Tropenkolder

Bekijk de foto hiernaast maar eens goed. Je kijkt naar de langneusaap, een apensoort die in Borneo en Sumatra voorkomt. Je hoeft geen raketwetenschap te bedrijven om te begrijpen waarom de aap zo heet. Maar wat interessanter is: je kijkt in de spiegel. De Indonesische bijnaam voor de Proboscis-aap is namelijk 'orang Belanda'. 'Orang' betekent mens en Belanda is 'Holland'. De aanduiding voor deze oerlelijke aap is dus: Hollander...
Indonesiërs trekken daarmee een lange neus naar hun voormalige koloniale overheerser. Die neus is geschapen om de andere soort aan te trekken. Die van de mannetjes kan wel 17 centimeter lang worden, vrouwtjes hebben ook een flinke gok maar dan korter. De neus zwelt als het dier zich opwindt. Dit gaat verdacht veel op seksuele voorlichting lijken?!

Momenteel lees ik het boek 'Ring of Fire - An Indonesian Odyssey' van Lawrence en Lorne Blair. Ik vond het exemplaar in de openbare bibliotheek van Lovina. Nu ik elke zondag als vrijwilliger in Coba baca werk, ligt het voor de hand dat ik op een rustig moment ook even voor eigen plezier langs de boekenplanken speur. Ik zag de titel, las de achterflap en constateerde: typisch iets voor mij. Boektitels zijn een sleutel tot iemands karakter, je bent wat je leest. De vondst is wonderlijk als je bedenkt dat ik net daarvoor een blog publiceerde over wonen aan de Ring van Vuur. Toeval bestaat, ik schreef het eerder.

Het boek beschrijft de ontdekkingstocht die de Britse broers in 1960 begonnen in de Indonesische archipel, aan boord van de traditionele prauw 'Zonneschijn'. Hun oorspronkelijke reisdoel was het vinden van de grote paradijsvogel op de Aru-eilanden, ten westen van Papua. De veelkleurige vogel wordt zeer bedreigd; een exemplaar is te zien in het Bali Bird Park.

In dit boek vond ik ook de verwijzing naar de langneusaap. Maar het verhaalt over veel meer interessants: Bisu (voorlopers van de lady boys), huizen als ruimteschepen, sultans en prinsessen, Bugis (handelaren op zee annex piraten), koppensnellers die ook kannibalen zijn en bijzondere dieren ('s werelds enige giftige vogel, vissen met 5-watt lichtgevende ogen). Het boek staat stampvol nieuwe ontdekkingen maar beschrijft ook reeds bekende cultuurverschijnselen. Verwonderen en herkennen: een zeer aantrekkelijke combinatie in de literatuur. De heren maakten avontuurlijke reizen met een zeer beperkt budget. Creativiteit en doorzettingsvermogen waren dus geboden. Lawrence schreef boeken en broer Lorne, inmiddels overleden, filmde en maakte foto's. De films kwamen later tot stand in samenwerking met de BBC. Ik vind dit een rijk boek dat goed is geschreven, spannend en leerzaam is. Een aanrader voor elke Indonesië-adept.

Ook studie- en woordenboeken liggen hier dagelijks op tafel maar toch kom ik nauwelijks toe aan het bezigen van volzinnen in Bahasa Indonesia. Ik had andere voornemens toen wij hier in juni naartoe kwamen. Maar door 'gedoe' verdween de energie, de zin om mij op de taal te storten. Met Ketut's vertrek was er weer een drijfveer minder. Zijn cruiseschip komt overigens morgen in Darwin (Northern Territory, Australië) aan. Gisteren was hij op Komodo en vandaag beleeft hij de eerste vaardag op de Indische Oceaan. Ik zocht Ketut's Odyssey in detail uit; ik weet nu per dag waar hij verblijft. Zo houden wij Elsa en onszelf goed op de hoogte van zijn reilen en zeilen, al ervaart hij zijn verblijf aan boord nochtans als 'prison'. Kasian.

Mijn passieve taalvaardigheid (luisteren) in het Indonesisch ontwikkelt zich goed, vooropgesteld dat mensen niet te snel en binnensmonds spreken. Dat is een wonder want volgens mijn liefje is luisteren niet mijn forte. Wat íkzelf precies bedoel is dat ik meer begrijp dan ik kan terugzeggen. Mijn vocabulair groeit maar ik brabbel nog steeds op elementair niveau, bij voorkeur de moeilijke werkwoorden weglatend.

