Wie vaak leest

Illustratie: Esme Blegvad

In het Verenigd Koninkrijk kon het publiek dit jaar voor het eerst meekiezen aan het Woord van het Jaar 2022. Meer dan 340.000 Engelssprekenden wereldwijd stemden. Het woord ‘goblin mode’ kreeg de meeste stemmen. Dat begrip verschijnt in de volgende editie van de Oxford Dictionary. Ik vind het een leuke keuze die goed past bij deze tijd en tijdgeest. Deze goblin-modus verwijst naar gedrag dat tegen sociale en vooral esthetische normen op social media ingaat. Het leven bestaat niet alleen uit supergezonde groene smoothies! Lekker snacken in je holletje, de hele dag in je Almere-broek op de bank en je te buiten gaan aan andere guilty pleasures. Maar dan open en bloot, ook voor de buitenwacht. Gaat de omslag dan eindelijk komen? Schudden we al die schijnvertoningen van de beste versie van onszelf voortaan af? Het lucht kennelijk op om te erkennen dat we niet altijd die geïdealiseerde ik zijn die we (moeten) presenteren op Instagram of TikTok.

In Nederland kun je nog meedoen aan de verkiezing van het Van Dale Woord van het Jaar 2022. Zelf bracht ik mijn stem deze week uit. De shortlist bestaat uit tien woorden. Daaruit koos ik ‘klimaatklever’, vanwege de mooie alliteratie en de betekenis: een activist die zichzelf vastkleeft aan een object van (symbolische) waarde om zo aandacht te vragen voor de klimaatproblematiek. Het woord ‘boektokken’ (tiktokken over boeken) kreeg niet mijn stem al vind ik het een hoopgevende trend in TikTokland dat jongeren weer meer aandacht krijgen voor boeken en lezen. Wie vaak leest, gaat gemakkelijker lezen, begrijpt meer, kan een steeds hoger niveau van verbeelding en abstractie aan, leert verbanden leggen en vragen stellen. Bij een kwart van de 15-jarigen in Nederland dreigt echter laaggeletterdheid. Nederlandse kinderen lezen het minst graag van alle kinderen in de hele wereld. Dat is een grote zorg…

Vandaag verschijnt het boek ‘Omdat lezen loont – Op naar effectief leesonderwijs in Nederland’. Lezen loont nog altijd, zeker in een wereld vol digitale afleiding. In dit boek slaan schrijvers, letterkundigen, leesbevorderaars, columnisten, leerlingen en studenten, onderwijsonderzoekers, TikTok-boekfanaten, cabaretiers, neerlandici, psychologen en didactici de handen ineen. Ze analyseerden met elkaar het probleem van de leescrisis en geven oplossingen in gemeenschappelijkheid.

Twee blogs geleden schreef ik over de nieuwste sensatie op internet, een chatbot die in Silicon Valley werd ontwikkeld en automatisch kan schrijven op basis van ingevoerde tekst. Was het zo spectaculair als menigeen vond? Twee gewaardeerde columnisten van mijn favoriete Nederlandse krant zeiden zich wel  zorgen te maken over het voortbestaan van hun professie. Een limerick, gedicht op rijm of korte wetenschappelijke verhandeling is voor ChatGPT wel te doen maar een column of een recensie over een veelzijdige (literaire) roman is een ander verhaal. Dat weet ik uit ervaring. Ik vroeg de bot namelijk zowel een Engelstalige als een Nederlandstalige recensie te schrijven over de nieuwste roman van John Irving.

Resultaat van opdracht 1

‘I recently read John Irving's new novel "In the Chairlift" and was thoroughly impressed. Irving has a knack for creating complex and relatable characters, and this novel is no exception. The story follows the life of a young boy named Peter, who is struggling to come to terms with his sexuality in a small town in New England. One of the things I loved most about this book was Irving's ability to capture the essence of small-town life. The descriptions of the town and its inhabitants are vivid and spot-on. I found myself completely immersed in the world of Peter and his friends and family. The character development in this novel is also top-notch. Peter is a complex and relatable character, and I found myself rooting for him throughout the book. His struggles with his sexuality and his relationship with his family are both heartfelt and realistic. Overall, "In the Chairlift" is a moving and well-written novel. Irving has a talent for storytelling, and this book is a great example of that. I would highly recommend it to fans of coming-of-age stories and John Irving's work in general.’ 

