Sterren op papier

Maanden geleden vervaardigde ik deze ex-libris voor muzelluf. Het leek mij leuk om die voortaan af te beelden bij boekenblogs; als een soort herkenning voor regelmatige lezers. Vervolgens publiceerde ik weinig op dat vlak en de afbeelding bleef in de map. Als jong meisje had ik een ex-libris met een boek en een dier erop. Ik weet niet meer welk dier maar het had ongetwijfeld iets te maken met de zee. Dat is nog steeds een interessegebied. Maar vogels, en zeker een soort die ik onder andere associeer met wijsheid, zijn ook nog steeds relevant. Mijn liefje had er ook een, met een zwarte kat en een leeg vak daaronder waarin ze haar naam met de hand schreef. Na al onze omzwervingen en verhuizingen hebben we geen boek meer in de kast met die stempels.   

In de christelijke cultuur wordt de uil gebruikt als symbool van de nacht en de dood maar daar trek ik mij niets van aan. In deze cultuur waren (zijn?) uilen symbolen van ongelovigen en ketters maar ook daaraan heb ik geen boodschap. Het zijn vooral fascinerende en prachtige dieren; machtige roofvogels die inderdaad 's nachts uitvliegen om hun hapje van de dag te vangen en verorberen. Wij hebben hier een grote uil in een belendend park die we wekelijks horen jagen. In de aanloop naar Halloween past mijn ex-libris nu des te beter! 

In de afgelopen twee maanden las ik veel. Er verscheen heel veel van mijn gading. De nieuwe roman van Sebastian Faulks, de nieuwe griezelroman van Stephen King (‘Holly’), het laatste deel van de Kingsbridge-trilogie van Ken Follet (‘The Armour of Light’), de nieuwe van Zadie Smith (‘The Fraud’) en de volgende in de Millenium-reeks -voor het eerst geschreven door een Zweedse vrouwelijke auteur- (‘The Girl in the Eagle’s Talons’). Ook wachtte ik met smart op de nieuwe romans van Tommy Wieringa, van Adriaan van Dis en Lucas Rijneveld. Stuk voor stuk auteurs waarvan ik fan ben.

Laatstgenoemde roman was getiteld ‘Het verdriet van Sigi F.’ en stond op het punt van publicatie. Toch verschijnt het niet. Geen enkele betrokkene sprak zich tot dusver in de openbaarheid uit over de precieze reden ervan. Het zou niet gaan om afstel maar om uitstel. Er was geen rel of zoiets. Wat wel naar buiten kwam, is dat er een andere roman van Rijneveld zal verschijnen begin 2024. Die kreeg kennelijk voorrang, wat de auteur betreft. De kleine uitgeverij Atlas Contact zit wel met een grote en dure voorraad boeken en veel promotiemateriaal in zijn maag.  

Met smart wachtte ik op de nieuwe roman van de Britse auteur Sebastian Faulks (1953). Dat is niet omdat hij naar de middelbare school ging in de plaats waar ik enkele jaren vlakbij woonde (Reading, Berkshire). Nee, nadat ik zijn vierde roman ‘Birdsong’ las die in 1993 uitkwam, was ik verkocht en voorgoed fan. In Nederland kreeg deze roman de titel ’Het lied van de loopgraven’ (mooi gekozen). Het boek heeft twee verhaallijnen. Een over de Britse jongeman Stephen die tijdens de Eerste Wereldoorlog vecht aan het west-Europese front en een over zijn kleindochter Elizabeth die in de jaren '70 opgroeit en op onderzoek gaat naar haar opa en zijn geschiedenis. Er komt veel aan de orde in deze grote roman. 

Afgelopen vrijdag hadden we de maandelijkse lunch met onze Britse buren. We vormden deze keer een gezelschap van 30 mensen. Velen van hen droegen een klaproos (poppy) op hun revers. Deze knalrode bloem met zwart hart bloeide op de slagvelden van Vlaanderen. Ze staan voor bloed en rouw. Klaprozen vind je namelijk waar niets anders bloeit, vandaar de associatie met de dood. Onze Britse vrienden, velen gepensioneerde RAF-werknemers met hun echtgenotes, tonen zo hun solidariteit met de troepen die vochten in WO I en met hen die tot op de dag van vandaag worden ingezet op oorlogsplekken in de wijde wereld. Dit jaar zijn er voor het eerst plasticloze poppies te koop via het Britse Legioen, las ik. Er is een mooi gedicht van de, in Vlaanderen gesneuvelde, Canadese soldaat en arts John McCrae (1872-1918), getiteld ‘In Flanders Fields’. Hij overleed aan een longontsteking. Het begint zo: 

In Flanders fields the poppies blow. 

Between the crosses, row on row, 

That mark our place; and in the sky. 

The larks, still bravely singing, fly, 

Scarce heard amid the guns below. 

