Geen verbale bokspartijen

Dit wordt een longread (bijna 5.000 woorden). 

Nog twee weken te gaan! Op 22 november worden weer landelijke verkiezingen gehouden in Nederland. In de aanloop hiernaartoe komt er dan een persoonlijke mailwisseling tot stand met Nederlanders buiten de landsgrenzen en de gemeente Den Haag. Ik kijk er telkens naar uit, sta te popelen om mijn democratische plicht jegens het Vaderland te vervullen; net als  13,3 miljoen andere stemgerechtigden van 18 jaar en ouder. Zelfs na een bijna 20-jarig bestaan als ex-pat. Je kunt wel uit Nederland vertrekken maar Nederland vertrekt nooit (helemaal) uit jou. 

Die oranje enveloppen stemmen vrolijk. Het gaat altijd ergens om tijdens landelijke verkiezingen maar deze keer zeker! Als eenling legt mijn stem niet zoveel gewicht in de schaal maar het geeft mij naderhand het recht om te mopperen op politici. Daar is de blogger in mij blij mee. Het zijn roerige tijden, er heerst een flink aantal crises in het land die voortvarend moeten worden aangepakt en opgelost. Dat is extra stimulans om te gaan stemmen. Bovendien moet het land snel gaan vergroenen en verduurzamer. 

En er gaat een nieuwe minister-president aan het roer staan. Die wordt doorgaans geleverd door de partij met de meeste kiezersstemmen. De vorige, Mister Teflon, die het record vestigde als langstzittende premier liet kabinet Rutte IV vallen op de kwestie van gezinshereniging na migratie. Dat was onnodig want er was bijna een akkoord met de coalitiepartners maar toch deed hij het. Was het eigenbelang? Cartoonist Bas van der Schot van de Volkskrant meende een aantal weken geleden al van wel... Als we de geruchten mogen geloven, wacht hem volgend jaar een nieuwe, grote uitdaging als topman van de NAVO. Het laten vallen van het kabinet was in ieder geval niet in het belang van het land. Eerlijk gezegd denk ik wel dat het vertrek van Rutte uit de Nederlandse politiek ruimte maakt voor nieuwe ontwikkelingen en hoofdrolspelers en hopelijk veranderingen ten goede.

Er verscheen een nieuwe politieke partij aan het firmament die zich Nieuw Sociaal Contract noemt, aangevoerd door ex-CDA’er Pieter Omtzigt. Zelf heb ik inmiddels mijn twijfels over het vernieuwende karakter van deze partij (CDA 2.0?) maar Omtzigt is een capabel Kamerlid dat zijn dossiers kent en de burger serieus neemt. Of hij een goede partijleider is, moet nog blijken. Twee linkse partijen gingen samenwerken en vormen nu GL-PvdA (Groenlinks-Partij van de Arbeid) met de ervaren politicus Frans Timmermans die uit Brussel terugkeerde om partijleider te worden. Hij ambieert het premierschap, daar is hij duidelijk over. Een groot aantal andere partijleiders stapte op. Kortom, veel veranderingen. 

Een van de gevolgen van deze nieuwe lichting politici is hopelijk ook dat er nieuwe inzichten ontstaan. Deze keer lijkt er meer aandacht te zijn voor een rustiger manier van campagne voeren. Meer op de inhoud, minder op de persoon. We krijgen als kiezer dan ook meer inhoudelijke gesprekken tussen politieke leiders te zien en te horen. Een goede ontwikkeling, wat mij betreft. Een beetje sparren blijft leuk en een politiek commentator of presentator van een praatprogramma die een politicus het vuur aan de schenen legt, is eveneens oké. Dat is hun job. Een van de leukste commmentatoren vind ik Kees Boonman die wekelijks op de radio de Haagse politiek doorneemt. Zijn tongue-in-cheek manier van duiden vind ik grappig en verfrissend. 

Als het meer over de inhoud gaat, is er tevens gelegenheid partijleiders te vragen naar hun principes en morele standpunten (als ze die hebben...). Als het meer over de inhoud gaat, hoor je of een partij concrete doelen en plannen heeft om heikele kwesties in het land en hoofdpijndossiers op te lossen. Met clichés en platitudes bereik je niks en niemand. Dat ondervond Caroline van de Plas (BBB) in de afgelopen weken. Haar partij zakte flink in de peilingen. 

