Early Birds Abroad

Dat ik een vroege vogel ben, is duidelijk. Mijn gemiddelde dag begint rond 6:00 uur maar eerlijk is eerlijk: 's avonds lig ik niet bepaald laat in mijn mandje. Daar lees ik wel altijd een tijdje door. 

In een vorige uitzending van het favoriete radioprogramma ‘Vroege Vogels’ op zondagmorgen (NPO1, 7:00-10:00 uur) meende ik een bekende geluidsopname te herkennen. Het fragment volgde op een ingesproken tekst op de Fenolijn; het programmaonderdeel waarin mensen een eigen bijdrage kunnen leveren in de vorm van een ingestuurd geluidsfragment. Een Nederlandse man vertelde van zijn stoel te zijn gevallen van verbazing toen hij kraanvogels zag en hoorde overvliegen in Zuid-Oost Friesland. Voor de eerste keer in zijn leven. Ik begreep (herkende) zijn opwinding en enthousiasme. Het is een prachtig gezicht en hun getrompetter maakt indruk. Hij vertelde losjes en leuk over die ervaring. Hij werd gekozen tot beste inzender van die week. Kennelijk stuurde hij geen vogelgeluid mee. Zijn inzending werd afgekondigd door Menno Bentveld, de presentator van het programma. Hij introduceerde het daarop volgende geluidsfragment met ‘hier nog een mooie opname van het geluid van kraanvogels. En ja hoor, ik veerde op want ik herkende eigen werk! 

Nu kun je geen patent aanvragen op een opname van het geluid van deze vogels en de programmamakers mogen naar hartelust aan de haal gaan met inzendingen, ook de mijne. Mijn werk is gedaan, ik heb de puzzelstukjes ingestuurd. Daarna is het aan hen om er een boeiend geheel van te maken. Dit radioprogramma deed ongeveer twee maanden geleden een oproep aan luisteraars in het buitenland om mee te doen aan een nieuwe Eindejaarsuitzending. Je kent mij: ik reageerde positief (zoals ik dat ook deed in 2023). 

Alhoewel de programmamakers graag zien dat je de luisteraar deelgenoot maakt van de geluiden uit jouw leefomgeving, was men ook enthousiast toen ik vertelde wat ik deze keer van plan was. We zouden een binnenlands reisje gaan maken om kraanvogels te zien. ‘Kraanvogel’ werd in de afgelopen jaren ook in Nederland een magisch woord. Hun indrukwekkende getrompetter, hun sierlijke ballet als vorm van ‘lentekriebels’. En als een vogel dan ook nog over duizenden kilometers migreert, is dat voor wetenschappers en vogelaars een extra mysterieus gegeven. 

Onze opnamen voor het aanstaande programma kwamen voort uit een hechte samenwerking tussen mijn liefje, ervaren geluidsvrouw, en mij, goede prater (😉). Deze week las ik trouwens in de krant dat basisschoolleerlingen van nu minder goed in staat zijn om een constructief gesprek te voeren dan vroeger. Goed kunnen praten is geen luxe, het is een vaardigheid die je hard nodig hebt om mee te komen op school en om (later) in de maatschappij goed te functioneren. Kinderen die het basisniveau niet halen, hebben moeite om een gesprek te beginen, vast te houden en netjes af te ronden. Zorgelijk.  

In november reden we naar Extremadura om daar duizenden kraanvogels uit het Hoge Noorden te zien en horen vliegen en foerageren. Voordat we vertrokken, namen we ons voor in ieder geval geluidsopnamen te maken bij het grote stuwmeer van Alange. Dat was onze eerste stop, aangeraden door José van NGO Grus Extremadura (‘grus grus’ is de wetenschappelijke vogelnaam). Hij is een Spaanse bioloog met wie ik contact kreeg in de aanloop naar ons vogeluitje.

Mijn eerste vraag aan José was waar de beste plekken waren om deze iconische vogels te zien. Zijn organisatie telt onder andere het aantal kraanvogels dat de autonome regio binnenvliegt. Van het een kwam het ander. Vervolgens nodigde hij ons uit voor van alles en nog wat: een ontmoeting in het hotel waar wij verbleven (zijn woonplaats), een gezamenlijk uitstapje naar de plaatsen waar de vogels foerageren en slapen, een lezing over de vogels en hun migratiepatroon, in het cultureel centrum van Alange. 

