Eerst betalen, dan pas dood

We vierden de verjaardag van onze Zwitserse vriendin-buurvrouw Liselotte onlangs op ons terras. Mijn liefje haalde haar wandelend op van haar huis en langzaam liepen ze onze kant op. Daar werd ze tijdelijk herenigd met haar hondje Lenny. Zelf had ze het idee dat ze dit feestje niet meer zou meemaken. Dat zit zo. 

Op een vroege doordeweekse ochtend ontving mijn liefje een whatsapp-bericht van haar. Zij woont twee straten verderop, in haar eentje. We gaan al een jaar of drie à vier goed met elkaar om. We koken voor elkaar, wisselen recepten uit, drinken samen iets, gaan uit en helpen elkaar indien nodig. Ze berichtte dat ze onze hulp nodig had en dat ze naar de Eerste Hulp wilde met een taxi. Dat klonk niet goed dus mijn liefje liep direct in ochtendkleding naar haar huis terwijl ik thuisbleef en een ontbijtje voor twee maakte. 

Niet veel later kreeg ik een appje dat de ambulance moest worden gebeld en dat ook ik moest komen. Mijn liefje bleek een doodzieke vrouw aan te treffen die geen adem kon krijgen. Na te hebben gedoucht (deze Zwitserse gaat NOOIT op pad zonder te douchen), voelde ze zich ietsepietsie beter maar het was nog steeds zeer zorgwekkend. In het Spaans vroeg ik om een ambulance van het privéziekenhuis maar de persoon aan de andere kant van de lijn had kennelijk een ander plan. Het ging maar over admin en type verzekering terwijl het water mij aan de lippen stond. Bij gebrek aan Liselotte's patiëntgegevens gaf ik mijn eigen naam (e.d.) maar op. Ook dat bespoedigde de zaak niet. Op enig moment zei ik dat er iemand zou kunnen sterven als er niet snel zou worden gehandeld. Zelfs dat bleek tegen dovemansoren gezegd dus ik besloot op te hangen en naar de eigen auto te rennen. 

Als ze die rit maar zou overleven, dacht ik... Ze was als een vis op het droge. Ik sprak haar voortdurend bemoedigend toe. (‘Hold on, bitte!’) Ik reed zo hard als ik kon maar in het hoogseizoen is dit een vreselijk druk traject op de N332 langs Torrevieja, met altijd lange files. Ambulances met gillende sirenes en zwaailichten zijn daar een dagelijks verschijnsel. De stoet auto’s wijkt dan op beide rijstroken netjes uit om ruimte te maken. Maar nu niet voor Liselotte! 

We reden naar de Eerste Hulppost, haalden een rolstoel en rolden de patiënte naar binnen. Zij had alles klaar voor de financiële administratie en ik kreeg creditcard en pincode in mijn handen gedrukt. Voor Zwitserse personen werkt de ziekenhuisadmin hier anders dan (bijvoorbeeld) voor Nederlanders. Zwitserland is weliswaar een Europees land maar het maakt geen deel uit van de Europese Unie. Dan gelden andere regels. Er moest eerst worden betaald voor het aankloppen bij ‘Urgencias’. Of ik stante pede €750 wilde neerleggen. Liselotte bleef maar naar adem happen en wij bleven maar zeggen dat zij eerst aan de zuurstoftank moest.

De vrouw aan de balie kwam pas echt in actie toen ik de transactie had verricht. Daarna lag onze vriendin in vijf minuten tijd op een Eerste Hulp-bed met zuurstof en overal slangen en elektroden op het lichaam. Mijn liefje en ik haalden opgelucht adem. Het was ons in ieder geval gelukt haar aan goede (medische) handen over te dragen. 

Een half uur later stond ik weer met haar creditcard voor de balie. Nu om een deposito te betalen voor een dag op Intensive Care. Of ik maar €3.500 kon neertellen. Dat kon ik want Liselotte is niet onbemiddeld en goed verzekerd. Toch knipperde ik met mijn ogen... dit soort bedragen realiseer je je niet als je met een Spaanse privéverzekering bij de medische stand aanklopt. Wij hoeven nooit iets vooraf te betalen of een aanbetaling te doen voor wat voor behandeling dan ook. Er wordt achter de schermen even gebeld met de verzekeraar en door gaan we! (Eén dag op de Intensive Care blijkt voor haar €3.000 te kosten.) 

