een aantal Blue Parks op de wereldkaart. Dit zijn eveneens beschermde natuurgebieden (MPAs), met de juiste regels en het juiste beheer om de natuur in die wateren te beschermen. De criteria voor Blue Parks zijn gebaseerd op de wetenschap achter de effectiviteit van beschermde natuurgebieden. Ze beslaan met elkaar op dit moment slechts 1% van de wereldwijde oceaan; beheerd door 23 landen. Maar niet alle MPAs zijn Blue Parks, ofwel niet gebaseerd op wetenschappelijk standaarden voor effectief beheer. Gebieden voor de kust van Colombia, Filipijnen, Costa Rica, Verenigde Staten en Brazilië zijn thans genomineerd om Blue Park te worden.

Beschermde, goed beheerde zeegebieden kunnen de effecten van overbevissing ongedaan maken, kwetsbare koraalgemeenschappen versterken en onszelf -nationaal en wereldwijd- beschermen tegen stijgende zeespiegels en sterker wordende stormsystemen. Het probleem is echter dat veel delen van de oceaan eigendom zijn van niemand (en daarmee dus van iedereen). Dat bemoeilijkt het dragen van verantwoordelijkheid voor het beheer van bepaalde blauwe zones. 

In een tijd van versnelde klimaatverandering, afnemende visserij en een stijgende zeespiegel die de 3,5 miljard bewoners van kustgebieden wereldwijd bedreigen, moeten landen pleiten voor de bescherming van de oceanen door middel van goed beheer. 

Er is een dringende noodzaak om de bescherming van tenminste 30% van de oceanen vóór 2030 te versnellen. Dit internationale 30x30-voornemen werd jaren geleden geformuleerd. Dat wordt in de volksmond het Verdrag voor de Hoge Zee genoemd. Daarvoor zijn 60 ratificaties nodig; 31 landen -waaronder Spanje- deden dat eerder. 18 landen en de EU verbonden zich er formeel aan afgelopen maandag tijdens de top in Nice. Dat brengt het aantal op 49 ratificaties. (Nederland tekende al wel maar ratificeerde nog niet.) Hoewel de mijlpaal van zestig landen mogelijk pas eind dit jaar wordt bereikt, biedt deze conferentie een belangrijk podium om politieke steun te verkrijgen. De tijd dringt.

Een ander belangrijk agendapunt in Nice is de decarbonisatie van maritiem transport. Het doel is een stappenplan overeen te komen voor het verlagen van broeikasgasemissies op het water. En ja, dat geldt ook voor cruiseschepen of ze nu groot zijn of klein.  

Sierramania

We reisden weer eens af naar Andalusië. Binnen twee uurtjes tijd zitten we in deze zuidelijkste autonome regio van Spanje. Het is een van onze favoriete regio’s maar zo hebben wij er meer. Dit is zo’n groot en afwisselend land!

Laatst stond er een artikel in SpanjeVandaag over het lege Spanje, España vacía. Het binnenland is bijna ontvolkt, de meeste mensen wonen langs de kust of in de buurt ervan. De steden Madrid en Zaragoza vormen daarop de uitzonderingen. 

Mijn liefje, ook nieuwsjunkie qua Spaanse media, vertelde mij dat er recent een temperamentvolle discussie losbarstte in Andalusië, in de provincie Jaén (waarnaar wij onderweg waren), over zonnepanelen versus olijfbomen. We weten dat een olijfboom talloze liters water per week nodig heeft om olijven voort te brengen. Die kleine op ons terras drinkt minimaal één liter water per dag. Water dat in die regio steeds schaarser wordt vanwege extreme droogte en dreiging van verwoestijning in het gebied. Spanje wil dé Europese leverancier van schone energie worden. Men is goed op weg maar dat betekent dat er miljoenen olijfbomen moeten worden opgeofferd aan dat doel. En dat doet zeer. Bij velen maar ook wel bij mij, liefhebber van dit landschap. Ik weet niet hoe dit afloopt... 

Deze keer was ons bezoek aan Andalucía gericht op de bezichtiging van reuzensequoia’s (Sequoiadendron giganteum) in het gebied. Voordat we afreisden, stuurde ik mails naar de beheerders van La Losa, een landgoed in de omgeving van Granada waar enkele oude mammoetbomen staan. Het duurde even voordat mijn mailpartner wakker werd maar ik kreeg uiteindelijk -zij het laat- wel antwoord.

Zodoende weet ik nu dat een bezoek vooraf moet worden aangemeld, plekken in de rondleiding moeten worden gereserveerd en ze alleen worden gegeven op zondag 12:00 uur. Dat zou ons niet gaan lukken. Wij zouden daar pas op maandagochtend aankomen. Dat mailde ik terug. Ik vroeg of ze voor ons, twee Hollandse vrouwen met grote liefde voor de natuur, een uitzondering wilden maken. Daartoe bleken ze bereid (een afspraak in de late namiddag) maar wij zouden dan uren wachtend moeten doorbrengen. Dat paste niet in ons reisschema. Bovendien wilden we niet in het donker de Sierra inrijden. 

