Wat is een mens zonder herinneringen?

In voorgaande jaren schreef ik op deze dag een lange eindejaarsblog waarin ik reflecteerde op gebeurtenissen in Nederland, Spanje en de wereld. Het ging dan over journalistiek die betekenis voor mij had als geïnteresseerde Europeaan en wereldburger. Politiek, buitenland, natuur en cultuur; dat zijn vaak terugkerende thema’s. In de meeste blogs knoop ik het heden bij voorkeur aan iets uit het (eigen) verleden. Zo combineer ik het algemene met het persoonlijke. Dit jaar besloot ik het anders aan te pakken. Dit wordt op zich wel een longread maar die werd voorafgegaan door een serie kortere blogs rond die thema’s.

Ook van de redactie van de Volkskrant ontving ik een terugblik op belangrijke gebeurtenissen in de wereld, met een link naar mij persoonlijk als abonnee. Mediabedrijven weten door technische innovaties steeds meer van hun klanten. De meeste dingen weet ik als lezer al wel over muzelluf maar een aantal wetenswaardigheden ook niet. Zo was op mijn leeskaart te zien dat ik behoor tot de top 0,49% trouwste Volkskrant-lezers. Geen idee wat trouw is, overigens; daar kwam geen uitleg over. Afgelopen jaar las ik circa 4.000 artikelen in de digitale krant. Ik ben een vroege vogel volgens de krant. Dat klopt, de krant lezen behoort tot mijn ochtendrituelen. ('s Middags is het doorgaans tijd voor een boek.) Ik nam dit jaar 2.700.000 woorden tot mij, dat staat gelijk aan ruim 5.000 A4'tjes. 

Mijn top3 meest gelezen thema’s bestond uit de columns van de dag, zoals die van Sander Schimmelpenninck, Sylvia Witteman en Paulien Cornelisse. De 60-jarige Witteman stapt per 1 januari over naar het Parool; een laatste stap in haar journalistieke carrière. Voor die Amsterdamse krant wordt ze de opvolgster van Simon Carmiggelt. De 48-jarige Cornelisse wordt thans behandeld voor kanker. Ook in de columns die ze over ziekenhuisbezoeken en behandelingen schrijft, blijft ze een heel eigen toon aanslaan. 

Thema’s twee en drie waren buitenland en politiek. 90 dagen op rij maakte ik de favoriete puzzel, genaamd 'Spelwijze'. Al (bijna) drie maanden op rij genie... Joehoe! Het meestgelezen artikel op mijn verjaardag werd genoemd. Over hoe vaak per week je idealiter moet douchen. (Oninteressant, wat mij betreft.) Heb je iets aan deze wetenschap? Nee. Desalniettemin vond ik het een lezenswaardige eindejaarsbrief. 

De mooiste terugblik van deze krant vond ik afgelopen weekend het uitgebreide artikel met de 24 beste wetenschapsbeelden van 2024, geduid door experts. Prachtige foto’s en verhelderende verhalen van wetenschappers. 

Ook Gemini, de kunstmatig intelligente genius van Google Fotos, deed mee aan een terugblik. Men zorgde ervoor dat er geen herinnering verloren ging. (Dagelijks worden er zes miljard digitale foto’s naar dit platform geupload. We schieten wat af met elkaar!) Ik kreeg dagelijks jaaroverzichten met een ander thema. Hoeveel glimlachen ik in 2024 fotografeerde (duizenden), wie en wat mijn favoriete objecten waren (mijn liefje, vogels), hoeveel en welke taartjes en desserts we aten (teveel), wat ik deed op dag X maar dan 1, 2, 10, 20 jaar geleden. 

In één opzicht was dit voor mijn liefje en mij geen goed jaar. Onze vrienden Ben, Ger en Guus overleden. Ik krijg weer natte ogen als ik dit typ. Van deze drie was Guus de oudste vriend, in leeftijd en vriendschapsjaren. Hem leerde ik kennen via Dini, een studievriendin van mijn liefje. Ik viel als een blok voor hem; erudiet, belangstellend, eerlijk, lief, humorvol, reiziger en wereldburger. Ger kwam in ons leven toen we naar Kijkduin verhuisden. Daar werd hij onze buurman, met wie we lief en leed deelden. Hij haatte het dat we naar Engeland verkasten (2001). Mijn liefje en hij hielden regelmatig huisvrouwenoverleg tot -bijna- het einde van zijn leven. Ben leerden we kennen in Spanje. We stonden in de rij bij Mercadona met iemand die zijn vrouw Joan bleek te zijn. De rest is geschiedenis. Ik mis onze gesprekken over boeken. Mooie vriendschappen. (Het werkt ietwat verzachtend dat we Ger en Guus bezochten toen we afgelopen augustus in Nederland waren.) Mijn leuke, gastvrije en creatieve schoonzus Ineke (partner van mijn liefje's oudste broer) overleed eveneens, aan de gevolgen van COPD. 

