Brave borsten en boeven op Bali

Afgelopen week had onze grote kleine vriend Yuda op Bali examenweek. Hij zit op een internationale lagere school met drietalig onderwijs dat op Montessori-leest is geschoeid. Hij zit nog even in klas 2 maar telt de dagen af totdat hij naar klas 3 mag overgaan. Ik vind dat grappig. Het kereltje is ervan overtuigd dat het onderwijs leuker wordt in de derde. Ik begrijp wel hoe dat in zijn koppie werkt: leerlingen van die klas gingen afgelopen schooljaar vaker op reis en deden meer veldonderzoek dan hij met zijn klas. Nu maar hopen dat ze het programma volgend jaar niet omgooien!

Vanaf maandag werden we door moeder Elsa via Whatsapp op de hoogte gehouden van het verloop. De eerste dag deed hij examen voor burgerzin en bahasa Indonesia (Indonesische taalvaardigheid). Het ging goed volgens de geëxamineerde. Hij was net zo tevreden als de meester: hij behaalde 10en voor beide vakken. Qua burgerzin aardt hij niet naar zijn af en toe recalcitrante en soms intense witte surrogaatoma’s! De dag erna stonden Matematika en Agama op het programma, rekenen en godsdienstleer. Dat was iets moeilijker, naar verluidt. Dag drie bestond uit een test van moedertaal  bahasa Bali en wederom bahasa Indonesia. Donderdag werd de examenweek afgesloten met nogmaals een rekentest. Volgens Yuda ging die ‘good again’. Het onderwijsniveau op Yuda’s internationale school ligt voor sommige vakken hoger dan het niveau op een uitsluitend Indonesische school en daarom vinden wij het belangrijk dat hij juist daar leerling is. Voor die vakken legde hij dus twee tests af. Hij is over, kita senang!

We zijn trots op het brave ventje en zijn jongere broer. De jongste is leerling op een -eveneens internationale- kleuterschool maar die heeft geen examenweek. Op de foto staan ze in de (betonnen) voortuin van het eigen huis. Het laatste gezamenlijke kattenkwaad: elkaars haren knippen. Een mooi stel, ondanks hun rafelige randjes. De Nederlandse filosoof Kasper van Royen introduceerde onlangs de uitdrukking ‘schattigheidsexhibitionisme’ in een artikel getiteld Sharenting in NRC.Next. Het woord is een samentrekking van sharing & parenting, het door (groot)ouders plaatsen van foto’s van (klein)kinderen op sociale media. Van Royen haalde onlangs alle foto’s van zijn dochtertje van Facebook. Hij raakte bezorgd over commercieel hergebruik ervan en vond het bij nader inzien raar dat zijn persoonlijke foto-album door iedereen kon worden bekeken. Ik plaats regelmatig foto’s van de Balinese mannetjes op mijn blog maar ben mij altijd bewust van hun beeld. Ik let erop dat er niets wordt getoond waarvan ze later last zouden kunnen krijgen.

Deze week las ik in de Bali Updater over Anak Agung Gde Benny Sutedja, familielid van het vorstendom van Jembrana in het zuidwesten van Bali. Ter info: Bali kende ooit negen vorstendommen; na de oorlog tegen de Nederlandse kolonisator bleven er, na bloederige puputans, slechts drie over. Precies 110 jaar geleden “pacificeerde” Nederland Bali op bloedige wijze. Daarover leerde ik niets tijdens vaderlandse geschiedenisles, het stond in geen enkel geschiedenisboek vermeld. Tja. De nazaten van die koninklijke families leven tot op de dag van vandaag in paleizen op het eiland. Het koninklijke paleis van Ubud kun je hedentendage bezoeken.

Via het provinciale bestuur van Bali vroeg het oudste kind (Anak Agung) Sutedja de centrale regering van Indonesië om rehabilitatie van zijn vader Anak Agung Bagus Sutedja die Bali’s eerste gouverneur werd in 1958. Hij was de zoon van de laatste Raja van Jembrana. De man was overtuigd aanhanger van Sukarno. Hij zou lid zijn geweest van de PKI, de Indonesische Communistische Partij, maar dat werd nooit bewezen. Benny deed dat verzoek bij de presentatie van zijn boek“The Story of the Kidnapping of Anak Agung Bagus Sutedja”. Ik zal het niet kunnen lezen want het is geschreven in bahasa Indonesia. Zijn vader werd in 1966 gekidnapped en hoogstwaarschijnlijk vermoord door een jeugdbende van Soeharto. Het boek schildert de voormalige gouverneur af als een visionaire leider die een belangrijke rol speelde in de ontwikkeling van het onderwijs op Bali; hij hielp mee aan het opzetten van de inmiddels internationaal erkende Udayana University in Denpasar.

Benny Sutedja is van mening dat de familie met terugwerkende kracht recht heeft op salaris en pensioen van zijn vermoorde vader. Hij doet een beroep op de Indonesische autoriteiten om de rechten van zijn vader in ere te herstellen. De familie deed eerder een dergelijk verzoek aan de toenmalige goeverneur IB Mantra maar kreeg nooit een reactie. De familie kreeg jarenlang te maken met discriminatie en beledigingen. Sutedja Jr. vindt dat niet alleen de goede naam van zijn vader moet worden hersteld maar die van alle onschuldige slachtoffers van de geweldadige 30 September Beweging. “Respect and honor them as human beings.”