We besloten later in het jaar terug te keren voor dit sequoyabos met hoge bomen van meer dan 200 jaar oud. Deze bomen staan in de volksmond bekend als “Mariantonias”. Het blijkt dat de vrouw van de markies van Corvera, eigenaar van het landgoed, María Antónia Sagade heette. Ik bedankte hartelijk voor hun medewerking en schreef dat we in de toekomst een nieuwe poging gaan doen. 

Op maandag reden we dus door naar de plek waar ons hotel stond voor de komende nachten, middenin de Sierra van Cazorla. Dat hotel kwam tijdens een vorig bezoek op ons netvlies. We passeerden het destijds toen we op weg waren naar het ‘centro de interpretacíon’. Toen logeerden we elders. Dit natuurpark is het grootste beschermde natuurgebied van Spanje en het een na grootste van Europa. (Tenminste tweemaal zo groot als nationaal park De Hoge Veluwe.) Dit gebied werd al in 1983 uitgeroepen tot UNESCO biosfeerreservaat en dat is niet voor niets. Het is er prachtig en bijzonder. 

Het hotel was nieuw voor ons en stelde niet teleur: alle wanden in de openbare ruimte waren behangen met geprepareerde koppen van geschoten wild uit het omringende bos. Er hangen koppen van een moeflon, alpensteenbok, ree, damhert en edelhert. Sommige herten zijn in hun geheel opgezet en begeleiden de gasten bij de maaltijden. De pronkstukken waren stuk voor stuk mooi geprepareerd. Het beroep van taxidermist heeft mij altijd geïntrigeerd. 

Coto del Valle heeft een tuin met diverse soorten bomen en struiken, een aantal terrassen rondom en een groot buitenzwembad. Het personeel is uiterst aimabel. De porties in het restaurant zijn groot. Ze lijken afgestemd op wandelaars die de Sierra in één dag doen. Wolven op twee pootjes... Dat wetende, deelden we gerechten, met volle instemming van de keuken. 

De hotelkamer was eenvoudig maar comfortabel, met goede bedden en een heerlijke douche. We hadden een langgerekt balkon met zitje en zicht op een groene wand. In een van de houten buitenpilaren bleek een familie vleermuizen te huizen. Daar luisterden we 's avonds naar het zangconcert. 's Nachts hoorden we de herten brullen en de roofvogels krijsen. 's Morgens wekte een groot symfonie-orkest van zangvogels ons. Dat was fijn wakkerworden! 

De ‘Jardín Botanico’ in de Sierra is de moeite van een bezoek zeker waard. Er staan daar niet alleen de meest representatieve soorten van de regio maar ook van alles van over de hele wereld. Je vindt er 1.300 gecatalogiseerde bloemen- en plantensoorten. Vanzelfsprekend is niet alles op hetzelfde moment in bloei. Toch brachten mijn liefje en ik er ruim anderhalf uur met plezier en interesse door. 

Maar ja, we kwamen voor de sequoia’s! Er staan er daar vier. Twee wat kleinere exemplaren (Sequoia sempervirens ofwel Redwood) in de botanische tuin en twee reuzen (Sequoiadendron giganteum) in het tegenovergelegen park. De mammoetboom is qua volume de grootste ter wereld met de grootste diameter qua stam en de verwante soort heeft een slanke stam maar is de hoogste boom ter wereld. De kleur en constructie van hun stammen verschilt eveneens. Nu hielp vriend Roland ons eraan herinneren dat het niet de eerste sequoia kon zijn die we zagen in ons leven. In 2023 bezochten we met hem en Frans ‘Pinetum Blijdenstein’ (een arboretum in Hilversum bij hen om de hoek) en daar staat inderdaad een mammoetboom van aanzienlijke omvang. ¡Gracias, Rolando!

We maakten een praatje met de baliemedewerkster van centrum ‘Torre del Vinagre’ (maandag gesloten). Zij maakte ons attent op een nieuwe attractie in dit gebied, te weten het ‘Centro de Fauna Silvestre Callado del Almendral’. Daar kun je een treinreis maken door een groot bosrijk gebied (circa 100ha) waar veel wildsoorten voorkomen. Wij stapten in de auto en kwamen net op tijd aan om met het treintje van 12:00 uur mee te gaan. (Kaartjes voor de hele route kosten €15 per persoon; kinderen en gepensioneerden ontvangen korting.) In dat treintje zaten we ruim bemeten, op een eigen rij stoelen. Onze groep bestond uitsluitend uit Spanjaarden, van alle leeftijden. Iedere trein had een eigen bestuurder en gids. 

Deze rondrit kent vier etappes, met reeën (corzos), damherten (gamos) en edelherten (ciervos), steenbokken, berggeiten, wilde zwijnen (jabalís), moeflons en wolven (lobos). In dit bos herintroduceerde men de ‘corzo morisco’, het kleine bruine hoefdier zonder witte stippen op de fotocollage. Dit is het kleinste hert van Eurazië. Een baby-ree wordt ‘corcino’ genoemd. 

