Van alles en nog wat

Foto ANP

Deze week werden in de Westerse wereld twee belangrijke boekenprijzen uitgereikt. In Nederland ontving Rutger Bregman de NS Publieksprijs voor zijn boek ‘De meeste mensen deugen’ dat ik vorig jaar al uitriep tot mijn boek van het jaar. Het is nu formeel Boek van het Jaar 2020. Zijn ‘Humankind: A Hopefull History (VK)/Utopia for Realist (VS)’ is inmiddels in 32 talen vertaald.

Het tv-programma waarin de winnaar werd onthuld (M met Margriet van der Linden Op1), kan mij gestolen worden, dit boek niet. Margriet houdt zich als presentator vaak angstvallig vast aan haar praatpapiertje en dat komt het gesprek met haar gasten niet ten goede. Bovendien nodigt ze vaak haar vrienden uit (Twan Huys en Sven Kockelmann) als steun in de rug. Op zich goede mannen maar ik vind haar keuze nogal armoedig. Gordon zit er ook te vaak aan tafel naar mijn zin... Deze M is daarom niks voor B. Bregman liet onder andere Geert Mak, Astrid Holleeder en Roxane van Iperen achter zich. Zelf stemde ik op Rutger, mijn liefje stemde op Roxane. 't Hooge Huis is inderdaad ook een prachtig boek. 

In het Verenigd Koninkrijk werd afgelopen week de Man Booker Prize 2020 uitgereikt. Naast de Pulitzer Prize is dit misschien wel de meest prestigieuze literaire prijs in de Engelstalige wereld. Marieke Lucas Rijneveld won dit jaar als eerste Nederlandse auteur de Man Booker International Prize voor het naar Engels vertaalde literaire debuutroman ‘De avond is ongemak’ (Rijneveld schreef eerder poëzie). Iets om plaatsvervangend trots op te zijn! Dit boek las ik bijna in één adem uit. Ik bleef, met de ogen knipperend, lang zitten met die laatste bladzijde in de hand. Rijnevelds tweede roman blijkt nóg beter te zijn als ik de literatuurcritici mag geloven; ik verheug mij erop.

De Man Booker Prize ging dit jaar naar de Schots-Amerikaanse auteur Douglas Stuart, voor zijn boek ‘Shuggie Bain’. Ook voor Stuart is het zijn eerste roman. Eerder ontving hij hiermee de (Amerikaanse) National Book Award, bepaald geen mindere prestatie. Bij de prijsuitreiking zou ook Camilla Parker-Bowles, 'de leesprinses aan gene zijde van het Kanaal' aanwezig zijn. De Britse Royals zijn nogal hot momenteel! Dit jaar stonden er zes boeken op de Booker-shortlist: twee van mannen en vier van vrouwen, waaronder drie vrouwen en een man van kleur. Hans Bouman van de Volkskrant gaf zijn artikel in de Boekenbijlage gisteren de kop: 'En weer wint een witte man de Booker Prize'. Tja. Voor vier van de vijf auteurs was het hun debuutroman. Vier van de vijf waren niet-Brits. Een unicum. Ik verheug mij overigens op lezing van alle genomineerden.  

Stuarts boek ligt bovenop mijn leesstapel. Voor dit werk schuif ik Obama’s nieuwe autobiografie even naar de achtergrond. Zijn 800 pagina’s tellende overdenking (Deel 1!) kan even wachten. Het winnende verhaal speelt zich af in Glasgow (Schotland) in de jaren '80 van de vorige eeuw en zou autobiografische elementen bevatten. Stuart groeide op in Glasgow -woont nu echter in New York- en is homo. Hoofdpersonen zijn moeder Agnes en Hugh “Shuggie” Bain. Pa maakt zich schuldig aan huiselijk geweld, moeder worstelt met haar eigen overmatig alcoholgebruik, samen proberen ze de armoede het hoofd te bieden. Shuggie is de jongste zoon, het lievelingetje van Agnes. Hij blijkt anders te zijn dan zijn broers en klasgenoten.