Nóg een geschiedenislesje: de Indonesische Communistische Partij steunde Sukarno (die geen communist was) in zijn strijd tegen de Nederlandse kolonisator. Na de onafhankelijkheidsverklaring in augustus 1945 werd hij de eerste president van Indonesië. In 1965 vond een militaire staatsgreep plaats onder leiding van de rechtse generaal Suharto. Communisten werden tot staatsvijand nr 1 verklaard. Tot die categorie behoorden vakbondsmensen, linkse intellectuelen, etnische Chinezen, boeren die land kwijtraakten tijdens de kolonisatie en alle anderen die na de onafhankelijkheid streden voor herverdeling van de rijkdom. Ketut, vader van Yuda, vertelde mij jaren geleden over deze kwestie. Zijn familie op Bali zou in 1965-1966 ook slachtoffer van de communistenjacht zijn geworden.

De Canadese historicus John Roosa stelt in zijn boek ‘Pretext for Mass Murder: The September 30 Movement and Suharto’s Coup d’Etat’ (2006) dat in minder dan een jaar tijd in Indonesië meer dan één miljoen zogenaamde communisten werden vermoord. Ik lees af en toe een hoofdstuk in het boek.

Het boek van Sutedja bevestigt het historische feit dat ook Bali in de nasleep van de militaire staatsgreep te maken kreeg met de gewelddadigste moorden in de geschiedenis van Indonesië. Sutedja noemt in zijn boek het aantal van 80.000 à 100.000 vermeende communistische Balinezen die zouden zijn omgebracht. Mensen werden door paramilitaire troepen -gerecruteerd uit de bevolking- ontvoerd, naar afgelegen plekken gevoerd en massaal vermoord. Dat werpt een heel ander licht op het Eiland van de Goden.

Oh, islands in the sun

Recent bezocht de zoon van vrienden van ons het appartement van zijn ouders alhier, met zijn aanstaande bruid. Het stel treedt later dit jaar in het huwelijk en tijdens een borrel op het zonnige terras kwam het onderwerp ‘huwelijksreis’ aan de orde. Vanwege een nieuw huis, een nieuwe baan in combinatie met een razend drukke bestaande baan zouden ze daarvoor na de plechtigheid niet veel tijd hebben. Of wij nog ideeën hadden? Ik suggereerde de Balearen of de Canarische eilanden: niet ver weg, mooi en heel relaxed. Ze zijn geliefd bij jong en oud, Spanjaarden en buitenlanders. In de periode die zij voor ogen hebben, is de grootste drukte op die Spaanse vakantiebestemmingen voorbij.

Ik realiseerde mij op dat moment niet dat die bestemmingen het dit jaar weleens extreem zwaar voor de kiezen zouden kunnen krijgen. Iedereen die het nieuws volgt, weet dat reisbestemmingen als Turkije, Tunesië en Egypte vanwege terroristische dreiging bij vele toeristen uit de gratie raakten. Het aantal boekingen in landen ten zuiden en oosten van het Middellandse Zeegebied daalde dramatisch. Turkije kreeg te maken met een daling van 40% ten opzichte van vorig jaar (los van Erdoğans kliklijn-actie onder eigen onderdanen), Egypte zelfs met een daling van 46%. Alle pijlen worden nu, naar verluidt, op Spanje gericht maar ook Portugal zal een grotere stroom toeristen tegemoet kunnen zien.

In een artikel getiteld Costa del Crowded las ik recent dat een aantal van de Spaanse eilanden dit jaar weleens voor het eerst onder massatoerisme zou kunnen bezwijken. Mallorca, Menorca en Ibiza zouden weleens niet tegen de aanstaande stroom toeristen zijn opgewassen. De Balearen hebben één miljoen permanente bewoners maar tijdens het toeristische hoogseizoen zwelt dat aantal aan tot 13 miljoen dus je kunt je iets voorstellen bij dat doemscenario. Wij bezochten Ibiza in 2007 met de ferry, in gezelschap van Nelly & Diederik; we gingen na het hoogseizoen en hadden het eiland voor ons alleen.

Vanaf 1 juli gaan de Spaanse autoriteiten extra maatregelen nemen om chronische verkeersproblemen, zeevervuiling (door riolering) en watertekort op de eilanden te reduceren; voorkomen kan helaas niet meer. De eerste officiële maatregel die eerder dit jaar werd aangekondigd, is het heffen van een ecotax voor iedere toerist van 18 jaar en ouder. Het gaat om een belasting van €0.50 per persoon per nacht voor een verblijf op een camping of in een hostel en €2 per persoon per nacht voor een verblijf in een hotel of huurwoning. Die bedragen zullen worden gehalveerd bij een verblijf van langer dan een week. De tax zit niet in de reissom maar moet ter plekke worden betaald, meteen na aankomst op Spaans grondgebied. Die belasting zal velen echter niet van een bezoek weerhouden.