Wat is een mens zonder herinneringen? In de ondergelopen regio Valencia doen instanties er momenteel alles aan om doorweekte foto’s van slachtoffers te redden die beschadigd raakten door DANA. Na deze dodelijke watersnoodramp werd het project ‘Salvem les Fotos’ opgezet. Vijf regionale universiteiten sloegen de handen ineen en proberen familieherinneringen van getroffenen te herstellen. Er zijn inmiddels meer dan 80.000 foto’s van modder ontdaan en weer toonbaar gemaakt. (In sommige gevallen kan dit herstelproject jaren gaan duren.) 

In de afgelopen weken had ik veel inspiratie; soms werkte ik aan 3 à 4 blogs tegelijk. Dat schroefde het totaal aantal blogs van dit jaar flink op. Vorig jaar blogde ik in totaal 81 keer, het laagste aantal in 16 jaar. Nu zegt dat niet alles want met meer longreads blog je meer maar dat type productiviteit houd ik niet bij en Google (Blogger) evenmin. Het goede nieuws van dit jaar is dat ik boven het laagterecord uitkwam (86). Bloggen is en blijft een belangrijke hobby voor mij. Ik kan er veel creativiteit in kwijt. Het is de ideale mix van schrijven en illustreren.   

Er is één nieuwsfeit dat ik hier expliciet wil vermelden. Ik vind het een boodschap van hoop. De Maleisische overheid gaf opdracht na tien jaar weer te gaan zoeken naar het mysterieus verdwenen vliegtuig MH370. Het ministerie van Transport en het bedrijf Ocean Infinity zetten de laatste puntjes nu op de i. Het schip gaat beginnen 2025 zoeken in een nieuw gebied van circa 15.000 km2 in de zuidelijke Indische Oceaan. Het schip zal vanuit West-Australië vertrekken. Wij reisden daar rond in maart 2014 toen dit vliegtuig met 239 passagiers en crew van de radar verdween. Sindsdien houdt mij dat bezig; ik blogde er jaarlijks wel een keer over. Het nieuwe zoekcontract heeft een looptijd van 18 maanden en is op basis van ‘no cure, no pay’. (Als het vliegtuig wordt gevonden, incasseert het bedrijf $70 miljoen.) Fingers crossed! 

Ik kijk ook uit naar een aantal nieuwe boekpublicaties volgend jaar. Er staan nieuwe romans van (onder andere) Abdelkader Benali, Nescio, Jan Siebeling, Isabel Allende, Marcel Möring, Geert Mak, Peter Buwalda (hopelijk!), Han Kang, Bernhard Schlink, Chimamanda Ngozi Adichie, Wally Lamb en Ken Follett op de rol. Nieuwe essays van Zadie Smith en Tommy Wieringa. Memoires van Bill Gates, Lionel Ritchie, Julian Barnes en Jacinda Ardern. Nieuwe thrillers van Stephen King, David Baldacci en James Patterson (hoe kan het anders?!). Non-fictie van Roxane van Iperen, Hugh Sebag-Montefiore en Irvin D. Yalom. Lichtpuntjes in sombere tijden. 

Daar zijn we dan, op de allerlaatste dag van 2024. Mijn liefje en ik zijn nooit grote fans geweest van de viering van Oudejaarsavond. Dat waren we individueel niet voordat we elkaar leerden kennen en we werden het daarna niet als stel. Ik heb zelf niet per se warme herinneringen aan deze avonden in mijn kindertijd. Mijn oudere zussen hadden altijd vriendjes die dan op de armleuning van hun stoel zaten; wachtend op de klokslagen en de zoenen. Een huis vol, gezellig maar niet voor iedereen in de kamer. Als nakomertje zat ik liever elders in mijn eentje, wachtend tot het gedoe voorbij was. Ik voelde mij al vroeg in mijn leven anders dan de rest... 

In de 35 jaar die mijn liefje en ik nu samen zijn, kijken we echter terug op veel bijzondere Oudejaarsavondjes en laatste avondmaals. Wij werden overwinteraars in warmere delen van de wereld. Neem bijvoorbeeld die met vriendin Bernadette in Café Sydney (2015), met zicht op de fameuse Harbour Bridge en het Opera House. We waren daar voor de viering van ons eerste lustrum. (Wij ontmoetten elkaar tien jaar eerder Down Under.) Dat bijzondere avondje uit moest wel maanden van tevoren worden geregeld. Mijn liefje zette de wekker om 2 uur 's nachts om als eerste te kunnen reserveren. Het werd een magische avond.

Of neem die keer in Mexico. We waren in Acapulco (2004) en dansten die avond de blaren op onze voeten op de geïmproveerde dansvloer, met vreemde mannen die traditionele sombreros droegen. Klokslag 12 uur vlogen de sombreros de lucht in. De champagne vloeide rijkelijk. 

