Hete aardappel

Illustratie: Matthias Giessen, tekst: Barefoot

Dit onderwerp past wel in de donkere dagen voor Kerst... D66 maakte in de aanloop naar de parlementaire verkiezingen van 2021 een speerpunt van ‘Voltooid Leven’. Naast waardig ouder worden, zou in Nederland ook waardig sterven mogelijk moeten zijn voor eenieder die dat wenst. Ouderen vanaf 75 jaar met een ‘voltooid leven’ moeten zelf kunnen beslissen over hun levenseinde. Nog geen jaar later komt het onderwerp niet meer voor in het regeerakkoord van de nieuwe regering (Rutte IV). Je hoeft geen raketwetenschapper te zijn om te snappen hoe dat wetsvoorstel tot stilstand kwam: in de huidige coalitie neemt ook de ChristenUnie weer zitting, een partij op religieuze grondslag die mordicus tegen is (net als een deel van het CDA). 

In de nieuwe coalitie is afgesproken om medisch-ethische kwesties voorlopig terzijde te schuiven. Anders zou er nooit een nieuwe regering en een akkoord zijn gekomen. De wet Voltooid Leven bleek een te hete aardappel in de Nederlandse politiek. De wegen scheidden daar, helaas… Andere heikele kwesties zijn het kweken van embryo's voor wetenschappelijk onderzoek en het afschaffen van de verplichte bedenktijd bij abortussen. Belangrijke onderwerpen, wat mij betreft. Met name vanuit vrouwelijk perspectief.

Je kunt je als stemmer bekocht voelen door dat verloop en ik vermoed dat sommigen dat ook zullen doen. Voor mijn liefje en mij was en is waardig sterven een belangrijke kwestie. We staan nog volop in het leven en het is niet allesbepalend voor ons levensgeluk maar deze vorm van zelfbeschikking doet ertoe. Mogen we s.v.p. zelf bepalen wanneer het leven voldoende is geleefd? En hoeven we dan alsjeblieft geen mensonterende actie te ondernemen? D66 en VVD willen geen jaren stilstand in deze agendapunten dus we gaan zien hoe zich dat politiek ontwikkelt in de aanstaande regeerperiode.

We zaten onlangs aan een gezellig diner met onze Deense buren toen een opmerking van Jan mijn aandacht opeiste. Hij vertelde over een nieuwe ontwikkeling die betrekking had op voltooid leven. Ik wist niet zo gauw waaraan hij refereerde. Hij liet mij een afbeelding zien van een soort luxe dakkoffer, zo´n apparaat dat je bovenop een auto bindt voor de skis. Dit ding wordt ook nog weleens ‘schoonmoederbak’ genoemd. Het bleek te gaan om een euthanasiemachine. Was daarbij niet een Nederlander betrokken? Ik moest het antwoord schuldig blijven. Het intrigeerde dus de volgende dag zocht ik het uit.

Philip Nitschke (1947) is een Australische humanist, oprichter van de pro-euthanasiegroep Exit International. Deze voormalige arts wordt de ‘Elon Musk of assisted suicide’ genoemd. Hij ontwikkelde de Sarco, een capsule voor een humane wijze van zelfdoding. Sinds 2016 woont hij in Amsterdam. De Nederlander Alexander Bannink ontwierp het apparaat. Bannink (1977) studeerde Industrieel Product Ontwerpen (IPO) aan de Haagse Hogeschool en richtte in 2003 zijn eigen ontwerpstudio op. De website van het bureau toont allerlei glossy producten maar de Sarco schittert door afwezigheid… 

Mensen die voor geassisteerde levensbeeïndiging naar Zwitserland gaan, kunnen volgend jaar (waarschijnlijk?) gebruik maken van een nieuwe methode. Ze kunnen dan plaatsnemen in deze capsule die uit een 3D printer rolde. Volgens de bedenker en maker van die kist kan het leven daarmee in minuten van binnenuit en op humane wijze worden beeïndigd. De proeven met de Sarco zullen begin 2022 van start gaan, met echte proefpersonen. Met één druk op de knop vult de capsule zich met stikstofgas waardoor het zuurstofgehalte snel wordt verlaagd van 21% naar 1% in een proces dat ongeveer 30 seconden duurt. De persoon in de capsule raakt in een minuut buiten westen en overlijdt aan hypoxie en hypocapnie, ofwel een gebrek aan zuurstof en koolstofdioxide. Er is geen stress, paniek of een gevoel van verstikking. Nitschke beschrijft zijn uitvinding als een “stylish and elegant way to die”, een vreedzame dood waarvoor bovendien geen gereguleerde stoffen nodig zijn. 

Een juridische analyse, door Nitschke naar eigen zeggen aangevraagd door zijn organisatie Exit International, zou aantonen dat het gebruik van de capsule de Zwitserse wet op de geassisteerde zelfdoding niet schendt. Dat kon niet worden geverifieerd bij de betrokken Zwitserse sterfhulporganisaties. Wel verklaarde een Zwitserse jurist per mail aan een journalist van de Spaanse Business Insider dat het gebruik van de Sarco geen misdaad is volgens het Wetboek van Strafrecht.

