Een les in volharding

Illustratie: Maxim Shipenkov

Het Kremlin is nog steeds in feeststemming, vermoed ik. Ze zien de overwinning hun kant uit vallen vanwege de recente actie van Trump & Co. Deze Poetin Lovers gooiden de strijdende Oekraïners voor de bus. Ze keken weg van alle onschuldige doden, de enorme vernielingen in dat land. Een gotspe! Er komen ‘vredesbesprekingen’ maar Rusland mag het veroverde grondgebied behouden en Oekraïne mag niet bij de NAVO. Aldus het dictaat van dictator Trump. 

Het Amerikaanse standpunt werd door het Kremlin in dank aanvaard. Het was koren op de molen van Russische staatsmedia. Hun mening was eenduidig: Rusland heeft deze oorlog gewonnen, het Westen heeft verloren. Voor Poetin was dat ene telefoongesprek met Trump qua PR waarschijnlijk meer waard dan welke verovering of winst op het slagveld dan ook. De boodschappen aan Europa waren ook duidelijk: agressie loont. En: jullie gaan hier niet over, zijn niet welkom bij de aanstaande onderhandelingen. We gaan zien hoe heet deze soep wordt opgediend. 

Poetin kan rustig gaan slapen, zijn volgende misdaad bedenkend. Maar wij, Europeanen, slaakten een diepe zucht. Zelf had ik meer behoefte om mijn boosheid te uiten via een schreeuw die uit mijn tenen kwam. De Duitse filosoof Emmanuel Kant (in een graf in Kaliningrad) zei ooit: de weerloze mens wordt verpletterd door de immoraliteit van genadeloze machtspolitiek. 

Vandaag precies een jaar geleden, op 16 februari 2024, was de sterfdag van Aleksej Navalny. De dag van zijn moord, beter gezegd. Eind vorig jaar verscheen zijn boek, getiteld ‘Patriot. Mijn verhaal’. Hij begon aan deze memoires tijdens zijn herstel op het Duitse platteland, na te zijn vergiftigd door de FSB, de Russische Geheime Dienst. Ik wilde het boek aan een leesvriend doorgeven. Hij reageerde opmerkelijk, vond het naargeestig een autobiografie te lezen van een man die werd vermoord. Hij wist niet of hij het wel wilde lezen... 

Dat is ook naargeestige materie maar dan toon je geen respect voor de ruim 20 jaar waarin Navalny zich tot activist ontwikkelde en zich met hart en ziel inzette voor het algemeen belang. Voor democratie in zijn geliefde Vaderland, tegen machtswellusteling Poetin en zijn corrupte bende. Het is niet zijn Rusland dat fout is, het is het regime. 

Navalny had liever een intrigerende autobiografie met een thriller-achtige component geschreven (over vergiftiging als poging tot moord) maar komt op de 930^ste bladzijde van zijn boek tot de conclusie dat het helaas meer een ‘prison diary’ is geworden. Dat typeert de man. In gevangenschap slaagde Navalny erin een dagboek bij te houden. Hij liet zijn team zelfs af en toe fragmenten eruit op sociale media plaatsen. 

Ik vond het, om vele redenen, een belangrijk boek om te lezen al was ik blij dat het niet chronologisch was. Dan was Navalny’s persoonlijk verhaal gestopt omdat de lezer begrijpt wat er met hem was gebeurd: VERMOORD. Dat zou inderdaad naargeestig zijn geweest. Maar zijn memoires maken sprongen in de tijd. Het boek eindigt met foto’s van zijn gezin in gelukkige tijden. 

Dat maakt zijn levensverhaal echter niet minder dramatisch, wat mij betreft. Waar ik ook een dikke keel van kreeg, was een latere uitspraak dat hij -net voor zijn dood- deel zou hebben uitgemaakt van een op handen zijnde gevangenruil met het Westen, al is hiervoor nooit hard bewijs gekomen. Zijn beulen besloten anders.   

Navalny beschrijft zijn jeugd (in een lange rij staan voor melk voor zijn jongste broertje), zijn familie, hoe hij Yulia leert kennen die zijn echtgenote wordt, hoe hij de keuze maakt om rechten te gaan studeren en aan welke universiteit hij dat gaat doen. Waarom en hoe hij zelf politiek actief wordt (partij Yabloko, zijn eigen Anti-Corruption Foundation), hoe zijn broer Oleg door de autoriteiten wordt opgepakt en in een gevangenis belandt om Alexei nóg meer te straffen. Ook krijg je veel te weten over de politieke ontwikkelingen in het land, hoe Poetin aan de macht kwam.

