Ze liepen en liepen

Begin dit jaar werd in Spanje het startschot gegeven voor de viering van 600 jaar gedocumenteerde aanwezigheid van zigeuners (gitanos) op het Iberisch Schiereiland. 2025 werd uitgeroepen tot het ‘Jaar van het zigeunervolk in Spanje’. In 1425 werd een vrijgeleide uitgevaardigd door koning Alfonso V van Aragón, waarin werd verwezen naar een groep mensen onder leiding van ene Juan de Egipto Menor (Jan van Klein-Egypte), die eiste dat zij goed zouden worden verwelkomd en behandeld op hun tocht. Het ging om een groep van 12 à 100 personen. Aanvankelijk werden zij in het Spaans ‘Egyptenaren’ genoemd, ‘egitanos’ waarvan ‘gitanos’ is afgeleid. 

Ik begrijp dat het woord ‘zigeuner’ een verouderd begrip is dat inmiddels door de groep als negatief wordt ervaren. Tegenwoordig spreekt men liever over Rom (enkelvoud) en Roma, voor de gemeenschap. Ik bedacht mij ook dat het omgekeerde woord ‘Amor’ is maar ik vermoed niet dat er veel liefde werd en wordt gevoeld voor deze bevolkingsgroep; waar dan ook. Roma-gemeenschappen worden aanhoudend geconfronteerd met racisme, discriminatie en vervolging. In Spanje leven nu circa 725.000 gitanos. Het is moeilijk om het precieze aantal onder de bevolking te kwantificeren omdat de etnische afkomst niet wordt geregistreerd bij volkstellingen.  

De warme ontvangst van de Roma als pelgrims in Spanje maakte plaats voor marginalisering van deze etnische minderheid. Ze werden ervan beschuldigd zich niet aan te passen aan de sociale normen en werden op het hele schiereiland slecht behandeld. Die afwijzing werd nog erger tijdens het bewind van de katholieke vorsten, die een vervolgingsstrategie startten gericht op hun verdrijving. 

Dit jaar herdenkt (en viert) de ‘Fundación Secretariado Gitano’ (FSG) met allerlei evenementen dat de Spaanse zigeuners en hun cultuur een essentieel onderdeel vormen van het sociale en culturele mozaïek van dit land. Hun bijdragen en inzichten zijn sterk vertegenwoordigd in de kunsten, gastronomie, ambachten, taal en levensbeschouwing. De stichting brengt ook in herinnering dat de geschiedenis van het Romavolk in Spanje is gekenmerkt door eeuwen van vervolging en wantrouwen maar ook door coëxistentie en vermenging. Om die reden wordt dit jubileum gezien als een feest. 

In Madrid is de tentoonstelling ‘600 jaar gedeelde geschiedenis’ te zien. Daarin wordt stilgestaan bij belangrijke momenten in de Roma-historie: hun aankomst op het schiereiland aan het begin van de 15e eeuw, de eerste antizigeuner-maatregelen in Europa door katholieke vorsten in 1499. Ook in de 16^de en 17^de eeuw werden pogingen gedaan om de bewegingsvrijheid en vestiging van zigeuners te beperken. De grote razzia (‘La Gran Redada’), ook wel de Algemene Gevangenneming van Zigeuners genoemd, vond in 1749. Dit was een poging van een minister (markies de Ensanada) onder koning Ferdinand VI om de zigeuners van Spanje uit te roeien. Voor menig Spaanse historicus was dit een geplande genocide. 

Dit ‘project’ bestond uit het apart opsluiten van zigeunermannen en -vrouwen, zodat ze zich niet meer konden voortplanten en zo hun uitsterven werd bewerkstelligd. De zigeuners werden gearresteerd en opgesloten in kastelen en citadellen door het hele land. In sommige steden werden hele wijken ontruimd en door hekken afgezet om gedeporteerden op te sluiten; bijvoorbeeld in Malaga, Cádiz en Cartagena. Uit bewaard gebleven documenten blijkt dat de houding van niet-zigeuners varieerde. Van collaboratie en aanklacht tot verzoeken om genade aan de koning door ‘respectabele’ burgers. Dat geeft aan dat zigeuners een uiteenlopende mate van integratie kenden. 

Ten tijde van de Spaanse Burgeroorlog (1936-1939) hielden Roma zich grotendeels afzijdig. Ze vermeden betrokkenheid, dit was hun oorlog niet. Hun sterke gevoel van staatloosheid en hun afwijzing van het door de Staat opgelegde beleid waren voldoende redenen om deze afstand te rechtvaardigen. Voor degenen uit de Roma-gemeenschap die wel meestreden, trok het anarchistische ideaal (aan Republikeinse zijde) het meest maar er zijn ook gitanos die de andere kant kozen, ter bescherming van hun familie en de christelijke waarden. 

Steeds meer Spaanse oudjes vertellen dat ze, toen ze aan het front waren, probeerden hun status als Rom te verhullen. Deze status was namelijk niet in hun voordeel, gezien de vele vooroordelen die al eeuwenlang over hun volk  bestaan. Het is nog een tamelijk onontgonnen gebied in de Spaanse geschiedenis maar er komen steeds meer details en verhalen boven water.

Wat ikzelf van Roma weet? Niet zo veel... Dat ze oorspronkelijk uit India kwamen en zich lang geleden over het Europese continent verspreidden. Dat ze woonwagenbewoners waren (zijn). Dat Roma en Sinti werden vervolgd door de nazi’s en dat er in Europa tenminste 500.000 mensen van deze etnische groepen werden vermoord. Roma moesten een bruine driehoek dragen. Dat ze in vele landen nog steeds met de nek worden aangekeken. Dat Tomatito een beroemde Spaanse Rom-flamencogitarist is. Mijn liefje en ik zijn in een ver verleden weleens achtervolgd door Rom-vrouwen (met een tak rozemarijn in de hand), vooral in grote steden in Andalusië. Zij wilden onze toekomst voorspellen, wij wilden die liever niet weten. 

Ik ben weliswaar terughoudend wat betreft waarzegsters maar van de muzieksoort van de Roma ben ik al vele jaren fan. De virtuositeit en meeslependheid van hun muziek kan mij bekoren. Django Reinhardt, Tata Mirando, The Gypsy Kings, Rosenberg Trio, Grupo Macarena. Een tijdje geleden keek ik naar een van mijn favoriete tv-programma's Podium Klassiek en zag daar een optreden van de Belgische musicus Tcha Limberger (1977). Hij speelt viool en zingt, heeft zijn eigen orkest en eigen jazz-trio. Hij heeft veel interesse in Hongaarse zigeunermuziek. Deze virtuoos speelde daar zogenaamde zigeuner-jazz met een klassiek tintje. Prachtig!  

Deze relatieve onbekendheid en dit feestjaar waren voor mij redenen genoeg om meer over deze bevolkingsgroep te gaan lezen. Ik legde de hand op enkele interesante boeken, zoals ‘Bury Me Standing: The Gypsies and Their Journey’ en is een non-fictie boek van de bekende Amerikaanse historica Isabel Fonseca. Zij schetst een levendig portret van een mysterieus volk en een verdwijnende cultuur. Fonseca volgde hun uittocht uit India en hun geschiedenis van vervolging: tot slaaf gemaakt door prinsen van het middeleeuwse Roemenië; afgeslacht door de nazi's; met geweld geassimileerd door communistische regimes; uit hun nederzettingen verdreven in Oost-Europa en recenter ook in West-Europa.

En het boek ‘A Gypsy in Auschwitz’ van de Duitse auteur Otto Rosenberg (1927-2001), een autobiografie. De in Berlijn geboren en getogen Otto wordt als 9-jarige met zijn familie gedetineerd en komt op zijn 15^de in vernietigingskamp Auschwitz terecht. Door een sterke wil en veel geluk overleeft hij dit. Op een avond in mei 1944 kreeg een groep van ongeveer 6.000 Roma-mannen en -vrouwen in Auschwitz II-Birkenau, te horen dat ze die nacht in de gaskamers zouden worden vermoord. Ze zaten in het zogenaamde Zigeunerlager. Vervolgens pakten ze alle voorwerpen die ze konden vinden en kwamen in opstand tegen de SS’ers, die zich moesten overgeven. De Roma werden daarna naar andere kampen overgebracht maar dat belette de nazi’s niet ze alsnog te vernietigen. Het treurige lot van dit volk wordt ‘de vergeten Holocaust’ genoemd. In Roma-taal (Romani) wordt deze massamoord ‘Samudaripen’ genoemd. 

