De oudste en de jongste

Het is weliswaar komkommertijd maar toch kan er in deze tijd van het jaar soms een artikel voorbijkomen dat aandacht vraagt van de lezer. Zo maakte mijn liefje mij onlangs attent op iets dat verscheen in een Belgische krant. Een krant die behoort tot de persgroep waartoe wij als abonnee van een Nederlandse krant toegang hebben. Dus een grensoverschrijdend artikel. Daarin wordt gesteld dat de volgorde waarin je wordt geboren in het gezin je persoonlijkheid bepaalt.

“Het oudste kind is magisch”. Dat was de kop die haar aandacht trok. Dat snap ik want mijn liefje is zo’n oudste in het gezin. Ze heeft niet per se warme herinneringen aan haar jeugd en de rol die ze daarin moest spelen maar ze is nu eenmaal een eerstgeborene zoals in het artikel wordt beschreven. Voor dit artikel werd de Belgische gezinstherapeute Dagje Boets geïnterviewd. Ze heeft haar naam mee. Naast ‘nature’ is er ook sprake van ‘nurture’. Is gedrag aangeboren of aangeleerd? Boets is echter van mening dat de volgorde waarin je bent geboren, bepalend is voor je persoonlijkheid. Je positie in het gezin bepaalt een groot deel van je karakter. De oudste, middelste of jongste zijn, vormt je voor het leven. 

De oudste is de geboren leider, de middelste de bemiddelaar, de jongste de grappigste losbol. Waarom het ene kind in de rij meer stress ervaart dan het andere of sneller emotioneel is. Aldus het artikel in HLN, acroniem voor ‘Het Laatste Nieuws’. 

Het oudste kind was er als eerste en maakte van moeder en vader ‘ouders’. “Wanneer je het oudste kind bent dan is dat voor je ouders magisch. Je bent de pionier in het gezin. Daardoor heb je als oudste vaak een zekere verantwoordelijkheid en volwassenheid die van nature bij jou lijkt te horen,” legt Boets uit. Karaktereigenschappen van het oudste kind zijn: serieus, extravert, zelfstandig, verantwoordelijk en met leiderschapskwaliteiten. 

“Oudste kinderen spiegelen zich vaak aan hun ouders en andere volwassenen in hun omgeving. Dat maakt ze serieuzere kinderen die zich snel aanpassen aan volwassen gedrag. Aan de andere kant zijn oudste kinderen ook gedisciplineerd en ambitieus, wat hen in veel gevallen zeer succesvol maakt in hun leven en carrière”. Oudste kinderen zijn leiderschapsfiguren, zowel op persoonlijk als op professioneel vlak. 

Al op jonge leeftijd worden ze ingezet als mede-ouder, al vroegtijdig moeten ze veel verantwoordelijkheid dragen. Zo ook mijn liefje. Zij moest van jongs af aan op de andere kleintjes in het gezin passen. Ze deed het maar wel mokkend. Op de foto staan ze met hun drieën, er kwam er nog eentje bij. 

Liever was ze bij haar geliefde oma in Groningen, voor wie zij het eerste geadoreerde kleinkind was. En nog wel een meisje! (Oma had zelf uitsluitend jongens in haar eigen zin.) Voor die oma was zij de magische... Ze kreeg echte flesjes Coca Cola, ze gingen dagelijks samen uit, ze mocht stiekum op de solex van oma rijden (zodra ze buiten het dorp waren). Van haar ontving ze veel liefde en aandacht, iets dat zij in het eigen gezin ontbeerde. De lieve brieven die grootmoeder haar stuurde toen ze enkele jaren in een Israëlische kibboets verbleef als jonge meid, koestert ze tot op de dag van vandaag. 