Tijdens het hoogseizoen landt er elke twee minuten een vliegtuig op Mallorca. De  Spaanse autoriteiten op het favoriete vakantie-eiland verwachten niet dat dit lang goed zal gaan… De bestaande infrastructuur zal de voorspelde stroom bezoekers niet aankunnen en veel toeristen zullen dit seizoen gestresst raken. De eerste lange wachtrijen zal men reeds op het vliegveld treffen, de bussen zullen bezet zijn en de stranden overvol.

Ibiza en Formentera overwegen daarnaast een ban op het reizen met eigen auto. Er varen vele ferries naar de Balearen. In de piek van het toeristische seizoen rijden er 20.000 auto’s rond op het kleine Formentera dat maar 19 kilometer lang is. Op Mallorca rijden in diezelfde periode 60.000 huurauto’s rond die monsterfiles veroorzaken op het eiland. Eerder deze maand deden acht cruiseschepen Palma de Mallorca aan, met als gevolg dat 20.000 toeristen in bussen en taxi de oude hoofdstad verkenden. Aan het einde van het toeristenseizoen zal Palma naar verwachting 1.5 miljoen toeristen hebben ‘verwerkt’. In 2012 bezochten mijn liefje en ik Mallorca, eveneens na het hoogseizoen. De baaien zijn prachtig, er is cultuur in overvloed. Het was er destijds gezellig druk. 

Mijn liefje en ik blijven deze zomer weer rondom het Spaanse honk, net als vorig jaar. Wij zeggen bijna dagelijks tegen elkaar hoe fijn we het vinden om in Spanje te leven. Het is een prettig land met interessante tradities, prachtige stranden, lekker eten, rijke cultuur en leuke inwoners. In het blad International Living las ik dat meer Amerikanen interesse krijgen in Spanje als land om met pensioen te gaan. Spanje is het hoogst scorende Europese land in hun Top10!

Kort voor onze afgelopen overwinteringsreis kreeg ons appartement tweemaal een bezichtiging van geïnteresseerde Amerikanen uit de westkust. Ze roemden vooral de luchtkwaliteit; iets dat ik bevestigde want het rapport van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) was toentertijd een van de belangrijkste redenen waarom we hier terechtkwamen. De Californiërs zouden een bod op ons huis uitbrengen maar lieten uiteindelijk verstek gaan.

Over minder dan een maand gaan we voor een paar weken naar het Vaderland. We worden oppasmoeder van een huis in de Randstad en gaan daarna nog een rondje maken langs vrienden en familie.

My devices

Bijna een week zaten wij zonder eigen internetverbinding en dat was een ontnuchterende ervaring. Ik werd mij weer eens bewust van de betekenis van internet in mijn leven: als het moet kan ik zonder maar ik mis die link naar de buitenwereld wel. Dagelijks liep ik daarom met een tasje met daarin computer en iPad naar de overburen om daar te lezen en mijn routineklusjes te doen. Ik lees artikelen op Flipboard, maak aantekeningen en zoek afbeeldingen voor mijn blogs, doe soms een spelletje op de iPad (Cognito, 1010 en Peak vind ik leuk), zoek dingen uit naar aanleiding van de boeken die ik lees, bekijk recepten en nog veel meer. 

Gisterenmiddag kwam Alejandro langs, een technicus van het internetbedrijf waarbij we zijn aangesloten. Hij kwam de router opnieuw instellen. Hij vertelde mij dat er een wereldwijde virusaanval kwam op vrijdag de 13de en dat zij werden getroffen. Ze vermoeden dat de aanval uit de Verenigde Staten afkomstig was. Het betrof een virus die zichzelf verspreidt en was gericht op specifieke typen antennes. Als het een belendende antenne ‘ziet’, springt het over. Een van hun antennes werd op die manier geïnfecteerd en dat betekende dat 3.000 klanten (10% van hun klantenbestand) van de ene op de andere minuut geen internetverbinding via wifi meer hadden. Ik was de enige getroffene in ons woonblok alhoewel vele buren klant zijn van hetzelfde bedrijf en op dezelfde antenne zijn aangesloten. Alejandro kon dat niet verklaren. Hijzelf had in de afgelopen dagen toegang tot internet, zijn buren weer niet.

De virus had geen naam; desalniettemin vond ik vandaag een verwijzing na het intypen van de naam van een concurrerend bedrijf die Alejandro tijdens ons gesprek liet vallen. Daar trof ik in de lijst van problemen op vrijdag 13 mei inderdaad een urgente melding van de kwestie aan. Ik las dat kennelijk een jaar geleden eenzelfde aanval van hetzelfde virus op antennes plaatsvond (en hoe je het probleem kon oplossen). Verouderde firmware is nodig om last van het virus te krijgen. Nou, dan weten we dat… het internetbedrijf werkt hun spullenboel niet bij! Zelf heb ik de indruk dat het vooral oudere klanten trof – ik bedoel niet qua leeftijd maar qua datum van aansluiting of gebruikte apparatuur. Hoe het ook zij, de verbinding met het wereldwijde web werkt weer. Ik zit nu tevreden te internetten in mijn eigen huis.