Op Netflix staat momenteel een film over dit thema, getiteld ‘Nebel im August’; een Duits-Oostenrijkse productie uit 2016. Het is gebaseerd op een biografisch boek van Robert Domes. Het gaat over het 13-jarige jochie Ernst Lossa dat in 1940 in een sanatorium in Zuid-Duitsland terechtkomt. Hij behoort tot de Jeense minderheid, een rondtrekkend volk. De Jeniërs zijn niet verwant aan Sinti of Roma maar de opa van Lossa werd wel ingeschreven in het zogenaamde 'Zigeunerboek' van de Duitse staat. Dit boefje hoort daar niet maar zijn vader kan hem niet uit dat tehuis ophalen omdat die geen vaste woon- of verblijkfplaats heeft. De directeur van de instelling, een stiekeme maar fanatieke nazi, heeft snode plannen met de kinderen die hij onder zijn hoede heeft. Hij speelt voor rechter. 

De illustratie in de header van deze blog is de officiële vlag van de Roma-gemeenschap (wereldwijd). Het blauw staat voor de lucht, het groen voor de aarde, het rode wagenwiel staat voor hun vertrek uit India en hun weg naar vrijheid. De internationale Roma-dag wordt op 8 april gevierd. Hun volkslied is getiteld ‘Gelem, Gelem’: ik liep en liep.  

Bandeloze Bananenrepubliek

De Nederlandse overheid voorzag het advies voor reizigers naar de Verenigde Staten eerder deze week van een waarschuwing. De Amerikaanse inreisregels zijn aangescherpt en controles zijn strenger geworden. Transgender-personen worden gewaarschuwd dat bij een visumaanvraag alleen ‘male’ of ‘female’ kan worden ingevuld. 

Trump werpt zich hiermee op als bewaker van de biologische realiteit. Hij gaat voor binair, iets anders bestaat niet in zijn wereld. Good guy - bad guy. Loser – winner. Friend – enemy. Strong – weak. Tja. Hij stelde in zijn inauguratiereden dat er voortaan alleen nog maar vrouwen en mannen bestaan. Dit standpunt staat op gespannen voet met de geschiedenis van de mens, met culturele diversiteit en de natuurlijke realiteit. Dit beleid is niet gebaseerd op wetenschappelijk inzicht, historische waarheid of religieuze traditie. Het is politiek opportunisme dat erop is gericht een ​​conservatieve basis aan te spreken met een simplistisch begrip van gender. 

Ik las de aankondiging zelf even na op de website van de Nederlandse overheid. Bent u een lhbtiq+ persoon en wilt u naar de VS reizen? Houd er rekening mee dat wetten en gebruiken in de VS tegenover lhbtiq+ personen kunnen afwijken van die in Nederland. Lees ook de informatie onder Paspoort, Visum of ESTA (Electronic System for Tavel Authorisation) en Rijbewijs. Een aantal staten heeft lokale wetten ingevoerd die negatieve gevolgen kunnen hebben voor lhbtiq+ personen, bijvoorbeeld als het gaat om toegang tot gezondheidszorg. Lees de tips op de pagina ‘Kan ik veilig reizen als lhbtiq+ persoon?’ om risico’s te verkleinen. Lees ook ‘Informatie voor lhbtiq+ personen in de VS’ op de website van de Human Rights Campaign (HRC). Canada, het Verenigd Koninkrijk, Duitsland, Denemarken en Finland (gelukkigste land ter wereld) hadden hun reisadviezen al herzien. Ook Frankrijk en België zijn ermee bezig. 

Bij de aanvraag van een visum of ESTA voor Amerika moet worden aangegeven wat iemands geslacht is bij geboorte. Personen met een ‘X’ bij geslacht (non-binair) in hun paspoort krijgen hoogstwaarschijnlijk geen visum meer. Personen met niet overeenkomstige gegevens op hun geboortebewijs en hun paspoort kunnen het eveneens vergeten. Ze komen er niet meer in 'in the land of the Free'... Tja. 

Maar zelfs als iemands inreispapieren in orde zijn, kan het nog misgaan. Vorige week was in kranten te lezen dat de toegang tot het land aan drie Duitse toeristen en een wettige permanente inwoner was geweigerd. Zij werden aangehouden en gedetineerd om te worden teruggestuurd. De green card van nummer 4 werd geblokkeerd. 

Een pril echtpaar, een Amerikaan en zijn echtgenote uit Peru die onlangs terugkeerden van hun huwelijksreis, kreeg problemen. Haar aanvraag voor een zogeheten ‘marriage-based green card’ was al geruime tijd gedaan maar zij wachtte op het document. Toch werd ze gearresteerd door de federale immigratiedienst ICE toen ze op het vliegveld stonden. Zij is nu gedetineerd in een centrum in Louisiana. De Amerikaan in kwestie stemde op Trump en zei daar geen spijt van te hebben. Inmiddels nam hij een advocaat in de arm. Het gaat veel langer duren dan gehoopt om zijn vrouw vrij te krijgen.

Begin maart werd de Palestijnse studentenactivist Mahmoud Khalil, houder van een green card (een verblijfsvergunning voor onbepaalde tijd), gearresteerd in het bijzijn van zijn vrouw, die acht maanden zwanger en Amerikaans staatsburger is. De aanhouding gebeurde in hun huis in een gebouw van de Columbia-universiteit. Ook Khalil wordt vastgehouden in het detentiecentrum in Louisiana. Er is kennelijk geen wettelijke limiet voor hoe lang iemand in ICE-detentie kan worden vastgehouden zonder op de hoogte te worden gesteld van de formele aanklacht. World Gone Crazy? Nou en of!

Wie wil in godsnaam nog naar dit Amerika afreizen? Kabinet-Schoof in Nederland noem ik om duidelijke redenen het afbraakkabinet. (PVV'er Wilders gaf in chocoladeletters aan op X dat hij het genderbeleid van Trump onderschrijft.) Regering Trump II is de XXL-variant hierop! Het is ontluisterend om te zien hoe een tot dan toe democratisch land in twee maanden tijd kan afglijden naar een bananenrepubliek. Dat is tegelijkertijd een waarschuwing aan alle personen die denken dat het niet zo’n vaart loopt als er rechtse leiders met extreme ideeën of politici uit extreem-rechtse hoek aan de macht komen. 

De regering-Trump heeft een algehele aanval op transgender Amerikanen gelanceerd en dreigt hen te criminaliseren, hun toegang tot essentiële medische zorg af te snijden en hen uit het openbare leven te weren. Trumpianen bedreigen ook hun leraren, families en zorgverleners. Hun aanvallen zijn een berekende poging om transgenders uit het burgerleven te verwijderen. Trump tekende een decreet waarin wordt aangekondigd dat alle transgenders uit het leger en het lagere en middelbare onderwijs worden verwijderd.

Een van de eerste decreten die Trump dit jaar tekende, was een verbod voor transgender-vrouwen om deel te nemen aan vrouwensporten. De NCAA-voorzitter verklaarde dat van de 510.000 NCAA-atleten er momenteel minder dan tien transgenders deelnemen aan enigerlei sport. Vooral transvrouwen (bij geboorte man) worden met vijandigheid en geweld geconfronteerd omdat hun bestaan ​​wordt gezien als een afwijzing van mannelijkheid, de basis van patriarchale macht. Zij worden gezien als een belediging voor de mannelijke superioriteit.

Californië is al ruim twee jaar een vrijhaven voor deze vervolgden; de staat noemt zich een Transgender Sanctuary State. Democratisch senator Scott Wiener keurde een wet goed waarmee de transgendergemeenschap expliciet wordt beschermd. “We moeten alles doen wat we kunnen om te voorkomen dat deze president, zijn wetteloze bestuur en zijn wrede, extremistische bondgenoten misbruik maken van gevoelige medische informatie van Californiërs.” Aldus de senator in een recente toespraak. Inmiddels overweegt een groot deel van de transgenders in andere staten van Amerika te verhuizen naar Californië.