De invloed die Hollanders uitoefenden op Bahasa Indonesia is een steuntje in de rug bij het leren van de taal. Die is dan ook onmiskenbaar: agèn, aksi, asuransi, belus (blouse), cèk (c = sj), desinfeksi, èkonomi, èksekusi, formulir, garansi, handuk, kantor, kode pos, komisi, konèksi, korupsi, kualitas, lap, makelar, notula, oli, panekuk, pienter, polisi, proyèk, rèbewès (lijkt op Haags!), salep (zalf; p = f), serbet (b = v), schnitzel, tandem, tèlpon (telefoon), urgènsi, waskom, wortel. Het is een kleine greep. De oudhollandse keuken, Hollandse properheid en Nederlandse bureaucratie klinken vandaag de dag nog luid en duidelijk door in de taal.
Wij de neus en de dikbuik, zij de blumkol en de buncis... Lekker puh!

Bukubuka

Vandaag gaat de film 'Eat Pray Love' in Denpasar in première tijdens het BALINALE International Film Festival. Onlangs zag ik een trailer van de film op televisie. Mijn aandacht werd direct getrokken door de groener-dan-groene beelden. Dat kan alleen maar Bali zijn! Zelf las ik het boek in 2008 tijdens mijn toenmalige verblijf in Bali. Bernadette bracht het mee als vakantielectuur. Het boek las lekker weg maar niet alles vond ik even boeiend. Het autobiografische boek werd geschreven door de (Amerikaanse) Elizabeth Gilbert. Het is haar zoektocht naar van alles en nog wat in het leven; in Italië, India en Bali. In Ubud hervindt zij de alomgezochte rust in zichzelf en wordt ze verliefd. De hoofdrollen in de film worden gespeeld door Julia Roberts en de Spaanse acteur Javier Bardem. Ik las dat Roberts tijdens de filmopnamen hindoe is geworden. Ze hoopt in een volgend leven in 'iets rustigs' te reïncarneren. De gouverneur van Bali verwacht naar aanleiding van de film geen hordes buitenlandse bekeerlingen maar wel veel extra toeristen.

Over boeken geschreven, onlangs begon ik mijn vrijwilligersbaan in de openbare bibliotheek van Lovina, 'Coba baca'. Coba is de naam van de initiatiefneemster maar betekent in het Indonesisch tevens 'proberen' terwijl 'baca' lezen betekent. Zij probeert vooral Balinese kinderen aan het lezen te brengen. Er is hier nog geen sterke leescultuur aanwezig. Alhoewel de middelbare school gratis is, kunnen veel kinderen er niet naartoe. Uniform, schoolboeken en vervoer naar en van school veroorzaken vaak grote financiële problemen in een gemiddeld Balinees gezin. Met lokale en buitenlandse vrijwilligers zette Coba anderhalf jaar geleden een openbare bibliotheek op die inmiddels 5.000 boeken en ruim 800 leden verzamelde. Een prestatie van jewelste! Als ouders het abonnementsgeld voor hun kind niet kunnen betalen, wordt het kind gesubsidieerd door locale en buitenlandse 'Vrienden van Bali'.

Afgelopen zondag, de vrije dag van ons personeel, vond mijn eerste werkdag plaats. 's Ochtends was ik enigszins nerveus opgestaan. Enkele dagen ervoor hadden mijn liefje en ik van Coba een rondleiding en uitleg gekregen. De bieb gebruikt momenteel een eenvoudig geautomatiseerd registratiesysteem. Er wordt gewerkt aan een uitgebreidere versie waarmee op termijn ook statistieken kunnen worden bijgehouden: welke boeken lopen het best, welke auteurs zijn favoriet, wie zijn de grote lezers en dergelijke. Mijn hart gaat daarbij sneller kloppen. Jaren geleden studeerde ik af in de empirische literatuurwetenschap aan een Nederlandse universiteit. Die studie houdt in dat je proefondervindelijk onderzoekt waarom lezers lezen en schrijvers schrijven. Dit vrijwilligerswerk is mij dus op het lijf geschreven! De bibliotheek is echter niet alleen een boeken- en leesparadijs voor Balinese kinderen, ze komen ook om met elkaar de vele gezelschapsspellen te spelen en om te knutselen.