De druk van de verantwoordelijkheid kan dus ook een last zijn. Mijn liefje kan soms mopperen op de rol die onze oudste in Bali, Yuda (bijna 16 jaar), krijgt opgelegd. Hij moet wekelijks op de jongsten van 4 en 5 jaar passen maar hij doet dat zonder morren, zover wij kunnen zien. Je kunt hun situaties echter niet vergelijken. Niet vanwege de tijd waarin ze opgroei(d)en. De jaren '50 waren heel anders dan nu. Niet vanwege de cultuur waarvan ze deel uitmaken. Balinese familietradities zijn sterker en anders dan in menig Westers land van nu. Daarin lijkt de Balinese meer op de Spaanse cultuur. 

Oudste kinderen kunnen zich soms wel overweldigd voelen door de druk om het goede voorbeeld te geven aan jongere kinderen in het gezin en om te voldoen aan de verwachtingen van ouders. Ze ontwikkelen vaak wel een zorgzaam en beschermend karakter ten opzichte van jongere broers en zussen. 

Oudste kinderen doen het doorgaans goed op school. Ze zijn leergierig en hebben zin -en voelen de noodzaak- om zichzelf te ontwikkelen. Ze willen het ècht goed doen. Ook op latere leeftijd komen die eigenschappen tot uiting. Soms kan de oudste onzeker worden als hij of zij door de komst van het tweede kind zich van de troon voelt gestoten. 

Mijn oudste zus domineerde ons gezin. De middelste zussen -een tweeling, gelukkig hadden ze elkaar- kregen veel minder ruimte en moesten letterlijk vaak de tweede viool spelen. Terugkijkend, denk ik dat kan worden gesteld dat mijn ouders onvoldoende ingrepen als opvoeders. Mijn vader heeft later eens gezegd spijt te hebben van het feit dat hun oudste kind zozeer het middelpunt was en op een voetstuk werd gezet, ten koste van de tweeling. Zelf was ik als nakomer te jong om dat te ervaren maar toen ik ouder werd zag ik goed wat er speelde in het gezin. Dat liet mij zeker niet onberoerd. 

Het middelste kind in een gezin bevindt zich vaker in de schaduw van de oudste èn de jongste broer of zus. “Wat ik zelf zie bij middelste kinderen, is dat ze sneller de neiging hebben om een evenwichtigere rol in te nemen in het gezin. Ze kunnen absoluut niet tegen onrechtvaardigheid en proberen conflicten te vermijden. Dat is heel typisch bij middelste kinderen.” Aldus Boets. Karaktereigenschappen van het middelste kind zijn: creatief, ambitieus, empatisch en bemiddelend. Juist omdat ze die bemiddelende rol op zich nemen, ontwikkelen ze sterke sociale vaardigheden en empathie. Ze zijn vaak in staat om goed te luisteren naar anderen en hebben een groot inlevingsvermogen. Middelste kinderen zijn meestal  creatiever in het vinden van oplossingen maar tegelijkertijd kunnen ze zich het ondergeschoven kind voelen.

“Middelste kinderen zijn kameleons”, stelt de therapeute. Ze groeien op tussen een oudere en een jongere broer of zus en krijgen daardoor niet per se dezelfde aandacht. Ze leren wel snel om zich daaraan aan te passen, om toch opgemerkt te worden of om conflicten te vermijden. Het kameleongedrag van middelste kinderen maakt hen zowel op persoonlijk als op professioneel vlak flexibel, ook op latere leeftijd. Ze kunnen gemakkelijk contact maken met mensen en zich aanpassen aan nieuwe situaties. 

Het jongste kind is vaak de charmantste van het gezin. (Op die zin viel mijn oog. Je begrijpt direct wat mijn volgorde was.) Volgens de therapeute zijn wij het gewend veel aandacht te krjgen van oudere broers en zussen. De jongste leert daarmee op een charmante manier aandacht te -blijven- trekken. De jongste is het troetelkind van het gezin.