Of de laatste avond in Uluru, het rode hart van Australië (2005). We waren in november begonnen aan een wereldreis en reden drie maanden rond in het land, in een kampeerwagen. Die avond gingen we uit in de woestijn, dinerend onder de sterren. Na het dessert doofden alle lichten en vertelde een sterrenkundige wat we zagen aan het firmament. Dat was overweldigend (er was nul lichtvervuiling). We luisterden naar een lokale didgeridoo-speler wiens muziek mij de kriebels over mijn rug deed lopen. Het indringende geluid van eeuwen Aboriginal-geschiedenis viel samen met de immense stilte van die plek.

In Kenia (2002) brachten we oudejaarsavond door in een hotel pal aan de Indische Oceaan. We zaten in de zwoele avond onder een eeuwenoude boom die met lampjes was versierd. De champagne die we om middernacht dronken, was echter lauw en de man die ons bediende, had zijn deodorant die dag niet gebruikt. Onvergetelijk om de foute redenen. We kwamen net terug van een geweldige safari in nationaal park Masai Mara waar we de Big 5 zagen. Daar verbleven we in een prachtige, cozy lodge. (Dat was een betere plek geweest om het jaar uit te luiden.) 

Een andere jaarwisseling met dezelfde Bernadette was in onze toenmalige villa in Noord-Bali. Zij was de eerste die er kwam logeren (2009). Het huis was eerder dat jaar opgeleverd maar wij liepen vertraging op omdat mijn liefje die zomer in een Spaans ziekenhuis werd geopereerd aan kanker. In november schuifelde zij van vliegveld naar vliegveld om op bestemming aan te komen. Elsa bereidde op oudejaarsavond een feestmaal, inclusief gele rijst (geluksbrenger). Naar goede hindoetraditie. Bernadette bracht Chinese lantaarns mee die we aanstaken en oplieten vanaf de rand van de net aangelegde tropische tuin. Mijn lampion wilde maar niet opstijgen en zakte op het zwarte lavazand in elkaar. 

Toen we voor de eerste keer overwinterden in Buenos Aires (2014), waar we enkele weken een appartement huurden in een leuke woonwijk van deze boeiende wereldstad, brachten we de laatste avond door in een klein maar fijn buurtrestaurant waar de kok de sterren van de hemel kookte. Met hem dronken we daarna champagne op straat, temidden van veel geknetter van rotjes en vuurpijlen (typisch Zuid-Amerikaans maar de Spanjaarden kunnen er ook wat van). 

Maar de jaarovergang met de Balinese jongetjes in pyjama mag hier evenmin ontbreken (2012). Moeder Elsa was bang om die avond alleen thuis te zijn met haar kids. Zij had een insluiper gehad en er waren inbraken in ander huizen in de straat dus ze voelde zich onveilig. We nodigden haar, Yuda en Damai uit voor een Oudejaars Pyjama Party aan de Balizee. Wij realiseerden ons op dat moment niet dat zij geen nachtkleding hadden. Elsa kocht slaappakjes voor eenieder. De jongetjes sliepen als roosjes lang voordat de klok 12 uur sloeg. De volgende ochtend wekten ze ons met een kussengevecht. 

En dan ook deze nog: het etentje bij onze vriendin Luz-Maria in haar appartement in Santiago de Chile (2018). We ontmoetten haar jaren eerder op een schip tijdens een reis langs de Galapagos-eilanden (Ecuador, 2015). We bleven al die jaren in contact en zijn dat tot op de dag van vandaag. De laatste keer dat we de jaarwisseling in Spanje vierden met buurhondje Chili en haar Deense ouders (2022). De vorige oudejaarsavond in Bogotá (Colombia, 2023) waar we op het allerlaatste moment in een trendy restaurant het allerlaatste tafeltje van de avond bemachtigden.

Sweet memories... 

Ik wil zeker niet dramatisch klinken maar als het vanavond mijn tijd zou zijn, weet dan dat ik daar vrede mee heb. Ik zag en deed zoveel moois in mijn leven, ontmoette zoveel leuke mensen van over de hele wereld. 

Dit jaar zal onze Oudejaarsavond minder mondain zijn maar niet per se minder internationaal. We gaan met Engelse, Zwitserse en Deense vrienden, buren en kennissen naar een lokaal restaurant dat door een Duitser wordt beheerd, om daar het jaar uit te luiden. Geen speciaal feestmenu maar kiezen à la carte. Voor ons is dat geen probleem, wij zijn niet van de (ongeschreven) regels. Wel is er live-muziek dus de voetjes kunnen van de vloer. Mijn liefje en ik garanderen echter niet dat we het uithouden tot middernacht... Die 12 druiven -een typisch Spaanse Oudejaarstraditie- smaken morgen ook nog goed. 

Ik dank jou hartelijk voor het lezen van mijn blogs en hoop dat je je volgend jaar weer meldt. Ook jou wens ik een gezellige jaarwisseling toe. En pas op voor het vuurwerk. 

Vrede in de aarde!

Wereldwijd gaat er jaarlijks tussen USD $1.4 en 3.3 biljoen dollars (een getal met 12 nullen) publiek geld naar activiteiten die schadelijk zijn voor de natuur, zoals mijnbouw, olie- en gaswinning, visserij en veeteelt. Hoeveel goeds kun je daarmee doen voor de aarde?! 

