Waardig

Afgelopen week sprak ik weer eens met mijn buurman Pat. Als we elkaar treffen, is het onbekend hoeveel tijd later en bij welk onderwerp we stoppen. Het gaat van hot naar her en van high naar low. Alsof we aan de laatste minuten van ons leven begonnen en onze laatste gedachten en opinies nog even wensen te toetsen en ventileren. Hij is aardig en verstandig, leeft een eenvoudig leven en houdt er genuanceerde meningen en interessante standpunten op na. Hij is een van de mensen van de andere kant van het kanaal die zich vanaf het begin uitsprak tegen Brexit. Hij en zijn echtgenote zijn dan ook hard op weg om permanente residenten in Spanje te worden. We zullen zien hoe het hen en hun landgenoten elders vergaat. Ik lees er momenteel weinig bemoedigends over. We koersen waarschijnlijk af op een No Deal. Alsof krona niet al straf genoeg is voor het Verenigd Koninkrijk!

We stuiten in onze conversaties op enig moment altijd op binnenlandse en buitenlandse politiek. Pat kent Nederland van zijn bedrijfsbezoeken, ik ken zijn Vaderland van daar wonen en werken. Hij vroeg zich deze keer af of onbetrouwbaarheid een vereiste karaktereigenschap is van politici. Ironie kreeg hij met de paplepel ingegoten… 

Of ik integere politici ken? Ik moest direct denken aan Pia Dijkstra van D’66. Zij keert na de parlementaire verkiezingen van maart 2021, na tien jaar als kamerlid te hebben gefunctoneerd, niet terug in de Tweede Kamer. Ze wordt 65 jaar en vindt het welletjes. Ik legde mijn buurman uit dat zij voor mij iemand is met een geweten en een goedwerkend moreel kompas. Dijkstra stond aan de wieg van belangrijke wet- en regelgeving die voor menig parlementair collega een ‘hot potato’ was en nog steeds is: orgaandonatie en ‘voltooid leven’. 

Eerstgenoemde onderwerp werd inmiddels bij wet geregeld, punt 2 nog niet. Het standpunt dat een mens zonder ondraaglijk en uitzichtloos lichamelijk lijden te allen tijde recht heeft op zelfbeschikking en zelf mag bepalen wanneer het leven is voltooid, is geen voldongen feit en bepaald niet onomstreden. Voor de goede orde: het gaat hierbij om een euthanasiewens zonder medische reden. Door omstandigheden kan een mens langer leven moe zijn of zinloos vinden. Dat moet eenieder zelf kunnen bepalen. Voor mijn liefje en mij is waardig sterven een mensenrecht.

In Nederland is euthanasie sinds 2001 bij wet geregeld met de wet Toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding. In mijn Vaderland kan iedereen van 16 jaar en ouder een euthanasieverklaring opstellen, voor het geval hij of zij wilsonbekwaam wordt. Dat wil in dit geval zeggen dat iemand niet langer in staat is een verzoek om euthanasie te uiten. Levensmoe zijn is momenteel dus geen grond voor euthanasie.

Pia Dijkstra zette zich met hart en ziel in voor ‘Voltooid Leven’. Een van de slogans van haar partij is dat, naast waardig oud worden, waardig sterven net zo belangrijk is. We moeten de wens van ouderen respecteren die klaar zijn met het leven. Haar inzet leverde tegenwind en bedreigingen aan haar persoon op. In de afgelopen jaren verhardde het debat en sociale media spelen daarin een versterkende rol. Het lot van partijgenoot, mede-politica en arts Els Borst is daarvan een huiveringwekkend voorbeeld. Borst werd in 2014 door een ernstig verwarde man in haar huis vermoord. De dader legde tijdens het strafproces in de rechtzaal een verklaring af waarin hij zei haar te hebben vermoord vanwege haar verantwoordelijkheid voor de totstandkoming van de euthanasiewet in Nederland.

Het Nederlandse kabinet wilde graag meer weten over oudere mensen die hun leven voltooid vinden. Men liet onderzoek doen onder 55-plussers. De resultaten zouden in het voorjaar van 2020 worden gepubliceerd. Door het coronavirus sneeuwde het onderwerp helaas onder. Ik downloadde het document en begon te lezen. 

In 2019 waren er in Nederland 5.6 miljoen 55+ers. Circa 76.000 van hen (ofwel 1.34%) zeggen een persisterende doodswens te hebben zonder dat zij ernstig ziek zijn. Voorts geven circa 43.000 mensen (ofwel 0.77%) aan een actieve doodswens te hebben. Circa 10.000 personen wensen (hulp bij) levensbeeïndiging, ofwel 0.18% van de ondervraagde leeftijdsgroep. Ruim een derde van deze groep zou graag hulp van een hulpverlener of naaste krijgen bij zelfdoding.  

