De magische lamp

Mijn liefje ontving onlangs van een goede vriend een wonderlijk verjaardagskado. Zij en hij zijn beiden actief op Duolingo om de Spaanse taal te leren. Hun Spaanse taalbeheersing ging in de loop van de tijd flink vooruit. Zelf ben ik ook enthousiast over deze gratis app al blogde ik eerder over het wel en wee ervan: is het een 100% taalmiddel of is het een spel? Er zitten namelijk steeds meer gaming-elementen in. Zelf ben ik niet gevoelig voor dat soort verleidingen. Mij gaat het uitsluitend om het leren van de taal van mijn tweede Vaderland. Dat geldt ook voor mijn liefje maar zij was het die mij vertelde over de ochtend- en avondkluis. Als je op bepaalde uren enkele oefeningen doet, opent die kluis zich en krijg je extra goudstaven. Die zijn dan weer goed om vaker of langer te oefenen maar zo ben je wel de hele dag met Duolingo bezig. Dat vind ik zelf niet wenselijk.   

Het betreffende kadootje bleek een educatief spel voor jongeren tussen 6 en 10 jaar. Qua Spaans zit het daarmee op ons niveau; dat was goed gekozen. Het is een soort Dokter Bibber maar dan anders. Het is een legpuzzel (met grote stukken) die uit twee delen bestaat. Aan de linkerkant zie je langzaamaan een jongen verschijnen, aan de linkerkant een meisje. Dit educatieve spel bestaat voorts uit een magische lamp en een stapel kaartjes, genummerd van 1 tot 20. Het leggen van de puzzel was een peuleschil voor ervaren types als wij. De verrassing ontstond toen we het lampje (met blauw licht) lieten gaan over de puzzel. Wijzend op de jongen zagen we zachte organen van het lichaam opdoemen, wijzend op het meisjes werden we het skelet en de botten gewaar. Mijn feministische brein registreerde dat haar doodskop oplichtte terwijl zijn hersenen zichtbaar werden...

We deden een paar rondjes ‘Guess What? ’ met de meegeleverde kaartjes. Waar zit de hemisferio derecho? Waar zit de tobillo? De exófago? Waar de costillas flotantes? En waar de mandíbula en de manubrio? Een mens is nooit te oud om te leren. De magische lamp hielp bij het vinden van het correcte antwoord. Daarmee kijk je dwars door het plaatje, als een röntgenstraal. Leerzaam is het wel! Inmiddels ruimde ik de doos op en zette die in de kast in mijn kantoortje, wachtend op de kleinzoon van onze Spaanse overburen in Madrid, Marco. Hij is nu drie jaar en superslim maar komt volgend jaar weer met zijn moeder en grootouders naar hun vakantiehuis aan zee. Dan zullen we zien of hij aankomend arts is...  

Momenteel volg ik op de Nederlandse tv een boeiende serie over de Mexicaanse kunstenares Frida Kahlo (1907-1954). De serie wordt verzorgd door de bekende Nederlander en Amsterdamse kunstenaar Jeroen Krabbé. Hij schijnt mooi licht op haar. Dit programma is sinds 30 augustus elke dinsdagavond te zien om 20:30 uur op NPO2. Hij neemt de kijker mee op een zoektocht naar het verhaal achter deze rebelse kunstenares. Haar jeugd, liefdesleven en werk komen uitgebreid aan de orde. Mis het niet! 

Krabbé zoekt Kahlo en wekelijks ga ik enthousiast mee in die zoektocht want ik ben een liefhebber van het surrealistische werk en van de maakster zelf.  Met haar karakteristieke doorlopende wenkbrauwen en haar snorretje. Strijdvaardig, krachtig en kleurrijk. Haar leven is bepaald niet ontdaan van persoonlijk drama. Kahlo wordt op 6-jarige leeftijd gekweld door polio aan haar rechterbeen, krijgt een zeer ernstig busongeluk als ze 18 jaar oud is waarna vele operaties aan ruggegraat en bekken volgen. 