Zijn uitnodigingen via mail kwamen echter telkens te laat voor ons. Of we waren alweer weg of we zagen zijn uitnodiging aan het einde van een dag. Ik ben het inmiddels gewend. Spanjaarden en internet sloten niet per se een gelukkig huwelijk. Hij beaamde dat, nadat hij ons weer had uitgenodigd voor iets toen wij alweer terug waren op ons honk aan de Costa Blanca. Als alternatief stuurde hij zijn persoonlijke mailadres door voor de volgende keer. Dat is ook typisch Spaans. Uiterst hartelijk, zeker als je de taal spreekt. 

De regelmatige lezer weet dat we onderweg naar Extremadura in een tornado terechtkwamen. We overleefden het. Als mediateam liepen we wel een soort ‘gevolgschade’ op. Toen we namelijk op de vroege ochtend na aankomst de eerste geluidsopname(n) wilden maken aan de rand van het stuwmeer, schalde het knetterharde geluid van kettingzagen door de lucht. Daar kwam geen kraanvogel bovenuit! We moesten er hard om lachen en ook dat legden we vast. De wervelstorm blies plaatselijk hoge bomen om en die werden vakkundig omgezaagd en afgevoerd. Ook enkele exemplaren uit een bomenrij langs het hotelterras moesten eraan geloven. 

Op de tweede ochtend deden we een volgende poging. We stonden er extra vroeg voor op. Dat verliep beter, al waren de kraanvogels vanwege bewolking aanzienlijk later op dan tijdens de wolkenvrije ochtend ervoor. Zo gaat dat. Wilde natuur laat zich maar ten dele managen.  

Daar dit een koudere ochtend was, zaten de vingers van mijn liefje na het werk aan de telefoon vastgevroren. Ik moest ze voorzichtig een voor een van het scherm plukken. Het duurde uuuuuuren voordat de tengels weer naar behoren functioneerden. Kasian. 

Uiteindelijk stuurde ik vijf opnamen door naar Jasmijn, de redacteur van Vroege Vogels waarmee ik dit project doe. Mijn liefje deed af en toe ook een gesproken duit in het zakje dus Jasmijn vroeg of ze mocht weten wie de reisgenote op de achtergrond was. Dat mocht. De laatste opname die ik doorstuurde, was van een geoogst rijstveld waarop een grote groep kraanvogels foerageerden. Daar pikten ze de achtergebleven korrels weg. Toen we tè dichtbij kwamen, vlogen ze op; met een boel trompetgeschetter als gevolg. De telefoon stond aan. Leuk voor de luisteraar!  

Op enig moment meldde Jasmijn dat haar collega Merlijn de reportage al had gemonteerd en het geheel ‘hartstikke leuk’ vond. Kritisch als ik ben, op muzelluf (en anderen), was ik verrast door dit vroege succes. Wat hen betreft hoefde ik niets meer te doen. Ik was klaar met mijn huiswerk. Wel stuurde ik nog enkele zelfgeschoten foto’s door via Whatsapp. Die vielen eveneens in goede aarde: ‘alsof ze uit een film komen’. Nu is het wachten op het programma dat op 4 januari 2026 zal worden uitgezonden. Watch this space! 

Vorige week zaterdag werd het 17^de Festival van de Kraanvogels in Extremadura gehouden. Het ging door zonder ons. Tijdens dat festival werd van alles georganiseerd: een vroeg ontbijtje met kraanvogels, een ochtendexcursie, een fotografieworkshop en een tekenworkshops voor de kleintjes, plus enkele ‘charlas’ (praatjes) en technische lezingen; onder andere door onze José. Er zouden nu circa 120.000 kraanvogels op Extremadurese bodem verblijven. 

Normaliter wordt het festival georganiseerd in een bezoekerscentrum in Moheda Alta, het zelfverklaarde episch centrum van deze migranten op het Iberisch Schiereiland. Men week dit jaar uit naar een andere locatie (Madrigalejo). Wij waren ook in Moheda Alta tijdens onze trip en zagen de erbarmelijke staat van dat centrum. De deur zat op slot, de ramen waren eeuwig beslagen en de natuur overwoekerde de plek (lekker puh!). Sommige uitkijkposten in de omgeving waren zo krakkemikkig dat ik niet eens een poging waagde om een trap te bestijgen. Hoe kan men iets interessants dat voor veel vogeltoerisme zorgt, zo laten versloffen?! 