Resultaat van opdracht 2 

‘Onlangs las ik de nieuwe roman van "In the Chairlift" van John Irving en was diep onder de indruk. Het verhaal volgt het leven van hoofdrolspeler Bill, terwijl hij langs de ups en downs van liefde, verlies en zelfontdekking navigeert. Irving schrijft meesterlijk en verweeft complexe en goed ontwikkelde karakters met een boeiend plot. Hij onderzoekt thema's als familie, identiteit en de menselijke conditie met diepte en inzicht. Een van de opvallende aspecten van dit boek is de unieke setting. Het verhaal speelt zich af op een skiberg en in een stadje in New England. Irving brengt deze locaties uitstekend tot leven. De beschrijvingen van de besneeuwde hellingen en de gezellige warmte van de herberg van de stad zijn levendig en uitnodigend. Al met al is "In the Chairlift" een prachtig geschreven en zeer boeiende roman. Ik zou het ten zeerste aanbevelen aan fans van John Irving en iedereen die op zoek is naar een tot nadenken stemmende en emotionele lezing.' 

De beide recensies vond ik nikserig. Ik denk dat Irving heftig zou gaan schommelen in zijn stoeltjeslift, na lezing. Als je de titel van het boek en de auteursnaam verandert, kunnen de recensies slaan op elke andere roman die zich afspeelt in sneeuwrijk Amerika. Teveel cliché en algemeenheid. Er komt geen herberg van de stad in beeld in deze roman. Je kunt je evenzeer afvragen of alle karakters in dit boek zich goed ontwikkelen. Het boek is evenmin prachtig geschreven. De titel is bovenal  incorrect. Het heet ‘The Last Chairlift’. En  Irvings hoofdpersoon heet niet Peter of Bill maar Adam. Dat is een bewuste keuze van de auteur: de Bijbelse eerste man. (Adam spreekt ook voortdurend in de Ik-vorm.)

Kun jij je dat boek van Irving nog herinneren waarmee hij internationaal doorbrak? Met die geweldige omslag van een bloot baby-jongetje zwevend in de lucht?! Het was zijn vierde roman, getiteld ‘De wereld volgens Garp’ (1978). Goblin mode bestond nog niet maar bij Irving zat dat onconventionele al in zijn genen. Voor die tijd had deze roman excentrieke hoofdpersonen die bizarre maar ook vaak hilarische avonturen beleefden. Transseksuelen, homoseksuelen, prostituées en worstelaars maakten er de dienst uit. Liefde in al zijn verschijningsvormen, overspel, feminisme, seks en seksuele politiek, vreemde verwondingen, moordaanslagen en de dood waren  belangrijke thema’s. Het boek werd een kaskraker, de verfilming een bioscoopklassieker. Die roman eindigde met “In the world according to Garp, we are all terminal cases.” Dat blijkt eveneens van toepassing op zijn 15de boek. 

Begin december had de Boekenredactie van de Volkskrant een onderhoudend interview met de 80-jarige Irving. ‘De laatste skilift’ is zijn dikste roman tot dusver en omspant acht decennia. Het interview gaat over zijn boeken, zijn leven en over schrijverschap. Irvings dochter Eva is een transgender vrouw, ook zij is auteur en haar vaders meest kritische proeflezeres. Irving sr. schrijft nog zeven dagen per week, acht uur per dag. Met de hand! 

Ook deze roman wordt bevolkt door minderheden: vrouwen (al vormen ze “verdomme de helft van de bevolking”, zoals een personage in dit boek zegt), homo’s, lesbo’s, transgenders, kleine personen, mensen met een handicap. Irvings nieuwste verhaal heeft wederom veel lijnen en vertrouwde motieven: de afwezige vaderfiguur, kostschool in New England, worstelen (favoriete sport van Irving), verwijzingen naar Wenen (Irving studeerde Duits en woonde daar enige tijd), iets met beren (zijn eerste roman heet ‘Setting free the Bears’, 1968), iets met een hotel (een eerder boek is getiteld ‘Hotel New Hampshire’ uit 1981, nu is hotel Jerome in Aspen achtergrond) en het nodige ideologisch geïnspireerde geweld. Voer voor psychologen en boekrecensenten. 