Begin september verscheen Faulks roman ‘The Seventh Son’, zijn 20ste boek. Het speelt zich deze keer af in de nabije toekomst (2030), de wereld van sci-fi en dat strekt zich over tientallen jaren uit. Het gaat over een nogal gedurfd medisch experiment dat de evolutie van het menselijke bewustzijn onderzoekt. Wetenschappers willen een ​​mens creëren met een geest die verschilt van die van de andere bewoners van onze planeet; als leerproject. Talissa Adam is een Amerikaanse academica die werkzaam is in paleoantropologie en moeite heeft om een ​​postdoctorale beurs te verkrijgen. Ze heeft een bijzondere interesse in wat een nieuwe menselijke soort lijkt te zijn, Homo vannesiensis . Vanwege haar geldgebrek stemt ze ermee in om draagmoeder te worden voor een kinderloos Engels echtpaar (Mary en Alaric). De IVF-procedure vindt plaats in een instituut dat wordt gerund door de malafide Silicon Valley-tycoon Lukas Parn (niet toevallig een man die veel lijkt op Elon Musk...). Zo wordt Seth geboren. 

Wie hij werkelijk is, hoe hij verschilt van de rest van ons, waaruit zijn bewustzijn bestaat en hoe hij worstelt met de eenzaamheid van cognitief uniek zijn, zijn de vragen die de kern van dit boek vormen. Niet de impact van Birdsong maar wel weer een roman die tot nadenken stemt. Ik las het in één adem uit. De literatuurcriticus van The Guardian vond het een elegant boek maar vond het ook getuigen van nihilistische zwaarte. Dat begrijp ik want alle personages in het boek zijn slachtoffer van de omstandigheden. Desalniettemin blijf ik fan van Faulks. Deze keer leert de auteur ons, lezers, over de geschiedenis en de wetenschap van genetica en over het hoe en waarom van de ontwikkeling van geestesziekten. Aanrader.

Illustratie: Tjarko van der Pol

Ook keek ik rijkhalzend uit naar de nieuwe roman ‘Nirwana’ van Tommy Wieringa (1967), zijn negende. Het boek ontving gemengde reviews van literaire critici. Ze waarderen zijn grote ambities om een totaalroman te schrijven maar vinden dat zijn hoofdpersoon (Hugo Adema)  nogal flets blijft tot het einde van de roman. In die kritiek kon ik mij vinden. 

Er is sowieso discussie gaande op boekenredacties over het wel of niet toekennen van sterren (Volkskrant) of ballen (NRC) aan boeken. De boekenredactie van de Volkskrant besloot in september voortaan geen sterren meer toe te kennen. Ze kwamen tot dat besluit omdat sterren een boek reduceren tot een kil rapportcijfer. Dat is niet alleen jammer voor de nuance, het heeft ook iets aanmatigends. Een recensie is niet meer en niet minder dan de zo goed mogelijk onderbouwde mening van een geoefende lezer, waar andere meningen tegenover kunnen staan. De sterren bij film- en toneelreviews in die krant blijven wel en dat vind ik toch wel apart... Is dat dan niet aanmatigend? Bij NRC is men er nog niet over uit of de ballen moeten verdwijnen voor boeken. 

Wieringa’s nieuwste roman is een dikke pil (500 pagina’s) die bijna 150 jaar beslaat. Het gaat om drie generaties van de steenrijke Nederlandse familie Adema; geënt op het leven en zakenimperium van familie Schelte Heerema. De grootvader en de kleinzoon spelen de belangrijkste rol in het verhaal. De oude Adema was een fanatieke SS-er aan het Oostfront maar bleef onberecht en het verhaal over zijn werkelijke verleden werd opgepoetst. Het boek begint met diens 100-jarige verjaardag. Zijn kleinzoon Hugo is een succesvolle kunstschilder die, als enige in de familie, zeer kritisch is over het verleden van zijn opa en andere nakomelingen (zijn tweelingbroer neemt de leiding van het offshorebedrijf over). Met hulp van de, in deze roman opgevoerde schrijver Wieringa, ontdekt Hugo tot dan toe onontdekte documenten die zijn opa's feitelijke schuld aan misdaden tijdens WO II aantonen. De kleinzoon doet er vervolgens alles aan om Adema Marine Corporations kapot te maken. 

Nirwana is een barstensvolle ideeënroman. Columnist en cultuurpessimist Wieringa laat grote thema‘s van toen en nu de revue passeren: fascisme, nationalisme, libertarisme, kapitalisme, klimaatverandering, neofascime, populisme, expansiedrift, scheppingsdrang, machismo en zoveel meer. Ik heb genoten van het boek. Dus vooruit: vier sterrenballen!  

En wat betreft de laatste roman van Adriaan van Dis, getiteld ‘Naar zachtheid en een warm omhelzen’, dat kreeg van de Volkskrant-boekenrecensent twee sneue sterren. Het boek staat echter al wekenlang in de literaire Top10 van Nederland. Tja. Ik begin er vandaag aan. Met plezier. Twee sterren houden mij niet tegen.