Dat je maatschappelijk wordt uitgesloten vanwege iets wezenlijks van jezelf, dat je een toevluchtsoord moet zoeken in je eigen land, is een gotspe. We hebben dat eerder meegemaakt in de geschiedenis en hebben er als mensheid kennelijk niets van geleerd. 

Zelf begrijp ik deze afkeer en haat niet. Wat doen deze mensen hen (ons) aan? Waarom niet leven en laten leven? Volgens onderzoek in eigen gelederen zijn er in de VS ongeveer 1,6 miljoen personen van 13 jaar en ouder die zich identificeren als transgender; van de 340 miljoen bewoners van het land. Het gaat dus om een piepkleine minderheid. Die groep was onderwerp van bijna US$ 215 miljoen aan negatieve advertenties tijdens Trumps verkiezingscampagne van 2024. Waar zijn ze bang voor?!  

Ik wil hier juist een lans breken voor transgenders. Zo’n pretje is het niet als je voelt dat je in het verkeerde lichaam bent geboren. We hebben waarschijnlijk allemaal als kind weleens gedacht dat het leuker was om met autootjes dan met poppen te spelen (en andersom). Dat het leuker was te handarbeiden dan te handwerken. Zelf was ik een jongensachtig meisje en destijds bepaald niet de enige. En wie denkt als volwassene soms niet dat het beter is om man of juist vrouw te zijn? Het is echter van geheel andere orde als je ziek wordt omdat je zit opgesloten in een lichaam dat niet overeenkomt met jouw geest. Dat wordt genderdysforie genoemd (en dit is geen psychische aandoening). Het is het gevolg van een essentiële mismatch. 

Veel mensen met genderdysforie hebben een sterke, blijvende wens om een ​​leven te leiden dat past bij of uitdrukking geeft aan hun genderidentiteit. Ze doen dit door hun uiterlijk en gedrag te veranderen. Sommige personen met genderdysforie, zeker niet allemaal, slikken hormonen. Nog minder van hen willen een operatie om hun genderidentiteit tot uitdrukking te brengen. Die operaties klinken niet alleen eng maar zijn loodzwaar: vaginoplastiek, vaginectomie, penisinversie, penectomie, bilaterale orchidectomie, histerectomie, en meer. Dat doe je niet voor de lol. Dat doe je omdat je ongelukkig bent zoals je bent geboren. Dat doe je omdat je het leven wilt leiden dat goed voelt en bij je past. Types als Trump en zijn incompetente, griezelige mannenbroeders gaan daar niet over. 

Genderdiversiteit en transgenders bestaan al zolang er mensen op deze aardkloot rondlopen. De allereerste transgender ter wereld zou ene Ghurak zijn die circa 300.000 jaar geleden werd geboren in een nomadische stam van jager-verzamelaars. Die persoon zou een vrouwelijk lichaam hebben gehad maar voelde zich man. Hij/Zij ging mee op jacht, deed alles wat mannen van de stam ook deden, corrigeerde stamgenoten als ze als vrouw werd aangesproken.

De eunuchs, priesters van de Oudheid, zijn door sommige geleerden omschreven als transgender-personen of ‘het derde geslacht’. De Griekse mythologie kende de god Hermaphroditus, god van de hermafrodieten. Hij was de zoon van Hermes en Aphrodite, de goden van de mannelijke en de vrouwelijke seksualiteit. Hermaphroditus wordt afgebeeld als een gevleugelde jongeman met zowel mannelijke als vrouwelijke kenmerken: meestal vrouwelijke dijen, borsten en haarstijl en mannelijke geslachtsdelen.

Op het Arabische Schiereiland bestaat de khanith al sinds de zevende eeuw. Dat zijn eveneens mensen van het derde geslacht; doorgaans personen die als man worden geboren maar zich als vrouw identificeren. Het woord functioneert daar vaak als scheldwoord. 

Een bekende klaagzang uit de Middeleeuwen zou komen van een man die beweende dat hij niet als vrouw was geboren. Dat wordt overigens beschouwd als een van de vroegste verslagen van genderdysforie.

Prekoloniale Azteekse en Maya-tradities omarmden genderfluïditeit. Maya-rituelen werden geleid door priesters die zowel mannelijke als vrouwelijke eigenschappen belichaamden. Zij konden verbinding maken met goddelijke krachten en zo werd genderdiversiteit gezien als een heilige manifestatie van kosmische heelheid.  

Inheemse Noord-Amerikaanse stammen kenden zogenaamde Two-Spirit-individuen die hoog in aanzien stonden. Deze individuen, die zowel mannelijke als vrouwelijke eigenschappen belichaamden (bekend als Nádleehé bij de Navajo en Winkte bij de Lakota), werden niet gemarginaliseerd maar vervulden juist gerespecteerde rollen als genezers, bemiddelaars en spirituele leiders. 

Transvrouwen in delen van Azië -die menig toerist weleens is tegengekomen (ladyboys genoemd)- bestaan al duizenden jaren. Indonesië heeft miljoenen personen die zich identificeren als waria (transgender) of wadan (samentrekking van Ewa & Adam). In Bahasa Indonesia worden ze ook wel ‘transpuan’ genoemd, een combinatie van trans en perempuan (vrouw). Priawan is het tegenovergestelde van waria; dat is een man die biologisch gezien vrouw is, ongeacht of men een transitie heeft ondergaan. Mijn liefje en ik spraken ooit met twee van hen. Ze leiden een zwaar leven, bij voorkeur in een gemeenschap van gelijkgestemden om zich te beschermen tegen geweld van buiten. 

Morgen, 31 maart, is het International Transgender Day of Visibility. Geen idee hoeveel Amerikaanse transgenders zich op straat zullen vertonen...

Pubers in problemen

Wij waren hier laatst met vrienden bij vrienden en dat werd een gezellige namiddag en avond. We praatten over dingen die ertoe doen, lachten veelvuldig en aten een driegangenmaaltijd die door de heer des huizes was gekookt. Een van de gespreksonderwerpen had betrekking op een Netflix-serie die vier (van de zes) aanwezigen recent zagen, getiteld ‘Adolescence’. Een Britse productie van vier episodes die veel indruk op ons maakte. (Hier lijkt mij een spoiler alert op zijn plaats!) 

Deze serie wordt in de media om meer dan één aspect geprezen. Er doet een indrukwekkende cast aan mee, met ervaren auteurs die onder andere bekend zijn van ‘The Crown’ en ‘Game of Thrones’. In een praatprogramma op Nederlandse tv werd ook de loftrompet gestoken over de toegepaste filmtechniek. Elke episode werd gefilmd als één doorlopende opname (one shot film). Tijdens het filmen werd er geen moment gestopt. Er werd ook niet geknipt in het eindresultaat. Dat werd mogelijk door het gebruiken van een speciale actiecamera die extreem flexibel in gebruik is. De camera moest tijdens het filmen regelmatig worden overgegeven aan andere cameramensen dus het apparaat moest licht zijn. De camera werd ook een keer bevestigd aan een drone. Dat alles nog steeds doorlopend. Elke episode duurt een uur, voor een uur non-stop filmen had men een week nodig qua planning. 

Mijn liefje en ik waren met name onder de indruk van de manier waarop het thema in beeld werd gebracht. Dit verhaal is niet op een waargebeurde situatie gebaseerd maar de idee erachter komt wel uit de realiteit voort. Een van de schrijvers van de serie stuitte op een verhaal waarin een jonge jongen (adolescent) een jong meisje doodstak. Daarna gebeurde dat nogmaals en nogmaals. Toen gingen de alarmbellen af. Wat was hier aan de hand?! Zo kwamen hij en zijn collega‘s op de 13-jarige Jamie Miller (Owen Cooper, een debuterend acteur) die een leeftijdgenootje van school met messteken om het leven brengt. 

De hoofdpersoon wordt met veel politievertoon van zijn bed gelicht -plast in zijn broek- en meegenomen naar het politiebureau op verdenking van moord op een klasgenootje. Jamie kiest zijn vader als volwassen begeleider (dat moet bij jeugdige delinquenten), hij krijgt een pro deo-advocaat toegewezen en de verhoren beginnen. De verdachte houdt vol dat hij niet de dader is alhoewel je in de eerste episode al verneemt uit CCTV-beelden dat hij wel degelijk schuldig is. De rechercheur, de vader en een team van psychologen vragen zich af wat er gebeurde. Ze komen er maar niet achter, hij blijft 13 maanden in detentie. 

