Doen of doem?

Afgelopen weekend liepen de gemoederen verder op in Spanje; gelukkig leidde dat niet tot ernstige schermutselingen. Catalonië is momenteel een van de 17 autonome regio’s in Spanje maar Catalaanse nationalisten willen zich als staat afzonderen en zelfstandigheid verkrijgen. Afgelopen weekend werd daartoe een officieus referendum gehouden, 942 (van de 947) gemeenten deden mee.

De Spaanse regering is fel tegen, het referendum is tegen de grondwet en daarmee niet-bindend. Toch ging Artur Mas, president van Catalonië, door met het initiatief. Madrid stelde één voorwaarde: de Catalaanse overheid mocht zich niet met de organisatie van de volksstemming bemoeien. Niet getreurd: 40.000 vrijwilligers meldden zich daarvoor aan. Mas’ minderheidskabinet, gesteund door de separatisten (ERC), zou vallen als hij het referendum zou afblazen. Die partij zou oproepen tot burgerlijke ongehoorzaamheid als de president niet zou doorzetten.

Het verlangen naar zelfstandigheid zit diep. Catalonië werd in 1496 onderdeel van het Spaanse koninkrijk maar behield eigen wetten en regels, tot onvrede van het Spaanse koningshuis. De bom barstte in 1640, toen de Catalanen voor het eerst in opstand kwamen tegen de Spaanse overheersing. Daarop volgde een lange periode van kleinschalige conflicten en relatieve rust. In 1979 kreeg het de status van autonome regio. Daarmee doofde het verlangen niet.

Zondagochtend zette ik de Spaanse televisie aan; TVE1 vertoonde beelden van de plaatselijke voorbereidingen voor het referendum, afgewisseld met ander politiek optreden. Zo was ook premier Rajoy te zien. Hij verzekerde zijn gehoor dat het -onconstitutionele- referendum in Catalonië nooit en te nimmer de eenheid van Spanje teniet zal doen. Niet op zondag en niet op de dag na 9-N. Beide partijen zijn overtuigd van hun gelijk.

Dat de passie van Catalaanse separatisten vurig is, weet ik uit eigen ervaring. Toen wij tijdens onze rondreis door Sulawesi op de Togian-eilanden belandden, maakten wij kennis met drie Spaanse meiden. De een woonde en werkte in New York, de andere in San Fransisco, de derde was ‘in between jobs’ in Spanje. Ze kenden elkaar van hun studietijd; ze waren alle drie werkzaam in de creatieve sector - niet als ontwerpers van dingen maar van ideeën. Al snel in de conversatie werd duidelijk dat ze uit Catalonië kwamen en vurige pleiters zijn van afscheiding en onafhankelijkheid. Zij voelden zich geen onderdeel van Spanje, verwachtten niets goeds van de centrale overheid in Madrid, vonden dat hun land wordt uitgemolken en voor hun hoge afdrachten niets terugkrijgt. Zij waren bovendien van mening dat ze worden tegengewerkt bij de instandhouding van hun taal (Catalaans is geen dialect). Na die middag kwam er geen contact meer tot stand; van onze kant was dat geen opzet... Hun anti-Spaanse gevoelens zaten diep terwijl mijn liefje en ik blij zijn residenten in Spanje te zijn. Het klikte niet.

Rond 1 uur zondagmiddag hadden ruim 1 miljoen Catalanen gestemd, aldus de Spaanse regering. Aan het einde van zondag bleken 2.2 miljoen personen te hebben gestemd, van de 5.4 mio stemgerechtigden. NU.nl had gisteren de kop dat 80% van de Catalanen vóór onafhankelijkheid stemde, NOS kwam met dezelfde melding. Dat dekt echter geenszins de lading als je bedenkt dat nog niet de helft van de inwoners ging stemmen... Men moest op twee vragen ja of nee stemmen. Eerdere peilingen gaven aan dat 48.1% van de Catalanen vóór een eigen staat is (1) en 84.7% vóór de onafhankelijkheid ervan (2). Volgens Spaanse berichtgeving van gisteren kreeg Si/Si 1.6 miljoen stemmen, Si/No 220.000 stemmen en No/No 92.000. Ik ben benieuwd hoe Madrid en Catalonië de uitslagen gaan interpreteren. Vandaag krijgen we daarover meer te horen.

De laatste roman van Dave Eggers, getiteld ‘De Cirkel’ (2013) geeft ook veel stof tot nadenken. Ik ben fan van deze geëngageerde Amerikaanse auteur. Hij schreef onder andere Wat is de wat (afscheiding, zelfstandigheid en de samenhangende vluchtelingenproblematiek) en Zeitoun (slachtoffers van orkaan Kathrina en de falende overheid). Zijn recentste boek speelt zich af in bestaande werelden als Google, Facebook, Microsoft, Apple, YouTube en Twitter maar Eggers gaat een stap verder. Is zijn boek satire of is het een reëel doemscenario?

Ty, de idealistische bedenker en oprichter van de Cirkel, wil de anonimiteit op het internet opheffen en het beschaafder en eleganter maken. Mae, een ietwat naïeve jongedame, komt in dienst van het bedrijf. Na een schoorvoetend begin rijst haar ster snel. Zij wordt het gezicht van de organisatie, is bedenker van uitspraken als ‘geheimen zijn leugens’, ‘sharing is caring’ en ‘privacy is diefstal’. De Cirkel staat totale transparantie voor. Mae ‘gaat’ volledig transparant met een permanente camera op haar borst; haar miljoenen volgers zien wat zij ziet. Ook Amerikaanse congresleden worden transparant. Men is ervan overtuigd dat corruptie en criminaliteit maar ook kindermisbruik en huiselijk geweld verdwijnen als alles zichtbaar wordt en alles wordt geregistreerd.

De Cirkel ontwikkelt steeds meer software-producten die een volledige participatiedemocratie mogelijk maken. Men noemt het doenocratie want je kunt niet afzijdig blijven, niet meedoen is geen optie. De binnencirkel, de driekoppige leiding die De Drie Wijzen worden genoemd en de bende van 40 (!), wil informatietechnologie vervlechten met mensenrechten om de perfecte doenocratie te smeden. Uiteindelijk wil men zelfs alle overheidsinstanties in één netwerk vatten. Lidmaatschap van de cirkel wordt dan verplicht, stemmen moet. Het einddoel is dat alle burgers in de cirkel worden ingesloten. Hoe ver gaat iemands overtuiging? Tja. Niet met iedereen loopt het goed af. Ik vond het een uiterst boeiend, goed geschreven boek. Mij overviel regelmatig een Orwelliaanse beklemming. Is het een vooruitblik op de toekomst? Stevenen we af op een totalitaire nachtmerrie die web 3.0 heet? Wie het boek leest… Een aanrader!