Het rapport geeft opvallende kenmerken en factoren die de doodswens versterken. Opvallende kenmerken: 67% is vrouw, 50% woont samen, 85% heeft kinderen, 69% woont in de stad, 44% is laagopgeleid. Versterkende factoren: 81% piekert, 61% voelt zich lichamelijk of geestelijk aftakelen (slechtziend, minder mobiel, vergeetachtig; het gaat dus niet om ernstige ziekten of depressie), 56% heeft last van eenzaamheid, 42% zegt niemand tot last te willen zijn, 36% heeft geldproblemen.

Pia Dijkstra diende op 17 juli jongstleden het wetsvoorstel in, getiteld ‘Toetsing levenseindebegeleiding van ouderen op verzoek (voltooid leven)’. Het voorstel geeft ouderen vanaf 75 jaar de mogelijkheid om, als zij een langdurige en onveranderlijke stervenswens hebben, met hulp van een levenseindebegeleider hun leven waardig te kunnen beëindigen. Het gaat om mensen die hun leven voltooid achten, die zelf vinden dat hun lichaam het té lang volhoudt. Het wetsvoorstel wordt nu eerst in behandeling genomen door de Raad van State die er een advies over zal uitbrengen. Uit diverse peilingen bleek dat het voorstel op maatschappelijke steun kan rekenen. Nu de politiek nog!

Ik ken mensen, enkelen persoonlijk, die uit het leven stapten door zelfdoding. Doorgaans op afschuwelijke wijze. Soms ging daar langdurig psychisch lijden aan vooraf, soms niet. Soms was dat lijden bij naasten bekend, vaak niet. Ik zou wensen dat niemand op mensonterende wijze een einde aan zijn of haar leven moet maken. Zo’n wanhoopsdaad laat nabestaanden met veel vragen en verdriet achter.

Velen zien zelfmoord als een laffe daad. Zelf denk ik echter dat er veel moed voor nodig is. In onze maatschappij lijkt het nog steeds een taboe, we moeten koste wat kost blijven leven. Betekenis geven aan het leven is mooi maar als iemand dat niet langer wil of kan, moet je die persoon een waardig afscheid gunnen. De stoïcijnen beschouwden de dood als iets natuurlijks, iets wat bij het leven hoorde. Zelfdoding was voor hen als een deur die je altijd nog kon openen, als optie.

Daarover ging het in een interview met Olympisch schaatskampioen en cafeïnekauwgomondernemer Mark Tuitert in De Volkskrant. Hij ontdekte het werk van de Libanees-Amerikaanse essayist en filosoof Nassim Taleb (1960) tien jaar geleden. Hij leest diens boeken tot op de dag van vandaag regelmatig, als wapen tegen wanorde. Ik was verrast door Tuiterts verhaal, zijn uitspraken prikkelden mijn nieuwsgierigheid. Talebs bundel ‘Incerto’ (vier boeken die in willekeurige volgorde kunnen worden gelezen) ligt nu te gloeien op mijn stapel… De zwarte zwaan, Misleid door toeval, Het bed van Procrustes en Antifragiel. Een lijvig filosofisch werk als richtsnoer voor het leven van alledag. Centraal staat het streven naar wat hij in zijn werk ‘antifragiliteit’ noemt. Een mens moet robuust genoeg worden om onverwachte schokken te doorstaan; idealiter worden we zelfs beter van wanorde. Saillant detail is dat Taleb als sinds 2007 op het gevaar van een pandemie wijst in onze extreem verbonden wereld.

De dood was in de afgelopen periode regelmatig in mijn gedachten. Loucky, de leuke moeder van onze goede vriend Roland overleed onlangs. Zij werd getroffen door een hersenbloeding en raakte daarna eenzijdig verlamd. Na eerder jarenlang voor haar zieke echtgenoot te hebben gezorgd die hetzelfde overkwam, koos zij er nu zelf voor geen behandeling meer te ondergaan. Ze overleed kort daarop in een hospice.

Ruth Bader Ginsburg, de opperrechter van het Amerikaanse Hogerechtshof, overleed afgelopen week op 87-jarige leeftijd aan de gevolgen van uitgezaaide pancreaskanker. Ze was een rechter van historische statuur, werd een icoon voor progressieve vrouwen in de Verenigde Staten en daarbuiten. Haar laatste wens was, volgens kleindochter Clara, dat ze niet zou worden vervangen vóór de aanstaande presidentiële verkiezing. Een nieuwe of herkozen president moest haar vervanger maar aanstellen. Donald Trump en de Republikeinen in de Senaat hebben er lak aan. Respectloos!

En vandaag is het de geboortedag van mijn vriendin Nelly. Zij zou 60 jaar zijn geworden. Het mocht niet zo zijn: ze overleed op 48-jarige leeftijd, aan de gevolgen van uitgezaaide longkanker. Op oudejaarsdag 2008 kon en wilde Nelly niet verder. De benauwdheid kreeg zij niet meer onder controle. In overleg met de huisarts maakte ze de keuze voor terminale sedatie.