De serie wordt op een bepaald moment zeer indringend. In episode 3 zie je hoe de adolescent door een kinderpsychologe (actrice Erin Doherty speelde de jonge prinses Ann in The Crown) wordt ondervraagd. Het is haar taak om de rechter te adviseren over de cliënt. Zij is de enige die onder de huid van Jamie blijkt te kunnen kruipen. In dat gesprek zet de puber zijn masker af en zien we een woedende adolescent die zijn emoties niet kan bedwingen. Hij toont zich van zijn intimiderendste kant en dan weet de psychologe -en de kijker- genoeg. Ook Jamie realiseert zich wat er is gebeurd... 

Je komt er als kijker langzaam maar zeker achter dat de puber wordt gepest op school. Hij is niet sportief -wat zijn voetbalminnende vader wel genant vindt-, niet sterk, niet erg geliefd op school, heeft weinig vrienden. Hij vindt zichzelf lelijk en dom (dat is hij niet). Het gedode tienermeisje blijkt hem te hebben afgewezen. Thuis zit hij vaak op zijn kamer, zijn ouders hebben geen idee van wat hij daar uitspookt. Hij blijkt heel veel tijd op social media door te brengen, raakt onder invloed van types als Andrew Tate die jongens vertellen dat zij stoer en mannelijk moeten zijn, respect moeten afdwingen bij meisjes, dat meisjes en vrouwen ondergeschikt zijn aan mannen en als ze niet willen horen, dat ze dan maar moeten voelen. Zo ontspoort menig puberleven... 

De laatste episode van deze miniserie is geheel gewijd aan het gezinsleven. Het is een tamelijk doorsnee, liefdevol arbeidersgezin. Vader heeft echter nooit met moeder gedeeld wat hij zijn zoon zag doen op de video. Zij is tot dan toe onwetend van zijn schuld. In een telefoongesprek tussen zoon en jarige vader (in de auto, op de speaker) hoort zij voor het eerst dat de puber schuld gaat bekennen (de rechtzaak komt eraan). Het verdriet, de stress en het schuldgevoel druipen van het scherm. Het is een zeer goed opgebouwde, emotioneel heftige serie. Al heb ik de plot verklapt, je moet het acteerwerk met eigen ogen gaan zien. Absolute aanrader!   

De Brits-Amerikaanse online influencer Andrew Tate (1986) is een zelfverklaard vrouwenhater. Hij is door de autoriteiten van het Verenigd Koninkrijk bekritiseerd vanwege zijn invloed op de verspreiding van vrouwenhaat online onder jongens en jongemannen. In het VK wordt hij strafrechtelijk vervolgd voor seksueel misbruik. In Roemenië wordt hij verdacht van verkrachting, mensenhandel en witwassen. Desalniettemin zouden hij en zijn broer Tristan toestemming hebben gekregen Roemenië te  verlaten. (Ze zouden met een privé jet naar de Verenigde Staten zijn gevlogen. Tate pronkt graag met zijn rijkdom en status.)

Hij is een exponent van het zogenaamde ‘MRA’ (Men’s Rights Activism). Activisten in deze hoek opereren in de zogenoemde ‘manosphere’, een toxische omgeving waarin mannelijkheid en vrouwenhaat worden gepredikt. Een centraal kenmerk van de MRA-cultuur is dat volgers zijn geobsedeerd door status. Deze fixatie wordt gevoed door de social media-platforms zelf, die draaien om het verbeteren van je sociale status en het projecteren daarvan op anderen. Dat is een groot verschil met socialiseren in de echte wereld, waarin  overmoed vaak ten val komt.

Tate, een voormalig wereldkampioen kickboxen en deelnemer aan Big Brother, heeft meer dan tien miljoen volgers op X. Verschillende social media-platformen, waaronder YouTube, Facebook, Instagram en TikTok, hebben hem verbannen. 

Voor veel sociologen begint en eindigt het gif bij dit soort influencers. Deze mannen zijn dermate dwingend dat ze jonge jongens kunnen radicaliseren die anders goede gastjes zouden zijn gebleven. De kwestie van toenemende vrouwenhaat onder jonge jongens, aangewakkerd door dit soort creepy kerels, is een toenemend probleem. Dat jonge mannen er gevoelig voor zijn, zou voortkomen uit een onvervulde behoefte, een gebrek aan begeleiding, aan eigenwaarde en aan mannen als rolmodel. 

Op dit moment lees ik het boek ‘Careless People. A Cautionary Tale of Power, Greed, and Lost Idealism’ van de Nieuw-Zeelandse Sarah Wynn-Williams (1979). Vanaf 2011 werkte zij zeven jaar voor Facebook (Meta) als Director of Global Public Policy en legde haar memoires over die periode vast. Ze wilde per se voor het bedrijf van Mark Zuckerberg werken omdat ze meende dat het platform de wereld een betere plek kon maken. Ze raakte diep ontgoocheld. 

Facebook veranderde in een wereldwijde macht die verkiezingen beïnvloedde (Trumps campagne in 2016, verkiezing van Duterte in Filipijnen), regimes hielp bij het onderdrukken van de vrijheid van meningsuiting van burgers (Myanmar, Thailand). Om maar helemaal te zwijgen over de vele toezeggingen die het bedrijf deed aan de communistische partijleiders van China. Men ging hierin enorm ver, tegen alle huisregels en regels van fatsoenlijk ondernemen in. Alles om maar meer gebruikers te krijgen. (Facebook wordt tot op vandaag de dag geblokkeerd in China. Dat wordt 'The Great Firewall' genoemd.)

Facebook bestookte tieners die zich schamen voor hun lichaam met schoonheidsproducten en miljoenen dollars kon verdienen met het verzilveren van privégegevens over de ruggen van jonge klanten. Alles ging uiteindelijk om winstmaximalisatie en groei in het aantal gebruikers. Een moreel kompas bleek te ontbreken, met name bij de top van het bedrijf. Wynn-Williams stelt in haar boek onder meer dat Facebook tienermeisjes identificeerde die selfies op hun platforms hadden verwijderd. Hun gegevens werden vervolgens aan bedrijven doorgegeven die de meisjes daarna bestookten met advertenties voor zogenaamd buikspierversterkende thee en schoonheidsproducten. 

Uit het boek komt een beeld naar voren van de kliek rond Zuckerberg als een ‘duivelse sekte die wordt gerund door emotioneel gemankeerde mannenbaby's, seksuele intimideerders en hypocriete narcisten die deugdzaamheid willen uitstralen’. Aldus de recensente van de Britse krant The Guardian.

We spraken die avond met vrienden over onze eigen jeugd. Toen was buitenspelen en ravotten met vriendjes en vriendinnetjes nog heel gewoon. Wij groeiden telefoonloos op. We wisten niet beter. Toch was een van ons van mening dat er weinig verschil was tussen onze tijd en die van de jeugd van nu. Vroeger werd er ook gepest. Dat was wel zo maar vandaag de dag gaat dat 24/7 door op social media. Vroeger werd in kleine kring gepest en hield het op als je van school naar huis ging. Nu staat de smartphone altijd aan en lijkt ontsnappen aan dit soort gedoe onmogelijk. Bovendien, in de echte wereld kan een deuk in je ego worden weggelachen. Online duurt het langer en kan het verwoestend zijn. Dit maakt jonge mensen onzeker en kwetsbaar.  

Onze vrienden Piet & Agnes, bij wie we op bezoek waren, hebben drie kleinkinderen (meisjes). De oudste van 12 jaar zit in de brugklas van de middelbare school en vertelde oma dat jongens in haar klas zich vaak vervelend gedragen. Alle meisjes in de klas hebben er last van. Door de schoolleiding werd een klassensessie georganiseerd. De ene groep met alleen meisjes, de andere met uitsluitend jongens. Ze moesten met elkaar praten over wat er aan de hand is en hoe deze situatie kan worden verbeterd. Kun je nagaan... eerste klas middelbare school!     