Dat las ik in een recent verschenen rapport van de Verenigde Naties. Een van de conclusies die je daarin aantreft, is dat 147 landen het eens werden over het feit dat er een radicale koerswijziging nodig is om de biodiversiteit te redden. Dat vond ik een open deur en nogal gemakkelijk. Wie kan het daar nu mee oneens zijn?! Dit VN-rapport heeft betrekking op een van de 17 Millenniumdoelen; in dit geval nummer 15: leven op het land. Men streeft ernaar het leven van planten en dieren in de wereld te bevorderen. Door het herstellen van terrestrische ecosystemen (op het land en in de bodem), het duurzaam beheren van bossen, het bestrijden van woestijnvorming, het stoppen en terugdraaien van landdegradatie en het stoppen van biodiversiteitsverlies. 

De ecosystemen van de aarde zijn van vitaal belang voor het voortbestaan ​​van het menselijk leven. De wereld van nu kampt echter met een drievoudige crisis: klimaatverandering, vervuiling en verlies aan biodiversiteit. In de natuur hangt alles met alles samen. Bij een hittegolf in de Beringstraat en de Golf van Alaska (klimaatverandering) stierf plankton. Het gevolg was dat vissen en kreeftjes minder te eten hadden. Verderop in de voedselketen leden zeevogels honger. Door die ene hittegolf (ze zijn vaker te verwachten) stierven 4.000.000 zeekoeten; de helft van de lokale populatie. Dit is slechts één voorbeeld van het verlies van biodiversiteit. Deskundigen waarschuwen voor het afsterven van hotspots van biodiversiteit, zoals koraalriffen en het Amazonegebied. Bestaande beschermingsmaatregelen schieten bijna overal tekort. 

Deze biodiversiteitshotspots beslaan slechts 2.3% van het landoppervlak van de aarde. 44% van alle planten ter wereld en 35% van alle gewervelde landdieren leeft in deze regio's. Om te worden geclassificeerd als biodiversiteitshotspot moet een regio beschikken over minstens 1.500 endemische plantensoorten en 70% van hun oorspronkelijke natuurlijke vegetatie hebben verloren (meestal als gevolg van menselijke activiteit). Er zijn wereldwijd 36 erkende biodiversiteits hotspots; dat zijn de bruingekleurde gebieden op deze kaart. Er zijn 142 landen in de wereld onder wiens jurisdictie deze hotspots vallen. 

De Andes Mountains Tropical Hotspot is 's werelds meest diverse hotspot. Circa eenzesde van alle plantensoorten ter wereld leeft in deze regio. De gehele archipel van Nieuw-Zeeland is een andere hotspot. Het leven is daar zo geïsoleerd geëvolueerd dat daar vele soorten leven die nergens anders voorkomen. Meer dan 90% van de insecten en 80% van de vaatplanten zijn endemisch voor deze regio. 

Ontbossing en klimaatverandering hebben ook de Himalayas tot een biodiversiteitshotspot gemaakt. In deze regio liggen de hoogste bergen ter wereld. Je vindt er 7.000 plantensoorten en 500 soorten fauna. Veel plant- en diersoorten worden er bedreigd, zijn zeldzaam of sterven uit. Hier tref je dieren aan die alleen daar voorkomen; denk aan de reuzenpanda, de wilde waterbuffel en de zwarthalskraanvogel (foto), de enige alpenkraanvogel ter wereld.  

De Mediterranean Basin Hotspot is eveneens een biodiverse en cultureel rijk gebied.  Deze hotspot strekt zich uit van de Kaapverdische eilanden in het westen tot Jordanië en Turkije in het oosten, en herbergt meer dan 25.000 plantensoorten, een van de belangrijkste gebieden op aarde voor endemische planten. Snelle economische ontwikkeling, een groeiende bevolking en 32% van de internationale toeristen ter wereld zorgen voor ongekende druk op de natuurlijke habitats rondom de Middellandse Zee, verergerd door een gebrek aan effectieve plannings- en beheersystemen.  

Stel je bijeneters (foto), grotsalamanders, gekko's, makaken, libellen en pelikanen voor, allemaal levend in één regio. Sommige daarvan vind je nergens anders op aarde. Aangezien dit gebied in het hart van de drie Afrikaans-Euraziatische vliegroutes ligt, zijn miljoenen trekvogels afhankelijk van deze regio om hun enorme jaarlijkse migraties te voltooien. De van oorsprong Spaanse organisatie Birdlife (nu Birdlife International) is een van de leidende organisaties die lokale natuurbehoudsprojecten begeleid, veelal uitgevoerd door lokale gemeenschappen. Ik voel mij bevoorrecht dat ik heb kunnen rondreizen (en leven) in enkele van deze bijzondere regio’s.   

Een van de radicale beslissingen die we zouden moeten nemen volgens biodiversiteitsexperts, is stoppen met overheidssubsidies geven aan sectoren die bijdragen aan de achteruitgang en vernietiging van de natuur. Daarnaast moet er meer geld naar natuurbehoud en de rekening van de werkelijke kosten van milieuschade moet worden betaald door bedrijven die verantwoordelijk zijn voor die milieuschade. Laat de vervuilers toch betalen! Wie kan hier nu tegen zijn?!