Sinds een dag of twee hebben we hier de doorbraak naar stabiel, zomers weer. Vorige week schommelde de temperatuur nog dagelijks en was het tamelijk bewolkt; 's avonds trok het doorgaan weer open. De thermometer zakt volgens de weervrouw vanaf nu niet meer onder 20 graden Celsius. We moesten er dit jaar langer op wachten. Vorige week reed ik op grote afstand langs de salinas van Torrevieja waar de roze kleur van het water mijn aandacht trok. Ik nam mij op dat moment voor daar op de eerste de beste zonnige dag te gaan wandelen en foto’s te maken. Gisteren was het zo ver (26 graden) dus we gingen op pad.

De lagunes van La Mata en Torrevieja bestaan sinds 1321. In 1389 gaf de Kroon toestemming aan de plaatselijke bevolking om de lagunes om te vormen tot albuferas teneinde visvangst mogelijk te maken. Het aanleggen van een kanaal dat verbinding zou maken met de Middellandse Zee liet bijna een eeuw op zich wachten. In 1482 zag men helemaal af van het vissenproject omdat het zoutgehalte in de lagunes te hoog zou worden. 

In 1759 werden de lagunes weer eigendom van de Spaanse staat. Niet veel later deed men de eerste zoutproeven in de lagune van La Mata. Bij die gelegenheid ontdekte men de uitstekende kwaliteit van het natuurlijke product maar vanwege de betere infrastructuur van Torrevieja werd de officiële zoutexploitatie in die plaats opgezet. La Mata bleef wel de historische betekenis behouden. Het deel van het uitgestrektere gebied waarin de lagunes liggen, werd in 1989 door de regering van Valencia officieel tot natuurpark verklaard.

Wij wandelden naar de lagunes vanuit het plaatsje Los Montesinos. Het pad ernaar toe is gemakkelijk begaanbaar, kleurrijke vogels vlogen af en aan. Het gebied trekt naar verluidt 200 soorten vogels aan. Eenmaal bij het water trof ik een bijzonder landschap aan, met tenminste 50 tinten roze. Ik was geboeid, het nodigde uit tot experimenteren. De zoutkristallen op takjes en stenen vormden fotogenieke blingbling-voorwerpen. Op sommige plekken kraakten de kristallen onder mijn wandelschoenen, alsof ik mij op sneeuw begaf. Ik stond met blote voeten in het zoutmeer en genoot. Ik ga zeker naar de lagunes terug, de volgende keer met ondergaande zon. Eens zien wat dan het kleurenspectrum is.

Je zou ze!

Er is goed en slecht nieuws te melden van het zeezoogdierenfront.

Het goede nieuws is dat SeaWorld Parks & Entertainment in de Verenigde Staten bij monde van de CEO vorige week verklaarde per direct te stoppen met orcashows. Dansende, poserende en kussende killer whales behoren voorgoed tot het verleden. Dat is zeker reden tot blijdschap maar het einddoel is nog niet bereikt: alle orca’s moeten vrij! De shows zullen aanvankelijk van karakter veranderen voordat ze helemaal stoppen. Het pretparkbedrijf gaat voortaan een educatieve koers varen; het natuurlijke gedrag van orca’s zal voortaan centraal worden gesteld.

Sinds de documentaire Blackfish (2013) waaraan ik een eerdere blog wijdde, kreeg SeaWorld veel negatieve publiciteit over zich heen vanwege de slechte behandeling van orca’s in gevangenschap. De druk op het bedrijf nam toe, het aantal bezoekers af. Pas in november 2015 beloofde SeaWorld dat het gefaseerd zou gaan stoppen met de shows in San Diego. Op dat moment gold die beslissing niet voor orcashows in Orlando en San Antonio maar in mei 2016 is dat dus eindelijk een feit. Het voortplantingsproject met elf orca’s in San Diego -waaronder Tilikum en zijn nazaten- stopte eveneens en ook dat is goed nieuws.

In de afgelopen periode las ik het boek ‘Death at SeaWorld: Shamu and the Dark Side of Killer Whales in Captivity’ van onderzoeksjournalist David Kirby. Je zou deze dikke pil (655 pagina’s) een wetenschappelijke thriller kunnen noemen al is er geen sprake van fictie. Het boek is ont-zet-tend goed geschreven dus hulde aan Kirby! Hij laat ex-orcatrainers, dierenactivisten, ProCaps (voorstanders van orca’s in gevangenschap), directeuren van SeaWorld, zeebiologen en andere wetenschappers aan het woord en geeft beide kampen volop gelegenheid hun standpunten toe te lichten. SeaWorld liet echter vaak verstek gaan.

Het boek volgt in grote lijnen het werk en de passie van zeebiologe dr Naomi Rose, een autoriteit op haar vakgebied, die 20 jaar lang met wisselend sukses opbokste tegen de krachtige PR-machine van SeaWorld. Het omslagpunt in die strijd kwam toen de zeer ervaren orcatrainer Dawn Brancheau in 2010 door orca Tilikum wordt gedood.