Zo kwam ze op de IC unit terecht waar ze enkele dagen moest blijven. Daar werd de diagnose officieel gesteld: longemfyseem. Dat is een vorm van ‘COPD’ (‘EPOC’ genoemd in het Spaans). Een ernstige longziekte die de longblaasjes kapotmaakt, een ziekte die je oploopt na decennialang roken. Dat is wat Liselotte deed. Ze stopte nadat wij er twee jaar geleden bij haar op aandrongen. Dat lukte haar maar de longschade bleek onomkeerbaar. Zelf dacht ze dat ze last had van astma (net als een zoon). 

Nu mogen COPD-patiënten niet vliegen maar dat wist zij niet. Ze keerde onlangs terug van een reisje naar Ierland en Wales om daar vrienden te ontmoeten. Ze kwam zieker terug dan toen ze vertrok, al was haar conditie toen al slecht. Tijdens die reis raakten haar longen ook nog eens ontstoken (pneumonitis, geen longontsteking) en die aandoening veroorzaakte deze gezondheidscrisis. Op IC kreeg ze nieuwe medicatie en zuurstof, eerst via een gezichtsmasker, later via een neusbril (twee slangetjes). 

Een van de zwaarste dagen voor iedereen ontstond door een delirium. Ze reageerde heftig op medicatie X die men haar toediende. (Het is een  bekende bijwerking maar niet iedere patiënt krijgt die.) 

Dat ze overal spetterende kleuren zag aan de wanden, mensen hoorden praten in vele vreemde talen en iemand voortdurend hoorde zingen was tot daar aan toe. Een goede LSD-trip doet dat ook. Maar dat ze zeker wist dat wij een plaats voor haar zochten in een verzorgingstehuis elders, dat anderen haar wilden vermoorden en nog meer enge gedachten, was een schok. Deze vriendelijke vrouw werd zelfs ongedurig tegen het IC-personeel (nooit tegen ons). De volgende ochtend brachten we een grote doos chocolaatjes mee voor het medische team, uit naam van de patiënte. Dat team was groots. Ons gebaar werd zeer gewaardeerd. Volgens Liselotte deden ze daarna meer hun best...

De ochtend na die acute verwardheid vroeg ze ons hoe het in Casa Terracotta was gegaan. Wij keken haar met opgetrokken wenkbrauwen aan (boven ons mondkapje te zien). Wat?! Die naam gaf ze aan het verzorgingstehuis. Hoe kwam ze erop?! Na haar te hebben gerustgesteld dat ze uitsluitend naar haar eigen huis terugkeert, verdween die waan langzaamaan naar de achtergrond. Ze had het zich ingebeeld. Dat was voor mij reden genoeg om een tekening voor Liselotte te maken. Die kreeg ze van ons, ingelijst, voor haar verjaardag. Met een dikke knipoog die ze nu zeer kan waarderen. Het schilderij krijgt een bijzonder plekje in haar huis. Als aandenken aan ons gezamenlijke avontuur. 

Naast narigheid waren er ook momenten waarop we zeer persoonlijke, diepe gesprekken voerden. Over angst voor de dood, de betekenis van vriendschap,  mensen vertrouwen, over ziekzijn en niet meer beter worden, zin geven aan het leven en lijden. 

Liselotte nam ooit haar oude, zieke moeder in huis en verzorgde haar elf jaren lang. Dat deed ze vervolgens ook jarenlang voor haar zieke echtgenoot, totdat thuiszorg niet meer toereikend was. Dus ze weet alles van mantelzorg. 