Afgelopen weekend vond in Nederland het eerste My First Smartphone Festival plaats in mediamuseum Beeld en Geluid (Hilversum). Er kwamen 1.400 mensen op af, ouders met hun jonge kids. Ouders maken zich druk over de impact van teveel schermtijd op hun kinderen; van concentratieproblemen en bijziendheid tot kromgroeien. Gemiddeld brengen Nederlandse jongeren circa zes uur per dag door op hun mobiele telefoon, waarvan tweeënhalf uur op social media. Dat is net zoveel als een gemiddelde schooldag. Volwassenen doen dat gemiddeld drie uur per dag. Uit onderzoek van I&O Research blijkt dat zes op de tien kinderen in de leeftijd van 11-17 jaar zich ergert aan deze gewoonte van hun ouders. 

Frankrijk, Noorwegen en Australië experimenteren al met het verbieden van smartphones en social media voor kinderen en tieners. Lijkt mij een goed initiatief.

 

Happy?

Dit vind ik een toepasselijk vervolg op mijn vorige blog. Al sinds 2012 verschijnt er jaarlijks een Wereldgeluksrapport; zo ook afgelopen donderdag. Dit onderzoek, uitgevoerd in 147 landen, wordt verricht door onderzoekers van het Wellbeing Research Center van de universiteit van Oxford en het Amerikaanse onderzoeksbureau Gallup; onder auspiciën van de Verenigde Naties.

Dit rapport laat niet alleen zien welk land het gelukkigst is ter wereld. Elk jaar is er daarnaast een thema. Voor het bepalen van het geluksgevoel in een land spelen vier factoren een rol: vertrouwen, verbinding, veiligheid en vrijheid. Het thema van dit jaar is welwillendheid. Daarbij gaat het om de mate van vriendelijkheid, vrijgevigheid en attentie jegens anderen. Nieuw bewijs toont aan dat dit soort daden belangrijke voorspellers zijn van geluk.

Zoals menig jaar op rij wordt de Top 4 van gelukkigste landen gevormd door Scandinavische landen: Finland, Denemarken (inclusief Groenland!), IJsland en Zweden. Deze landen kennen meer sociale zekerheid dan elders het geval is. Finland voert de lijst aan voor de achtste keer op rij. De Finnen geven hun leven dit jaar een 7,7 op een schaal van 0-10. Een land dat een speciaal woord kent voor het fenomeen 'thuis dronken worden, in je eentje, in je ondergoed' moet wel een hoger niveau van geluk hebben bereikt: Kalsarikännit. (Aldus satirisch nieuwsmagazine De Speld.) Het land is echter niet het gelukkigst voor Finnen tot 30 jaar en die van boven 60 jaar. Litouwen en Denemarken gaan met die eer strijken. 

Plek 5 op deze ranglijst wordt ingenomen door Nederland. Nederlanders geven hun leven een score van 7,3. Qua vrijheid zetten Nederlanders zich echter op de 41ste plek. Vrijheid gaat in dit verband over de vraag in hoeverre men tevreden/ontevreden is over de vrijheid om te kunnen leven zoals men wil. 

In de Top 10 van dit jaar staan voor het eerst ook Costa Rica (6) en Mexico (10). Inwoners van deze landen hebben relatief weinig geld en een kortere levensverwachting maar wel een belangrijk sociaal netwerk. Noorwegen (7),  Israël (8) en Luxemburg (9) completeren deze lijst. Israël stond vorig jaar nog op de vijfde plek, net boven Nederland. Qua vrijheid zetten de Israëli zich dit jaar echter op de 87ste plaats. Dat heeft zeker te maken met het verlies van vertrouwen in de politieke integriteit van hun minister-president en zijn regering.

Opvallend is dat de Verenigde Staten, nadat ze vorig jaar voor het eerst uit de Top 20 zakten, niet terugkeren in deze top. Ze staan dit jaar op plaats 24; een historisch dieptepunt. (In 2012 stonden ze nog op plaats 11, gemiddeld op plek 17.) Men wijt het vooral aan het onderlinge sociale wantrouwen en financiële stress. Dit jaar, waarin landen dus voor het eerst werden gerangschikt naar leeftijdscategorie, toont aan dat de Amerikaanse achteruitgang gedeeltelijk is te wijten aan Amerikanen jonger dan 30 jaar. Zij voelen zich met name ongelukkig  met hun leven. 

De VS staan nog wel in de Top 10 voor personen van 60 jaar en ouder (met een score van 7,2). Voor personen jonger dan 30 jaar geldt de 62^ste plek, met een score van 6,3. Ik moest denken aan een column van tv-recensente Angela de Jong. Ze beschrijft een jonge Nederlander die langs het huis van zijn oma loopt en zich bedenkt dat hij zich bij leven nooit zo’n huis zal kunnen veroorloven. Dat is gemis aan vertrouwen in de toekomst, aan leven zoals je zou willen leven. 

Dat speelt in meer Westerse landen. Ook in een land als Canada bijvoorbeeld, liggen de uitkomsten voor mensen van 60 jaar en ouder minstens 50 plaatsen hoger (net als in de VS) dan voor personen jonger dan 30 jaar. Tussen 2006 en 2010 waren jongeren in Noord-Amerika en Australië/Nieuw-Zeeland nog net zo gelukkig als hun oudere landgenoten. Hun levenstevredenheid daalde sindsdien sterk, van 7,4 naar 6,6.

In een groot aantal landen, met name in Centraal- en Oost-Europa, is het echter andersom: jongeren zijn daar gelukkiger dan ouderen maar dat is niet altijd zo geweest. 

Oekraïne staat op de 111de plaats, met een score van 4,6. Oorlog trekt een grote wissel op het gevoel van vertrouwen, verbinding, veiligheid en vrijheid van mensen. Qua vrijheid zetten de bewoners hun gemaltraiteerde land op de 128ste plaats. Nóg slechter scoorde het qua perceptie van corruptie (132ste). De vraag was: is corruptie wijdverbreid in de overheid of niet? En: is corruptie wijdverbreid in bedrijven of niet? Corruptiebestrijding is daar momenteel geen prioriteit. 

De Russische Federatie staat op de 66ste plek van de ranglijst, met een score van 5,9. Russen geven hun land dus net een onvoldoende. Daarentegen denk ik dat Poetin & Co zichzelf een 10 met een griffel geven. Ooit stond het land op de 49ste plaats maar het heeft eerder ook op plek 80 gestaan. Voor wat betreft vrijheid plaatsten de Russen hun land op de 101ste plek. 

Over het algemeen zijn 15 Westerse industrielanden dit jaar minder gelukkig dan ze waren tussen 2005 en 2010. De VS, Canada (nu plaats 18, ooit op 5, gemiddeld op 10) en Zwitserland (nu plaats 13, ooit op 1, gemiddeld op 5) behoren tot de landen met de grootste teruggang in dat gevoel. 

Spanje, het land waarnaar ik emigreerde, staat op de 38ste plaats met een score van 6,4; een magere voldoende. Eerder schreef ik dat Spanjaarden niet per se de lachebekjes van Europa zijn. Zelfs niet nu het land een van de economische groeibriljanten van het continent blijkt te zijn. Wat mij opvalt, is de lage plaats van Spanje op het punt van vrijheid: 88ste. De onvrede komt waarschijnlijk voor uit de werkloosheid onder jongeren en sociale druk van familie, vermoed ik (amateursociologe). Qua verbinding staat het land op de 16de plaats; de hoogste ranking van alle factoren. Ook dat is begrijpelijk, vanwege de hechte familiestructuren. Qua perceptie van corruptie staat het op de 123ste plaats. 

Indonesië, het land waar onze adoptiefamilie woont, staat op de 83ste plaats met een score van 5,6. (Die 83ste plek is de gemiddelde plaats in de afgelopen jaren.) De hoogste plek was ooit 74, de laagste 96. Wat mij opviel is dat Indonesië op plaats 1 staat voor wat betreft vrijgevigheid. De vraag die eraan ten grondslag ligt, was: heeft u afgelopen maand gedoneerd aan een goed doel? Dan verbaast het mij dus niets want we zitten in Ramadan-tijd en iedere goede moslim wordt geacht in die tijd (extra) te doneren aan minderbedeelden.

Van alle landen in het Midden-Oosten scoort Libanon het laagst; het staat op plek 145 met een score van 3,1. De Palestijnse staat (alleen mensen op de Westelijke Jordaanoever) bezet plek 108, met een score van 4,7. De Gazanen konden afgelopen jaar niet worden geïnterviewd, om overduidelijke redenen.