Slechts een korte sectie van het boek beschrijft haar tragische dood dus er is geenszins sprake van sensatielust. SeaWorld schreef dat ongeval destijd toe aan een fout van de trainer maar ooggetuigen -die nooit door SeaWorld werden benaderd- meldden dat het grote dier, waarmee Brancheau jarenlang trainde, de vrouw na de ‘Dine with Shamu-show’ tijdens een hugsessie (!) in het ondiep gedeelte van het bad haar bij schouder en nek greep en onder water trok. Ze overleefde die aanval niet. Na haar dood was het trainers verboden ooit nog met Tilikum te water te gaan.

Dit boeiende boek maakte mij een nóg ferventere voorstander van vrijlating. Handen af van orca’s, andere zeezoogdieren en grote vissen! Ze horen in de vrije natuur. Het recente besluit van SeaWorld heeft betrekking op al hun orca’s. Het bedrijf houdt nog 29 orca’s gevangen, in te kleine baden en onder onnatuurlijke omstandigheden. 
In maart van dit jaar schreef de Guardian dat Tilikum lijdt aan een bacteriële infectie waaraan hij naar verwachting op korte termijn zou overlijden. Hij leeft nog steeds, in eenzame opsluiting…

Ander slecht nieuws betreft een sneue walvishaai in Azië. Afgelopen donderdag las ik op Flipboard dat twee Chinezen een rotgeintje uithaalden in lokale wateren. Het gaat om twee vissers in het zuidwesten van China die een walvishaai (shark whale) vingen en doodden. Daarna verkochten ze het vlees van deze grote vis voor 40 dollarcent per kilo. De mannen die Liao en Huang worden genoemd, werden door de politie beboet. Het dier staat op de lijst van kwetsbare diersoorten (nog net niet de status bedreigd) dus hun daad is niet alleen barbaars maar ook strafbaar.

De provinciale afdeling van de communistische partij sprak zich publiekelijk uit tegen deze “serious violation of discipline”. Het voorval leidde tot wereldwijde ophef toen de foto van het machtige dier aan een haak van een hijskraan op internet verscheen. De beide mannen verklaarden dat het dier al dood was toen zij het aantroffen en in vergaande staat van ontbinding was maar dat ik een smoes… visvlees is dan immers onverkoopbaar. De verontwaardiging werd nóg groter toen de betreffende foto’s in verband werden gebracht met eerdere opnames van een levende walvishaai in de regio. Een week ervoor circuleerden namelijk foto’s van een groot exemplaar in de buurt van een boorplatform in diezelfde wateren. Medewerkers van het platform verklaarden bij die gelegenheid dat het een oude vriend was die jaarlijks rond deze tijd even contact komt maken. Een en een was twee en toen was het hek van de dam. En daar hang je dan...

Het is niet de eerste keer dat zoiets gebeurt in die contreien. In augustus 2014 haalde een foto van een dode walvishaai op een kleine vrachtwagen op weg naar een Chinese vismarkt de voorpagina van (bijna) alle kranten ter wereld. Het zal ook niet de laatste keer zijn, vermoed ik. Je zou ze toch!

P.S. Sinds vrijdagavond ligt onze eigen internetverbinding eruit. Ik belde zodra het kantoor open was maar ik had niet veel hoop dat er iets zou worden verholpen. De Spaanse dame aan de telefoon zei namelijk dat het zaterdag is. Ik zit nu bij bevriende buren.

Eten wat je wilt

Vandaag is het internationale Eat What You Want Day, geloof het of niet. De dag werd uitgeroepen door twee Amerikanen die van mening zijn dat mensen behoefte hebben aan een relaxed dagje in de keuken. Dat is des te opmerkelijk daar driekwart van de Amerikanen in 2020 hoogstwaarschijnlijk zal lijden aan overgewicht of obesitas. Nu heb ik zelf geen internationale dag nodig om te bepalen wanneer ik mag eten wat ik wil maar er zijn veel voedingswetenschappers en niet-wetenschappers-met-een-missie die vaak tegenstrijdige uitspraken doen over wat wij wel en niet mogen eten. Soms zie ik als enthousiaste thuiskok door de bomen het bos niet meer.

Zo zag ik in de afgelopen weken voedingsprofessor Martijn Katan regelmatig op de Nederlandse televisie om zijn nieuwe boek ‘Voedingsmythes’ onder de aandacht te brengen. Hij zei dingen waarvan ik (leek!) bijna zeker weet dat ze niet kloppen. We zouden niet bang hoeven zijn voor de gifstoffen in margarine, een broodje kroket zou gezonder zijn dan een broodje kaas, biologisch eten is onzin en sporten heeft geen zin. Ik vraag mij in alle ernst af waarom iemand als hij zulke dingen zegt... De verwarring bij consumenten wordt zo alleen maar groter. Nationaal en internationaal onderzoek van wetenschappers in binnen- en buitenland maakte korte metten met dergelijke extreme uitspraken.