Zoals het een semi-Balinees betaamt, kwam ik te laat op mijn eerste werkdag. De gemiddelde Europese baas zou ons, transmigranten, op staande voet hebben ontslagen (terwijl we nog niet eens waren begonnen). Het mocht de pret niet drukken. Er stonden al ettelijke slippertjes voor de deur. In Bali trek je je schoenen uit als je ergens binnenloopt. Op zondag komt tweemaal per dag een bus vol kinderen uit de bergdorpen naar de bibliotheek. Ze mogen niet tegelijkertijd komen; dan wordt het onoverzichtelijk. Eén buslading was reeds gearriveerd. Na het uitpakken van een stapel spelletjes en boeken die ik aan de bibliotheek doneerde, begon ik met de gemakkelijkste taak: het terugzetten van ingeleverde boeken. Dat bleek helemaal niet eenvoudig al zijn alle boeken met kleuren en nummers gecodeerd. Ik maakte de (on)nodige kilometers. Mijn liefje had zich ondertussen opgeworpen als Grote Puzzel- en Leesvriendin. Op werkdag 1 maakte zij al vriendinnetjes-voor-het-leven. Zelf concentreerde ik mij op een goocheltruc die ik vaste kracht Gede uitlegde en die na enkele pogingen min of meer lukte, speelde domino met een groep meisjes en moedigde schakende jongens aan.

Toen de tweede bus arriveerde, voelde ik mij zeker genoeg om de teruggekeerde boeken in het systeem vast te leggen. Ik vroeg in mijn beste Bahasa Indonesia naar de lidmaatschapskaart en boekte de ontvangsten langzaam maar zeker in. Ik verbaasde mij over het grote aantal uitgeleende Engelse lees- en studieboeken. Ze zijn leergierig. De Avatar-reeks lijkt echter favoriet, niet alleen bij jongens. Ik genoot van de blije kinderen, hun Engelstalige groeten, de vele glimlachende gezichten die mij verwachtingsvol aankeken. Dit is vele malen leuker dan bibliothecaresse zijn in Nederland! Mijn liefje en ik gingen moe maar zeer voldaan huiswaarts. Aanstaande zondag zal werkdag 2 plaatsvinden, als we tenminste door onze proeftijd heenkomen...

*De titel van dit blog betekent 'open boek' in Bahasa Indonesia.

GP²S

Als je op gevorderde leeftijd een nieuwe taal wilt leren, moet er veelvuldig gebruik worden gemaakt van 'hulpmiddelen' om iets te onthouden. Bij het leren van Bahasa Indonesia kan niet worden gesteund op eerder geleerd vocabulair of eerder bestudeerde grammatica. Het lijkt op geen enkele Europese taal. Daarom is het best lastig maar ik beschik over enig 'taalinstinct' èn ik ben een fervent aanhanger van de stelling dat je nooit te oud bent om te leren.
Ik kan mij goed herinneren dat ik op de middelbare school ook zelfbedachte ezelsbruggen gebruikte als ik iets moest leren dat voor mij niet zo vanzelfsprekend was. En ik geef ruimhartig toe dat ik DROL tot op de dag van vandaag gebruik: Dicht is Rechtsom, Open is Linksom. Een goede ezelsbrug is dus goud waard en ook GPkwadraatS bleek voor mij een goede te zijn.

Meelezende familie en vrienden, alsmede andere trouwe lezers van mijn blog weten dat ik een foodie ben. Ik houd van lekker eten en dat mag niet worden verward met “ik houd van eten”. Als ik iets moet eten dat ik niet lekker vind, dan eet ik liever niet.
Ik realiseer mij terdege dat dit een luxe-standpunt is, zeker als je op Bali vertoeft. Lokale mensen zijn al erg tevreden met een bordje nasi putih (witte rijst) elke dag. Tegelijkertijd is het standpunt irrelevant want hier komen alleen maar smakelijke gerechten op tafel!
Ik houd erg van Indonesisch eten en wij zijn met Putu in de gelukkige omstandigheid een goede kokkie te hebben. Zij heeft lol in haar werk en toont eigen initiatief. Zij heeft voorheen in een restaurant gewerkt. Op sommige dagen dient een van ons een verzoeknummer in (dat altijd wordt gehonoreerd) en op andere dagen zoekt zij het helemaal zelf uit. We eten gevarieerd, gezond en verantwoord. Als er voedsel overblijft, wordt het altijd door iemand mee naar huis genomen.