Navalny doet pogingen om burgemeester van Moskou te worden in 2013, lid van de Doema in 2014 en president van het land in 2018. Al die pogingen worden door Poetin en zijn bende gedwarsboomd. We lezen hoezeer en op welke wijze hij en zijn politieke medestanders worden tegengewerkt. Hij weet echter telkens honderdduizenden mensen te mobiliseren en hoop te geven op verandering. In deze memoires noemt hij corrupte politici en oligarchen bij naam en toenaam. 

Een pro-Poetin activist gooit in 2017 een groen chemisch middel (zelyonka) in zijn gezicht waardoor zijn rechteroog ernstig beschadigd raakt (chemisch verbrand). Een tijd lang draagt hij een ooglapje. Later in datzelfde jaar wordt hij opgepakt en achter de tralies gezet, om te voorkomen dat hij zich gaat mengen in de verkiezing van 2018. Alleen in een kliniek in Spanje zou het oog kunnen worden gered. Navalny noemt Spanje in zijn boek het kenniscentrum van de Europese oogheelkunde (daar weet ik inmiddels ook iets van). Na veel gedoe mag hij naar Barcelona reizen voor dat doel. 

In augustus 2020 wordt hij aan boord van een vliegtuig boven Siberië onwel en raakt bewusteloos. Later zal blijken dat hij is vergiftigd met Novitsjok, een zeer sterk zenuwgif. (Dat wordt ontkend door de autoriteiten.) Na veel sociale druk, uit binnen- maar vooral buitenland, wordt hij naar Duitsland getransporteerd om daar medisch te worden behandeld. Hij komt uit coma en herstelt langzaam. In januari 2021 vliegt hij terug naar zijn Vaderland. Daar wordt hij op de luchthaven opgewacht door agenten en ter plekke via geïmproviseerd snelrecht veroordeeld tot ruim twee jaar gevangenschap. Ik heb nooit begrepen waarom hij terugkeerde naar het hol van de leeuw maar na lezing van dit boek wel. Hij is een ware patriot, strijdt ervoor zijn land langs democratische weg van het kwaad (dat Poetin heet) te verlossen. 

Hij beschrijft hoe hijzelf in de gevangenis voortdurend naar een andere plek wordt overgeplaatst zodat zijn entourage niet weet waar hij is en hem zo niet kan steunen en bezoeken. Hij schrijft uitvoerig over hoe het leven in een Russische cel eruitziet, hoe bewakers hem sarren en tegenwerken, waarom hij in hongerstaking gaat, dat hij op enig moment de status ‘terrorist’ krijgt zonder toelichting, met alle strafmaatregelen vandien. 

Op 24 februari 2022 valt agressor Rusland Oekraïens grondgebied binnen. Navalny veroordeelt deze daad krachtig vanuit zijn cel, via social media. Reeds in  gevangenschap krijgt hij strafzaak op strafzaak voor de keizen; doorgaans op basis van verzonnen aanklachten, zonder enig bewijs. De brieven van zijn vrouw worden gecensureerd, de documenten van zijn advocaten ook. De repressie in het land wordt steeds zwaarder. Zelfs een ‘like’ voor een Navalny-post kan inmiddels gevaarlijk zijn. 

Bij zijn laatste veroordeling krijgt hij een straf van 19 jaar. Na ruim drie jaar in de allerstrengste Russische gevangenissen te hebben doorgebracht, wordt Aleksej Navalny (1976-2024) in opdracht van het moorddadige Poetin-regime vermoord in strafkolonie Polar Wolf. In zijn memoires blijft hij positief tot het einde. Yulia Navalnaya zet zijn strijd voort, wel buiten de landsgrenzen. Zodra ze voet op Russische bodem zet, wordt ook zij opgepakt. 

De boekenredactie van de Volkskrant noemde het boek na publicatie een les in volharding en idealisme. Huisdichter Tom Vennink droeg vorig jaar een gedicht op aan deze memorabele politieke activist. Hij wordt wel ‘the president that Russia never got’ genoemd. Een man die niet mag worden vergeten.

 

Als Russen Aleksej Navalny

Met zijn grote stappen zag lopen

 

Dan keken ze hem altijd na.

Want de meesten dachten:

 

dit is vast de laatste keer

dat ik hem in leven zie.

 

In zijn blauwe ogen, zo vaak

Besproeid met bijtende chemicaliën,

 

waar Poetins critici mee worden aangevallen,

fonkelde een vastberadenheid

 

en moed die veel Russen

nooit hebben begrepen.

Maakt de recente actie van Trump al dit verzet en het lijden zinloos? Dat vraag ik mij nu in alle ernst af. Navalny zou zich in zijn graf omdraaien.