Afgelopen week leerde ik Myra kennen, partner van Jeroen – zoon van een van onze beste vrienden. Ook Jeroen ontdekte de voordelen van het dragen van een Fitbit-polsbandje dus we gingen die dag samen op pad voor 10.000 stappen. Al wandelend ontdekten Myra en ik dat we dingen gemeen hebben: ons lidmaatschap van de Cloud Appreciation Society (de Vereniging van Wolkenstaarders), liefde voor gevederde vriendjes en een passie voor koken en gezond doch lekker eten.

We liepen naar de zoutmeren van Lo Pagán waar zij enthousiast met blote voeten in het zilte water stapte, een potje met helende modder vulde en een bakje met zoutkristallen schepte; beide voor eigen gebruik. Modder verwijdert schadelijke stoffen uit het lichaam, versterkt het immuunsysteem, reinigt de huid en verlicht gewrichtspijn. Ik hoop dat ze geen problemen krijgt met de Nederlandse douane!

Onder een interessant wolkendek gingen we vervolgens naar onze favoriete tapasbar terwijl we spraken over wat lekker, gezond en mogelijk ongezond is. Over dagelijks vers, gevarieerd eten, het goede van stomen, het belang van kruiden en specerijen waren we het snel eens. We zijn ervan overtuigd dat goede voeding de gezondheid positief beïnvloedt. We waren het onder andere eens over de effectiviteit van kurkuma (geelwortel) als krachtige antioxidant, aanmaker van nieuwe neuronen in de hersenen en natuurlijke ontstekingsremmer. Ik voeg het bijna dagelijks aan onze gerechten toe. Luisteren naar je lichaam -ook wel intuïtief eten genoemd- is voor haar de beste richtlijn. Ik deed haar gefermenteerde knoflook cadeau.

Vorig weekend begon jaargang 2016 van Masterchef Australia in Australië, waar het razend populaire kookprogramma werd bedacht en geproduceerd. In de dagen erna stonden er gerelateerde artikelen in de online-versie van de Sydney Morning Herald. Een van die artikelen had de kop Smart Cookie. Het betrof een interview met Poh Ling Yeow, de creatieveling die als tweede eindigde in de eerste jaargang van het programma (2009). Voor mij was zij toentertijd de absolute winnaar.

Van alle Masterchef-finalekandidaten deed zij het tot nu toe op zakelijk en creatief vlak het best: niet alleen schreef ze twee goedverkochte kookboeken, ze was de ster van succesvolle kookprogramma’s op tv (Poh’s Kitchen en Poh & Co.; respectievelijk op ABC TV en SBS) en ze ging zelfgemaakte producten verkopen, onder de naam JamFace by Poh.

In het betreffende interview las ik eveneens dat ze onlangs ‘Jamface Café’ opende in het centrum van Adelaide. Voorlopig gaat het café alleen overdag open maar het is niet alle dagen geopend. Poh startte het bedrijf met haar beste vriendin Sarah. Ze verkopen er hartige en zoete gerechten, zoals quiches van varkensvlees met kool, Franse roomtaartjes op basis van custard, gekarameliseerde peertjes, broodje bacon & ei met parmezaanse kaas- & tijmkorst en nog heel veel meer.

Wat betreft kijkcijfers was haar programma Poh & Co in 2015 het best bekeken en succesvolste van alle kookprogramma’s op de Australische zender SBS. Mijn liefje en ik leerden de nu 43-jarige Poh jaren geleden persoonlijk kennen tijdens een rondreis door West-Australië. Sindsdien hielden we mailcontact. Ik wenste haar onlangs veel succes toe met de nieuwe, spannende onderneming. Poh has the Midas touch! Alles dat ze aanraakt, verandert in goud dus ik weet zo goed als zeker dat ook Jamface Café een succes zal worden.

In afwachting van Masterchef Australia 2016 op de Nederlandse tv kijk ik wekelijks naar het eveneens Australische kookprogramma My Kitchen Rules op Net5. Ook dit programma wordt met de jaren interessanter. Er zijn op dit moment nog vijf teams in de race, waaronder het Britse mannenteam Will & Steve en de Aziatische Debrah & Eva. Steve is de ideeënman en perfectionist van het team; hij wil chef-kok worden, Will werkt keihard mee, maakt af en toe een foutje en let op de tijd. De meisjes uit West-Australië -met Indiase en Maleise wortels- zijn minstens zo goed; zij zijn de koninginnen van de Aziatische smaakbommen. Ze zijn op hun best als ze gerechten van hun oma of moeder bereiden.

De competitie is vol spanning. Teams moesten in de afgelopen weken tegen elkaar koken voor lokale groenten- en fruittelers, voor een Jetstar-vliegtuig vol passagiers (het gerecht van het winnende team werd zes maanden lang geserveerd op geselecteerde vluchten van die maatschappij!) en tijdens heftige eliminatieronden. Inmiddels belandden we in de ronde van het Instant-Restaurant-voor-Gevorderden: elk team moet deze week in eigen keuken zes gerechten bereiden. Mijn twee favoriete teams kwalificeerden zich inmiddels ruimschoots voor de halve finale. De mannen kregen zelfs tienen van de jury. Happy!

