Spaans benauwd

Illustratie: Alex Sanchez

De grootste hitte is hier uit de lucht alhoewel het dagelijks nog betrekkelijk warm en luchtvochtig is. Eergisteren ontstond er 's avonds een onweer dat zijn weerga niet kende. De paarse flitsen hingen boven het huis. Ik vind het altijd een machtig gezicht maar ben dan blij een dak boven mijn hoofd te hebben. Het ging gepaard met een korte maar hevige stortregen. De grond had er behoefte aan en wij ook, het bracht verkoeling. We zijn blij dat deze zomer ten einde is. De straat en woonwijk zijn weer van ons. Joehoe! 

Een allleraardigste Spaanse buur -inmiddels terug op het basishonk Madrid- kwam persoonlijk afscheid van ons nemen op de dag dat van vertrek. Deze Jesús is 81 jaar. Opmerkelijk genoeg hebben we vooral fans in die leeftijdscategorie maar we zijn niet kieskeurig op dat punt. Hij had met ons, achterblijvers, te doen... Zouden we ons niet eenzaam gaan voelen zonder buren? Ter bemoediging vertelde hij dat Pepe, een andere aardige Spanjaard op leeftijd met wie we een goede relatie hebben, af en toe uit de provincie Murcia naar zijn vakantiehuis in onze straat zou komen. We hoefden dus niet te wanhopen. Ik vertelde hem maar niet dat wij blij zijn dat de invasie voorbij is. 

In de regionale Spaanse krant Las Provincias was te lezen dat sinds juni van dit jaar in heel Spanje ruim 11.000 mensen overleden vanwege extreme hitte. In juni waren het er 1.966, in juli 3.616 en in augustus 5.434. Augustus was niet alleen de dodelijkste maand, het was tevens de warmste maand sinds er records bestaan (sinds 1961). Er werden in die maand 13 dagen geteld met extreme hitte. Vorig jaar lagen de sterftecijfers overigens nóg hoger. Dat was het jaar waarin het gehele Iberische schiereiland leed onder voortdurende hittegolven. Dit jaar was de Atlantische kust een toevluchtsoord voor hittevluchtelingen, in tegenstelling tot vorig jaar. De app die deze gegevens bijhoudt, heet MACE en is ontwikkeld door medewerkers van de Universiteit van Valencia. Ze maken in hun app gebruik van statistieken uit MoMo (monitor van sterfte) en data van de Spaanse KNMI.

De weerdienst AEMET bereidt momenteel de eigen analyse van de zomer van 2023 voor; die kunnen we elk moment verwachten in de pers. Niet dat ik veel nieuws verwacht. Er is al gesteld dat augustus zeer warm was. De gemiddelde temperatuur was 24,8 graden Celsius, bijna twee graden warmer dan in voorgaande jaren. Als de gemiddelde temperatuur hoger is dan 26,9 ontstaat er een sterftepiek, zo zagen de wetenschappers van MACE. (Hoge nachttemperaturen verergeren dat. Slapen bij 24 graden Celsius en hoger is zo goed als onmogelijk.) 

Ik las over een 58-jarige landarbeider in Andalusië die uren aan het werk was bij 45 graden en zo een zonnesteek opliep. Sommige delen van Spanje waren een oven en dan is hittestress in een mensenlichaam snel bereikt. Ambulancepersoneel probeerde de man nog te reanimeren maar dat was tevergeefs. De provincie Zamora, ten noordwesten van Madrid had de meeste doden door hitte (587 per miljoen inwoners). Dood door aanhoudende hitte en hittegolven in Spanje trof dit jaar vooral personen ouder dan 79 jaar. De voortijdige sterfte onder vrouwen was hoger dan onder mannen. Pathologieën veroorzaakt door hitte zijn zeer ondergediagnosticeerd, bijvoorbeeld omdat ze worden verward met luchtweginfecties of aandoeningen die verband houden met infecties die al bij patiënten aanwezig waren. Aldus een internist die werd geïnterviewd.

Veel onverwachtser en schokkender was de plotselinge dood van het vriendinnetje van onze Yuda in Bali. Nog niet zo lang geleden ontvingen we een leuke selfie van die twee pubers samen. Dat was voor ons het signaal dat het deze keer wellicht wat serieuzer was van zijn kant. Yuda werd 16 jaar in augustus en heeft al jaren met regelmaat vriendinnetjes. Dat verbaast mij niets. Hij is een leuke knul om te zien en heeft bovendien een heel goed karakter. Hij is bepaald geen macho. Meestal krijgen we nieuws van het amoureuze front te horen van Tante Betje, een van de bijnamen van zijn jongere broer Damai die dan -min of meer geaccordeerd- uit de school klapt. Met naam en toenaam en zelfs af en toe een foto van de persoon in kwestie.

Deze keer stuurde de verliefde jongeling ons zelf een foto via Whatsapp. Ze zaten met hun tweeën gekke bekken te trekken voor de camera. Ik zag een leuk stel en een verbond. Zij zat niet in zijn klas maar wel op zijn middelbare school. Bali loopt qua tijd zes uur op ons vooruit dus toen hij ons belde om te praten, was het bij hem midden in de nacht. Hij kon niet slapen. “My girlfriend is dead”... Daar zat hij in zijn slaapkamer tegen de muur, met piekhaar (niets voor hem), druk wrijvend in zijn ogen. Een verfomfaaide puber. Mijn hart draaide om in mijn lijf. We luisterden naar zijn relaas, met tranen in onze ogen.

