Diep gezonken

Onlangs las ik het boek 'Close to Shore' van Michael Capuzzo. Het staat al een aantal jaren in de kast maar ik las het tot nu toe niet. Die situatie gaat binnenkort veranderen. Er staan geen papieren boeken meer in de boekenkast die ik nog niet heb gelezen. Mijn liefje heeft er echter nog vele te gaan (de bofkont).

Het boek van Capuzzo is grotendeel non-fictie. Het speelt zich af in 1916 aan de kust van New Jersey, in de buurt van New York. Zoals de titel doet vermoeden, gaat het om iets dat zich dichtbij de kustlijn afspeelt. Je raad het al: het is een verhaal over een vis. Een heel grote, welteverstaan: de grote, witte haai (Carcharodon carcharias). In 1916 gaan Amerikanen voor het eerst in de geschiedenis in kuise badkleding en in groten getale de oceaan in. Daarvoor was baden in zee slechts weggelegd voor de aristocratie die zich, geheel gekleed, in paardgetrokken koets de zee in lieten rijden. Zul je net zien: gaat beachlife voor iedereen beginnen en dan gooit een grote vis roet in het eten?!

Vanwege een veranderende golfstroom in de Atlantische oceaan raakt een jonge witte haai de weg kwijt. Letterlijk en figuurlijk. In die nieuwe omgeving weet het dier zich niet te voeden; vissen die tot dan toe tot zijn hoofdmaaltijd behoorden, zijn in de nieuwe habitat niet voorhanden. Een hongerige, gedesoriënteerde haai gaat dan gekke dingen doen: happen naar zwemmers. Toen dacht men serieus dat een haai de kolder in zijn kop kon krijgen. Zo’n type dier werd ‘a rogue’ (woest exemplaar) genoemd. Nu weet men beter.

Het verhaal van Capuzzo is op feiten gebaseerd. In juli 1916 kregen stranden en rivieren van New Jersey te maken met aanvallen door een grote witte haai. Op het dieptepunt van de shark attacks waren alle stranden rondom New Jersy leeg. Niemand durfde het water nog in. Enkele slachtoffers konden het navertellen. Anderen, jong en oud, overleefden de aanval niet. Men startte grootschalige jachtpartijen. Vele haaien werden -nodeloos- gedood. Eén beroemde jager ving een grote witte haai, doodde het dier en onderzocht de maaginhoud: menselijke botten. Na zijn actie stopten de aanvallen.

Capuzzo, die zelf in New Jersey woont, deed uitvoerig onderzoek voor zijn interessante boek. Hij sprak met mensen die daar in de jaren '20 van de vorige eeuw opgroeiden en met familieleden van de toentertijd getroffenen. Hij sprak uitvoerig met locale vissers en met wetenschappers èn hij bestudeerde vele boeken over haaienaanvallen en het gedrag van de grote witte haai in het bijzonder. De aanduiding ‘shark’ dat voor het eerst in het Engelse taalgebied voorkomt in 1569, stamt overigens van het Duitse ‘schurk’ of ‘schurke’.

Een schurk vind ik het dier geenszins. Een grote witte haai is geen opzettelijke menseneter. De aanduiding ‘mensenhaai’ vind ik dan ook volslagen kul. Aanvallen van haaien op zwemmers en snorkelaars vinden tot op de dag van vandaag plaats, over de gehele wereld. Het aantal aanvallen op duikers ligt aanzienlijk lager, intrigerend genoeg! Afgelopen weekend las ik nog over een aanval met dodelijke afloop ten Noorden van Perth. Daar werd een surfer 50 meter aangevallen en verzwolgen. (Het vijfde slachtoffer dit jaar en nummer 9 sinds september 2011.) Moore, de Australische minister van Visserij betwijfelt serieus of de grote witte haai nog wel langer een beschermde diersoort moet blijven...

Aanvallen door grote witte haaien zijn mijns inziens per ongeluk. Op een surfplank liggend en zwemmend lijken wij op de favoriete prooi van deze roofvis, zoals zeeleeuwen en inktvissen. Een haai proeft met de bek en die bek is toevallig levensgevaarlijk. Vaak wordt een aanvankelijk gebeten mens uitgespuugd, “te weinig blubber (vet)”. Maar één zo’n beet, zeker van een grote witte of een tijgerhaai, is vaak al dodelijk. Peter Benchley, de auteur van het boek 'Jaws', ontketende in de jaren '70 wederom een ware heksenjacht op de grote witte haai. Iets waarvan hij spijt kreeg. Later betuigde hij publiekelijk spijt en werd hij een fervent beschermer van de diersoort.

De regelmatige lezer weet dat het welzijn van haaien, die al 400 miljoen jaar rondzwemmen, na aan mijn hart ligt. Zelf snorkelde ik ooit met -onschuldige- haaien in Australië en in Belize. Haaien in het algemeen zijn indrukwekkende dieren, de grote witte haai in het bijzonder is van het allergrootste belang voor het behoud van de functie en de structuur van het ecosysteem. Deze übervis staat bovenaan de onderwatervoedselketen en houdt alles daaronder in balans.

Vorige week las ik in een rapport naar aanleiding van Pew‘s Global Shark Conservation-campagne dat er reden is voor nóg meer somberheid. De titel van het rapport luidt: 'Hunters become the hunted. Sharks in trouble. ' Op 13 juli eindigde een internationale vergadering over een plan van aanpak voor de wereldwijde bescherming van de haaiensoorten. Dat onderwerp staat al jaren op de internationale agenda maar er gebeurt veel te weinig. Wetenschappers hebben berekend dat er jaarlijks 100 miljoen haaien worden gedood voor commercie. De haaienstand loopt dan ook zeer snel terug; vele soorten zijn inmiddels gedecimeerd met 70 à 80%. Sommige soorten zelfs met 90 %. Haaien wordt vooral gedood om hun vinnen (maar ook kraakbeen is veelgezocht omdat het kanker zou voorkomen; een mythe!). Soms worden de dieren op zee reeds levend van hun vinnen ontdaan en teruggeworpen. Dat zijn barbaarse praktijken want een haai verdrinkt als hij zich niet drijvend kan houden.

Hong Kong is de voornaamste afnemer van haaienvinnen, Indonesië en Spanje behoren tot de grootste van de lange lijst van leveranciers (83). Ik ben niet verantwoordelijk voor het gedrag van anderen maar toch voel ik schaamte. Hoe diep kan de mens zinken..? Vorig jaar voerde Hong Kong volgens de officiële douanecijfers 10.296.000 kilo haaienvinnenproducten in. Het officiële cijfer van de haaienvangst volgens de Food and Agriculture Organisation (van de VN) ligt 3 à 4 keer lager. Hun cijfers (b)lijken dus flink inaccuraat en ook dat is gevaarlijk.

Dat rapport las ik op mijn Sony eReader die ik enkele maanden geleden kado kreeg. Afgelopen week begon ik aan mijn eerste digitale boek. Het slimme en handzame apparaat beviel direct. Ik heb nu mijn handen vrij, kan de gewenste lettergrootte instellen en 's nachts met een subtiel lampje verderlezen. Ik heb inmiddels weer vele boeken te gaan.