Leven in een gebrekkige democratie

2021 sloot ik af met een blog waarin ik de hoop uitsprak dat in 2022 “democratieën het wereldwijd zullen winnen van autocratieën, Rusland niet aan een oorlog in Europa begint, [..] onze kids in Bali het hele jaar weer naar school mogen gaan”. Aan het begin van dit nieuwe jaar, dat ik bestempelde als Jaar van Hoop en dat nog geen twee maanden oud is, staan deze wensen al zwaar onder druk.

Onlangs verscheen de Democratie Index 2021, een onderzoek dat de Intelligence Unit van The Economist jaarlijks doet. Daarin was te lezen dat mijn tweede Vaderland als enige Europese land afzakte naar de categorie ‘Flawed Democracy’, gebrekkige democratie. Ik moest even slikken. Deze beschrijving is van toepassing op landen waar verkiezingen weliswaar eerlijk en vrij zijn en de fundamentele burgerlijke vrijheden worden geëerbiedigd maar die andere problemen hebben. Dit soort landen heeft aanzienlijke tekortkomingen voor wat betreft andere democratische aspecten. Een onderontwikkelde politieke cultuur, lage niveaus van deelname aan de politiek en problemen met het functioneren van het bestuur. 

In de ranglijst van 2021 staat Spanje op de 24ste plek, achter Frankrijk en Israël. Een verslechtering van de Spaanse score (met 0.18 punten) was voldoende om het land te degraderen van volledige naar gebrekkige democratie. Spanje kwam dicht bij herclassificatie nadat de score eerder daalde in de nasleep van de Catalaanse onafhankelijkheidscrisis (2017). De centrale regering in Madrid nam destijds juridische maatregelen tegen Catalaanse politici die pro-onafhankelijkheid waren. Die maatregelen werden destijds bestempeld als ongrondwettelijk.

De degradatie van Spanje is vooral het gevolg van een verlaging van de score voor rechterlijke onafhankelijkheid. Dit houdt verband met politieke verdeeldheid over de benoeming van nieuwe magistraten in de Algemene Raad voor de Rechtspraak, het orgaan dat toezicht houdt op het gerechtelijk apparaat en is bedoeld om diens onafhankelijkheid te garanderen. De Raad werkt momenteel op een soort `caretaker´-basis want de ambtstermijn liep af in 2018. Sindsdien werd geen overeenstemming bereikt over de benoeming van nieuwe rechters. Elke benoeming heeft een drievijfde meerderheid nodig in het parlement en met de huidige politieke verdeeldheid lukte dat tot dusver niet. Meer in het algemeen heeft Spanje -inderdaad- last van toegenomen parlementaire fragmentatie, een litanie van corruptieschandalen en opkomend regionaal nationalisme in Catalonië. Die vormen een uitdaging voor het bestuur. Daarbij laten de schrijvers van het document het. 

Zelf vind ik het een bizar idee in een land te leven waar aan de democratie wordt gekabbeld. Temeer daar Spanje in de 20ste eeuw bittere jaren onder de Franco-dictatuur met alle daarbij behorende ontberingen gebukt ging. Het is geen Rusland, China of Libië maar er wordt wel degelijk aan de poten van de democratie gezaagd. Deze jonge democratie (de grondwet werd in 1978 ingevoerd) lijdt met name onder toenemende politieke spanningen. De structuur van autonome regio´s bewijst Spanje al jarenlang geen dienst. Elk van die regio´s heeft zijn eigen parlement en regering, met eigen politieke en economische belangen. Die sterk gedecentraliseerde situatie leidt tot versterkt regionalisme dat niet bijdraaagt aan de nationale cohesie in dit land. We kunnen dat de regering van Pedro Sanchez (PSOE) niet volledig in de schoenen schuiven maar feit is wel dat het sinds 2018 de verkeerde kant op gaat. Deze  linkse regering (na lange tijd van PP-bestuur) veroorzaakte een storm van kritiek van gefrustreerde politieke tegenstanders. Dat is tenminste mijn analyse...

Niet alleen is sprake van toegenomen politieke verdeeldheid, ook de opmars van de rechtsextreme politieke partij Vox zorgt voor de nodige binnenlandse onrust. Niet alleen bij mij. Deze partij roept ondere andere op tot racisme, xenofobie, anti-feminisme en anti-LGBT+. (Als buitenlandse lesbische feministe heb ik wat te vrezen!) Typisch extreemrechtse thema´s. Je vindt ze ook in de partijprogramma´s van Forum voor Democratie (Nederland), de Rassemblement national (Frankrijk) en de nóg radicalere Franse presidentskandidaat Eric Zémmour, Alternative für Deutschland, Fidez (Hongarije), PiS (Polen) en niet te vergeten: de Verenigde Staten van Trump. 