Goed; terug naar Gee-Pee²-eS. Ik was een hoofdstuk met woorden en uitdrukkingen over eten aan het bestuderen. Deze -al zeg ik het zelf- fraai bedachte ezelsbrug staat voor: Garpu (vork), Piring (bord), Pirsau (mes), Sendok (lepel). Van links naar rechts opgesomd, zoals het voor mij ligt als we aan tafel gaan. De woorden op die manier onthouden, werd voor mij een eitje!
Eitje is overigens 'telur' in Bahasa Indonesia maar dat wist ik al voor deze taalstudie. Voor iemand die een belangrijk deel van haar leven (o.a. middelbare school) in Haagse kringen heeft doorgebracht, is het idioom van de toko's immers gesneden (spek)koek!

Mijn moeder, die niet houdt van Indonesisch eten, was op enig moment bevriend geraakt met twee Indonesische vrouwen die in Den Haag een toko hadden naast de winkel waarin mijn moeder een part-time baan had. Ik ging uit school wel eens bij hen langs en smulde van de sateh, loempia, diverse soorten rijst, gevarieerde groentes en de toetjes. Als ik een bezoek ging afleggen, moest ik mijn vader beloven dat ik ook iets voor hem meenam; hij was namelijk net zo'n smulpaap als ik en had bovendien een zwak voor Indonesië. Als familie werden wij weleens uitgenodigd voor een rijsttafel bij de Indonesische dames thuis. Het huis was dan gevuld met hun familie en vrienden en met ons, drie witte 'Belanda'. Voor mijn moeder, hun vriendin, bereidden de dames dan aardappeltjes met een biefstukje en voor ons stond de allerlekkerste rijsttafel klaar. Mijn vader en ik verklaarden haar voor gek: “hoe kon je nu al die gerechten uit de Indonesische keuken niet lusten?!”

Onlangs las ik in de zondageditie van 'The Jakarta Post' een aantal culinaire artikelen. Het eerste interessante artikel ging over een nieuw kookboek dat was uitgekomen, getiteld 'Dapur Naga', drakenkeuken. Het gaat over de Indonesische 'peranakan'-keuken die Javaanse, Maleise, Chinese en Hollandse invloeden heeft ondergaan. Het boek geeft niet alleen boeiende recepten maar beschrijft ook hoe die invloeden tot stand kwamen. Met name op Java is een aantal restaurants dat deze keuken voert.
Het tweede artikel in dit verband ging over een nieuwe gids die is uitgekomen van de beste restaurants in Azië, de 'Miele Guide for Asia 2008-2009'. De naam van de gids klinkt een beetje suf maar het is vergelijkbaar met de Guide Michelin voor Europa. Ook Bali schijnt een aantal goede restaurants te hebben dat in de gids voorkomt. Binnenkort gaan we dus maar eens een ritje maken naar een grote stad om een goede boekhandel te vinden. Wordt zeker vervolgd.

Bali Laut, de zee bijna voor mij alleen

Iedere dag lezen wij 'The Jakarta Post'. Ik vind het een interessante, informatieve krant met veel internationaal nieuws, met een hele bladzijde gewijd aan nieuws van en over Bali. Het is onderdeel van onze inburgering. In die krant stond vermeld dat dit jaar 391.000 Europeanen Bali bezochten. Dit is wederom een stijging ten opzichte van vorig jaar. Dit komt neer op circa 27% van het totaal aantal bezoekers op het eiland. Het aantal Duitse en Britse toeristen daarbinnen neemt toe. Als dat maar goedgaat..?!

Terwijl ik dit typ, blaast er een lekker (warm) windje door het huis. Alles staat open. Momenteel logeren wij in een 'buka kecil', hetgeen 'klein en open' betekent. Het is daadwerkelijk een tropisch huis: grote delen zijn geheel open maar er zitten wel deuren en ramen in. Als we alle deuren en ramen zouden sluiten, komt er veel frisse lucht het huis binnen omdat de eerste verdieping en het hoge dak geheel open zijn.

De regentijd is hier echt begonnen: de eerste heftige regen- en onweersbuien hebben zich inmiddels aangediend. Het licht is ook al eens uitgevallen maar dat is 'tidak, apa-apa'. Het is geen probleem, dat hoort erbij. Wat er ook bijhoort, is het rapen van mango's uit eigen bomen. Een dag in de week is het personeel vrij en die dag is vandaag. Normaliter is de tuinman annex zwembadbeheerder vroeg aanwezig en worden de vruchten in de tuin door hem geraapt. Maar vanmorgen deed ik dat dus zelf: zeven mooie, sappige mango's waren het resultaat van dat vroege rondje door de tuin. Eén grote vrucht was al ten prooi gevallen aan de vleermuizen die 's avonds en 's nachts om het huis vladderen. Wij zullen de vangst met veel smaak verorberen!