Het verhaal draait om Adam Brewster en zijn naasten. Hij is de enige heteroseksuele man in het gezelschap. Moeder Rachel van klein postuur (Little Ray) maar grote daden, is lesbisch en heeft een relatie met reuzin Molly. Tegelijkertijd is ze getrouwd met leraar Engels Elliot Barlow. Die is niet alleen kleiner dan zij maar blijkt ook gay te zijn. Later in het boek zal hij voor transitie naar vrouw kiezen. Rachel noemt haar zoon Adam daarom “the one and only”, de enige man in haar leven. Adam kent zijn vader niet en dat houdt Ray graag zo. Die doet er niet toe. Nicht en tomboy Nora heeft een relatie met de niet-pratende Em; ze is wel van de oorverdovende orgasmes. “There’s more than one way to love people, kid”, zegt Molly op enig moment tegen puber Adam. Kortom: we zijn als lezer weer op bezoek bij een ‘gender fluid’-familie. 

Personage Little Ray is een alleskunner en durfal op de skis. Ze kent alle skihelden van de wereld persoonlijk, geen berg is haar te hoog, geen dal te diep. Elke winter vertrekt ze naar de sneeuw om daar te werken als skilerares; haar opgroeiende kind laat ze achter bij grootmoeder en echtgenoot. Daar ontmoet ze de grote Molly die werkt op de sporentrekker en de ski-ambulance. 

Kleine echtgenoot Elliot wordt in het boek ‘the little snowshoer’ genoemd; hij skiet niet maar beweegt zich verrassend snel voort op sneeuwschoenen. Zoon Adam houdt niet van skiën. 

Voor dit onderwerp hoefde Irving weinig research te doen. Zelf skiet hij al zijn hele leven, een van zijn kinderen werkt op een skipiste in Colorado en twee van zijn kleinkinderen maken deel uit van het nationale skiteam. 

Adams vriendinnen zijn aparte types met een sneu randje, de vele seksscenes zijn doorgaans hilarisch. Zijn twee heterotantes zijn benepen valse krengen, zijn Noorse ooms lachen alles weg tot in het absurde. Zijn fabulerende opa zwijgt vanaf het moment dat zijn kleine Ray bewust ongetrouwd zwanger raaakt. Op latere leeftijd gaat hij dementeren. Dan kruipt hij op handen en voeten in een luier rond. Grootmoeder Nana ziet geesten van overleden dierbaren. Een bont gezelschap! Het zal dan ook niemand verbazen dat er weer bizarre situaties ontstaan. Iemand wordt door een bliksemschicht geraakt, neergeschoten in een comedy club, komt onder een ontspoorde trein terecht, wordt van de weg gereden door een vrachtwagen. Ook dat maakt het een typisch Irving-verhaal.

De roman staat ook bol van de film- en boekverwijzingen. Ze dragen stuk voor stuk betekenis aan. Je merkt hier en daar dat Irving al schrijft aan een nieuw filmscript; sommige passages worden nogal uitgesponnen. (Er komt zelfs een bedoeld stukje filmscript in voor.) In dit verhaal tref je geen stilistisch vuurwerk aan, er komen nogal wat herhalingen voor en je hoeft er geen woordenboek naast te leggen. Maar dit epos van een samengestelde gezin sleept je mee, als je ervoor open staat. Voor mij geldt: eens een fan, altijd fan.

Zeker, dit boek noopt ook tot nadenken; dat merkte de chatbot bij toeval wel goed op. Bijvoorbeeld over opvoeding, schrijverschap, tolerantie en eerlijkheid in een relatie. Het is een roman die zeer geschikt is voor de donkere dagen voor Kerst. Of voor ondere de kerstboom, voor de Irving-fan. De auteur legt zijn pen nog niet neer. Er liggen alweer zes hoofdstukken van zijn volgende roman klaar voor proeflezing. En serieuze boekrecensenten hoeven voorlopig niet voor hun baan te vrezen, denk ik.