In aanloop naar de vervroegde regionale verkiezingen in Castillo y Léon van 13 februari j.l. ging de Partido Popular -ooit een nette, gematigde Volkspartij- een samenwerkingsverband aan met Vox om zo de meerderheid in het bestuur te behalen. Een verbond met de duivel, wat mij betreft. Vox, de partij van Santiago Abascal, hanteert chaos als politiek verdienmodel. De PP behaalde daar nauwelijks meer stemmen dan in voorgaande verkiezingen maar het plan lukte nipt. Daarmee lijkt het de eerste extreemrechtse vice-president in een Spaanse autonome regio te gaan legitimeren. Een zwarte dag voor het land. De Spaanse media stonden er bol van maar er was geen Europese krant die er aandacht aan besteedde…

En ook de corruptieschandalen blijven dit land teisteren. In Murcia hebben we het voortslepende onderzoek naar de schuldigen van de decennialange vervuiling van Mar Menor, Europa´s enige binnenzee. Binnenkort staan er weer regionale en lokale bestuurders voor de rechters. Een nieuw schandaal in Andalusië kondigde zich onlangs aan. Daar hebben bestuurders van PP en Vox het plan om illegale waterputten op omliggende landbouwgebieden bij natuurgebied Doñana -net als de Oostvaardersplassen in Nederland een Natura2000-gebied- te legaliseren; een actie waarvoor de Europese Unie Spanje eerder op de vingers tikte. Daar zie je het weer: de nationale regering wil het tegenhouden maar de PP-leiders van de regio niet. 

Het aantal volledige democratieën in de wereld daalde in 2020 van 23 en naar 21 in 2021; dat komt neer op 12.6% van de landen wereldwijd. Het aantal volledige democratieën in Europa daalde van 13 in 2020 naar 12 in 2021. Het aantal gebrekkige democratieën in de wereld steeg met één tot 53. Zij vormen met elkaar 31.7% van alle landen. Van de overige 93 landen in deze index zijn er 59 autoritaire regimes (ofwel 35.3%), tegenover 57 in 2020. De 34 landen die classificeerden als hybride regimes, toonden een daling van een ten opzicht van 2020.

Volgens de maatstaf van The Economist leeft nu minder dan de helft van de wereldbevolking (45.7%) in een meer of mindere vorm van democratie, een significante daling ten opzichte van 2020 (49.4%). Een nog veel lager percentage (6.4%) woont in een volledige democratie; dit daalde van 8.4% in 2020 nadat Chili en Spanje werden gedegradeerd tot gebrekkige democratieën. Meer dan eenderde van de wereldbevolking (37.1%) leeft thans onder een min of meer autoritair bewind. Daarin draagt vooral het autocratische China bij. 

De Nordics (Noorwegen, Finland, Zweden, IJsland en Denemarken) domineren de top van de Democracy Index 2021. Noorwegen staat opnieuw op nummer één dankzij de zeer hoge scores voor verkiezingsproces en pluralisme, politieke participatie en burgerlijke vrijheden. Dat zal onze kennissen en buurtgenoten Bodil en Asbjörn deugd doen. Landen in West-Europa zijn goed voor zeven van de Top10-plaatsen in de wereldwijde democratieranglijst en twaalf van de 21 landen die classificeerden als volledige democratieën.

2020 was ondanks de pandemie een relatief goed jaar voor democratieën in Azië. Toen bracht het drie volledige democratieën voort: Japan, Zuid-Korea en Taiwan. 2021 gaf echter een ommekeer te zien, niet voor genoemde landen maar door twee dramatische downgrades. De totale score van Afghanistan daalde van een toch al zeer lage 2.85 (2020) naar 0.32 in 2021. Het land zakte 28 plaatsen en verdrong Noord-Korea van de laatste plek. De terugkeer van de Taliban is de oorzaak. Het land wordt in de onderste regionen van de lijst vergezeld door Myanmar. Ook de score van dat land daalde steil: van 3.04 in 2020 naar 1.02 in 2021; een daling van 31 plaatsen naar de 166e positie op de ranglijst. 

Daarentegen behoorde Indonesië in 2021 tot een van de opmerkelijkste stijgers; het land kroop naar de 52ste plaats -in dezelfde categorie als Spanje al kleurt de Indonesische archipel nog wel lichter op de kaart. De stijging heeft het land vooral te danken aan een uitspraak van de rechterlijke macht die aantoonde dat er een sterke mate is van rechterlijke onafhankelijkheid ten opzichte van regeringsvoorstellen. Toen een pakket arbeidshervormingen onwettig werd verklaard, bracht president Widodo een ​​breed scala aan politieke groeperingen, leden van kleine politieke partijen, voormalige militairen en religieuze personen samen om te zoeken naar een compromis. 

De wereldwijde democratie verkeert al een tijdje niet in goede gezondheid. In 2021 werd de veerkracht ervan verder op de proef gesteld door de voortdurende coronapandemie. Opnieuw werd een somber record gevestigd sinds het begin van deze meting. En die enge Poetin gaat inmiddels steeds verder in zijn oorlogsdreiging in Oekraïne...