Van alle landen in Zuid-Oost Azië is Myanmar het ongelukkigst. Het staat op de 126ste plek, met een score van 4,3. Van alle landen ter wereld is Afghanistan het ongelukkigst, met een score van 1,3. Het land staat dit jaar op de aller-allerlaatste plaats (147). Dat is al jaren op rij het geval, ook al voor de terugkeer van de Taliban. 

Tot zover de voor mij meest in het oog springende scores.

Dit rapport bevat ook een aantal belangrijke bevindingen over het thema van dit jaar: welwillendheid. Een van de opvallendste conclusies is dat aardig, vrijgevig en attent zijn voor anderen (vice versa) sterkere voorspellers van geluk zijn dan negatieve gebeurtenissen, zoals bijvoorbeeld criminaliteit en economische tegenspoed. Met andere woorden: geloven in de goede wil van mensen om ons heen heeft een grotere impact op ons welzijn dan (bijvoorbeeld) een hoger salaris. Mensen blijken te pessimistisch over de welwillendheid van anderen. We schatten hun vriendelijkheid snel verkeerd in. 

Volgens de onderzoekers hangt ons geluksniveau niet alleen af van hoe behulpzaam onze medemens is, maar ook in welke mate we dénken dat anderen ons te hulp zullen schieten (perceptie). De onderzoekers deden een experiment. In diverse landen liet men in totaal 17.000 portemonnees slingeren. Portemonnees worden doorgaans veel vaker terugbezorgd bij de rechtmatige eigenaar dan gedacht of verwacht. Zo schatten ondervraagde Canadezen dat 23% van de verloren portemonnees weer boven water zou komen. In werkelijkheid was dit meer dan 80%. In Nederland vond circa 70% van de ‘verloren’ portemonnees zijn weg terug naar de eigenaar. Omdat we de vriendelijkheid van anderen onderschatten, kan ons welzijn worden verbeterd door daarover helder te zijn. 

De welwillendheid nam in alle regio’s van de wereld toe tijdens de coronapandemie. Bepaalde groepen hadden meer hulp nodig en anderen reageerden daarop positief. Deze 'welwillendheidsboost' is sindsdien gebleven.  Ondanks een daling in 2023-2024 liggen de welwillendheidsdaden nog steeds ongeveer 10% boven het niveau van vóór de pandemie. 

Welwillendheid heeft ook voordelen voor degenen die zorgen voor en delen met anderen. Dit werkt het best als het motief is om anderen te helpen, in plaats van jezelf goed te voelen, als de handeling vrijwillig is en als het een duidelijk positief effect heeft op de ontvanger.  

Er zijn veel manieren waarop mensen vriendelijk, vrijgevig en attent voor elkaar kunnen zijn. Het beste voorbeeld van samen delen is misschien wel samen aan tafel gaan om te eten. In je eentje eten is niet goed voor iemands welzijn, blijkt uit onderzoek. Mensen die vaak met anderen eten, zijn veel gelukkiger. Het toenemend aantal mensen dat alleen eet, is een van de redenen voor het afnemende welzijn en het geluksgevoel in de Verenigde Staten. In een onderzoek uit 2023 bleek 1 op 4 Amerikanen alleen te eten. Het aantal personen dat de maaltijd deelt, daalde daar in de afgelopen jaren met 50%. 

De mate van welwillendheid heeft ook een diepgaande impact op de politiek van een land. Populisme is grotendeels te wijten aan ongelukkigheid onder burgers. Of het links of rechts populisme is, hangt af van vertrouwen. Mensen die anderen vertrouwen, slaan linksaf, degenen die dat niet doen, slaan rechtsaf. 

Subjectieve ervaringen zoals tevredenheid over het leven en vertrouwen in elkaar spelen een veel grotere rol bij het vormen van waarden en bij stemgedrag dan traditionele ideologieën of klassenstrijd. In Europa en de Verenigde Staten is de afname van geluk en sociaal vertrouwen een belangrijke verklaring voor de toename van politieke polarisatie en stemmen tegen 'het systeem' (de overheid). De daling in levenstevredenheid verklaart de algehele stijging in anti-systeem sentimenten, maar vertrouwen in anderen gaat dan ook een rol spelen. Onder ongelukkige mensen die worden aangetrokken door de extremen van het politieke spectrum, zijn mensen met weinig vertrouwen in de mensheid vaker te vinden aan de uiterst rechterkant, terwijl mensen met veel vertrouwen meer geneigd zijn om aan uiterst linkerzijde te stemmen.

Van 2006-2010 nam de ongelijkheid in geluksgevoel toe in bijna alle regio’s ter wereld, behalve in West-Europa. De grootste toename, met meer dan 50%, vond plaats in Sub-Sahara Afrika, onder alle leeftijdsgroepen. Bewoners van alle landen in die regio gaven hun leven een onvoldoende, variërend van 5,8 tot 2,9. De stroom migranten naar West-Europa zal voorlopig dan ook niet stoppen, is mijn verwachting. 

Ontwikkelingshulp is ook een vorm van welwillendheid, mevrouw Klever. Wordt iedereen gelukkiger en een beter mens van, aan gevers- en ontvangerskant.

Op weg naar Verlichting

Het is hier vandaag ‘Dia del Padre’ (Vaderdag), een nationale feestdag, maar daar doen mijn liefje en ik niet aan. Het is vandaag ook de eerste ochtend dat ik geen verplichtingen buitenshuis heb. Dat zit zo. 

Een tijdje geleden kwam er een begrip voorbij dat ik nog niet kende: de voorzorgcirkel. Er kwam een sjieke dame met geaffecteerde stem in beeld die het de kijker uitlegde. Dit is een netwerk van tien à 15 oudere personen in een Nederlandse woonwijk die elkaar op verschillende manieren ondersteunen. Die steun wordt verleend op basis van vrijwilligheid maar wel met een serieuze inzet. De freule legde voor de zekerheid uit dat zorg in dit geval geen zorg is naar de gebruikelijke betekenis van het woord. Er zijn bovendien grenzen aan, wat haar betreft. Geen persoonlijke hygiëne dus geen kont afvegen en steunkousen aandoen. Maar als iemand in een cirkel dat wel wil, heeft niemand anders daar een probleem mee.

Het initiatief kwam van een stichting die zich NL-ZVE noemt. Het staat voor Nederland Zorgt Voor Elkaar. Het aantal cirkels in het land neemt snel toe. Er zitten allerlei voordelen aan: grote groepen mensen kunnen eraan bijdragen, ouderen kunnen langer in hun woonomgeving blijven en er wordt later en/of minder beroep gedaan op professionele zorg. Nederlanders zijn echt niet alleen zuinig, ze kunnen zeker ook zorgzaam zijn! Er zijn professionals die als vrijwilligers betrokken zijn bij het opzetten van zo'n voorzorgcirkel. 

Mij lijkt dit een goede ontwikkeling. Mijn liefje en ik maken hier al deel uit van een officieuze cirkel met een aantal buurtbewoners. We helpen elkaar waar we kunnen en dat voelt goed; zowel aan gevende als ontvangende kant. We koken regelmatig voor elkaar, wisselen recepten, keukenexperimenten of juist signature dishes uit, komen wekelijks bijeen voor een borrel om te horen hoe het met eenieder gaat. We gaan ook met elkaar mee naar de arts, de autogarage en computerwinkel, doen vertaalwerk wanneer dat nodig is, snoeien in elkaars tuin, lenen elkaars apparaten, brengen iemand naar het vliegveld en passen op het huis bij afwezigheid. Dat alles klinkt ons logisch in de oren en wordt zonder moeite gedaan. Zelfredzaam zijn is het hoogst haalbare wat mij betreft, maar als dat om de een of andere reden niet (meer) mogelijk is, is samenredzaamheid een prachtig alternatief. 

Laatst werd onze Zwitserse buurvrouw Liselotte geveld door griep. Ze voelde zich te ziek en te zwak om de hond uit te laten. Er is een aantal personen in haar omgeving dat haar uitlaattaak kan en wil overnemen maar er is niemand onder hen die dat zo leuk vind als ik! Niet dat ik in de wieg ben gelegd als hondenfluisteraar maar ik heb vaak wel een ‘soft spot’ voor viervoeters. Mits zijn goed opgevoed zijn.

