Loze verkiezingsretoriek

Iemand sprak laatst in een of andere krant over de magie van schrijven, de magie van het creëren van nieuwe tekst. Dat is bloggen ook. Je kijkt aanvankelijk naar een smetteloos wit, leeg scherm en dan, soms na urenlange noeste arbeid, bestaat er ineens een verhaal. Simsalabim! 

Normaliter is oktober voor mij vooral internationale Borstkankermaand. Een maand met een roze randje. Maar dit jaar is oktober de maand voor de verkiezingen, de tijd van campagnes en debatten. In Nederland zijn we weer midden in de verkiezingsstrijd beland. Onze oranje enveloppen met stembiljet lieten we onlangs achter in een brievenbus in Den Haag. Ik volg een groot aantal debatten op de voet, heb het idee dat dit weleens een verrassende verkiezing zou kunnen worden... 

Het gesprek over asiel en migratie laaide weer op. De protestacties in het land tegen AZC en asielzoekers spelen daarbij zeker een rol. In bijna iedere talkshow noemt wel iemand asiel en migratie het gesprek van de dag. Mij, zelf ooit arbeidsmigrante, boeit dit onderwerp al heel lang. Ik noem muzelluf nu ook migrante. Dat onderwerp zal niet iedere lezer of digipassant interesseren. 

Dit is een longread, deel 1 van een tweeluik. Leestijd per deel: circa 10 minuten. Om het thema wat te verluchtigen, plaatste ik er winnende foto’s bij uit de verkiezing van Wildlife Photographer of the Year 2025. Voor degene die verder lezen aandurft: vergeet niet dat witregels er zijn om even op adem te komen. Ik zou niet willen dat je bezwijkt onder het gewicht van de (vele) feiten! 😉 

Spookstadbezoeker - Wim van den Heever
(overall winnaar)

Voor deze blog dook ik in de materie, temeer daar er een nieuw Europees Migratiepact aan de horizon gloort dat op 12 juni 2026 ingaat. Wat gaat dat voor de asielstromen op Europees grondgebied betekenen? En gaat dit spanningen in de Nederlandse maatschappij en elders verminderen? 

In het Engels wordt het ‘European Pact on Migration and Asylum’ genoemd. Het gaat immers over migratie èn asiel. In Nederland hanteert men liever het woord ‘Migratiepact’. Dat klinkt neutraler. Maar we moeten niet praten over migratie als we asiel bedoelen en niet over migranten als het om asielzoekers gaat. 

Migranten, asielzoekers en vluchtelingen. Wat zijn dat? Migranten zijn mensen die doorgaans tijdelijk naar een ander land verkassen, bijvoorbeeld voor werk of opleiding. Asielzoekers zijn personen die vluchten uit hun land vanwege oorlog, vervolging of ernstige mensenrechtenschendingen en die elders internationale bescherming (asiel) vragen. Zij doen dan een beroep op het VN-Vluchtelingenverdrag en willen worden erkend als vluchteling.  

De aanduiding ‘vluchteling’ -in Nederland formeel ‘statushouder’ genoemd- gebruiken we voor asielzoekers met een door de autoriteiten goedgekeurde asielaanvraag. Zij mogen in het land blijven en hebben een verblijfsstatus. Het totaal aantal vluchtelingen in Nederland bedroeg op 1 januari 2025 263.411 personen, volgens de Hoge Commissaris voor Vluchtelingen van de VN (UNHCR). Ongeveer 120.000 van hen zijn afkomstig uit Oekraïne. Voor hen geldt een aparte asielregeling, een van ‘tijdelijke bescherming’. 

Er bestaat een verblijfsvergunning voor bepaalde tijd (voor vijf jaar, intrekbaar) en een voor onbepaalde tijd (nog steeds intrekbaar). Een vluchteling met een verblijfsvergunning voor onbepaalde tijd heeft -bijna- dezelfde rechten (en plichten) als een geboren en getogen Nederlander. Er zijn echter verschillen, zoals bijvoorbeeld stemrecht. Om daarna tot Nederlander te kunnen naturaliseren, moet onder andere een tweeledige naturalisatietoets met goed gevolg zijn afgelegd. 