Er was één wereldburger, eentje met vleugels, die zich van al die achteruitgang niets aantrok afgelopen jaar. Ze heet Wisdom en is een albatros. Ze woont op het onbewoonde atol Midway, middenin de Stille Oceaan. Ze werd voor het eerste geringd in de jaren '50 van de vorige eeuw; men schat haar leeftijd op 74 jaar. Welnu, die ouwe taaie legde vorige maand weer een ei. Haar laatste kuiken kwam uit de dop in 2021. Men schat in dat ze minstens drie partners overleefde en dat ze in al die jaren 30 eieren legde. Deze vogelsoort vormt doorgaans een paar voor het leven maar het is ook een feit dat de gemiddelde Laysan-albatros ongeveer 30 jaar oud wordt. Dus zij ging weer op vrijersvoeten, vond een nieuwe boyfriend en dat klikte. Wetenschappers berekenden dat Wisdom tijdens haar leven ruim 5.000.000km aflegde op zee. Wat een wereldreizigster! 

En ter afsluiting hierbij nog mijn eigen positieve eindejaarstip voor meer biodiversiteit. Voor Kerst deden mijn liefje en ik onszelf een stukje boerenland kado. Net als vele anderen maken we ons zorgen over het verlies van biodiversiteit in Nederland (maar ook elders). Tweederde van het Nederlandse grondoppervlak is landbouwgrond; de huidige vorm van landbouw gaat ten koste van planten en dieren. Het Nederland van nu kampt met een drievoudige crisis: klimaatverandering, vervuiling en verlies aan biodiversiteit. Kabinet Schoof gaat die problemen niet oplossen; in tegendeel. 

In dit afbraakkabinet zit de meest incompetente minister van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur ooit. (De 40-jarige Wiersma is lid van BBB en was voorheen lobbyiste voor Big Agro.) Het ontbreekt haar aan visie en duidelijke plannen om de crises in de landbouw effectief te bestrijden. Ze werd onlangs ook nog verkozen tot ‘liegebeest’ van het jaar door Stichting Wakker Dier. Tja.

Dan moeten bezorgde burgers zelf maar actie ondernemen. Via de coöperatie Land van Ons kochten we landbouwgrond om daaraan een betere bestemming te geven. In korte tijd kreeg men al 3.5 miljoen vierkante meter boerenland (350ha) in eigendom. (Voor de goede orde: Nederland heeft meer dan 2 miljoen hectaren 'agrarisch terrein' volgens het CBS.) Direct na aankoop van een perceel maakt een team van lokale vrijwilligers een beheerplan voor herstel van biodiversiteit en landschap. Het gaat om maatregelen als de aanleg van heggen, poelen en akkerranden en het planten  van inheemse bloemen. Een ander team gaat op zoek naar een biologische boer als pachter omdat die geen bestrijdingsmiddelen en kunstmest gebruikt. Dit gebeurt al in bijna alle Nederlandse provincies (er staat een kaart op hun website). Zo kunnen vlinders, vogels en bijen terugkomen en kunnen boeren gezond eten verbouwen. Win-win. Wie is hier nou niet voor?!

Vrolijk Kerstfeest, Merry Christmas, Feliz Navidad

 

't Was ook weer tijd voor de Kerstbingo...

Selamat Natal

Rond de feestdagen ook aandacht besteden aan onze familie in Bali behoort tot mijn stichtelijke gedachten. Zo verbind ik West & Oost op postzegelformaat. Kerst is de tijd van reflectie op het jaar dat bijna achter ons ligt. Zij zijn als hindoes religieuzer dan wij. Kerstmis is een feest van vrede maar ik realiseer mij dat het bijbelse kerstverhaal niet alleen over vrede ging. Jozef en de zwangere Maria gingen op weg naar Bethlehem en die tocht was op zich al geen pretje. Toen het kerstkind was geboren, werd het bedreigd. Herodus stuurde troepen om de kleine boreling, de pasgeboren koning der Joden, te vinden en te doden. De halve bevolking van die stad werd uitgemoord...

Over vrede valt ook nu weinig positiefs te melden. Onlangs was er een laffe aanslag op een kerstmarkt in Duitsland. Met onschuldige doden en honderden gewonden. Er woedden vreselijke oorlogen afgelopen jaar. En dan roept de nieuwe topman van de Navo, onze nationale ex Mark Rutte, ook nog op ons mentaal voor te bereiden op oorlog. Onze mindset moet in oorlogsstand worden gezet. Maar hoop op vrede blijft bestaan, wat mij betreft. Hoop doet leven.