Het jonge edelhert in de fotocollage draagt een beginnend gewei. De bekleding van dat gewei ziet er als velours uit; dat wilde ik wel aanraken (maar dat deed ik niet). Een ervaren gids lichtte van alles toe over de fysieke kenmerken van deze dieren, hun voortplanting, soorten gewei, kuddegedrag, enzovoort. Boeiend. Hij vertelde dat de groei van het gewei pijn doet, zoals bij de mens het doorkomen van een tand. De eerlijkheid gebiedt mij te melden dat de hoefdieren op bepaalde delen van het traject worden bijgevoerd. Ten behoeve van betere foto’s voor de passagiers!

Een deel van het traject moet te voet worden afgelegd, over circa 3km lengte; een stuk ervan is gemiddeld tot moeilijk begaanbaar vanwege ondergrond en stijgingspercentage (helemaal als het net heeft geregend). Daar vind je wel alle officiële uitkijkpunten en de plek van de roofvogels. We sloegen de post over waar enkele wolven in een klein afgeschermd territorium worden gehouden die je vanaf een platform kunt bewonderen. De laatste wolf werd daar in 1923 geschoten. Drie nieuwe wolven werden hergeïntroduceerd. Dat was aan ons niet besteed, die zien we liever in het wild op de Veluwe! 

Wel stonden we te popelen om de roofvogels van dichtbij te zien: vogelaars als we zijn. De kerkuil en grote uil (bubo bubo), een steenarend en een andere variant arend, een buizerd en een verdwaalde ooievaar. Ook deze dieren worden bijgevoederd door medewerkers van het centrum. Dit park heeft een verbintenis met de universiteit van Jaén dus er zijn mooie stageplaatsen en banen te verkrijgen. Een van de roofvogels, een havikensoort, wilde die dag niet meewerken; die bleef continu vliegen en meldde zich nooit in de buurt van waar wij zaten. Ik vond het prima, mijn telelens ook. Een extra vermelding is hier gepast voor de foto met de rode lijnen. Deze kerkuil in vlucht werd door mijn liefje vastgelegd. Met haar telefoon. 

Deze excursie is een aanrader voor natuurliefhebbers; dat zal duidelijk zijn! Na dit bezoek van tweeenhalf uur gingen we op zoek naar een restaurant voor de lunch. Spaanse tijden. Mijn liefje bestelde daar koteletjes van het edelhert, bereid met rozemarijn en op open vuur. Tja.

Bagagedraagster

Iemand in mijn familie noemde mij ooit ‘een zondagskind’. Nu ben ik niet op zondag geboren dus het moest wel overdrachtelijk zijn gebruikt. In veel opzichten ben ik dat ook. Ik kon vroeg stoppen met werken, bereisde een groot deel van de wereld, had nooit noemenswaardige financiële problemen, heb een mooie groep vrienden om mij heen - hier en in Nederland. En last but not least: mijn liefje is na 36 jaar nog steeds aan mijn zijde. Dus ja, zo iemand kun je wel een geluksvogel noemen. 

In de context van vandaag, de dag van de Alpe d'Huzes, klopt het ook min of meer. In de familie aan mijn vaders kant waart een genmodificatie rond die de kans op borst- en eierstokkanker aanzienlijk vergroot bij dragers ervan. Dat bleek helaas ook van toepassing op het gezin waarin ik werd geboren. Een neef van mijn vader bezocht mijn moeder (reeds weduwe) bijna 20 jaar geleden om te vertellen dat hij borstkanker kreeg vanwege een familiaire genmutatie. 

Mijn liefje en ik waren net terug van onze wereldreis toen dat nieuws werd gedeeld. Mijn zussen en ik deden een DNA-test; zij in Nederland, ik in Spanje. Er zijn tienduizenden personen in Nederland die drager zijn van de erfelijke genmutatie BRCA-1 of BRCA-2; BRCA staat voor Breast Cancer, type 1 en 2. Ieder mens heeft twee BRCA1- en twee BRCA2-genen. Van elk gen erf je een versie van je moeder en een van je vader. In ons geval droeg mijn pa een genmutatie over aan zijn kinderen. Mannen worden ‘stille dragers’ genoemd. Met een BRCA2-mutatie hebben zij 6% kans om bij leven borstkanker te krijgen, vergeleken met 1% van mannen met een BRCA1-mutatie. 

Nadat ik erfelijkheidsonderzoek had laten doen in het lokale Spaanse ziekenhuis, het zogenaamde stamboomonderzoek, zei de betrokken geneticus dat hij al bij aanvang vermoedde dat ik degene zou zijn zonder genmutatie. Als alle anderen dragers zijn, is kennelijk eentje de uitzondering, statistisch gezien. Dat ik de enige ben in het gezin die geen draagster is, kun je zeker mazzel noemen. Dus een zondagskind? Best wel. Elk van mijn zussen kreeg de diagnose kanker gesteld, twee van hen zelfs tweemaal. Tot op heden kreeg ik zelf geen kanker. 