Gesynchroniseerd vissen - Qingrong Yang

Er is ook nog een groep die vlucht voor armoede, honger en uitzichtloosheid in hun thuisland. Zij gaan naar elders voor meer kansen op een beter leven. Die noemden we voorheen ‘economische vluchtelingen’. Asielzoekers die om economische redenen in een ander land aankloppen, kunnen geen beroep doen op het VN-Vluchtelingenverdrag en krijgen geen asiel. Asielzoekers die uit veilige landen komen, evenmin. Zij worden teruggestuurd naar het land van herkomst. 

En tenslotte is er nog een groep die vlucht vanwege de gevoelde gevolgen van klimaatverandering; zij worden klimaatvluchtelingen genoemd. Klimaatverandering is in Nederland evenmin een reden om asiel te verkrijgen. Australië daarentegen, bood inwoners van Tuvalu (eilandstaat in de Stille Zuidzee) als eerste in de wereld asiel aan en blijft voorlopig een jaarlijks asielquotum voor hen hanteren. 

Migranten, asielzoekers en vluchtelingen. Hoeveel zijn het er? Enkele feiten over asiel en migratie in Nederland op een rijtje. In een recent tv-debat (Nieuwsuur) werd een statistiek getoond van het CBS. Het was, naar verluidt, niet zo gemakkelijk om de juiste cijfers bijeen te harken. But here we go. Van het aantal migranten in Nederland gaat het om 17% asielzoekers, 48% arbeidsmigranten, 18% school- en studiemigranten (ofwel kennismigranten) en een groep ‘Overig’ van 17%. 

De registratie van het aantal arbeidsmigranten in Nederland laat sterk te wensen over. Inwoners van Europese landen mogen vrij reizen en werken op het continent en/of er wordt samengewerkt met dubieuze arbeidsbureaus die het niet zo nauw nemen met registratie. De schatting is dat er inmiddels meer dan 1.000.000 arbeidsmigranten in Nederland verblijven, uit de EU en daarbuiten. Hun gemiddelde verblijfsduur ligt rond tien jaar. Voor het CBS is dat aantal echter een ondergrens; het kunnen er veel meer zijn. Deze zeer grote groep (48%) verhoogt de druk op woningen, zorg, onderwijs en schaarse ruimte. Rechtse politieke partijen spreken zich hierover mondjesmaat uit in hun verkiezingsprogramma’s, in tegenstelling tot over asiel. Grip krijgen op arbeidsmigratie is wel degelijk hard nodig. 

Ik weet niet hoe de groep ‘Overig’ (17%) precies is opgebouwd. Het zouden in Nederland geboren kinderen van statushouders kunnen zijn (tweede generatie). Of nareizigers, personen van het gezin van een statushouder. Wellicht ook Nederlandse migranten die naar het geboorteland terugkeren uit het buitenland of personen die voor de liefde migreerden. 

Als een aal uit het water - Shane Gross

Na de gebrekkige en incapabele uitvoering van het ‘strengste asielbeleid ooit’ van kabinet-Schoof, wordt het thema van streng nationaal asielbeleid bovenop Europees beleid in diverse verkiezingsprogramma’s nog steeds fanatiek beleden. In het verkiezingsprogramma van de PVV staat onder andere dat men een totale asielstop wil, een stop op migranten uit islamitische landen (naast een totale stop?!), een stop op gezinshereniging, het opheffen van alle Asielzoekerscentra (AZC) en een subsidiestop voor Vluchtelingenwerk NL. Nederland moet geheel op slot voor asielzoekers en ‘remigratie’ van hen die er al zijn, wordt -zonder vertrekpremie- gestimuleerd. Er zijn partijen die hardop dromen over vertrek uit de Europese Unie (‘Nexit’) en de opzegging van mensenrechtenverdragen, zoals het VN Vluchtelingenverdrag en het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVR). 