Ze had al een tijdje last van zware hoofdpijn en was daarvoor al meermalen naar een arts bij de artsenpost en het lokale ziekenhuis gegaan. Kennelijk vond men niets dat de alarmbellen deed afgaan. Misschien was ze met een pijnstiller naar huis gestuurd maar zover rijkt mijn kennis niet. Persoonlijk heb ik geen hoge pet op van de plaatselijke gezondheidszorg. Zolang het om lichte klachten gaat, verloopt de zorg goed maar als het serieuze klachten zijn, moet je naar een (internationale) kliniek of een hospitaal in het zuiden. Dat is onze eigen ervaring.

Wat we wel zeker weten is dat er bij haar geen juiste diagnose werd gesteld. De doodsoorzaak zou hersenvliesontsteking kunnen zijn geweest of iets anders afschuwelijks dat als donderslag bij heldere hemel een einde maakte aan dit mooie, jonge leven. 

Yuda vertelde die nacht ook dat hij de volgende dag een toets had maar daarover moest hij zich maar geen zorgen maken, wat ons betreft. (Hij is een brave borst.) We raadden hem aan op school te vertellen dat hij was betrokken bij haar. Ik neem aan dat niet wordt bijgehouden wie met wie (om)gaat. Zeker niet op amoureus vlak. Dat lijkt mij onbegonnen werk in deze leeftijdscategorie. De school zal sowieso in rep & roer zijn geweest vanwegde de onverwachte dood van een leerlinge. De foto hierboven is de laatste van zichzelf die ze naar Yuda stuurde. Alsof ze daarmee zei “vergeet mij niet”. Ze zal er altijd zijn ook al is ze er niet meer...

Op zo’n moment drukken de 13.000 kilometers die ons scheiden extra zwaar op onze schouders. Dan zouden we in de tijdmachine van professor Barabas willen stappen en onszelf teletransporteren naar het eiland van de Goden. Diezelfde goden die Yuda’s vriendinnetje ruw uit dit ondermaanse wegrukten. In de provincie Bali zijn de meeste bewoners hindoe, in tegenstelling tot de rest van de  Indonesische archipel. Yuda en zijn familie zijn dat en zijn vriendinnetje was dat eveneens. Dat betekent dat ze zal zijn gecremeerd op een geschikte dag, volgens de Balinese kalender. We hebben Yuda niet gevraagd of hij daarbij aanwezig was (dat ga ik ook niet doen). 

Hindoes geloven in reïncarnatie, de terugkeer naar het aardse van de ziel in een andere gedaante. In welke gedaante precies wordt bepaald door hoe goed je hebt geleefd volgens je religie. Crematie is voor hindoes een voorwaarde om op aarde te kunnen terugkeren. Deze ceremonie ('Ngaben' genoemd) is omgeven met zeer veel rituelen. Zo is het gebruikelijk dat de familie en andere naasten de lijkverbranding van dichtbij aanschouwen om zeker te weten dat het lichamelijke omhulsel van de geliefde overledene volledig in vlammen opgaat. 

Enkele jaren geleden maakte we dat in Lovina mee van dichtbij. Het was de crematie van een belangrijke lokale holy man. Wij kenden hem niet maar de rest van het dorp wel. De wit-geel beklede kist (bade) ín de vorm van een tempel, met foto van de overledene erop stond op een bamboeplateau dat op de schouders van stoere kerels werd gedragen. Aan beide zijden van de kist stond een in witte en gele stof omwikkelde jongeman, zwaaidend met een soort scepter. 

De kist werd meermalen omhoog getild, omlaag geduwd en rondgedraaid om zeker te weten dat de geest van de overledene dusdanig in de war raakte dat hij niet meer naar de aardse familie en naar huis kan terugkeren. De kist werd op de grond gezet, de overledene werd in zijn lijkwade op de vuurplaats gelegd die vervolgens werd overkapt. Toen het vuur werd aangestoken en de naaste familie zich om het lichaam heen schaarde, was het voor ons tijd om te gaan. Niet omdat ik het Spaans benauwd kreeg en wilde vluchten maar omdat ik destijds een date had met twee springlevende Balinese jochies. 

In tegenstelling tot andere doodsceremonies kent Ngaben een nogal vrolijke manier van doen omdat de Balinese familieleden met het volgen van deze ceremonie menen aan hun plicht jegens de overledene te hebben voldaan. Je zult nauwelijks tranen of andere vormen van verdriet zien omdat men gelooft dat dit de geest zal belemmeren zijn of haar volgende leven te bereiken. Zij gaan zó anders om met de dood dan wij, Westerlingen. Ik weet niet wat beter is... Gemis is gemis!

Yuda voelde zich “devastated”. We hielden de dagen na dat trieste bericht de vinger aan de pols. We konden afgelopen week aan zijn teksten aflezen dat hij (psychische) hulp krijgt van een volwassene, waarschijnlijk iemand op school; dat is een fijne gedachte. Dan hoeft hij dat verdriet niet in zijn eentje te dragen. Elon Musk mag dan geen waarde hechten aan empathie, wij doen dat wel! Iedereen heeft op enig moment in het leven wel iemand nodig die het juiste zegt op het juiste moment. 

Het gaat intussen beter met hem, naar eigen zeggen. Hij krijgt  veel steun van zijn klasgenoten en die omarmt hij. Ook dat is een goed teken.