Vroege Vogels riep niet alleen de luisteraars in het buitenland op om mee te doen aan een speciale uitzending, we mogen nu ook wekelijks geluiden uit onze woonomgeving insturen naar hun Fenolijn. Tot voor kort was die optie alleen beschikbaar voor luisteraars op Nederlandse bodem. Wij, buitenlanders, horen er steeds meer bij. Joehoe!   

Tijdens de uitzending van vorige week zondag zond iemand het geluid in van een wandeling door een dikke laag gevallen bladeren in een bos. Een andere luisteraar stuurde het geluid van voetstappen door knisperende sneeuw in. Beide zonder tekst. Het lijkt alsof steeds meer mensen meedoen en er steeds meer bijzondere waarnemingen zijn. De wereld van de vroege vogels, een wereld van jonge en oude natuurliefhebbers, is een prettige wereld. Insturen kan telefonisch via 035-6711338 en via Whatsapp.

Knuffels in boekvorm

Als er iets fictie is in het leven, dan is het wel Sinterklaas! Die stokoude man in jurk en met lange baard is gewoon iemands vader, opa, buurman of een ingehuurde vreemdeling. De noodpakketten die dit jaar een grote rol spelen in het Sinterklaasjournaal -als oplossing voor problemen- zijn ook een vorm van fictie, wat mij betreft. Alsof die ons gaan redden van... Ja, van wat eigenlijk?

Pakjesavond komt eraan en er valt dit jaar veel te kiezen in de boekhandel. (Auto)biografieën zijn het soort werk dat veel kado wordt gedaan in de schoen en onder de kerstboom. Maar ook zogenaamde ’cozy fiction’ is thans favoriet. Ik vertaalde dat als ‘knuffels in boekvorm’. Zelf ben ik een multiknuffelaar, ik knuffel met alle boekgenres! 

2025 is onder andere het jaar van de boekbekogeling. Twee tieners in hoodies, op een fatbike, mishandelde een langsrijdende vrouw op een fiets door haar met het verzamelde werk van Charles Bukowski te bekogelen. Ze liep gekneusde ribben op en deed aangifte bij de politie. Op andere plekken was het ook raak. Zo liepen voorbijgangers hersenschuddingen op. Het moet toch niet gekker worden?! (Ik lees dat werk liever, in deze donkere dagen voor Kerst...) 2025 was voor mij als veellezer een rijk jaar, met langverwachte nieuwe boeken van favoriete binnenlandse en buitenlandse auteurs die het daglicht zagen. Soms lees ik ze in de oorspronkelijke taal, soms in vertaling.

Er zijn door de tijd heen boekenkasten volgeschreven over de betekenis van een openingszin of -alinea van een boek. Met een pakkende eerste zin zit je als lezer direct in het verhaal. Een goede eerste regel helpt de lezer zich te oriënteren op de wereld van het boek. Waar ben ik, met wie heb ik te maken? Een goede eerste zin maakt nieuwsgierig naar de rest. Amerikaanse auteur Ursula Le Guin noemde openingszinnen in een essay ooit ‘doors to the world’.

Er wordt gezegd dat de beste openingszin aller tijden voorkomt in ‘Anna Karenina’ (Leo Tolstoj), ‘Moby Dick’ (Herman Melville) of ‘1984’ van George Orwell. Die van Orwell is mijn favoriet: ‘It was a bright cold day in April, and the clocks were striking thirteen’. Je ervaart de dystopie, de dreiging is meteen voelbaar. Knap, he?!

Dus hierbij enkele boekentips (fictie/non-fictie), boeken die je in je schoen zou willen vinden of zelf kado kunt doen; inclusief openingszin. Om de keuze voor een kadootje te vergemakkelijken.

Fictie

Oroppa – Safae el Khannoussi (winnaar Libris Literatuurprijs 2025)

Openingszin: ‘De zoveelste schreeuw sneed door de kamer. Maar deze was anders. Op het bed lag de doodverklaarde met opengesperde ogen en mond, haar handen verkrampt in de lucht.’