Dit verhaal speelt zich af in de tijd dat Thatcher regeert in het Verenigd Koninkrijk. Dat is ook de era waar mijn liefje en ik nu zijn aanbeland in jaargang 4 van ‘The Crown’ (Netflix). We zijn fans van deze meerjarige serie al valt niet elke aflevering in even goede aarde. Aflevering vier maakte onze tongen wel los. Het gaat onder andere over zoon Mark van Margaret Thatcher (goed gespeeld door Gillian Anderson) die in 1982 in Afrika verdwaalt tijdens de Parijs-Dakarrace. De Iron Lady zegt op enig moment dat Mark haar lievelingskind is als ze op bezoek is bij haar baas, koningin Elizabeth. De monarch verbaast zich hierover maar deze ontboezeming zet haar tevens aan het denken.

De openbaring van Thatcher leidde in Huize Barefoot eveneens tot een interessant gesprek. Welke moeder heeft nu een lieveling? Alle kinderen zouden haar toch even lief moeten zijn?! Nou, de mijne bijvoorbeeld! Ik was haar oogappel niet, de tweelingzussen in het gezin waarin ik werd geboren evenmin. Het ergste was nog dat mijn moeder haar voorkeur regelmatig liet blijken... In het gezin van mijn liefje bleek ook een moederslieveling te zijn. Zijzelf was het evenmin. We vroegen ons samen af waarom niet. Waren we te mondig? Te anders? Te eigengereid?  

Dochter Carol van Thatcher, tweelingzus van Mark, neemt het haar moeder in de serie zeer kwalijk dat haar broer wordt bevoordeeld. Als ze haar in de serie erop aanspreekt, wordt ze naar het aanrecht verwezen. Koken voor de bezoekers! De echte Mark (1953) bleek geen lieverdje. Hij was arrogant en werd gedreven door macht. Niet alle mensen deugen. Zo raakte hij verzeild in een politieke coupepoging in Nieuw-Guinea waarvoor hij door de rechter werd veroordeeld. Zijn tweelingzus mag dan in het echt en in de serie braver zijn geweest, in haar werkzame leven was ze een gerespecteerd journaliste.

In deze fictionele dramaserie is Thatcher geen vrouw die mijn hart beroert, dat deed de echte IJzeren Dame in het ware leven evenmin. Ik vond haar toenmalige politieke keuzes vooral hardvochtig. Dat neemt niet weg dat ze haar steentje bijdroeg aan de herrijzenis van het Verenigd Koninkrijk. (De echte Margaret overleed in 2013.)

De Britse koningin speelt evenmin een beminnelijke rol al wordt ze fantastisch neergezet door actrice Olivia Colman. Hulde! In de serie denkt de afstandelijke Elizabeth na over de moederlijke opmerking van Thatcher. Zij meent zelf  geen lieveling te hebben. Haar man Philip zegt over zichzelf van wel: Anne. Elizabeth zoekt haar (vier) kinderen vervolgens op om uit te vinden wat hen eigenlijk bezighoudt. Het zijn soms verbijsterende momenten aan tafel. Eigenlijk zijn alle kids in meer of mindere mate getroubleerd, hangend boven gepocheerde zalm. (Kennelijk nooit iets anders. Boring!) Vooral oudste zoon Charles, van Diana en Camilla, komt er zeer bekaaid vanaf. Edward, die in het echte leven momenteel onder vuur ligt vanwege zijn hechte vriendschap met Epstein, (niet alle mensen deugen!) lijkt haar het meest te raken. Toch een lieveling? Moeder bekent haar echtgenoot nadien dat ze altijd bang was haar kinderen aan te raken. Sneue boel dat blauwe bloed aan gene zijde van het Kanaal…

Terug naar de boeken. In de New York Times las ik recent dat men in 2022 in de Verenigde Staten een nieuwe literaire boekenprijs gaat uitreiken aan een auteur uit Noord-Amerika. Er zijn slechts twee criteria: kanshebbers moeten vrouw zijn (of non-binair, mensen voor wie de tweedeling vrouwelijk/mannelijk niet past) èn literair excellent.