Zwitserland kent, net als Nederland, liberale wetgeving rond het sterven. Euthanasie door een arts die een dodelijk infuus toedient aan iemand met ondragelijk lijden, is daar en ook in andere landen ter wereld toegestaan (onder andere in Spanje). Actieve euthanasie is onwettig in Zwitserland maar hulp bieden bij zelfdoding, zolang daaraan geen egoïstische motieven ten grondslag liggen, is er wel toegestaan; in tegenstelling tot Nederland. Personen die de wens tot levensbeeïndiging uitspreken, moeten mentaal competent zijn (de bekende wilsbekwaamheid) hetgeen door een medicus moet worden vastgesteld. De persoon-met-de-wens moet zelf de laatste handeling verrichten.

Al 35 jaar bestaan er (5) sterfhulporganisaties in Zwitserland. In 2020 stierven daar circa 1.300 mensen door hulp bij zelfdoding, begeleid door de twee grootste organisaties in het land die zich met deze taak bezighouden: Exit (geen relatie met Exit International) en Dignitas. Organisatie Pegasos is een nieuwkomer (2019) die hulp biedt bij levensbeeïndiging aan mensen die niet ernstig ziek zijn maar wel een stervenswens hebben. Hierin gaat de organisatie een stap verder dan de collega´s. Daarmee werd Pegasos ook interessant voor Nederlanders die het leven als voltooid zien maar in het eigen land niet in aanmerking komen voor euthanasie. 

In een artikel in Trouw van begin dit jaar las ik dat tot dusver drie Nederlanders Zwitserse hulp bij levensbeeïndiging ontvingen. Bij ieder geval komt de Zwitserse politie langs om te onderzoeken of de wet is overtreden. Die zag tot dusver geen aanleiding om extra onderzoek te doen, aldus Pegasos. Zij hanteren een ondergrens in leeftijd van ‘rond de 70 à 75 jaar’. De prijs is een mogelijke drempel: €12.000, inclusief crematie. (Exit International gaat met de Sarco waarschijnlijk in zee met Pegasos. Ik neem aan dat de proeven bij deze organisatie zullen plaatsvinden.) 

In de Volkskrant las ik begin december een indrukwekkend artikel over twee gevallen van zelfdoding met ‘Middel X’, het chemische zelfmoordpoeder dat door leden van Coöperatie Laatste Wil werd verstrekt aan honderden mensen met een doodswens. Hulp bij zelfdoding is in Nederland sinds 1886 strafbaar. Wie actief meewerkt aan suïcide riskeert een celstraf van drie jaar. Een drankje aanreiken, middelen uitdelen... het wordt gezien als hulp. Inmiddels zit een aantal meewerkende 70-plussers van de coöperatie in voorarrest.

De journalist sprak met ooggetuigen van de laatste uren van personen die hun leven met het middel wilden beëindigen. Zij vertellen tot in detail wat zij zagen gebeuren. Ik noem de twee verhalen Dag en Nacht omdat ze in alle opzichten van elkaar verschillen. Het Dagscenario ging over de 81-jarige Maud die in goed overleg met haar twee zonen het middel aanschafte. Moeder, met een helder hoofd maar aftakelend lichaam, is vastbesloten om niet te sterven als haar man. Hij overleed aan longkanker en zijn laatste drie weken waren een mensonterende doodsstrijd. Maandenlang sprak het trio erover, ze namen langdurig en liefdevol afscheid, alles wat moest worden uitgesproken, werd gezegd. Maud was op de bewuste dag ongekend vrolijk. Alsof er een grote last van haar schouders was gevallen. Ze nam het middel in, in aanwezigheid van haar beide zonen en sliep vredig in.

Wat ik het Nachtscenario noem betrof de 64-jarige Peter, fysiek sterk maar geestelijk getroubleerd; hij leed aan depressies. Hij vertelde zijn familie meermalen dat hij niet meer wilde leven en deed eerdere pogingen tot zelfdoding. Zijn echtgenote is boos dat hij wil sterven. Hij schaft middel X toch aan en vraagt zijn broer bij zijn overlijden aanwezig te zijn. Die haakt af, eveneens boos. Peter neemt het middel in en sterft een langzame, pijnlijke dood.

Begrijp mij niet verkeerd: ik wil euthanasie niet promoten en het gebruik van middel X al helemaal niet. Wel vind ik het belangrijk dat ik als weldenkend individu mijn recht op zelfbeschikking ook mag uitoefenen aan het einde van, wat ik -en ik alleen-, een voltooid leven kan noemen. Waardig sterven is een mensenrecht, wat mij betreft. Met de komst van de Sarco lijkt humaan sterven een stap dichterbij gekomen.

Een derde prototype van de capsule is op dit moment in de maak in Nederland. Ik las ook dat je de Sarco nergens zult kunnen kopen. In een later stadium kunnen geïnteresseerden het ontwerp opvragen om de capsule dan zelf in 3D te printen. Voor thuisgebruik. Bedenker Nitschke verklaarde dat het model niet zal worden verstrekt aan personen jonger dan 50 jaar.

De capsule krijgt kritiek in binnen- en buitenland. Zo is een directeur van het Kennedy Institute of Ethics aan de universiteit van Georgetown (Washington DC, VS) van mening dat deze blingcabine zelfmoord ‘verheerlijkt’. Nitschke daarentegen, stelt dat het gebruik van de capsule verantwoord is. Hij vindt zijn Sarco goed genoeg om die zelf te gebruiken als voor hem het moment daar is.