Gisteren las ik in de krant dat een commissie van de Nederlandse Orde van Advocaten een vergelijkend onderzoek deed naar 18 verkiezingsprogramma’s- Tien van die programma’s blijken over de schreef te gaan, ze blijven niet binnen de rechtsstatelijke lijnen; ze houden zich niet aan nationale en internationale wetgeving. Ook het programma van nieuwe partij NSC. Door maximaal 15.000 statushouders per jaar te willen, doet deze partij -net als BBB (Boerburger-beweging)- een voorstel dat rechtsstatelijk gezien niet toelaatbaar is. Ook voorstellen op andere terrein schuren. Levenslange celstraf (SGP), chemische castratie voor pedoseksuelen (Denk), taakstrafverbod voor geweldplegers tegen hulpverleners (VVD). Goed om te weten als kiezer, vind ik. De partijen die zich wel aan wettelijke regels houden, zijn D66, GL-PvdA, CU, PvdD, SP, Volt en BIJ1. 

Meer dan de helft van de Nederlandse kiezers schijnt deze keer te zweven; een hoger percentage dan ooit. Met name jongeren twijfelen over hun partijkeuze. Wat ik ontluisterend vind, is dat de VVD met nieuwe partijleider Dilan Yeşilgöz-Zegerius aan kop gaat in de laatste peilingen. Mensen willen veranderingen? Het lijkt er niet op! Ik hoorde een deskundige op de radio zeggen dat Nederland in de kern een oerconservatief land is. Daar lijkt het wel op!

Zelf ben ik als kiezer geen zwever maar ik bekijk de veranderingen in het politieke speelveld met belangstelling. Ook ik vulde de StemWijzer en andere gidsen in die helpen bij het maken van je keuze. In mijn geval geven die een consistent beeld: altijd progressief, vaak (in meer of mindere mate) links van het midden. Ik ga niet schrijven welke partij mijn voorkeur heeft, wel dat ik principieel stem op een vrouw en bij voorkeur op iemand uit de LGBTI-gemeenschap. Wat ik wel met je wil delen, is dat ik als kiezer de minste overeenkomsten heb met JA21. 

Dit jaar zijn er grote thema's waarover een standpunt moet worden ingenomen om tot een afgewogen keuze te komen: bestaanszekerheid, kansengelijkheid, woningmarkt, migratie, gezondheidszorg, klimaat, duurzaamheid. 

Journalistiek platform De Correspondent dat dit jaar 10 jaar bestaat, ontwikkelde een richtlijn voor de zwevende kiezer. Negen correspondenten bogen zich over de belangrijkste onderwerpen en legden elke politieke partij langs de lat. Welke partij zet wiens belang op de eerste plaats? Welke standpunten huldigt men en hoe duidelijk is men daarover in het verkiezingsprogramma? Wat zijn de plannen? De journalisten gaven partijen blauwe, grijze en rode ballen. Een blauwe bal staat voor expliciete steun aan thema X, de rode voor geen prioriteit of geen plan of actie op dat thema. Een grijze bal wordt toegekend aan een middenmoter: een beetje blauw, een beetje rood. (De hieronder ongenoemde partijen zijn de middenmoters.)

Wonen: dit onderwerp lijkt voor veel kiezers het belangrijkste thema van de aanstaande Tweede Kamerverkiengen. Bijna alle politieke partijen willen dat er vóór 2030 bijna 1 miljoen nieuwe huizen worden gebouwd. Die huizenbouw ligt al jaren stil vanwege de stikstofproblematiek. Maar wonen gaat niet uitsluitend om aantallen huizen. Het gaat ook om betaalbare huurwoningen voor lage en middeninkomens. Welke groep krijgt prioriteit van het woonbeleid van partijen? D66, GL-PvdA, SP, PvdD, CU, DENK en BIJ1 leggen due prioriteit bij betaalbare huur en bij kwetsbare groepen. 