Het VN Vluchtelingenverdrag legt vast wie een vluchteling is en bepaalt de rechten van vluchtelingen en de plichten van de landen die het verdrag hebben ondertekend. De kernbepaling is het zogenaamde ‘non-refoulement’-principe wat inhoudt dat een land een asielzoeker niet mag terugsturen naar een land waar zijn of haar leven of vrijheid wordt bedreigd vanwege ras, geaardheid, godsdienst, nationaliteit, politieke overtuiging of lidmaatschap van een bepaalde sociale groep. Voor de goede orde: met één pennestreek kan Nederland dit verdrag opzeggen. 

Dat opzeggen gaat minder makkelijk in het geval van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. Dit werd opgesteld door leden van de Raad van Europa, in navolging van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens van de VN. De essentie van het EVR is het beschermen van de mensen- en burgerrechten van alle inwoners van de EU. Het garandeert fundamentele vrijheden en rechten, zoals vrijheid van meningsuiting, recht op vrijheid en veiligheid, verbod op discriminatie, toegang tot de rechtspraak en recht op een eerlijk proces. Sinds 1998 kunnen individuen zich rechtstreeks wenden tot het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) in Straatsburg als zij menen dat er sprake is van een schending van hun recht door een lidstaat.  

Gevangen in de koplampen - Simone Baumeister

Ook dit verdrag kun je opzeggen maar dit is een politiek gewaagde en juridisch complexe stap, aangezien het strijdig is met wetgeving van de Europese Unie. Dit verdrag is namelijk een wezenlijk onderdeel van het lidmaatschap van de EU. Als men dit verdrag toch wil aanpassen, moeten protocollen worden aangepast en alle leden van de Europese Raad (staatshoofden en regeringsleiders van 27 lidstaten) moeten die goedkeuren. Dat zal een langdurig proces zijn dus beloven dat je snel succes kunt boeken door op te zeggen, is een leugen. Dat is loze verkiezingsretoriek. Kiezersbedrog. Daarover moet een politieke partij eerlijk zijn, niet alleen in verkiezingstijd. 

Er zijn landen in Europa die de huidige Europese asiel- en migratieregels aan hun laars lappen. Neem België. Dat land is al vele malen veroordeeld voor het niet-opvangen van alleenstaande mannelijke asielzoekers maar onze zuiderbuur negeert die rechterlijke uitspraken. Afgelopen zomer kwam daar een nieuwe wet bij die bepaalt dat asielzoekers die in een ander Europees land al een beschermde status kregen, geen recht meer hebben op opvang in België. (Dit om het zogenaamde ‘shoppen’ tegen te gaan.) In Nederland roepen anti-asielpartijen ook op tot dit soort politieke ongehoorzaamheid en actie. Het dubbel demissionaire kabinet-Schoof stuurde aan op een opt-out voor Nederland bij de EU qua asiel en migratie maar die actie was klungelig en aan het verkeerde adres. 

De demissionaire minister van Asiel en Migratie riep een jaar geleden een asielcrisis uit in Nederland waarmee ze het noodrecht meende te kunnen activeren. Daarmee hoopte ze de Vreemdelingenwet te omzeilen. Deze wet regelt de rechten, plichten en procedures voor niet-Nederlanders (vreemdelingen) met betrekking tot hun toegang tot en verblijf in Nederland. Haar standpunt was niet overtuigend enjuridisch houdbaar: het aantal asielaanvragen in Nederland lag toen rond het gemiddelde in Europa. Er was dus geen sprake van crisis. Daarop moest ze haar pakket van asielbeperkende maatregelen aanpassen.

Gematigder partijen spreken over een opvangcrisis en dat lijkt beter gekozen. De AZC zijn overvol, een asielaanvraag duurt in Nederland ellelang (gemiddeld 79 weken), de doorstroom hapert (er zijn veel te weinig reguliere opvangplekken en woningen) en daardoor stijgen de kosten van opvang sterk. De gemiddelde kosten van een plaats in de reguliere opvang liggen op €30.400 per persoon per jaar. In de noodopvang is dat €69.400 per persoon per jaar. Nederlandse gemeenten zijn door de Spreidingswet verantwoordelijk voor opvang, maar twee derde van de gemeenten heeft minder opvangplekken dan hun wettelijke taak voorschrijft. 