Deze ervaring ligt nu achter ons maar het ging mijn liefje en mij niet in de koude kleren zitten. Iemand bijna zien verstikken, voor de poorten van de dood wegslepen, elke dag -soms meermalen- over een rotweg naar ziekenbezoek, de dagelijkse ‘familie-update’ met Spaanse artsen die niet allemaal even goed en duidelijk waren, Liselotte’s zoon in Zwitserland zo precies mogelijk bijpraten, omgaan met de vele administratieve kronkels en die proberen op te lossen. Wat achteraf het gemakkelijkst was, was de patiënte elke dag opbeurend toespreken. Zelf dacht ze dat ze deze inzinking niet zou overleven. Dat ze het ziekenhuis niet meer zou verlaten. But she did. Het was voor allen een forse inspanning maar we deden het toch maar. De kracht van samenredzaamheid! 

Na het verjaardagfeestje op een zonnig terras brachten we haar, moe maar tevreden, naar huis. We doen nog een beetje admin en boodschappen voor haar, de rest beheert ze inmiddels zelf. We gaan elke namiddag even bij haar langs voor een praatje en een drankje. 

Mijn liefje werd fysiek moe, ik vooral geestelijk. Vanaf morgen wordt het leven voor iedereen normaler (wij gaan weer zwemmen in zee!). Liselotte maakt het goed in haar eigen huis. Ze kreeg een grote zak medicatie mee die haar voorlopig in goede staat moet houden. Lenny de hond is nog even elders ondergebracht maar ze ziet hem regelmatig. Volgende week begint ze met een paar uurtjes thuiszorg per dag. Iedere naaste realiseert zich dat haar longen ernstig ziek zijn en dat er geen herstel mogelijk is van deze vorm van COPD. Dat zonk inmiddels ook in bij de patiënte zelf. 

Maar ze is reuzeblij dat ze haar verjaardag alsnog mocht vieren. En vieren deden we, al was het in kleine kring.

Apapos, peperas, papiros papuros

Er reed een splinternieuwe Mercedes onze Spaanse straat binnen. Mijn hart stond even stil toen ik Yvon, de jongste zus van Nelly, zag uitstappen. Ze gaat met de jaren meer en meer op haar oudere zus lijken! 

Nelly was mijn beste vriendin tot 2009 toen zij overleed aan de gevolgen van ongeneeslijke longkanker. Sinds begin jaren '80 waren wij onafscheidelijk. Zij en ik zijn van hetzelfde geboortejaar en we klikten. We woonden in hetzelfde studentenhuis in Delft, kookten met en voor elkaar, gingen samen naar concerten, maakten talloze ritjes in Nelly’s auto, bezochten elkaars ouderlijk huis, gingen naar school waar we haar klasje samen oppimpten (Nelly was juf). Ik was er deelgenoot van toen zij haar grote liefde Diederik ontmoette. Sweet memories. Haar moeder en mijn vader overleden in die periode; ook dat schiep een band.

Diederik zagen wij vorig jaar tweemaal: in Nederland (juni) en Spanje (september). Voor hem was het de eerste keer sinds het overlijden van zijn geliefde dat hij ons kwam bezoeken op Campoamor, waar we veel lief en leed met elkaar deelden. Op 2004 na, kwamen Nelly en Diederik elk jaar bij ons logeren; ook nadat Nelly ziek werd. Hij stelde dat bezoek aan ons uit omdat het wellicht te confronterend zou zijn. We zijn blij dat hij destijds de stoute schoenen aantrok; die drempel verdween daarmee.

Het was fijn en gezellig om Yvon, haar partner Ton en Diederik weer te begroeten. Zij zijn op vakantie en een bezoek aan ons en onze nieuwe woonomgeving mocht niet in hun reisprogramma ontbreken. Ik ben blij dat oktober zo mooi is; nu pikken zij daarvan een graantje mee en wellicht overtuigt het... Gedrieën gaan zij zich hier -maar ook elders- namelijk oriënteren en panden bezichtigen; ze hebben een gezamenlijk project. Yvon en Ton zouden het overvolle Nederland wel willen verlaten om onder de zon een nieuw bestaan op te bouwen als mede-eigenaren en beheerders van een B&B, ook Diederik heeft zin in een vakantiehuis onder de zon. We zijn benieuwd hoe hun avontuur verloopt.