Dat wil echter niet zeggen dat ik werd gespaard. Ik draag al jarenlang veel bagage met mij mee. Dat schrijf ik niet uit zelfmedelijden. Mijn zus Angela overleed op jonge leeftijd aan uitzaaiingen van botkanker. Ze verbleef lang in het ziekenhuis, er werd geamputeerd. Ik was nog te klein om mij dat destijds allemaal te realiseren maar een gezinsdrama was het. Later op de lagere school ontdekte ik het fotoalbum van haar ziekenhuisverblijf in een diepe kast, tijdens een schoolvakantie. Met foto’s in zwart-wit van de patiënte, als overledene met niet helemaal geloken ogen, een typisch grote strik in het haar, het dodenmasker, de doodskist thuis, de vele kaarten en lieve briefjes van klasgenootjes, meesters en juffen. De schok was enorm. (Mijn moeder reageerde met ‘dat wist je toch?’ Tja.) Het werd een soort trauma. Tot op de dag van vandaag kan ik het beeld van een dierbare dode niet verdragen; hoe close we bij leven ook waren... 

Nadat de bom van de foute gen in het gezin was ontploft, overleed mijn zus Christa -eveneens draagster- aan te laat ontdekte uitzaaiingen van eierstokkanker. Dat was het doemscenario waarvoor de neef van mijn vader ons had gewaarschuwd. Mijn zus Ineke kreeg daarna borstkanker, werd behandeld en overleed jaren later alsnog aan uitzaaiingen van een andere kankersoort. Haar echtgenoot, mijn zwager Aad, overleed kort voor zijn partner aan uitgezaaide botkanker. Mijn andere zus en Ineke’s tweelingzus kreeg de diagnose borstkanker weer iets later gesteld. Zij werd effectief behandeld en leefde door. 

Mijn beste vriendin Nelly overleed in 2009 op 48-jarige leeftijd aan de gevolgen van uitgezaaide longkanker (niet-rokersvariant). Onze vrienden Ben en Guus overleden vorig jaar aan respectievelijk uitgezaaide leverkanker en uitgezaaide prostaatkanker. Een bont palet aan kankersoorten, helaas.

Mijn liefje kreeg borstkanker in het jaar dat Nelly overleed maar zij kan het gelukkig navertellen. Dat is geen kwestie van vechtlust of doorzettingsvermogen maar van geluk. Alle nabestaanden die in overlijdensadvertenties schrijven dat hun naaste ‘heeft gevochten’ tegen kanker maar heeft verloren, doen hun dierbare tekort. Sterven aan kanker is grote pech, het is als Russische roulette. Tijdigheid in het ontdekken speelt wel een grote rol bij overleving. 

De enige zus die nog leeft (en woonachtig is in Nederland), degene die eveneens borstkanker kreeg en daaraan werd behandeld, ontwikkelde recent een andere kankersoort. Men verwijderde de tumor chirurgisch maar dat lukte niet volledig. Er moest worden nabehandeld. Recent rondde zij de chemo- en bestralingsbehandeling af. Ze doorstond de beproevingen kranig en daar prijs ik haar voor. Tijdens de eerdere borstkankerbehandeling kreeg haar lichaam teveel te verduren waardoor ze deze keer twijfelde of ze dat nog eens wilde ondergaan. Ik luisterde naar haar, drong mijn mening niet op. Het is uitsluitend aan haar. Ik accepteerde haar standpunt, hoe dat ook zou uitpakken. Ze koos alsnog voor een behandelingstraject. De fysieke bijwerkingen zijn ook deze keer niet mals. Ze krijgt nu verschillende vormen van therapie om die te verminderen. Haar lichaam moet herstellen, over enkele maanden weten wie hoe effectief deze behandeling was. Fingers crossed. 

Dus kanker is mijn Nemesis, een geduchte tegenstander die maar moeilijk is te verslaan! 

Ik heb een goede fiets maar ik ben geen wielrenster. Ondanks alles dat zich tot dusver in mijn wereld afspeelde, heb ik Alpe d'Huzes nog nooit bedwongen en dat zal ik hoogstwaarschijnlijk nooit gaan doen. Als ik tegen deze Franse alp -met 21 haarspeldbochten- naar boven zou fietsen, zouden er veel dode dierbaren op mijn bagagedrager zitten. Loodzwaar. 

Deze actiedag draag ik echter een heel warm hart toe. Doneren aan de Nederlandse Kankerbestrijding KWF is ook een goede actie; niet alleen vandaag. Elke euro voor onderzoek telt. 

Wat ik sinds de ontdekking van de genmutatie ook deed als blogger was een lans breken voor embryoselectie. Waarom zorgen we er niet voor dat deze genmutatie een halt toe wordt geroepen in een heel vroeg stadium? Zodat het geen kind of volwassene treft in de toekomst? Wie durft te beweren dat embryoselectie zondig is? In 2008 voerde ik daarover een gepassioneerd gesprek met Khadija Arib. Zij was toen Tweede Kamerlid en woordvoerster Gezondheidszorg van de PvdA. Ik woonde weliswaar niet meer in Nederland maar volgde de Nederlandse politiek op de voet. Ik kwam haar bij toeval tegen tijdens een bezoek aan Den Haag, mijn voormalige woonplaats. Inmiddels is embryoselectie (ofwel preïmplantatie genetische diagnostiek, PGD) in Nederland toegestaan via IVF, onder bepaalde voorwaarden. 