VVD, CDA, FvD en JA21 krijgen een rode partijbal. Voor volkshuisvesting leggen zij de prioriteit bij huiseigenaren.

Zorg: wat doen partijen om ervoor te zorgen dat professionele èn informele zorgverleners (bijvoorbeeld mantelzorgers en anderen die onbetaalde zorg verlenen) de toenemende vraag aankunnen? Wie zetten in hun programma stappen om dit doel te bereiken? Zijn het dan grote of bescheiden stappen in die richting? D66, GL-PvdA, PvdD, CU, Volt en BIJ1 slagen daar het best in. 

VVD, CDA, PVV, FvD, JA21 en SGP bieden in hun programma’s nauwelijks of geen steun aan professionele en informele zorgverleners. 

Asiel en migratie: iedere politicus verkondigt meer grip te willen krijgen op migratie, of het nu om vluchtelingen, arbeidsmigranten of buitenlandse studenten gaat. Maar hoe dan? Moeten we Nederland minder aantrekkelijk maken? Nederlands invoeren als voertaal op universiteiten? Moet arbeidsmigratie aan banden worden gelegd? Landelijk of in Europees verband? D66, CU, Volt en BIJ1 houden in hun programma een duidelijk pleidooi voor meer legale migratieroutes om irreguliere migratie -met name voor asielzoekers- te beperken. (GL-PvdA en PvdD zijn hier de middenmoters.) 

VVD, PVV, CDA, BBB, FvD, JA21, DENK, SGP en SP willen een afname van alle legale migratieroutes. 

N.B. uit een recente peiling van I&O Research blijkt dat Nederlandse kiezers qua migratie eenduidig zijn. Van rechts tot links is er de duidelijke wens om migratie in te perken. Ter verdere info: het aantal asielzoekers zal dit jaar meer dan 50.000 bedragen, naast ruim 800.000 arbeidsmigranten en ruim 120.000 buitenlandse studenten (HBO en universiteit).

Klimaat: welke partijen hebben ambitieuze, rechtvaardige èn uitvoerbare klimaatplannen (drie criteria)? Wie wil dat Nederland klimaatneutraal wordt in 2040 of eerder? Bijna alle partijen onderschrijven de klimaatdoelen van het Parijs-akkoord. D66, GL-PvdA, PvdD, Volt en BIJ1 willen dat Nederland klimaatneutraal wordt in 2040 of eerder en zetten in op het belasten van grootvervuilers, het beschermen van lage inkomens en op burgerparticipatie in de energietransitie. Een aantal van hen heeft uitvoerbare klimaatplannen die personeelstekorten in de energietransitie willen aanpakken, het overbelaste stroomnet en stikstofvrijstelling willen verbeteren. 

PVV, FvD, SGP en JA21 hebben geen concrete doelen. (De middenmoters zetten overigens in op klimaatneutraliteit in 2050.) 

N.B. Uit recent onderzoek in opdracht van de Volkskrant blijkt dat driekwart van de Nederlandse kiezers een stevig beleid tegen klimaatverandering wil. Ze willen wel het groen maar niet de pijn. Daarvoor wijzen ze naar bedrijven, naar de Nederlandse overheid en naar Europa. Mensen zoeken dus naar (andere) sterke schouders die de kosten van het klimaatbeleid kunnen dragen.   

Landbouw: moet Nederland de stal van Europa blijven? De veehouderijsector stoot teveel stikstof uit, met enorme negatieve gevolgen voor natuur en mens. De noodzakelijke landbouwtransitie (en de woningbouw!) loopt vast omdat er tot dusver geen knopen werden doorgehakt. Nederland importeert heel veel krachtvoer en gebruikt heel veel kunstmest. Bovendien wordt 80% van de vleesproductie geëxporteerd. Dat is een onhoudbare situatie. D66, GL-PvdA, PvdD, Volt en BIJ1 hebben uitgewerkte (concrete) plannen om een einde te maken deze situatie. 

VVD, PVV, CDA, FvD, SGP, JA21, DENK en BBB willen geen einde maken aan het feit dat Nederland de stal van Europa is. Zij hebben geen plannen en dus ook geen serieus alternatief. 