Ook vriend Frans was die avond van de partij. Mijn liefje en ik houden al jarenlang de traditie van de ‘bonte avond’ in ere. Aan de vooravond van iemands terugkeer naar het Vaderland, wordt er voor de vertrekkende vriend(en) gekookt. Het feit dat zijn avond samenviel met het bezoek van Yvon, Ton en Diederik veranderde niets aan die traditie. Frans is een graag geziene gast en absoluut niet eenkennig dus we durfden wel te mengen. Wat ik tijdig aan hem -carnivoor- meldde, was dat ik die avond vegetarisch zou koken. Yvon en Ton eten diervriendelijk.

We begonnen aan de buitenbar. Op die plek vangen we de laatste stralen van de ondergaande zon. In onze vorige woning waren we rond deze tijd al lang binnen; het terras lag dan volledig in de schaduw. Nu serveerden we een glaasje cava aan eigen bierton. We toasten op Nelly en op de vriendschap. Het voorgerecht nuttigden we binnen, in de Oranjerie, waar ik de eettafel uitschoof om zes eters te accommoderen. Deze gang bestond uit tapas: zelfgemaakte hummus (inclusief eigen tahini) en tapenade van geroosterde amandelen met knoflook, tomatenpesto, sherry-tomaten en rode peper, artisjokkenharten en kapperappels uit het vuistje, spinazietortilla en tomatensalsa met aïoli.

Mijn liefje vertelde trots dat ze op Spaanse les zit waarop Diederik zijn onovertroffen imitatie van Oenos Apapos van de Spaans sprekende José ten gehore gaf. Herinner je je die hilarische Spaanse les van Theo en Thea (VPRO Kreatief met Kurk 1993-'94, met Arjan Ederveen en Tosca Niterink)? Het YouTube-filmpje is speciaal voor vriend Roland (partner van Frans) die net zo enthousiast en goed Spaans oefent als mijn eigen partner. “Unas apapos, unas peperas y unas pagueras papirus papuras”… onvergetelijke tv!

Mijn liefje haalde een herinnering op die mijn persoon als lijdend voorwerp had. In 1994 gingen Nelly, Diederik en wij samen op vakantie naar Noord-Spanje. In een klein dorp aan de Costa Brava huurden we twee huizen van een vriendin die als jong meisje met een Spanjaard trouwde (ze scheidden inmiddels). Het grote huis had een ruime eetkeuken en dakterras met zicht op de Pyreneeën en het belendende poppenhuis bood onderdak aan mijn liefje en mij. Gut, wat waren we nog piepkuikens op die foto. Toen dronken we al rosé.

Die vakantie namen we surfplank en opblaaskano mee. De meeste tijd brachten we door aan het strand of spelend in het water. De rode hoofden en lijven zijn het bewijs.  Op een van die middagen was ik met Diederik aan het frolliken in zee toen hij mij op een grote schelp wees. Altijd was ik in de weer met het rapen van (dode) schelpen; ook die vakantie. Tot dusver vond ik daar nonnetjes, tere platschelpen, hartschelpen, tafelmesheften, zaagjes, mosselen, tepel- en sleutelgathorens en venusschelpen. Ik keek en geloofde mijn ogen niet. Huh?! Een meloenslak in Spaanse wateren?! Hoe komt die in hemelsnaam hier?! Deze slakkensoort komt weliswaar in het ondiepe voor maar dan wel in tropische wateren, vooral aan de west- en oostkust van het Caribisch gebied. Ik was over the moon, ongekend verguld. Ik kon mijn ogen die dag niet van het gave exemplaar houden. Zalig zijn de eenvoudigen van geest.