De medische wetenschap maakt grote vorderingen in de detectie en behandeling van soorten kanker en dat is een zegen voor de mensheid. Zo wordt nu een experimenteel medicijn ingezet dat longkanker bij niet-rokers (nooit-rokers) bestrijdt. Deze tumorsoort komt steeds vaker voor bij vrouwen. Ongeveer 60% van deze tumoren wordt gevonden bij vrouwen en 40% bij mannen. Kanker komt over het algemeen vaker voor bij mannen, maar longkanker bij personen die nooit hebben gerookt, komt om onverklaarbare redenen vaker voor bij vrouwen. Uit wetenschappelijke literatuur blijkt dat ongeveer 1 op 10 personen met longkanker nooit heeft gerookt.

Er zijn nu doelgerichte, zogenaamde ‘precisiemedicijnen’ die zijn gericht op het blokkeren of remmen van de abnormale processen die kankergroei bij specifieke soorten longkanker stimuleren. ALK-remmers bijvoorbeeld, richten zich op een specifieke genherschikking die wordt gezien bij niet-rokers met longadenocarcinoom. Er wordt ook geëxperimenteerd met een oraal medicijn genaamd ‘zoldonrasib´dat bemoedigende resultaten vertoont voor patiënten met niet-kleincellige longkanker die de zeldzame KRAS G12D-mutatie dragen.  

Ook de behandeling van borstkanker die voortkomt uit de BRCA1- en BRCA2-mutatie boekt vooruitgang. Olaparib -verkocht onder de merknaam Lynparza- is een relatief nieuw medicijn voor de behandeling van gemuteerde kanker bij volwassenen. Het is een zogenaamde PARP-remmer, een kankerremmende stof die is betrokken bij DNA-herstel. Dit medicijn zit anno 2025 echter nog niet in het basispakket Zorg in Nederland dus dat moet veranderen.

Ook met celtherapie wordt vooruitgang geboekt, de behandeling van een patiënt met levende lichaamscellen; meestal afkomstig van het afweersysteem van de behandelde persoon zelf. Het doel hiervan is dat deze (moleculaire berwerkte) cellen kanker beter kunnen herkennen en vernietigen. De dendritische celtherapie is een innovatieve vorm met veelbelovende resultaten, zoals melanoom en prostaatkanker. 

Een andere vooruitgang is de ontwikkeling van organoïden, mini-organen die in een laboratorium worden gekweekt uit organische stamcellen. Ze worden gebruikt in kankeronderzoek om tumoren te modelleren en te testen welke medicijnen het best werken bij een patiënt met een bepaalde kankersoort.  

Het zijn kleine stappen voor de mensheid maar grote stappen voor kankerpatiënten en hun dierbaren. Ik word blij van deze verrichtingen op medisch vlak. Juist hiervoor rijden mensen vandaag die berg op.

P.S. De blog over onze recente Andalusiëtrip houd je tegoed. Die moet ik nog schrijven. Het webalbum van dat uitstapje is al wel te bezichtigen. 

Koekeloeren

De tuinmeubels op het terras staan weer in de zomerstand. De teakhouten eettafel met stoelen staat weer onder de schaduwrijke overkapping zodat we lekker buiten kunnen lunchen; samen of met vrienden. De twee loungestoeltjes staan weer onder het permanente zonnescherm; just for the two of us. Op de achterpatio hingen we het schaduwzeil op om de temperatuur in de eetkamer comfortabel te houden. We namen tevens de eerste duik van het jaar in de Middellandse Zee. Joehoe!

Het is mei dus elke vogel legt nog een ei. In onze tuin is het een komen en gaan van vogels, jong en oud. We denken dat er wordt gebroed in de Stoute Jongens-boom en in de bougainvillestruik langs de poort. In de boom zit een nestje jonge merels en in de haag vermoed ik een nest zwartkopjes. Mijn liefje zit geregeld met haar verrekijker op een barkruk te koekeloeren. Ik los haar af en toe af. 

Een piepkleine zwartkop met rode oogring landde recent op een van de takken van de laurierboom. Het vogeltje leek een vochtig verenkleed te hebben, alsof het niet uit het ei kwam. Het schudde de veren, keek om zich heen maar vloog niet op. Ik pakte mijn telelens uit de kast om een foto te maken maar toen ik op het terras terugkeerde, was het jonkie alweer weg. 

Moeder en vader merel vliegen af en aan met lekkers om de kleintjes vet te mesten. Zij zijn er drukker mee dan een Amazon-koerier! Ik heb geen idee hoeveel jonkies er in het nest zitten. Als de ouders een prooi hebben gevonden, kijken ze eerst op afstand de kat uit de boom. Als de kust veilig is, wordt er vanuit twee kanten binnen gevlogen. (Alsof wij dat niet in de gaten hebben?!) We horen vervolgens het geluid van zacht kwetterende jonge merels. Schattig. Ik ben benieuwd of we ze zien uitvliegen.   