Dit jaar blogde ik minder over 'onze' Balinezen dan in voorgaande jaren maar ze houden ons nog wekelijks bezig. Dat gezin op 14.000km afstand zit in onze harten verankerd. Dat geldt meer voor de kids dan voor de ouders maar zonder hun pa & ma zou het daar een sneue boel zijn. Elsa is een goede moeder, pa is streng maar rechtvaardig. Zij verzorgt, hij zorgt voor hen. Ze zijn traditioneel maar niet conservatief.

Pa Ketut vloog eerder deze maand naar Miami. Aanvankelijk vertelde hij dat hij naar Spanje zou afreizen om daar aan boord van zijn werkgever te stappen. Dat vond ik vreemd, gezien de tijd van het jaar. Er wordt in wintertijd niet voor de lol gevaren op de Middellandse Zee. Met echtgenote Elsa vloog hij naar Jakarta (Java) om een inreisvisum te regelen. Ze waren twee dagen toerist in eigen land. Florida bleek de nieuwe bestemming.

Hij stapte aan boord van het nieuwste cruiseschip van zijn werkgever. Alles glom hem tegemoet, als ik zijn woorden mag geloven. De Regent Seven Seas Grandeur maakte vorig jaar haar maiden trip. Ondertussen begon het bedrijf aan de bouw van alweer een nieuwer schip, de Regent Seas Prestige. Dit zal het toppunt van luxe worden. Alhoewel een groot deel van de wereld zich zorgen maakt over de vervuilende uitstoot van dergelijke schepen bouwt het Amerikaanse bedrijf (eigendom van een Noors conglomeraat) verder aan hun Armada. De Prestige zal in 2026 te water worden gelaten. Een volgend te bouwen schip staat alweer op de rol; dat zal in 2029 gaan varen.

Dit soort projecten zal met president Trump aan het roer niet verminderen, vermoed ik. He loves fossile fuel! Er stond een gloedvolle aankondiging van de Prestige te lezen op de website. De teksten gaan allemaal over hoe ultraluxueus het zal worden voor de toekomstige 850 gasten aan boord. Niets over zuinige en schone motoren, niks over een verminderde CO2-voetafdruk of over technische innovaties aan boord. Trumps recent voorgestelde kandidaat voor de baan van Energy Secretary (een fracking-magnaat) is van mening dat fossiele brandstoffen deugdzaam zijn. Zij zouden de sleutel zijn voor het wereldwijd oplossen van armoede. Tja. Die gekke Amerikanen! 

Aan werknemer Ketut valt niets te verwijten. Hij is geboren en getogen in Noord-Bali waar geen droog brood valt te verdienen, zeker niet voor een gezin met vier schoolgaande kinderen. Dus hij zorgt al varend voor zijn gezin (en andere familieleden). Voor de thuisblijvers was zijn vertrek aan de ene kant een feestje maar aan de andere kant ook niet. 

De oudere jongens in het gezin, Yuda & Damai, lijden als pubers minder onder het vertrek van hun vader dan hun jongere broertje en zusje. Zij hebben inmiddels hun eigen leven, vermaken zich uitstekend met hun schoolvrienden, gaan er vaak samen op uit, genieten van minder huisregels en meer vrijheid als pa weer vaart. Nu ze goede apps en internetverbindingen hebben en ze -wekelijks zo niet dagelijks- in contact kunnen blijven met hun vader, is het afscheid dragelijk voor alle partijen. 

We zagen Yuda op een foto onlangs fröbelen met een klasgenoot. Ze maakten een eigen, kleine kerstboom van allerlei materialen. Op zijn goede middelbare school, waar ook Damai zit, vieren ze alle feestdagen van alle religies met elkaar; katholiek, hindoe, moslim. Op het eiland van de goden groeien de kerstrozen in het wild. Oorspronkelijk komt deze plant uit Centraal en Zuid-Amerika. Ik keek mijn ogen uit toen ik ze in de heuvels van Noord-Bali zag bloeien.  

Damai had onlangs een excursie met school. Ze gingen naar de Trans Studio in hoofdstad Denpasar, een themapark met educatieve inslag. De naam dekt de lading van die studio niet. Hij kwam als zichzelf terug. Hoewel... Hij was trots dat hij geen angst had gevoeld bij sommige uitdagende attracties (door snelheid en hoogte). Dat is leuk aan dit 14-jarige ventje: hij schroomt niet zijn angsten met ons te delen. Mijn liefje en ik zijn al geruime tijd de fun-sponsoren van de kids. De basiszaken worden inmiddels gedragen door de ouders, wij financieren de uitstapjes en andere extra's. (Meer, indien nodig.) Zij hebben nu kerstvakantie, of de ‘mid term break’ zoals zij het noemen. Ze zitten immers op een drietalige school (Bahasa Bali, Bahasa Indonesia, Engels.)

