Biografie van een schurk

Na de vliegramp van MH17 in Oost-Oekraïne verklaarde Poetin, de machtigste man in het grootste land ter wereld, met een uitgestreken gezicht dat de ramp niet zou zijn gebeurd als Oekraïne de strijd niet was aangegaan. En hij had daar niets mee te maken. Tja. Een krantenjournalist typeerde hem als een wolf in schaapskleren. Daarop besloot ik in de afgelopen dagen het boek 'De man zonder gezicht – De macht van Vladimir Poetin' (2012) van Masha Gessen te lezen.

Het boek las als een spannende misdaadroman met dat verschil dat er niets fictief is. Het is een onthutsende en onthullende biografie die mijn nekharen regelmatig overeind zette. Na lezing van het boek kwam ik tot de conclusie dat achter al het slechte dat in Rusland en aan de landsgrenzen gebeurt, één persoon aan alle touwtjes trekt: Vladimir Poetin.

Het boek is geschreven door de Russisch-Amerikaanse onderzoeksjournaliste Masha Gessen. Gessen is ten tijde van de inauguratie journaliste in Moskou en ziet hoe het land in verval raakt onder het bewind van de machtsbeluste en kille Poetin. Hij krijgt de controle over de media, rekent af met zijn politieke tegenstanders en ontmantelt het verkiezingssysteem. Schendingen van de grondwet zijn aan de orde van de dag. Ze schrijft over de verwoestende oorlog in Tsjetsjenië, staat stil bij de gijzelingen in Moskou en Beslan, de dood van journaliste Anna Politkovskaja en de vergiftiging van Aleksandr Litvinenko in Londen. Het persoonlijke vermogen van Poetin wordt geschat op meer dan 40 miljard dollar.

Hierbij enkele onthutsende zwart-op-witverklaringen uit het boek: 'Poetin is de godfather van een maffiafamilie die heerst over het land.'

'Rusland is een onvrije, oorlogvoerende staat die wordt bestuurd door een groepje bedrijven.'

'Poetin creëerde een bureaucratische tirannie. De sovjetbureaucratie is zo log, ondoorgrondelijk en afschrikwekkend dat je er alleen in kunt functioneren door toe te geven aan corruptie, waarbij je geld of persoonlijke gunsten gebruikt als ruilmiddel.'

'De schaal waarop en de schaamteloosheid waarmee de door Marina Salye ontdekte fraude werd gepleegd, zijn zelfs voor de jaren 90 schokkend.' 
'Alle nieuwe bestuurders van het land gingen met Rusland om alsof het hun persoonlijke eigendom was.'

'Platvoerse verklaringen, vaak gekruid met onderbroekenlol, zouden Poetins retorische handelsmerk worden.'

Wat ik uiterst onthullend vind, is het vermoeden dat Poetin lijdt aan pleonexia: het onverzadigbare verlangen te bezitten wat anderen rechtmatig toekomt. Hij compenseert die dwangimpuls door het beeld van een eerlijke en onomkoopbare ambtenaar te creëren. Maar de wolf in schaapskleren heeft met die afwijking geen excuus.

Gessen ervaart Poetins macht aan den lijve in de vorm van doodsbedreigingen en mysterieuze verdwijningen van vrienden en collega's. Ik vind haar een uitzonderlijk dappere vrouw, niet alleen vanwege van haar diepgravende en onverschrokken journalistieke werk, zij blijkt tevens de eerste publieke persoon in Rusland te zijn geweest die uitkwam voor haar homoseksualiteit. Als Poetin aan de macht komt, woont zij samen met een vrouw, met wie zij een zoon adopteert. Niet veel later wordt hun dochter geboren. In 2013 moet Gessen Rusland alsnog verlaten daar Poetin dreigt met een wet die de overheid in staat stelt kinderen bij hun homoseksuele ouders weg te halen. Het laat haar geen andere keus maar buiten de landsgrenzen blijft ze actief als activiste.

Het leven in het huidige Rusland moet dramatisch zijn voor heel grote groepen mensen. De emigratie uit Rusland nam in de laatste jaren enorm toe. Ik begrijp dat na lezing van het boek nóg beter, al blijven mijn gevoelens over Russen in het buitenland gemengd. (Poetins oudste dochter Maria woont naar verluidt met haar Nederlandse partner in Voorschoten.)

Vanmorgen deden we boodschappen in supermarkt Consum. Het was er boordevol klanten en er stonden lange wachtrijen voor alle kassa’s. Ik sloot aan. Op enig moment kroop een vrouw met Slavische trekken tussen mijn kar en de wachtende persoon voor mij. Ik maakte oogcontact, zij vermeed het. Ze duwde mijn boodschappenwagen weg, tot mijn ergernis. Ze bleef staan waar ze was. Ik ook. Net voordat het mijn buurt was en zij aanstalte maakte haar koopwaar op de band te leggen, zei ik haar in mijn beste Spaans 'no es su turno', het was tenslotte haar beurt niet. Ik herhaalde het, zij zag in dat het een heilloze weg was en sloot achterin aan. Moedertje Rusland bracht heel grote schurken en een aantal kleintjes voort.