We wandelden hier laatst door de bewegende duinen toen we een koereiger ontwaarde voor ons op de loopplank. De vogel scharrelde links en rechts en naarmate we dichterbij kwamen, leek het te zoeken naar een exit strategie. Zo moeilijk is dat niet als je vleugels hebt! De reiger vloog net op tijd op maar ook ik was op tijd om dat vast te leggen. Geen natuurfoto van het jaar maar wel een gelukkig shot met die vage achtergrond, wat mij betreft.

Ik kende de koereiger al, vooral van onze verblijven op Bali. Daar zag je ze vaak op de rug van grazers of in rijstvelden waar zojuist was geploegd. Er is wel een verschil tussen de koereiger van Azië en die van Europa. De kop en het bovenlijf van de vogel in Azië is dieper gekleurd dan die van de Europese vogel. Het lijkt alsof die in butterscotch is gedompeld. 

We waren onlangs terug op Lomas de Campoamor waar we het 50-jarig jubileum van onze vrienden Jos & Hemmy gingen vieren. Die viering is een prestatie van niveau en daaraan wilden we ons steentje bijdragen. Zij hebben eenzelfde appartement op de golfbaan als wij ooit hadden, alleen in een belendend appartementsblok. 

Toen wij daar in 2002 neerstreken, was de golfbaan nog rustig en het uitzicht ruim. Er was nauwelijks verkeer of geluidsoverlast. De eerste jaren genoten we daar intens van de stilte en het uitzicht. We keken op de golfbaan maar hadden ook zicht op de Sierra de Escalona, een authentiek Spaans natuurgebied even verderop gelegen. Dat is een gebied waarboven ook grote roofvogels vlogen. Dagelijks, bij voorkeur 's morgens vroeg en net voor zonsondergang, zat ik op het terras met mijn camera in de aanslag te genieten van wat zich voor mijn ogen afspeelde. Van steenuiltjes die recht in mijn gezicht koekeloerden, bonte spechten die zich vastkleefden aan een boomstam en hoppen die zich in de bloembakken meldden. 

Die rust en dat woonplezier veranderden drastisch nadat commercieel centrum La Fuente werd opgeleverd. Daarna werd het daar elk jaar minder leuk, wat ons betreft. Orihuela Costa is veel te druk geworden en vanuit het bestuur van die gemeente is onvoldoende aandacht en geld beschikbaar voor de leefbaarheid. We gingen in enkele jaren jaar tijd van tien auto’s per uur naar 60 auto’s per minuut. Toen kregen we ook nog te maken met geschreeuw (via microfoon) van mislukte zangers en zangeressen van horeca-etablissementen in dat winkelcentrum. Dat was de druppel! Dat geschreeuw klonk overigens weer door de nacht toen we na het feestje naar de auto liepen om huiswaarts te keren. (We kregen een lift van een niet-drinker.) De steenuiltjes hoorde ik trouwens ook weer toen wij die avond op het terras zaten. 

Hier slapen we 's nachts met de schuifdeur en het raam open. Wat we horen zijn overvliegende flamingo’s, soms de schreeuw van een bosuil en van jagende valken; net als voorheen in de goeie ouwe tijd van Campoamor. Heerlijk! 

Recent kreeg ik het juni-nummer van de Nederlandse National Geographic onder ogen. Het gaat onder andere over de Marker Wadden als icoon van nieuwe natuur en als paradijs voor vogels en andere dieren. Het is inmiddels zeven jaar na de opening van dit natuurgebied (bestaande uit vijf kunstmatige eilanden), dat onder meer samen met de Oostvaardersplassen werd opgenomen in Nationaal Park Nieuw Land.

Dit is een archipel van circa vijf kilometer lang en drie kilometer breed. De rijke bodem van het voormalige IJsselmeer werd daar weer naar boven gehaald, het arme slib aan de oppervlakte werd afgevoerd. De Marker Wadden werden een walhalla voor visdieven, en heel veel andere pioniers. Zoals baardmannen, roerdompen, kok- en dwergmeeuwen, wintertalingen, bonte strandlopers, bontbekplevieren, nonnetjes, kuif-, topper- en slobeenden, zaagbekken en dwerg- en lachsternen. Deze Wadden tonen goed hoe ecologische functies als voedselproductie, broedgelegenheid en biodiversiteit kunnen terugkeren in een door de mens ingericht landschap. Een mooi verhaal. 

Volgende week gaan mijn liefje en ik een paar dagen naar Andalusië. We rijden er naartoe om onder andere bijzondere bomen te zien. Het gaat om reuzensequoia’s (sequoiadendron gigantteum) die daar staan; deze worden ook wel mammoetbomen genoemd vanwege hun hoogte, omvang en leeftijd. Vorig jaar las ik in een Spaanse krant iets over een Spaanse bioloog en ontdekkingsreiziger die medio 19^de eeuw zaadjes meenam van de westkust van de Verenigde Staten (Sierra Nevada, Californië) om ze in het zuiden van Spanje te planten. In de VS staan in het Sequoia National Park exemplaren van 100 meter hoogte en ruim 2.000 jaar oud. 