In een ver verleden had ik een hond met de roepnaam Max. Zijn volledige naam was Maximiliaan van de Klappeheide; een Jongeheer van Stand (rashond). Een boxerpup met een relatief grote kop, enorme poten en een goed karakter. Hij was niet moeders mooiste vanwege een vooruitstekende onderkaak maar hij was mij er niet minder lief om. Daarna kwamen er nog uitsluitend leenhonden in mijn leven, van buren en vrienden. Een eigen huisdier is tot dusver niet te rijmen met onze reislust. Het ging om twee boxers, twee blonde labradors en een Deense jachthond. 

De hond van Liselotte is een Shih Tzu (‘leeuwtje’ in Mandarijn) en heet Lenny. Hij was vooral de hond van haar jongste zoon Oliver totdat hij vijf jaar geleden plotseling overleed. (Hij runde een lokaal restaurant en woonde met zijn moeder in onze wijk.) Lenny bleef maar werd nooit helemaal Liselotte’s hond, denk ik. Ook hij is een rashond en nog wel een van Tibetaanse origine al is hij geboren in de provincie Murcia. 

Deze hondensoort bestaat al meer dan 1.000 jaar. De eerste honden zouden echter al voorkomen op een wandkleed van circa 2.000 jaar geleden. Volgens Tibetaanse legende was de shih tzu een heilige hond; de enige die de Boeddha vergezelde op zijn weg naar Verlichting. Alleen geestelijken en de koninklijke familie mochten zo’n hond bezitten. Iedere andere hondenbezitter werd ter dood veroordeeld voor onrechtmatig bezit. 

Tijdens de Tang-dynastie zou een paar van deze honden aan het Chinese hof zijn geschonken. Hondenhistorici geloven dat, nadat keizerin Tzu Hsi (Cixi) in 1861 de troon besteeg, de toenmalige Dalai Lama haar een fokpaar shih tzus kado gaf. Het ras dreigde in de loop van de tijd uit te sterven. Op enig moment waren er nog maar zeven paren over. Daarom denkt men dat de tegenwoordige shih tzus niet ver zijn verwijderd van die keizerlijke bloedlijn. 

Dat is een goede brug naar Zijne Heiligheid de huidige Dalai Lama. Deze 89-jarige ‘levende Boeddha’ maakte laatst wereldkundig dat hij zou kunnen gaan reïncarneren in iemand van buiten Tibet. China vond en vindt dat onzin. De volgende incarnatie van de Dalai Lama zal in China worden geboren en zijn goedgekeurd door de autoriteiten van de Volksrepubliek. Tja. 

Eerder dit jaar verscheen het recentste boek, getiteld ‘Voice for the Voiceless’. Het is het autobiografische verhaal van Tenzin Gyatso’s bijna vijfenzeventig jaar durende strijd tegen China om Tibet en zijn volk te redden. De Dalai Lama kreeg bijna zijn hele leven te maken met de Volksrepubliek China als onderdrukker. Hij was 16 jaar oud toen communistisch China Tibet binnenviel (1950), pas 19 jaar toen hij zijn eerste ontmoeting had met voorzitter Mao in Peking en 25 jaar toen hij werd gedwongen te vluchten naar India om daar spiritueel leider in ballingschap te worden. In de daarop volgende decennia nam hij het op tegen alle leiders van communistisch China: Mao Zedong, Deng Xiaoping, Jiang Zemin, Hu Jintao en Xi Jinping. Hij deed alles om Tibet en de Tibetanen te beschermen, net als hun taal, cultuur, religie, geschiedenis en leefomgeving. 

Ondanks zijn oorsprong doet Lenny niet aan Zen... Doorgaans bereik ikzelf die status wel als ik hem uitlaat, tenzij er loslopende honden in de buurt zijn. Dan ben ik op mijn qui-vive. Hij is een kleine macho (gecastreerd) die mens en dier om hem heen regelmatig uitdaagt. Ik kan dat wel waarderen. Tegen mij is hij nooit onvriendelijk maar zijn echte zorgmoeder heeft hij weleens in de hand gebeten. Vóór elk ommetje haalde ik de huissleutels op bij andere vrienden in de buurt en die bracht ik daarna netjes terug zodat zij ook rechtstreeks toegang tot Liselotte konden behouden, in geval van nood. 

Lenny’s baasje spreekt Schwyzerdütsch met hem. Dat imiteerde ik wanneer hij  werd uitgelaten. “Gom mit” “Guggigässli”, “Gäsgügli” en andere  onzinwoorden die klinken als een klok in 'zijn' taal. Alles om hem meer op zijn gemak te laten voelen tijdens onze omzwervingen. De bijnaam van de hond is Stumpi, een verwijzing naar een Zwitserse dwerg uit een cartoon. Geen beste naam voor een koninklijke, zelfs keizerlijke hond! 

Tweemaal per dag haalde ik hem op voor een lange wandeling. De rest van de dag kon hij op de patio ravotten, als hij zin had. In huis heeft hij een grote pluchen beer die hij al bezit sinds hij puppy is. De beer is driemaal groter dan de hond zelf maar krijgt er regelmatig van langs van deze kleine rakker. Een niet-gelieerde blogger zou dat een ernstig geval van seksueel geweld noemen. (Ali B. is er niets bij.) Deze hond heeft vele kanten... Liselotte vertelde mij dat Lenny 's avonds op haar blote voeten gaat liggen, om ze warm te houden. Dat zou in zijn genen zitten. De dikbehaarde shih tzus werden soms meegedragen in de gewaden van adellijke dames. Ze werden eveneens gebruikt als bedwarmers of op de voeten van keizers en keizerinnen gelegd om warmte af te geven. Tegenwoordig doen Tibetaanse monniken dat nog steeds, naar verluidt.

De dag waarop het noodweer zich in de verte aankondigde tijdens ons ommetje, flapperden zijn langharige oren in de wind. Het was goed dat ik hem aan de lijn had! Het kwam weleens voor dat hij 's ochtends weinig zin had om mee te gaan. Een enkele keer moesten Liselotte en ik hem achterna zitten om hem aan te lijnen. Dat vond hij vast een vermakelijk spelletje. Dit is een speelse hond, ondanks zijn gevorderde leeftijd. 

Op regenachtige dagen had hij geen zin in natte pootjes. Hij liep over de droge stroken van de straat, zo dicht mogelijk langs de muur. Ik vond dat best, zolang hij maar meeliep. Dat deed hij, op een enkele keer na. Hij stopte met lopen, bleef stokstijf staan en keek om zich heen, alsof ik niet bestond. Ter plekke sprak ik hem streng toe met mijn gezicht pal voor zijn koppie. Hij moet op dat moment hebben ingezien dat hij van zijn surrogaatmoeder niet kan winnen. Dat was het einde van zijn verzet. Lenny is doorgaans een grappige hond met een vrolijk zwiepende staart.  

De zieke is inmiddels voldoende hersteld om Lenny zelf weer uit te laten. Deze taak van de voorzorgcirkel komt hiermee ten einde.

10 maanden

In minder dan tien maanden tijd vormt zich een mensje in de baarmoeder van een bevruchte vrouw. Tijdens de zwangerschap heb je de embryonale fase (het hoofd, de ledematen en organen vormen zich), de foetale fase (verdere ontwikkeling en volgroeing van organen), het eerste trimester (vooral gekenmerkt door vermoeidheid en misselijkheid bij moeders), het tweede semester (de groei gaat hard door) en het derde trimester (de baarmoeder zet uit en dat geeft vaak een benauwd gevoel). Een wonder der natuur.  

Nu hebben mijn liefje en ik, bewust kinderloos, geen ervaring met het menselijke voortplantingsproces al zijn we wel degelijks oma’s van Balinese kids. (Ra-ra, hoe kan dat?!) Maar iets dergelijks gebeurde onder onze neuzen... In tien maanden tijd werd hier een nieuw huizenblok van vier woningen uit de grond getoverd. Wij waren niet zo opgetogen als de aanstaande ouders maar van de bouw van een huis weten we inmiddels wel ALLES! 