Een dag later biechtten ze op dat ik in de maling was genomen. Door drie reisgenoten, voorheen mijn beste vrienden. Mijn liefje en Nelly bedachten het snode plan. Zij kochten de schelp de dag ervoor in een lokale souvenirwinkel. Diederik stak de schelp -onder druk van de dames- in zijn zwembroek om op de bodem te leggen. Ze voelden zich alle drie schuldig toen ze zagen hoe blij ik met mijn vondst was. Van je vrienden moet je het hebben. Ik heb daarna een paar uur niet tegen hen gesproken. We constateerden deze avond dat de meloenslak niet langer deel uitmaakt van mijn schelpencollectie. Het verhaal overleefde alle verhuizingen wel. Overigens vind ik hier nog maar sporadisch schelpen aan het strand. De strandjutter in mij moet alleen al daarom steeds verder van huis.

Als hoofdgerecht maakte ik twee groentetaarten. Een van bladerdeeg met drie soorten tomaat en blauwe kaas, de andere van korstdeeg met bimi, groene asperges en een papje van geklopte eieren, kookroom en geitenkaas. Eenvoudig, voedzaam en smakelijk. Geroosterde pijnboompitten en uitgebakken spekjes stonden op tafel voor de liefhebber. Net als een salade met kumato-tomaten, een aparte groente uit Murcia. De tomatentaart was aan de natte kant maar Frans slobberde de laatste punt met smaak naar binnen. Van je vrienden moet je het hebben, inderdaad. Een Power Pin zal ik er niet mee winnen (Masterchef Australia!) maar er werd gesmuld.

Het was een uiterst gemoedelijke avond. Er is weinig mooier dan samenzijn met goede vrienden. Ons huis leent zich uitstekend voor dit soort vermaak. ¡Alegria!

Veel gefladder in het hok

Onlangs las ik iets geks in een Spanje-krant. Het handelde om zogenaamde ‘secuestradores de casas’, bezettingen van andermans huizen. Het komt erop neer dat een woning wordt opengebroken, sloten worden veranderd en het pand wordt bezet. Daarna wordt losgeld geeïst van de eigenaar die zijn bezit pas terugkrijgt nadat het geld is ontvangen. Het zou in Spanje gaan om een vorm van kraken. Er is inmiddels een groeiend aantal gevallen bekend bij de politie. Daders zinspelen erop dat eigenaren liever enkele duizenden euro’s betalen dan een langdurige en dure rechtzaak in den vreemde beginnen.

September is de maand waarin eigenaren naar hun vakantie-optrekjes aan de Costa Blanca terugkeren en hopelijk passen hun sleutels nog. De grootste hitte ligt dan achter ons, de vakantiedrukte is voorbij. Het is hier weer een komen en gaan van kennissen en vrienden. De Britse buren naast ons sloten inmiddels hun vakantieweken af, de buren onder ons keerden naar Ierland terug.

Afgelopen week trokken we op met onze voormalige buren uit Kijkduin: Fred & Coby. Zij verbleven in dezelfde woonwijk, in het appartement van vriend Ger, thans bijgenaamd de Grote Pechvogel: hij scheurde zijn achillespees tijdens een recent ritje op zijn electrische fiets. De fiets zette zich in beweging terwijl Ger’s been nog niet op de trapper stond. Er knapte iets. Nu zit dat been in het gips en maakt hij gebruik van een rolstoel als transportmiddel. Herstel gaat maanden duren. Zijn vliegtickets voor oktober annuleerde hij. Deze week kregen we te horen dat hij binnenkort een brace krijgt en dat klinkt alweer positiever. Houd moed!

Met Coby & Fred haalden we herinneringen op aan ons gemeenschappelijke leven, de gezamenlijke golfvakanties als Marbellagroep, de uitjes in eigen land, de perikelen in de nieuwe Haagse wijk waarin wij met elkaar woonden. We beleefden menig hilarisch avontuur: Fred als Don Corleone, Monica als Pia Beck, de Amsterdamse humor van Ger. We waren een hechte club. Elk jaar zetten we met kerst een grote boom op ons pleintje. Ger of Fred kocht de boom, met elkaar bekostigden we de versiering en verlichting, mijn liefje en ik verschaften de electriciteit. Ger & Monica, Coby & Fred en wij gingen tegelijkertijd op les bij de plaatselijke golfbaan. Elke zondagochtend fietsten we met onze golftrolleys aan de bagagedrager naar de duinbaan. Zelf hielp ik Fred bij het behalen van zijn theorie-examen voor het golfvaardigheidsbewijs (GVB). We golfen nog allemaal, al is de een fanatieker dan de ander.