Einde van Moederdag?

Illustraties: Michael Leunig

Voor mij nu al... Mijn moeder overleed namelijk op 9 november 2015, op 94-jarige leeftijd in een Nederlands verpleegtehuis. Vorige week zondag was het Día de la Madre in Spanje, vandaag is het Moederdag in het Vaderland. Het is dus een misvatting dat het evenement overal ter wereld op dezelfde dag wordt gevierd. Er zijn andere katholieke landen die Moederdag vieren op de dag van Onze Lieve Vrouwe Hemelvaart, ook wel Maria Tenhemelopneming genoemd, op 15 augustus. Ook in Spanje werd Moederdag lange tijd gevierd op de katholieke feestdag van de Onbevlekte Ontvangenis van Maria (Inmaculada Concepción) op 8 december maar dat werd in 1965 veranderd.

Moederdag zoals we die tegenwoordig kennen, vindt zijn oorsprong in de Verenigde Staten, waar de feministische rechter Julia Ward Howe in 1870 een campagne startte voor vrede in de wereld. Deze zogenoemde "Appeal to womanhood throughout the world" was een pacifistische reactie op de ellende van de Amerikaanse burgeroorlog. Die campagne werd pas echt succesvol toen Anna Jarvis in 1907 bijeenkomsten begon te organiseren voor moeders van soldaten van de inmiddels voorbije oorlog. In 1914 besloot de toenmalige president Woodrow Wilson dat de tweede zondag in mei voortaan de nationale feestdag ‘Mother’s Day’ zou zijn. Dit werd door vele andere landen overgenomen.

De Spaanse Moederdag brachten we deels door in onze favoriete tapasbar in San Pedro del Pinatar. Het was er boordevol, ook in het belendende chique restaurant van dezelfde eigenaar. Spanjaarden weten hoe ze moeten vieren en daarin zijn ze een lichtend voorbeeld voor mij. Deze week las ik in een TIME-artikel over een Amerikaans onderzoek (University of California) dat aantoont hoe belangrijk regelmatige viering is voor een relatie. “Couples who regularly celebrate the good times have higher levels of commitment, intimacy, trust and relationship satisfaction.” Mijn liefje en ik laten dan ook geen gelegenheid voorbijgaan.

We maakten kennis met een ouder Spaans echtpaar dat naast ons op de barkrukken neerzeeg. De man vertelde mij in de eerste minuten van onze kennismaking dat zij zigeuners uit Andalusië zijn. Zoiets maakte ik niet eerder mee. Ik ontmoette eerder Spaanse zigeuners maar die stelden zich niet zo aan ons voor. Het echtpaar zei tegenwoordig in Cartagena te wonen. Ze kwamen die dag speciaal voor de verse zeevruchten naar ‘ons’ restaurant. Hij bood mij uit eigener beweging een van zijn drie grote schelpdieren op zijn bordje aan, om te proeven. Ik was mij bewust van de prijs van zijn gerecht en bedankte hem hartelijk voor zijn geste. Doorgaans wil ik graag proeven maar dit kleinood kon ik niet aannemen. Bescheidenheid was een van de wijze lessen die mij moeder mij leerde. We namen geanimeerd afscheid.

Baby Barefoot met haar enige, echte moeder

Dit is de eerste Moederdag die ik beleef zonder moeder. Ik werd geboren als jongste in een gezin met uitsluitend dochters. Ik had dus meer dan één moeder maar slechts eentje droeg die formele titel. Op de lagere school maakten we voor onze moeders gefröbelde doosjes, zelfgemaakte kettingen van geverfde macaroni en beplakte fotolijstjes maar eenmaal op de middelbare school hield dat op. Ik bereidde nooit een ontbijt-op-bed voor haar. Mijn moeder was altijd als eerste uit de veren en bovendien hield ze niet van kruimels in bed. Ik deed haar op enig moment het boek ‘Mijn Moeder en ik’ cadeau, van de Amerikaanse feministe Nancy Friday. De ondertitel van het boek is een dochter zoekt haar eigen persoonlijkheid (dus dan weet je het wel). Het viel niet in goede aarde: ze was verontwaardigd en vond het een boek van niks. Tja. Dat droeg niet bij aan een hechte moederband. Het zij zo. Ik zal haar echter nooit vergeten.

Spanjaarden gaven dit jaar circa €30 miljoen uit aan bloemen voor Moederdag. ONCE, de organisatie achter de dagelijkse loterij in Spanje, organiseerde een extra Moederdag-trekking met een prijzenpot van €17 miljoen en op die dag ging ook de film “Mother’s Day” in première.