De kleintjes Varen & Santya missen 'bapak' meer. Ook zij raakten gewend aan zijn tijdelijke afwezigheid. Door de oudere jongens wordt regelmatig bijgesprongen in de opvoeding van de jonkies. (Elsa is een werkende moeder.) In de afgelopen dagen werden de jongste twee ziek. Het begon met Varen. Zijn koorts liep op tot 39.4°C dus dat was zorgwekkend. Elsa ging naar een lokaal gezondheidscentrum en daar nam men een bloedtest af. Bij de buren in hun straat was dengue (knokkelkoorts) geconstateerd, een virus dat wordt overgedragen door muggen die overdag steken. Het buurhuis werd drastisch onder handen genomen om de boosdoeners, de gelekoortsmug en de Aziatische tijgermug, te verdrijven. We ontvingen een filmpje van een huis in een dikke wolk bestrijdingsmiddelen. Ik moest hoesten bij het bekijken! 

Daarna werd Santi ziek. Was het dan toch iets anders? Elsa zocht contact met ons via Whatsapp. Konden wij kinderparacetamol verschaffen? Ze had meer vertrouwen in medicijnen -om de koorts omlaag te krijgen- uit ons land (Spanje of Nederland) dan in lokale middelen. In voorgaande jaren, als we rond december afreisden naar Bali om bij hen te zijn, brachten we niet alleen reistassen vol kadootjes mee, daar zat ook altijd een ruime voorraad medicijnen bij. 

Dit jaar zullen we hen -wederom- niet bezoeken maar medicijnen sturen, dat doen we wel. Mijn liefje toog naar de farmácia en kwam met lege handen terug. In Spanje verschaft men jonge kinderen uitsluitend medicijnen in vloeibare vorm. Flesjes met druppels gaan wij echter niet versturen; dat is kansloos. Daarom vroegen we een vriendin in Nederland om namens ons kinderparacetamol te kopen en de doosjes van daaruit naar Bali te versturen. Ze  had toch niets te doen en tante Pos is in Spanje nogal onbetrouwbaar, vooral tijdens de feestdagen. Vanuit Nederland vliegt er (bijna) dagelijks een vliegtuig naar het eiland van de goden. De pillen zijn inmiddels onderweg.

Varens bloedtest vertoonde wel symptomen van dengue maar de officiële diagnose werd niet gesteld. Santi knapte op na een paar dagen kippensoep eten, op advies van mijn liefje. De jongste vierde onlangs haar vijfde verjaardag. We zongen haar toe, gelardeerd met kusjes in de lucht. Wij waren in 2019 in het lokale gezondheidscentrum aanwezig toen ze werd geboren. Een mooie baby, ze leek als twee druppels water op haar broers. Trotse Elsa meldde dat het feestvarkentje dit semester de nummer 2 van haar kleuterklas werd. Zij zitten eveneens op een privé-school. Formeel bestaan er geen openbare kleuterscholen in Indonesië. Kinderen zijn pas vanaf hun zevende levensjaar officieel leerplichtig. De oudste jongens gingen ook naar de peuter- en kleuterschool en dat legde hen geen windeieren. 

Santi's goede score is opmerkelijk want ze is tenminste één jaar jonger dan de rest van haar groep. Zij wilde niet op haar beurt wachten toen haar (een jaar oudere) broertje Varen naar de kleuterschool ging. Op haar verjaardag had ze een schooloptreden, Varen deed ook mee. Iets hindoe-ceremonieels op het strand, bij het dolfijnenstandbeeld van Lovina. Ze keek serieus in de camera, was geheel opgepimpt voor het optreden. Inmiddels zijn beide jonkies weer helemaal gezond. 

Ook een landelijke politieke actie baarde daar onlangs opzien. De nieuwe president van Indonesië, (ex-generaal) Prabowo Subianto, deed een voorstel in het parlement om een ​​einde te maken aan rechtstreekse lokale verkiezingen. Dat zou kunnen betekenen dat hindoe-provincie Bali niet meer de eigen gouverneur uit eigen gelederen mag kiezen. Daar zal men niet blij mee zijn! Bali is de enige hindoe-provincies in een overwegend moslimland. Dat voorstel grijpt terug op een -nog niet heel lang vervlogen- autoritair tijdperk waarin dit soort maatregelen schering en inslag was. Dit vormt een bedreiging voor de met moeite verworven democratische hervormingen van de afgelopen jaren. 

Sinds 2005 worden in Indonesië rechtstreekse verkiezingen gehouden voor regionale en lokale leiders, zoals gouverneurs, regenten en burgemeesters. Ze maken deel uit van de hervormingen die werden doorgevoerd na de val van Soeharto in 1998, de langdurig heersende autoritaire president van Indonesië. Prabowo's argument nu is dat het benoemen in plaats van kiezen van regionale en lokale leiders veel goedkoper zou zijn. Ja, die waren en zijn kostbaar maar het financiële dient het daar altijd te verliezen van democratische overwegingen. De politieke partijen in zijn brede coalitie lijken dit voorstel echter te steunen. Politieke tegenstanders en rechtsgeleerden hopen dat de president zijn voorstel heroverweegt.

Toen een vorige Indonesische president iets dergelijks voorstelde, brak een revolte uit onder de bevolking. De toenmalige president trok zijn voorstel in, onder grote maatschappelijke druk. (Dat is ook democratie!) Laten we hopen dat het deze keer vooral vreedzaam  verloopt. 