Strengere regels worden echter vrijwel zonder uitzondering komend jaar van kracht als gevolg van het nieuwe Europese Asiel- en Migratiepact. 

Het opmerkelijke is dat Malik Azmani (VVD) voor de tot standkoming van dit nieuwe Europese pact onderhandelde namens het Europees Parlement en dat Frans Timmermans (toen nog geen PvdA in fusie) als vice-president van de Europese Commissie jarenlang een rol speelde bij de voorstellen. Nederland keek dus bepaald niet toe vanaf de zijlijn. Linkse en rechtse politieke stromingen in Europa vonden elkaar destijds nog op het splijtende thema van asiel en migratie. In 2024 gaven de regeringsleiders van alle lidstaten van de EU hieraan groen licht. 

Dit pact gaat bestaan uit 1 Richtlijn en 9 Verordeningen. Verordeningen zijn Europese wetten die direct en automatisch van toepassing worden in heel Europa. Individuele landen hebben geen mogelijkheden om daarvan af te wijken. Dit moet het huidige asiel- en migratiebeheer in heel Europa gaan stroomlijnen en -fingers crossed!- vereenvoudigen en verkorten. 

Het nieuwe Europese Migratiepact kent zeven pijlers waarop het rust.

Overlevingszak - Ralph Pace

(1) Er komen gesloten detentiecentra aan Europa’s buitengrenzen, in het noorden, zuiden en oosten van het continent. (2) Iedere asielzoeker wordt gescreend bij aankomst. (3) Er komt een grensprocedure voor kansarme asielzoekers. (4) Er komen minder verschillen tussen landen in de kans op het verkrijgen van asiel. (5) De opvangregels in AZC worden overal hetzelfde. (6) De verspreiding van kansrijke  asielzoekers over Europese landen wordt eerlijker. (7) Er is voortaan maar één instantie in Europa die bepaalt of er ergens op het continent een asielcrisis heerst. 

Aan de hand van strengere controles aan Europese buitengrenzen wordt vastgelegd wie in welke procedure terechtkomt; de grensprocedure of de algemene asielprocedure. Voor asielzoekers hanteert men twee statussen: kansarm en kansrijk. (Definities volgen in deel 2.) Vingerafdrukken en biometrische gegevens van iedere asielzoeker komen in een database terecht die door elke lidstaat kan worden geraadpleegd. Van iemand met een lage kans op verblijf (kansarm) zal de procedure aan de buitengrenzen van Europa versneld worden afgehandeld. Van daaruit wordt de terugkeer naar het land van herkomst geregeld. 

Er komen nieuwe normen voor huisvesting en toegang tot onderwijs en zorg voor kansrijke asielzoekers in de algemene asielprocedure. De Europese Commissie (het dagelijks bestuur van de Unie, met één commissaris uit elke EU-lidstaat) bepaalt voortaan, gebaseerd op inwoneraantal en BBP, hoeveel migranten elk EU-land moet opnemen. In de aanloop naar het nieuwe pact berekende het Nederlandse ministerie van Justitie en Veiligheid dat dit voor Nederland zou neerkomen op tenminste 1.500 asielzoekers per jaar.  

De Europese Commissie is de enige instantie in Europa die kan beslissen of er in een land sprake is van een migratiecrisis. Geen enkel land in de EU ontspringt de dans nog om verantwoordelijkheid te dragen voor het oplossen van de gezamenlijke asielproblematiek. De nieuwe Europese regels worden nu ingebed in nationale wet- en regelgeving van elk van de 27 landen van de EU. In het geval van Nederland leidt dit onder andere tot wijziging van de Vreemdelingenwet.

Definities, aantallen en kosten van het nieuwe systeem komen in een volgende blog aan de orde. Net als een gedetailleerde beschrijving van de zeven pijlers van het pact. Voor de mensen thuis.

Wordt vervolgd.