We reden met hen naar Murcia, de hoofdstad van de regio met dezelfde naam, op circa een uur rijden van onze woonplaats. Het is een stad die je niet mag missen, al kan het zomaar gebeuren want je moet je weg een beetje kennen op de ‘Ronda’, de drukke weg rondom de stad. Mijn liefje, TripAdvisor-reviewer, ontving deze week nog een vraag van een medereiziger over de beste aanrijroute en parkeerplaats in de directe omgeving van de kathedraal. Ons lukt het telkens weer om die te vinden.

Murcia heeft onder andere een prachtige kathedraal (15de eeuw) op het centrale plein, twee universiteiten en een schitterende, gerenoveerde herensociëteit (18de eeuw). Dit gebouw in calle Trapería wordt het ‘Real Casino de Murcia’ genoemd al wordt er niet gegokt. Vooral de Arabische patio en de danszaal met gigantische kroonluchters zijn een bezoek dubbel en dwars waard. We dronken een kopje koffie op het plein van het stadstheater waar ik de aankondiging las van een optreden van het jongerengezelschap van het Nederlandse Nationaal Ballet op 22 oktober. Hoe leuk is dat! We genoten van een tapaslunch bij ‘El Pasaje de Belluga’ op de Plaza Belluga. Vooral de langzaam gegaarde kalfswangetjes in een reductie van Pedro Ximenez-wijn waren om te zoenen. Zij zijn smulpapen, net als wij.

Op een andere dag wandelden we met hen langs de zoutmeren en modderbaden van Lo Pagan. Ik vertelde over de genezende kracht van de modder uit de Mar Menor, Europa's grootste binnenzee, en de zuivere lucht in onze woonomgeving. We hebben geen (zware) industrie en de salinas zuiveren de lucht bovendien. Een Nederlandse buur met psoriasis is hier na een bezoekje aan de modder telkens in een week tijd van haar huidklachten af, mijn beste vriendin Nelly die aan longkanker leed, kon hier na een week wandelen zonder zuurstofmasker. De verhalen maakten terecht indruk. Coby ademde steeds dieper in… 

Dat is heel andere koek dan de bosbranden in Indonesië. Onderzoekers van de universiteiten van Harvard en Columbia berekenden recent dat er circa 100.000 doden vielen in Indonesië, Singapore en Maleisië vanwege ernstige luchtvervuiling door het affikken van bossen. De smog leidde in het verleden reeds tot spanningen in de regio. Moet lijkt er niets tegen te doen. Asociaal. Mijn liefje en ik prijzen ons erg gelukkig zo gezond en in het groen te wonen.

We lunchten een middag bij De Tonnetjes waar de paella de mariscos bomvol smaak, schaal- en schelpdieren zat. (En plastic!) Op de bonte avond namen we hen mee naar ons favoriete restaurant in de regio, Cellar Door. Daarmee sloten we hun bezoek op gepaste wijze af. Op dit moment logeren ze in Alicante, met enkele toeristische en culinaire tips van ons op zak.

Intussen kwamen onze vrienden Emmy & Hugo en Frans & Roland hier ook aan. De eerste etentjes vonden reeds plaats, nieuwe uitjes staan gepland. Er is een boel gefladder in het hok. 't Is een en al gezelligheid. Vriendschap? Van Loesje mogen we er gelukkig meer dan een. Wat zouden we zijn zonder vriendschappen, oude en nieuwe?

Vriendschap voor gevorderden

Een Nederlandse band zong ooit dat vriendschap een illusie is. “Een pakketje schroot met een dun laagje chroom”. Ik deel die mening niet. Voor mij is vriendschap hét medicijn om gezond en gelukkig oud te worden!