Het bouwproject in de straat begon met het wapperen van de vlag van de bouwer annex projectontwikkelaar. De bevruchting was een feit, er ging iets groeien. Daarna verscheen een groot paneel met ‘artist impression’ van het te bouwen complex. Werd het een roze of blauwe kinderkamer? (Genderneutraal bouwen ze naar mijn weten nog niet.) De bouwkraan werd vervolgens opgezet, dat bleek een apparaat met kuren. Er werd niet gegraven of geheid, er werden lagen kiezels en stenen gestort op de ondergrond. Het fundament. Die moet voor een soort demping gaan zorgen (bij aardbevingen). Toen de bekisting voor de eerste betonlaag werd aangebracht, de eerste stap in een lange reeks van bouwlagen, leek dit project mij eindeloos...

De kraandrijver bleek een bully met een keiharde stem en flauwe grappen. Inmiddels weet ik van zijn baas dat hij lijdt aan doofheid. Dat snap ik, hij draagt nooit oorbescherming. In de eerste week had ik een aanvaring met hem. Deze kerel stond te pas en te onpas en in het volle zicht te sassen tegen de muren van onze Spaanse overburen en vrienden María Victória & Guillermo en Pepe & Lola. Ik sprak hem op dat verwerpelijke gedrag aan. Er stond immers al een Dixie op het terrein. Waarom gebruikte hij die niet?! Meneer-de-macho was die kritiek niet gewend van een vrouw, en zeker niet van een buitenlandse. Ik negeerde hem sindsdien maar zijn rotstem bleef de lucht bevuilen. 

In de eerste weken was er sprake van pokkeherrie; ik kan dat niet anders noemen. Het aantal rijdende, immer ronkende betonmolens was niet te tellen, soms kwamen ze bijna onze patio op. Spaanse buurvrouw Marisa, verpleegster in een Murciaans ziekenhuis (met onregelmatige werktijden), kon niet slapen van de overlast. Soms vertrok ze naar haar geboortehuis waar ze bij haar ouders sliep om beter uitgerust naar haar werk te kunnen gaan. Spaanse buurman Jésus kon zijn siësta voorlopig ook op zijn buik schrijven. 

Wij organiseerden ons leven zoveel mogelijk om deze werktijden heen. Als de mannen in de ochtend gingen ontbijten, dronken wij koffie op het winterse, zonnige terras. Daarna gingen onze deuren en ramen weer dicht. We kwamen pas weer naar buiten als zij gingen schaften. Gelukkig deden ze dat elke dag op hetzelfde tijdstip. Oordoppen binnenshuis hielpen niet, regelmatig zat ik in de eetkamer aan de achterzijde van het huis. Als het een dag echt teveel was, ondernamen we een uitje dat een groot deel van de dag besloeg.

Het was wel fascinerend om te zien hoe een huis handmatig wordt gebouwd. Hier werd niet gewerkt met prefab-onderdelen. Alle muren werden baksteen-voor-baksteen gemetseld. Er was een groep Zuid-Amerikaanse arbeiders die de buitenbadkuipen uitgroeven en metselden. Op de artist impression gaat dit door voor privé-zwembad maar je kunt er alleen aguajoggen, geen baantjes trekken.  Een andere groep metselde de buiten- en binnenmuren. Hun vakmanschap spatte er vanaf, we keken onze ogen uit. Ook de logistiek van dit bouwproject was dik in orde. De ene klus was nog niet geklaard of de andere begon; inclusief de aanlevering van alle benodigde materialen en de komst van anderssoortige professionals. Er trad nooit vertraging op, voor zover wij konden constateren. Dat kan ik waarderen (ondanks alles). Dit is geen kunst, ondanks de artistieke impressie maar wel vakmanschap. En vakmanschap is meesterschap. Deze huizen zijn goed geïsoleerd, aardbevingbestendig gebouwd en met degelijke materialen uitgerust. 

De nieuwe woningen staan met hun kont naar de straatkant. Het leefgedeelte waarop de meeste tijd wordt doorgebracht, ligt aan de achterzijde. Met zicht op de daken van hun achterburen. Naar verluidt omwille van de privacy. Dat is bepaald niet de enige reden. Als hun poedelbak en hoofdterras aan de voorzijde zouden zijn neergelegd, zouden ze nóg minder zon hebben gehad dan nu het geval is.

De oriëntatie van een (vakantie)woning is allerbelangrijkst maar zeker in een land dat wordt uitverkoren vanwege zon en licht. Spanjaarden kiezen per definitie voor een huis aan de schaduwzijde (leefterras op het noorden); de meeste buitenlanders uit minder zonnige oorden niet. Tenminste, als zij hun huiswerk hebben gedaan voor aankoop. De ligging van onze woning op het zuidoosten geeft het beste resultaat in herfst en winter; de donkerste maanden van het jaar in het noorden van Europa. 

We spraken laatst met señor Vicente, de bouwer. Hij zei -op een zonnige namiddag- uit zichzelf dat onze patio wel heel veel zonnenschijn heeft, in vergelijking met ‘zijn’ casas. Hij klonk als de gynaecoloog die een stuitligging voorziet. Negen maanden geleden trok hij onze bewering nog in twijfel. Ik doe dit nu af als voortschrijdend inzicht maar je zou het ook verkopersbedrog kunnen noemen. Tja.

De laatste loodjes bleken ook voor ons, aanleunmoeders, het zwaarst. Er kwam een groep stukadoors het terrein op die tevens verantwoordelijk was voor het verfen van de buitengevels. Geen van hen had het witte garen uitgevonden. Eén blik was genoeg om dat te weten. Eentje wilde echt niet deugen, een lomperik in een te strakke witte overall. Hij bracht dagelijks een radio mee die hij loeihard aanzette, van 's morgens vroeg tot zes uur in de avond. Met werkelijk verschrikkelijke rampetampmuziek. Op een dag, toen ik hem -wederom- vroeg zijn radio iets zachter te zetten, weigerde hij aan mijn verzoek te voldoen. Hij keek naar het belendende vakantiehuis van María Victoria en Guillermo (al maandenlang leeg) en zei dat die buren toch ook niet klaagden?! Gelukkig werd hij terechtgewezen door een oudere collega. 

Nu is het project bijna af, de bouwkraan werd afgelopen week ontmanteld en afgevoerd. Er ging een zucht van verlichting door Huize Barefoot. Die kraan was minstens zo luidruchtig als zijn drijver. Soms leek het alsof het gevaarte met grof geweld uit de winterslaap moest worden gewekt. De ongedurigheid van de drijver klonk door in zijn handelingen. Eén keer op de knop van de afstandsbediening drukken was onvoldoende, het leidde doorgaans tot een barrage van metaalachtige klikken; als een mitrailleur. Die schoten klonken door de hele woonwijk. Er vielen geen doden maar een buurvrouw die verderop woont, ging naar binnen zodra ze het hoorde. (Kun je nagaan!) 

Diezelfde kraandrijver groette mij afgelopen week heel hartelijk. Hij keek een keer niet weg. Even daarvoor had hij mijn liefje in kinderlijk Spaans aangesproken om te zeggen dat we de auto enkele uren op een veiliger plek moesten parkeren. Het kan verkeren! Het geschreeuw van hem en zijn dove collega’s gaan we geenszins missen. Evenmin als de poepzuiger, het vrachtwagentje-met-chauffeur dat elke vrijdagochtend vroeg de tank van de mobiele wc kwam legen; eveneens met oorverdovend lawaai. 

De baby is nog niet geboren of het vertoont al afwijkingen... De aanstaande overbuur gaf kennelijk opdracht om twee buitenunits van de airco aan de voorkant van het solarium te plaatsen. Pontificaal in het zicht van iedere buur en passant. Lelijker kan niet! Als we juist zijn geïnformeerd, zijn het Nederlanders. We gaan het zien. 

Nu moet alleen het gat van de bouwkraan nog worden opgevuld en het trottoir langs het huizenblok worden vernieuwd. Daarvoor zal nog eenmaal een betonmolen door de straat rijden. We tellen af. 

Het was symbolisch dat op de avond na de verwijdering van de kraan een dubbele regenboog boven de wijk verscheen. Kennelijk waren ook de goden ons welgezind. Om met Volkskrant-columniste en schrijfster van het Boekenweekessay te spreken -Paulien Cornelisse- die onlangs uitgebreid door de redactie van haar eigen krant werd geïnterviewd: we kunnen ons weer de tering gaan genieten.