In Spanje zijn ze gemiddeld ongeveer 40 meter hoog maar er zijn er zeker ook, in de buurt van Granada, die meer dan 100m hoog zijn. Die werden 170 jaar geleden geplant op het landgoed La Losa en die zou ik dolgraag willen zien. Ik stuurde mails naar de beheerstichting van de finca en een ander gerelateerd adres maar daarvan heb ik geen hoge verwachtingen. Mijn ervaring tot nu toe is dat men niet of te laat reageert. Hoe het ook zij, we gaan daar tenminste één mammoetboom zien in een botanische tuin maar er staan nog andere bezienswaardigheden op ons programma. Het hotel middenin de bossen zal veel goedmaken, en hun menukaart helemaal. (Yumm!) Mijn liefje noemt dit nu al een culinaire reis. Ik laat het je binnenkort weten.

 

Opleiding, afleiding

We videoappten laatst weer met onze kereltjes in Bali, al was het niet op de afgesproken dag. We doen het maandelijks, op de eerste zondag. Yuda, de oudste (bijna 18) bleek druk te zijn met zaal- en grasvoetbal. Voor het schoolvoetbalteam op gras was hij kort ervoor gevraagd aanvoerder van het team te worden dus dat betekent meer verantwoordelijkheid en tijd. Op zijn verzoek werd ons videogesprek een dag uitgesteld. De volgende dag was er echter niemand aan de andere kant van de lijn. Druk-druk-druk was hij! 

Toen het uiteindelijk lukte om elkaar in levende lijve te spreken en we hem vroegen of hij de nieuwe rol als aanvoerder leuk vindt, was zijn antwoord: ‘Not really...’. Daar moest ik om grinniken. Yuda is altijd eerlijk en dat is een van de eigenschappen die we in hem waarderen. Hij zei op dat moment wat hij vond. Ik vind het eerzaam dat men hem vroeg en dat zei ik hem. Wat ons betreft is hij uitermate geschikt voor die rol. Wij, zijn oma’s-met-de-witte-huid, zeggen dat al jarenlang. Hij is geduldig, aardig en sociaal vaardig. Ik denk wel dat hij al genoeg op zijn bordje heeft liggen als vijfde klasser van de middelbare school en oudste van een druk gezin. Hij functioneert dagelijks in de rol van tijdelijke man-van-het-gezin, bij afwezigheid van pa. 

Zijn voetbalteam doet mee aan de competitie van regentschap Buleleng (Singaraja) en dat brengt momenteel dus meer druk(te) met zich mee. Het betekent ook dat hij een fraai voetbalshirt mag dragen. Zijn broer Damai toonde het ons met plaatsvervangende trots. Yuda zal dat niet uit de kast halen om het ons te tonen. 

Toen hij peuter-kleuter was, had hij al veel balgevoel. Ik voetbalde bijna dagelijks met hem in onze achtertuin aan de Balizee. Leerde hem penalties nemen, de bal hoog houden, een klein beetje koppen en zijn verlies nemen. Van mijn liefje moest ik hem veel vaker laten winnen tijdens een wedstrijdje maar daarover had ik andere ideeën. (Wat je gratis krijgt, is duur gekocht!) Ja, aan mij is een toptrainer verloren gegaan! Op de lagere school wilde hij profvoetballer worden. Hij droomde van een transfer naar FC Barcelona. (Guess why?!) Gelukkig gingen die dromen voorbij. Ik moest vaak aan de songtekst van Boudewijn de Groot denken: ‘als hij maar geen voetballer wordt, ze schoppen hem misschien half dood...’ Later deze maand moet er weer worden gepresteerd op de grasmat dus hij heeft nu genoeg te doen. Damai (nog lang geen 15) zit ook in een zaalvoetbalteam van school. Hij is net zo sportief en getalenteerd als zijn grote broer, die inmiddels niet meer zoveel groter blijkt te zijn!   

We vroegen bij die gelegenheid aan de beide jongens hoe het gaat met de andere schoolprestaties. Zij gaan naar dezelfde middelbare school (LABSchool). Allebei waren ze ervan overtuigd dat het goed gaat en ze aan het einde van dit schooljaar zullen overgaan. In juni weten we of ze gelijk hebben, al twijfelen we niet aan hun woorden. Op onze vraag aan Damai of hij op termijn een alfa- of een beta-pakket gaat kiezen, zei hij overtuigend dat hij fifty-fifty is; daarmee zeggend dat hij alle kanten op kan als het om een definitieve pakketkeuze gaat. Een comfortabele positie. We gaan het zien. 

Yuda maakte reeds een keuze, hij heeft een betapakket met Biologie als hoofdvak. Alhoewel hij als late leerling nog een jaar naar de middelbare moet (12th grade, Senior High School), vroegen we of hij zijn gedachten al aan het vormen is over een eventuele vervolgopleiding. Dat bleek min of meer het geval. Zijn vader is van mening dat hij naar de universiteit moet gaan, zijn moeder opperde dat hij wellicht -net als zijn pa- kan gaan werken aan boord van een cruiseschip.

Nu bemoeien mijn liefje en ik ons niet -zeker niet ongevraagd- met de meningen van de ouders Ketut & Elsa maar we veerden allebei wel op na die uitspraak. Varen kan altijd nog! Yuda’s vader, eveneens een slimme leerling die echter uit een familie zonder geld komt en daardoor niet naar de universiteit kon, stapte pas na zijn 30^ste als personeelslid aan boord van een schip. 