Judith Fanto – Narcis (literaire fictie, ontroerend verhaal over een vriendengroep in Europa tijdens het Interbellum)

‘De brief bereikte mij op een dinsdagmorgen in 1948, de vochtige februarilucht hing stil en onaangedaan in de straten van Haarlem. Mevrouw Kleij, de huisbazin, had mij de slappe ochtendkoffie gebracht en was de deur uitgegaan voor een boodschap.’ 

Paulien Cornelisse – De verwarde cava. Terug op kantoor (winnaar NS Publieksprijs 2025. Hilarisch boek met scherpe observaties)

‘‘Nou, en dan is hier je bureau,’ zei de jonge vrouw, een meisje nog. Ze keek aarzelend van het bureau naar Cavia.’

Simone van der Vlugt – Kruistocht van een koningin (historische roman over koningin Isabel die een stempel drukte op de geschiedenis van Europa)

‘Op de dag dat mijn leven compleet veranderde kleurde de wereld wit. Sneeuw was geen zeldzaamheid in het noorden van Castilië, maar de hoeveelheid die op die novemberdag in 1461 viel was dat wel.’

Peter Buwalda – de Jaknikker (langverwachte tweede roman van een taalkunstenaar; deel van de trilogie)

‘Naar bed. Eindelijk. Zoals meestal stelt Barbara voor naar boven te gaan, ook dat geduld heeft hij weten op te brengen. Ze klapt haar boek dicht; hij laat het zijne zakken.’

Auke Hulst - Tandenjager (literair avontuur met iemand die op tanden jaagt tijdens de Napoleontische oorlogen in Europa)

‘… en daar zijn de duizelingen. Bij de eerste tekenen ervan trekt hij zijn voor mond en neus geknoopte halsdoek naar beneden, vist met trillende vingers de kopermunt uit zijn patroontas en legt die op zijn tong, als ware het zo’n zoethoutpastille die maman weleens had meegebracht uit Londen.’

Isabel Allende – Mijn naam is Emilia del Valle (meeslepende roman over een jonge vrouw die ervan droomt journaliste te worden. Speelt zich grotendeels af in Chili)

‘De dag dat ik zeven jaar werd, op 14 april 1873, trok mijn moeder, Molly Walsh, me mijn zondagse kleren aan en nam me mee naar Union Square om een foto van me te laten maken, de enige die bestaat uit mijn kindertijd.’

David Baldacci – De val (heel spannend boek vol intriges en morele thema’s, van een veelschrijver)

‘Walter Nash wilde niet bij de begrafenis zijn. Geen mens wilde zijn vader toch begraven, zelfs niet als vader en kind geen nauwe band hadden gehad?’

John Grisham – De weduwe (spannend boek met juridisch thema van een veelschrijver)

‘De cliënten die werden aangetrokken door het eigenaardige advocatenkantoortje op de hoek van Main en Maple namen problemen met zich mee waar Simon schoon genoeg van had.’

Ian McEwan – Wat we kunnen weten (gelaagde roman die zich afspeelt in een toekomstig Engeland dat onder water staat; een klassieke McEwan)

‘Op 20 mei 2119 nam ik de nachtboot vanaf Port Marlborough, zodat ik aan het eind van de middag aankwam op de kleine kade bij Meantwrog-under-Sea die dienst doet als haventje van de Bodleian Snowdonia Library.’

Dan Brown – Het ultieme geheim (ingenieuze thriller over onorthodoxe ideeën over het menselijk bewustzijn. Speelt zich af in Praag. Anders dan Browns vorige Langdon-boeken in de reeks)

‘Ik ben dood, dacht ze. Ze zweefde hoog boven de spitsen van de oude stad. Onder haar glansden de verlichte torens van de Sint-Vituskathedraal op een zee van twinkelende lichtjes.’

David Szalay – Het vlees (winnaar van de Booker Prize 2025)

‘Als hij vijftien is, verhuist hij met zijn moeder naar een nieuwe stad en begint hij op een nieuwe school. Dat is niet makkelijk op die leeftijd – de verhoudingen op school liggen al vast en het kost hem moeite om vrienden te maken.’

Stephen King – Vrees niet (spannend maar ook grappig boek waarnaar dit jaar rijkhalzend werd uitgekeken door de fans)

‘Maart, en het weer is om te huilen. De Straight Circle komt elke werkdag van vier tot vijf uur ’s middags bijeen in de kelder van de Buell Methodist Church.’ 