In de afgelopen 20 jaar wonnen slechts zeven vrouwen de Nobelprijs voor Literatuur; onder andere dit jaar, door de -voor mij- onbekende New Yorkse dichteres Louise Glück (1943). Slechts zes vrouwen wonen ooit de Pulitzer Prize voor fictie. In diezelfde 20 jaar wonnen slechts negen vrouwen de National Book Award. Al met al geen vetpot. De statistieken van de Man Booker Prize, die sinds 1969 in Groot-Brittanië wordt uitgereikt, zijn niet veel beter: in 51 jaar viel deze eer slechts aan aan 18 vrouwen te beurt. Daarom stelde men daar in 1995 de Women Prize for Fiction in. Dit jaar werd, vanwege het 25-jarige jubileum een eenmalige, extra prijs uitgereikt. Lezers konden dit jaar de beste van alle winaressen ooit kiezen. De Nigeriaanse Chimamanda Ngozi Adichie (die won in 2007) won.

Dit jaar bedacht men op Noord-Amerikaanse bodem dus ook een nieuwe literaire prijs in te stellen. Het gaat om de Carol Shields Prize for Fiction die over twee jaar voor het eerst zal worden uitgereikt. De prijs is vernoemd naar Carol Shields (overleden in 2003) die in 1995 de Pulitzer-prijs voor fictie won met ‘The Stone Diaries’. Shields schreef boeken over vrouwenlevens die door menig criticus als lichtgewicht werden weggezet. Het is vaak onderzocht: vrouwen lezen zonder schroom fictie die door mannen is geschreven maar mannen lezen nauwelijks fictie die door vrouwen is geschreven. Ik ken twee uitzonderingen: vrienden Frans en Ben.   

Er zal een fiks bedrag met deze nieuwe prijs zijn gemoeid, de hoogste in zijn soort: ruim USD$100.000. (De winnaar van de Nobelprijs voor Literatuur ontvangt echter 1 miljoen euro!) Dat hoge bedrag is bedoeld om de prijs en de winnende vrouw onder de aandacht van mannelijke literatuurcritici te brengen. Persoonlijk vind ik het veel aardiger dat de winnares een jaar lang mentor zal worden van een opkomend jong literair talent. De jury zal tegelijkertijd een premie toekennen aan een vrouwelijke emigrant of vluchteling met literaire aspiraties. Op naar 2022! 

De Amerikaanse Jodi Picoult (1966) steunt dit initiatief van harte, las ik. Deze bestseller-auteur won zelf nooit een (inter)nationale literaire prijs van importantie al ontving ze menig Award in eigen land. Mij kan dat niet schelen. Ik ben en blijf een fan van Picoult die heikele morele kwesties op boeiende en kundige wijze aan de orde stelt. Momenteel lees ik ‘The Book of Two Ways’ dat in september 2020 uitkwam. De titel is een verwijzing naar de twee wegen die als leidraad dienen voor Egyptische goden in het hiernamaals. 

Ook dit boek is weer een bijzondere belevenis. Hoofdpersoon Dawn Edelstein neemt ons als lezer bij de hand op weg naar haar toekomst. Twee toekomsten, eigenlijk. De ene bouwt voort op het leven van haar, haar echtgenoot Brian en puberdochter Meret in Bosten; een wereld in crisis. De andere voert haar 15 jaar terug in de tijd, toen ze als jonge Egyptologe promotie-onderzoek deed in Midden-Egypte en daar verliefd werd op Wyatt Armstrong, een collega die daar nu hoofd van een wetenschappelijke expeditie is. Welke keuze maakt Dawn? Wat maakt het leven de moeite waard? Een handvol verhaallijnen wordt vakkundig met elkaar vervlochten. Ruim 350 bladzijden leesgenot. Een aanrader!