Ook lijdt ze onder de ondergeschikte positie van de vrouw in de samenleving en in de Schone Kunsten. In 1929 trouwt ze met Diego Rivera, de beroemde Mexicaanse muralist die 20 jaar ouder is dan zij. Haar roerige en intense liefdesleven komt in deze serie tevens ruimschoots aan bod. Kahlo had liefdesaffaires met revolutionaire marxist Leon Trotsky, zwarte variëtéartieste Josephine Baker en collega-schilder Georgia O'Keefe. 

Door onze reizen naar Mexico, Centraal en Zuid-Amerika ging het verhaal van deze vrouw steeds meer leven voor mij. Muurschilderingen, werk in musea, allerhande prularia... we zagen het daar altijd en overal langskomen. Maar Kahlo is niet alleen in die contreien een icoon, dat blijkt! Presentator Krabbé citeert regelmatig uit het dagboek van Frida Kahlo, van de hand van de gelauwerde Mexicaanse auteur Carlos Fuentes. Een boek dat ik jaren geleden gebiologeerd las en dat ik voor deze gelegenheid weer uit de kast haalde.

Dit dagboek bestrijkt ongeveer tien jaar van haar leven (1944-1954). Op 36-jarige leeftijd begon ze eraan in haar eigen handschrift. Het werd een intiem zelfportret. Je treft er van alles in aan: kalligrafie, zelfportretten, tekeningen, artistieke vlekken, pre-Spaanse, Mexicaanse en oosterse symbolen. 

Daarin staat onder andere een pentekening van Kahlo's sneue linkerheup, met een duif op de plek waar haar hoofd zou moeten zitten en de ondertitel ‘Se equivocó la paloma’ (de duif vergiste zich). Een van mijn favoriete Spaanse zangeressen Ana Belén zong een lied met deze titel. In plaats van naar het noorden te vliegen, ging de vogel zuidwaarts. Waar het dier de lucht waande, vond het zee. De nacht bleek dag te zijn, warmte bleek koud. De duif had het helemaal mis! Julio Iglesias schreef het lied voor haar met een collega. Oorspronkelijk is het een (nogal politiek) gedicht van de Spaanse  dichter Merello. Het werd voor het eerst op muziek gezet in 1941 door een Argentijnse musicus. 

In haar schilderijen combineert Kahlo een leven vol ziekte en pijn met symbolen uit het rijke Mexicaanse leven. Hoe vond ze de kracht om uit deze helse pijnen  iets moois te creëren? Hoe ging ze om met de vele tegenslagen in haar leven? Krabbé raakte steeds meer van haar onder de indruk. Hij zegt over de schilderes dat ze heel goed keek met haar ogen maar schilderde met haar ziel. Ze is een van de opmerkelijkste kunstenaars van de 20ste eeuw en dat ben ik geheel met hem eens. 

Aan de tekening van die heup en die duif moest ik denken toen ik onlangs zelf mijn eerste fysiotherapiesessie onderging. Een regelmatig bezoek aan die afdeling maakt je nóg bewuster van je eigen sterfelijkheid... Je ziet er jonge mensen en ouderen die zich weer trachten te verheffen uit het diepe dal dat ontstaat na een hersenbloeding. Deze afdeling staat al jarenlang goed aangeschreven voor patiënten met dit ziektebeeld. Met mededogen en ontzag kijk ik naar de verrichtingen van die patiënten en hun fysiotherapeuten. Daar kwam ik voor het eerst terecht in 2017, in aanloop naar mijn heupoperatie. Nu wachten mij eenvoudiger behandelingen. Ik tel mijn zegeningen...   

Door embolie na een operatie moest Kahlo's linkeronderbeen worden geamputeerd. In een rolstoel, verslaafd aan pijnstillers en drank nam haar vitaliteit snel af. Ze was niet meer in staat om te schilderen als voorheen en dat deprimeerde haar. Dat is te zien aan haar laatste zelfportret (‘Self-portrait inside a Sunflower’). Magdalena Carmen Frieda Kahlo y Calderón overleed op 47-jarige leeftijd in haar huis in Mexico. Het blauwe huis waar ze opgroeide en dat nu het Frida Kahlo Museum is. Hoe deze unieke vrouw precies stierf, blijft een mysterie.