John Irving – Queen Esther (nooit gedacht, toch gekregen van deze inmiddels 83-jarige auteur. Onderhoudende roman met veel typische Irving-thema’s)

‘A Josiah Winslow was born in Plymouth, Massachusetts, in 1629—his father, Edward Winslow, was a Separatist Puritan who’d traveled on the Mayflower in 1620. Edward’s younger brother John sailed on the Fortune, arriving in Plymouth in 1621.’

Ken Follett – Cirle of Days (historische roman over de bouw van Stonehenge, door een meesterverteller)

‘Seft trudged across the Great Plain, carrying on his back a wickerwork basket containing flints to be traded. He was with his father and two older brothers. He hated all three of them.’

Percival Everett – James (Winnaar van de Pulitzer Prize 2025 en de British Book Award 2025. Hervertelling van de klassieker over Huckleberry Finn van Mark Twain maar dan vanuit het perspectief van de tot slaaf gemaakte Jim)

‘Those little bastards were hiding out there in the tall grass. The moon was not quite full, but bright, and it was behind them, so I could see them as plain as day, though it was deep night. Lightning bugs flashed against the black canvas. I waited at Miss Watson’s kitchen door, rocked a loose step board with my foot, knew she was going to tell me to fix it tomorrow.’

Non-fictie

Janna Coomans – Dievenland. Overleven in de Middeleeuwen (winnaar Libris Geschiedenisprijs 2025)

‘De vrouwen in het Zusters van Orthenklooster in Den Bosch hadden het goed. Ze woonden er sinds de vroege vijftiende eeuw met honderden samen in een groot stenen complex. Ze hadden hun eigen kapel, bejaardentehuis en een poortgebouw.’

Sheila Shitalsing – Waar ik me voor schaam (scherpzinnige autobiografie met licht ironische schrijfstijl over intergenerationale schaamte)

‘Als mijn moeder vertelde over de oorlog, vertelde ze over de hunkering naar roomboter en over fietsen naar Assen op houten banden, en over die keer dat ze zich aan het wassen was bij het kraantje op een uitwijkadres en vanuit het raam witte vlekjes uit de lucht zag vallen: het waren parachutisten die Arnhem kwamen bevrijden.’

Anne-Jet van der Zijl – De zwevende wereld (dubbelbiografie over een jonge Duitse arts die naar een Hollandse handelspost in het mysterieuze en nogal gesloten Japan reist)

‘De vroegste kinderjaren van Philipp Franz von Siebold waren doordrenkt met tranen, de rest van zijn jeugd met oorlog. Die tranen begonnen al op 17 februari 1796, de koude winterdag waarop zijn vader hem meteen na zijn geboorte bij zijn moeder weghaalde om hem ten doop te houden in de eeuwenoude Domkerk van het Zuid-Duitse prinsbisdom Würzburg, slechts een paar kronkelige straatjes van zijn geboortehuis vandaan.’

Christine Brinkgreve – Beladen huis (eerlijke, zeer persoonlijke memoir van een geeïndigd huwelijk)

‘De foto van de begrafenis: ik zie mijzelf daar staan, kan er lang naar kijken, als naar een vreemde. Ben ik dat? Ben ik er wel bij?’

Sander Heijne – De meeste stemmen gelden niet. Waarom de politiek ons blijft teleurstellen (erudiete analyse van de houdbaarheid van onze liberaal- democratische manier van leven)

‘De laatste jaren bekruipt mij steeds vaker het gevoel dat wij ongemerkt onze democratische manier van leven aan het verliezen zijn. Dat we zo in de ban zijn van onze banen, huizen, vakanties, socials, relaties en auto’s dat het ons ontgaat hoe het fundament onder onze vrije samenleving afbrokkelt.’

Sepideh Gholian – The Evin Prison Bakers Club (relatief optimistische autobiografie van een vrouwelijke politiek gevangene in Iran; in 16 recepten)

‘I am not a good baker. All right, I’m not a baker at all. Like a lot of things, I do it without being skilled at it. Like writing. I’ve never been a writer, and I doubt I’ll ever be one. The baking started a little while before my first arrest.’

Doe er je voordeel mee. Zelf hoef ik het nu in mijn Eindejaarsblog niet meer over de boeken van dit jaar te hebben! Win-win.