Dat weet ik uit eigen ervaring. Tegen wil en dank. Zelf had ik niet één maar vijf moeders die zich dagelijks om mij bekommerden. (Zeg maar gerust: bemoeiden.) Ik geef je die overmacht aan aandacht te doen als ukkepuk! Voor mijn zussen was ik vaak hun knuffelpop. Mijn spierwitte haren glanzend gekamd (ik had er al snel meer dan op deze foto), met de mooiste kleren aan, zoet zijn en opzitten voor de foto. Als een dure paspop. Dat is waarschijnlijk de reden dat ik nooit een Barbie-pop wilde. Die was ik zelf. Dat alles zou mij een pleaser hebben kunnen maken maar dat pakte gelukkig anders uit. Daar heb ik de persoonlijkheid niet voor (😉). 

Jongste kinderen hebben vaker een speelse en humoristische kant. Als grapjassen van het gezin genieten ze ervan om anderen te vermaken en hebben ze vaak een enorm gevoel voor humor. (Daarvoor hoef ik niet naar de psychotherapeut!) Toen mijn liefje en ik gingen samenwonen, noemde ze mij vaak 'het zonnetje in huis'. Jongste kinderen kunnen erg creatief en expressief zijn. “Hun charmante persoonlijkheid maakt hen vaak geliefd bij anderen. Ze hebben de neiging wat verwend te zijn, omdat ze gewend zijn dat anderen voor hen zorgen. Dat zorgt er dan weer voor dat ze minder verantwoordelijkheid dragen.” Ook herkenbaar. 

Alles lijkt ook sneller en vanzelf te gaan bij jongste kinderen. Zij hoeven niet meer het pad te effenen of hun ouders tot een moeilijke beslissing te overtuigen want dat deden oudere broers of zussen al. “De ervaring van opgroeien te midden van oudere broers en zussen kan jongste kinderen helpen om zelfverzekerd en vol vertrouwen te leven. Ze zijn gewend om in verschillende situaties zelfsturend te zijn en kunnen zich daardoor standvast voelen in hun beslissingen.” 

Snap ik ook. Het hebben van vijf moeders leidde er in mijn geval toe dat er al vroeg in mijn leven een uitdrukking uit mijn jonge bekkie kwam: “zelf doen!” Die kreet kreeg vervolgens vleugels in de familie. 

Wat niet in het artikel staat maar wat wel waar is, is dat de theorie van de geboortevolgorde opgeld doet sinds het begin van de 20ste eeuw. De Oostenrijkse psycholoog Alfred Adler was een van de eersten die deze theorie bij het grote publiek onder de aandacht bracht. In de loop van de tijd werden veel onderzoeken naar dit fenomeen gedaan, met nogal wisselende uitkomsten. Er verschenen tevens talloze boeken over het onderwerp; over de oudste (Oldest Child Syndrome), de middelste (Middle Child Syndrome) en de jongste (Youngest Child Syndrome). Tja. 

Er zijn zoveel factoren die een rol spelen in het proces van volwassen worden. Is een kind dat later in hetzelfde gezin wordt geboren anders vanwege de volgorde of vanwege andere factoren? Zoals bijvoorbeeld de manier waarop ouders hem of haar opvoeden, of de situatie in het gezin. Zelf ben ik ervan overtuigd dat mijn persoonlijkheid eveneens is beïnvloed door de grauwsluier die over het gezin daalde na de vroege dood van mijn zus Angela. (Botkanker.) Zij was nummer 4 in de rij, ik de vijfde en slechts twee jaar oud. Mijn oudere zussen hebben altijd gesteld dat er een ‘moeder voor’ en en ‘moeder na’ dat familiedrama was. Voor hen was het daarna nooit meer als voorheen maar ik kende er maar eentje.

Onlangs las ik in een interessante Dickensiaanse historische roman (‘The East Indian’ van de Indiaas-Amerikaanse historica Brinda Charry) de volgende zin: er is een reden waarom Moeder Natuur de mens niet van ogen in het achterhoofd voorzag. Wat is gedaan, is gedaan. Dat lijkt mij een toepasselijke afsluiter van deze blog.