Consumptie: welke partijen maken zich hard voor eerlijke en duurzame producten? Kijk om je heen: veel spullen die je thuis hebt of gebruikt, worden elders ter wereld gooedkoop gemaakt en grootschalig geïmporteerd. Veel komt niet van Nederlandse bodem. Bovendien dragen Nederlandse bedrijven vaak geen verantwoordelijkheid voor de misstanden in de productieketens. D66, GL-PvdA, CDA, SP, PvdD, CU en Volt zetten zich in voor eerlijke en duurzame productie. Veel van deze partijen zijn tegen ontbossing en voor verantwoord ondernemen.

VVD, PVV, FvD, JA21 en NSC spreken zich in hun verkiezingsprogramma niet uit voor een wezenlijke inzet voor eerlijke en duurzame producten. 

Big Tech: welke partijen pleiten voor publieke alternatieven voor grote tech-bedrijven als Google, Meta (van Facebook, Whatsapp en Instagram), X (Twitter) en anderen? De producten van die bedrijven vormen een bedreiging voor de democratie en voor mensenrechten. Wie zetten stappen in de richting van een publieke digitale infrastructuur die de publieke belangen beter waarborgt dan nu het geval is? D66, GL-Pvda en SP doen dat. Daarbij moet wel worden vermeld dat geen van die partijen echter een routekaart in hun programma heeft om er te komen. 

PVV, FvD, SGP en JA21 krijgen een rode bal. Zij hebben geen wezenlijke maatregelen in hun programma om meer grip te krijgen op Big Tech. 

Diversiteit: welke partijen zetten zich actief en expliciet in voor personen van de LHBTI-gemeenschap? D66, GL-PvdA, PvdD, Volt en BIJ1 betonen zich hierin voorvechters. Deze partijen hebben concrete maatregelen om de gelijkheid van gender- en seksuele minderheden te garanderen, zijn willen meerouderschap en draagmoederschap wettelijk beschermen en vruchtbaarheidsbehandelingen vergoeden. Daarnaast moet er een verbod komen op de zogenaamde ‘homogenezing’ (conversietherapie). 

PVV, FvD, CU, SGP, DENK en JA21 zijn tegenstanders van gelijkheid voor deze gemeenschap. 

Onderwijs: welke partijen zetten zich nadrukkelijk in voor jongerenwelzijn op basis- en middelbare scholen? Wie heeft concrete plannen om de mentale gezondheid van jongeren te verbeteren? Het zijn PvdD, CU, DENK en Volt die plannen opnamen in hun verkiezingsprogramma. 

VVD, PVV, CDA, SP, FvD, SGP, JA21, BIJ1 en NSC krijgen een rode partijbal op dit thema. Zij beschrijven weinig of geen concrete maatregelen in hun programma's. 

Mij viel op dat de verkiezingsprogramma’s van BBB en NSC op geen enkel thema een blauwe bal ontvingen. Tot voor kort verkondigde BBB dat ze de nieuwe premier van het land in huis haalden (in de persoon van ex-CDA’er Mona Keizer). Deze partij zakte inmiddels flink in de peilingen dus die droom viel in duigen. 

Dat geldt niet voor NSC, de partij van Pieter Omtzigt. Die staat te boek als grootste kanshebber om de grootste partij te worden maar over of hij zelf premierskandidaat is, zwijgt hij in alle toonaarden. Het zou niet om ‘het poppetje’ moeten gaan, vindt hij. Maar dat is toch onzin? De Nederlandse kiezers hebben er recht op te weten wie straks in het Torentje gaat zitten namens hen. Niks daarover zeggen is kiezersbedrog, wat mij betreft. Nee, dit is geen stemadvies. Wel info voor zwevers. 

Vorige week ontving ik een vriendelijke herinnering uit Den Haag. Dat ik mijn oranje envelop-met-inhoud niet moest vergeten. Mijn liefje en ik hadden die van ons toen al ingestuurd. Ruim op tijd. Niet port-betaald, ons bin (en blijft) zuunig. Dit worden spannende verkiezingen.