Ik maak vorderingen met mijn Bahasa Indonesia (BI), de taal van hier. Elke dag bestudeer ik een hoofdstuk uit mijn boek en maak ik oefeningen en na vijf hoofdstukken herhaal ik het geleerde, heb ik bedacht. Zo gedisciplineerd!
Kokkie Putu -niet te verwarren met de Spaanse puta- is op de hoogte van mijn wens om de taal te leren en spreekt elke dag langzaam BI met mij. Ik loop dus voortdurend met een woordenboek op zak maar ik heb er (nog?) veel lol in. 'Nama saya Brigitte dan saya dari Spanyol': ik heet Brigitte en ik kom uit Spanje. In deze taal doet men niet moeilijk over lidwoorden, meervoudsvormen of werkwoordvervoegingen. Om een idee te geven: het BI-woord voor goed is 'baik'. Als iets heel goed is, heet dat 'baik-baik'.

Begin van dit jaar kochten mijn liefje en ik van Ton, een van de huiseigenaren die hier permanent woont met vrouw Fely en twee dochters, een tweedehandsauto. Met het stuur aan de rechterkant, met automatische transmissie en met airco dus helemaal wat wij hier nodig hebben. Deze week ben ik voor het eerst zelf achter het stuur gekropen om een ritje te maken. De eerste tocht was naar het nabijgelegen plaatsje Lovina. In die plaats zit namelijk een winkel waar heerlijk donker brood, huisgemaakte taartjes, rosé uit Bali en nog veel meer lekkers te koop is.

Elke maand komen op Bali gemiddeld 44 personen om in het verkeer, aldus diezelfde Jakarta Post. De meeste Balinezen rijden op brommers en scooters maar de autoweg is desalniettemin van hen. Maar ook Balinese automobilisten houden er eigen regels op na: als een tegenliggende auto een vervoersmiddel inhaalt en daarbij over de middenstreep komt, wordt er vanuitgegaan dat jij als tegemoetkomende auto daarvoor uitwijkt. Met links en rechts passerende brommers en scooters is dat een heel aparte ervaring. Maar niets om voor te vluchten want met een matige snelheid en ogen op steeltjes kom je hier een heel eind!

In de tussentijd hebben wij ook een langere tocht naar de kustplaats Singaraja gemaakt om er de grote supermarkt 'Hardy's' te bezoeken. Wij bleken de enige niet-Indonesiërs in de winkel te zijn. De Balinezen die er rondliepen, liepen veelal zonder winkelmandje of -karretje. Wij weten inmiddels uit eigen ervaring dat de winkels vol met winkelend lokaal publiek zijn aan het begin van een maand en dat het aantal terugloopt naarmate de maand vordert. Dat heeft alles te maken met het salaris dat opraakt naarmate de maand eindigt.
Wij helpen onze kok dan ook een handje: ze heeft een jongetje van veertien maanden oud en aan het einde van de maand zijn ook haar salaris en dat van haar man schoon op. Er is dan geen geld meer voor gezonde babyvoeding en dat gaat mij als ex-Nutriciaan gewoon tè ver!

Ook hebben we in onze eerste week hier weer nieuwe, aanstaande buren ontmoet; het zijn Hollanders uit Brabant. Met hen zijn wij een keer naar 'ons' te bebouwen land gereden. We kwamen met elkaar tot de conclusie dat het een prachtig gesitueerd stuk kustlijn is. De groene heuvels en de wijngaarden van het achterland liggen op 'aanraakafstand' en bij helder weer zien wij links de vulkanen van Oost-Java liggen. Na dit bezoek aan het grondstuk hebben wij besloten het huis nog iets naar de kust te verplaatsen en ook nog enkele graden naar het westen te draaien voor het optimale uitzicht.

Wij gaan uitkijken over een rustige baai en op 50 meter van ons huis ligt een schitterend, klein koraalrif. Daar kun je als snorkelaar vanaf het strand gewoon naartoe zwemmen. Elke dag zwem ik een stukje in mijn eigen zee ('laut' in BI), bij een temperatuur van 25°C. Het spijt mij van jullie natte sneeuw!