Alhoewel Elsa naar dezelfde goede middelbare school ging als Ketut, uitte zij nooit de behoefte om te gaan studeren. Na school wilde zij werken en geld verdienen. Dat snap ik, als je uit een arm Balinees gezin stamt waar altijd tekort was... Ze zal zeker het beste voorhebben met haar oudste zoon maar het belang van geld verdienen voor de familie speelt ongetwijfeld mee. Wij zullen bij de ouders altijd voor meer educatie pleiten. Een goede opleiding is de basis voor een goed leven. 

Als je als Balinese hindoe geld verdient, zeker in een ver buitenland, doe je dat niet alleen voor het eigen gezin of de directe familie maar ook voor de grotere familiekring. Er gaat ook heel wat geld zitten in het organiseren van alle hindoeceremonies die er bestaan op het Eiland van de Goden. Die zijn jaarlijks nog niet te tellen op de vingers van tien handen! Dat was weleens een doorn in het oog van ons, agnosten. (Mijn liefje noemt zich bij voorkeur atheïste.) Het salariszakje was nog niet uitgereikt of men vroeg alweer om een lening of voorschot. 

Als wij dan probeerden uit te vinden waar het geld was gebleven, ontdekten we dat het vaak ging naar de ‘the holy man’; de lokale hindoepriester en spiritueel leider die alle ceremonies in de familie- of wijktempel leidt. We kenden hem, hij leidde de ceremonie toen onze tropische villa werd ingezegend. Die ceremonie heet 'Melaspasin'. Ik nam destijds de honneurs waar voor ons twee want mijn liefje herstelde van een chemokuur. Het was afzien onder de brandende zon, in die kleding! Wij zagen hem in de jaren vanaf een ojek (brommertaxi) via een eigen brommer naar een eigen auto doorgroeien. Tja. 

Een jonge broer van Elsa werkt al geruime tijd in Polen als arbeider in een of andere fabriek. Daar doet hij ongeschoold, vies werk dat Polen zelf niet meer willen uitvoeren. In vergelijking tot Noord-Bali verdient hij daar goed. We zagen recent foto’s voorbijkomen van een familiefeest op Bali dat ter ere van deze tijdelijk verloren zoon werd georganiseerd. Aan de uitbundigheid te zien, was hij overduidelijk de sponsor van zijn eigen feestje. 

Dat financieel zorgdragen voor elkaar is de lokale mores en daarmee is niets mis zolang er maar geen misbruik wordt gemaakt. Maar als je vers van het VWO komt, kun je meer dan bedden opmaken en badkamers schoonmaken van reizigers op een Amerikaans cruiseschip. Dat zeiden we hem niet letterlijk (uit respect voor zijn hardwerkende pa) maar onze strekking begreep hij. 

De middelbare school waar de jongens naartoe gaan, is gelieerd aan de Undiksha Universiteit van Buleleng. (Ooit de hoofdstad van Bali.) Sinds 2006 wordt die de Ganesha University genoemd. Je kunt er zowel alfa- als beta-studies volgen. Er studeerden daar tot dusver circa 40.000 studenten af; de meesten van hen gaan aan de slag als leraar. Dat beroep zou ook passen bij Yuda (menen wij). Yuda’s hoofdvak is Biologie en ook die studierichting kan daar op academisch niveau worden gevolgd. Ik las overigens dat Ganesha ook studiebeursen aan Indonesische studenten toekent, ook voor studie in een buitenland. Geen idee wat de precieze criteria zijn per soort. Daar moet ik nog een keertje werk van maken als actieve meedenker. 

Yuda merkte op dat een familielid (ik vroeg niet wie) suggereerde dat hij eventueel naar Australië zou kunnen voor werk en studie. Dat klinkt ons als muziek in de oren als het maar niet neerkomt op mango’s plukken als hoofdtaak en daarnaast ergens een onbeduidende cursus Engels doen. Dat is geen optie. Waar wij wel enthousiast over zijn, is dat hij daar echt zou gaan studeren. Welk type bijbaan hij dan aanneemt, is aan de student zelf. We hebben nog ruim een jaar de tijd om daarover met de leerling, pa en ma te praten dus we laten het onderwerp voorlopig rusten. Nu eerst voetbal! 

Damai vertelde dat hij recent Performing Arts Day bezocht van zijn lagere school, de North Bali Bilingual School (NBBS). Zowel Yuda als Damai ging naar deze privé-lagere school. Ik denk dat het ze een voorsprong op een aantal van hun klasgenoten gaf. 

Naar verluidt, ging Damai niet alleen voor de leuke meisjes op het toneel. In onze familie noemen we hem ‘de kleine Casanova’, alias de Hartenbreker. Op zo’n dag wordt gezongen, gedanst en geacteerd. Aan deze creatieve vaardigheden schenkt men veel aandacht, in aanvulling op het voorgeschreven nationale curriculum. Voorheen waren we weleens aanwezig op deze dagen en waren we jurylid. Damai bracht ons de hartelijke groeten over van Pak Syd, een van de oprichters van de NBBS. 

Sweet memories.