Er is hier ook sprake van een tegenbeweging. Steeds minder scholen in Spanje vieren Moederdag omdat de samenstelling van gezinnen in de loop van de tijd veranderde. Tegenstanders beschouwen Moederdag als een verouderd concept en geven de voorkeur aan de viering van de internationale Dag van het Gezin (15 mei). De Verenigde Naties riepen die dag in 1993 uit als erkenning van het belang van het gezin. Jesús Salido, voorzitter van de Spaanse Federatie van Ouderverenigingen, bevestigt dat steeds meer ouderraden voor een universeler feest kiezen dat beter aansluit bij de ontstane verschillen in gezinssamenstelling. De viering van die internationale dag is dan ook een goed alternatief. De toekomst zal leren hoe lang Moederdag hier nog houdbaar is.

Vandaag hef ik het glas op mijn overleden moeder en wens ik jullie Happy Mother’s Day. Vieren die dag!

Want to remember, never forget

Illustratie: Michael Leunig

Het is in Nederland weer tijd voor de nationale Dodenherdenking. Zelf sta ik tijdens deze herdenking vooral stil bij de slachtoffers van de systematische vervolging en massamoord door de nazi’s op miljoenen Europese joden; ook communisten, psychiatrisch patiënten, ‘asocialen’, zigeuners en homoseksuelen werden vervolgd in het Derde Rijk. Begrijp mij niet verkeerd: als burgers of militairen doodgaan in een oorlogssituatie of tijdens een vredesmissie buiten de landsgrenzen dan is dat buitengewoon tragisch. Maar op 4 mei herdenk ik de slachtoffers van de zwartste periode uit de geschiedenis van de mensheid. Opdat wij niet vergeten.

Het klinkt wellicht vreemd maar in aanloop naar deze dag lees ik vooral gerelateerde literatuur. In de afgelopen week betrof het ‘The Storyteller’ van de Amerikaanse auteur Jodi Picoult, ‘The Auschwitz Violin’ van de Catalaanse Maria Angels Anglada en ‘Lying about Hitler. History, Holocaust and the David Irving Trial’ van de Britse historicus Richard J. Evans.

De roman van Picoult gaat over een jonge joodse vrouw wier oma concentratiekamp Auschwitz overleeft en met haar kleinkind -na lang zwijgen- terugblikt op haar bewogen leven. Oma wilde schrijfster worden, in het kamp bleef ze schrijven. In diezelfde tijd maakt het kleinkind kennis met een oude man die een nazi-verleden blijkt te hebben. Hij zoekt vergeving, haar reactie daarop moet je zelf maar lezen; het boek eindigt zeer verrassend. Anglada’s roman volgt de geschiedenis van een viool die door een joodse bouwer in Auschwitz werd vervaardigd, onder bizarre omstandigheden. Vijftig jaar later roept de viool nog steeds krachtige herinneringen op. 

Het non-fictieve werk van Evans onderzoekt het gedachtegoed van de Britse zelfverklaarde historicus David Irving, die in het boek op overtuigende en objectieve wijze wordt ontmaskerd als Hitler-partizaan en Holocaust-ontkenner.

I Cannot Forget

Do I want to remember?

The peaceful ghetto, before the raid:

     Children shaking like leaves in the wind.

Mothers searching for a piece of bread.

     Shadows, on swollen legs, moving with fear.

No, I don't want to remember, but how can I forget?

     Do I want to remember, the creation of hell?

The shouts of the raiders, enjoying the hunt.

     Cries of the wounded, begging for life.

Faces of mothers carved with pain.

     Hiding children, dripping with fear.

No, I don't want to remember, but how can I forget?

     Do I want to remember, my fearful return?

Families vanished in the midst of the day.

     The mass grave steaming with vapor of blood.

Mothers searching for children in vain.

     The pain of the ghetto, cuts like a knife.

No, I don't want to remember, but how can I forget?

     Do I want to remember, the wailing of the night?

The doors kicked ajar, ripped feathers floating the air.

     The night scented with snow-melting blood.

While the compassionate moon, is showing the way.

     For the faceless shadows, searching for kin.

No, I don't want to remember, but I cannot forget.

     Do I want to remember this world upside down?

Where the departed are blessed with an instant death.

     While the living condemned to a short wretched life,

And a long tortuous journey into unnamed place,

     Converting living souls, into ashes and gas.

No. I Have to Remember and Never Let You Forget.

Alexander Kimel, Holocaust-overlevende

Kimel leeft voort in Amerika en dit is zijn hedendaagse devies: “We have to be tolerant. I don’t care if you’re Catholic, Muslim or something else, as long as you’re a decent human being. That’s really what it is.”

Leren we van het verleden? Het lijkt er niet op. In grote delen van de wereld woeden nog steeds oorlogen, er zijn wederom stromen vluchtelingen die een veilig heenkomen zoeken. Ook antisemitisme viert weer hoogtij op vele plekken in Europa. Afgelopen weekend las ik artikelen in binnen- en buitenlandse kranten die melding maken van het groeiend aantal joodse Fransen dat hun vaderland verlaat om radicalisering van jonge moslims en toenemend antisemitisme te ontvluchten. Ook in mijn land van herkomst.

Hanneke Groenteman zei in een recente uitzending van DWDD dat haar plaats van bezinning in Nederlandse theaters is, waar thans bijzondere voorstellingen zijn te zien. Mijn plek van bezinning is op de bank in Spanje. En vanavond twee minuten stilte.