Als aan ouderen wordt gevraagd naar het belang van vriendschap, dan vinden de meeste mensen vriendschap erg belangrijk (62%) of belangrijk (34%). De waardering van vriendschap is vergelijkbaar met die van familie, die door 66% erg belangrijk en door 28% belangrijk wordt gevonden. Volgens de data van de Dutch Aging Survey (DAS) die betrekking heeft op mensen tussen de 40 en 85 jaar is er geen verschil tussen mensen onder of boven 65 jaar wat betreft de waardering van vriendschap.

Dr N.L. Stevens, bijzonder Hoogleraar Toegepaste Sociale Gerontologie aan de VU, noemde tijdens zijn oratie vier verschillende niveaus van vriendschap, op basis van dimensies als duur en geschiedenis: mate van zelfonthulling, zorg en betrokkenheid, frequentie van contact en gedeelde interesses. 
Zijn vier niveaus variëren van vriendelijke relaties met mensen die men regelmatig ziet vanwege het lidmaatschap van dezelfde groep, of vanwege een gedeelde interesse of activiteit tot zeer persoonlijke, langdurige relaties die gekenmerkt worden door een hoge mate van zelfonthulling, vertrouwen en zorg om elkaar. Ook de frequentie van contact onderscheidt een aantal variaties: beste vriend(in), hechte vrienden, vrienden, goede kennissen en oppervlakkige kennissen. De verschillende soorten vriendschappen dragen op verschillende wijze bij aan het welbevinden van de mens.

In elke levensfase waarin vriendschap voorkomt, is het meest fundamentele kenmerk reciprociteit (wederzijdsheid). In wezen is vriendschap gebaseerd op een uitwisseling van aandacht, interesse in elkaar, gezelschap en ondersteuning. Als aan ouderen in Nederland wordt gevraagd wat voor hen het belangrijkste van vriendschap is, noemen zij: lief en leed delen, klaarstaan voor elkaar, wederzijds begrip, vertrouwen en loyaliteit, solidair zijn.

Mijn liefje is niet alleen al jarenlang mijn liefje, wij zijn ook elkaars beste vriendin. Mijn en haar vriendinnen van weleer die relaties hebben met mannen, hadden daar soms moeite mee. Sommigen geloofden eenvoudigweg niet dat zoiets kan, anderen vonden het te eenkennig of benauwend. 
Mannen komen van Mars, vrouwen zijn van Venus. Tja. Mannen en vrouwen zijn, denken en voelen verschillend. Wij van Venus (de planeet is vernoemd naar de Romeinse godin van de liefde...) delen lief en leed, hebben nauwelijks geheimen voor elkaar, vertrouwen elkaar volledig en zorgen goed voor elkaar. We maakten inmiddels het een en ander met elkaar mee om dat te staven. Wij delen vele interessegebieden maar hebben tegelijkertijd onze eigen hobby’s en bezigheden. Ook wij zijn heel verschillend van karakter.

Zij en ik zijn niet alleen happy together, wij zijn tevens omringd door een mooie vriendenkring. Die kring is niet heel groot maar wel dierbaar. We zien elkaar soms een lange tijd niet maar dat maakt niet uit: zodra we samenzijn, pakken we de draad van hechte vriendschap weer op. Het betreft mensen van alle leeftijden, van verschillende en dezelfde sekse, van diverse sociale achtergronden en van allerhande politieke stromingen. Wij weten goed wat ons met hen verbindt: we delen lief en leed, zijn loyaal aan en solidair met elkaar, begrijpen waarom zij doen wat ze doen en staan voor elkaar klaar als het even tegenzit. Naarnate wij samen ouder worden, wordt dat belangrijker.

We hebben langdurige en hechte vriendschappen die we koesteren en nauwlettend onderhouden. Die vriendschappen kwamen voort uit onze werkkring, onze woonomgeving, onze gedeelde interessegebieden of reiservaringen. Heel soms ontstaat er een nieuwe vriendschap, al zijn we niet op zoek. Ooit las ik in een krant of tijdschrift dat nieuwe vriendschap opdoen op oude leeftijd een extra dimensie aan het leven geeft. Als vrouw van middelbare leeftijd kan ik dat beamen. Qua vriendschap voelen mijn liefje en ik ons grote bofkonten.