Ik wens Elsa, Ketut, Yuda, Damai, Varen, Santia en alle andere mensen die we daar kennen vredige Kerstdagen toe.

En jou ook.

Voor onder de kerstboom

Vandaag is de kortste dag van het jaar en het begin van de winter (maar daar hebben we hier aan de Costa Blanca nauwelijks weet van). December is bij uitstek de maand van de boekenlijstjes en boekentips. En van lezend op de bank de Kerstvakantie doorbrengen. Met warme chocolademelk. 

Kranten en tijdschriften met een boekenredactie kijken terug op de werken die ze door het jaar heen recenseerden en kiezen daaruit de beste 50 of 100. Ik ontvang lijstjes van De Volkskrant, NRC, Trouw, The Guardian en Bookbub. Lijstjes? Wie houdt ervan... dat is iets voor saaie types! 

Zelf vind ik het jaarlijks ondoenlijk om een boeken TopX samen te stellen. Ik vraag mij af of ze die lijstjes zelf graag maken of dat het van hen wordt verwacht. Menig lezer is die lijstjes beu maar als je nog zoekt naar een geschikt kerstkado zijn ze effectief. 

In de Engelse krant The Guardian deed de boekenredactie het dit jaar anders. Daar vroeg men een groot aantal bekende auteurs wat zij onder de kerstboom zouden willen aantreffen, welke boeken ze zelf met plezier kado zouden doen en waarom. Dat leverde in ieder geval een levendiger lijst op. 

Een van de beste resultaten in de Nederlandse boekenbranche werd dit jaar geboekt door het collectief van uitgevers, schrijvers, boekhandelaren en lezers. De voorgenomen verhoging van de BTW op boeken en andere cultuurvormen (van 9 tot 21%) van kabinet-Schoof werd teruggedraaid. Ook ik ondertekende de online-petitie van de Stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek die meer dan 100.000 keer werd getekend. Dit kabinet noem ik een afbraakkabinet: alles dat goed loopt of goed is voor het land en voor burgers, wordt de nek omgedraaid of wegbezuinigd. 

Lezen moet juist worden bevorderd in plaats van afgeremd al heb ik zelf geen aanmoediging nodig. Een dag niet gelezen, is een dag niet geleefd. Wie leest, heeft een goed verhaal, aldus de campagne van de Leescoalitie. Dit is een vereniging van tien partijen: Stichting Lezen, KB Nationale Bibliotheek, Stichting CPNB, Vereniging van Openbare Bibliotheken, Nederlands Letterenfonds, De Taalunie, Literatuurmuseum/Kinderboeken museum, Stichting Lezen & Schrijven, De Schoolschrijver en De Schrijverscentrale. Gezamenlijk streven zij ernaar dat elk kind in Nederland in 2025 met een adequaat leesniveau van school komt en dat alle volwassenen geletterd zijn of daarnaar onderweg zijn. 

De man met de zeis was dit jaar ook een vijand. Enkele onvergetelijke schrijvers overleden: Edna O’Brien (haar boek ‘The Country Girls/De buitenmeisjes’ werd in de ban gedaan door de Katholieke Kerk), Tonke Dragt (onder andere ‘Brief voor de koning’), Lisette Lewin (‘Voor bijna alles bang geweest’ en ‘Hart van prikkeldraad’), Paul Aster (‘The New York Trilogy’), Jan Cremer (‘Ik, Jan Cremer’) en wetenschapper Frans de Waal (‘Mama’s laatste knuffel’ en ‘Anders’). Een overlijden is vaak een reden voor hernieuwde belangstelling voor het werk. Alle genoemde boeken kan ik aanbevelen. Goede kerstpresentjes!   

De inmiddels 80-jarige Maarten 't Hart ontving de prestigieuze P.C. Hooftprijs. Zijn eerste twee romans, over het afscheid van een streng calvinistische jeugd en de worsteling met seksualiteit, werden nauwelijks verkocht. De Arbeiderspers, de uitgeverij die hij zijn hele werkzame leven trouw bleef, liet hem weten dat hij zijn derde roman –waarin dezelfde thema’s een rol speelden– maar beter in een la van zijn bureau kon laten liggen. Die roman heette ‘Een vlucht regenwulpen’ (1978) en zou hem in één klap beroemd en rijk maken. Ik was een liefhebber van zijn werk, vond het extra leuk dat hij vaak dieren opvoerde in titels en werk. ('t Hart is bioloog qua opleiding.) 

Het juryrapport stelt dat 't Hart een omvangrijk en kwalitatief indrukwekkend oeuvre opbouwde dat kritisch, schrijnend, liefdevol, spannend, kwetsbaar en geestig is. ‘Zijn meesterschap blijkt met name uit zijn dialogen, hij heeft een uitstekend oor voor hoe mensen met elkaar praten en hij weet als geen ander dat spreektaal gestileerd moet worden, wil die dialoog in een roman tot leven komen.’ In de Volkskrant werd de laureaat recent geïnterviewd. Hij voelt zich vereerd maar hij heeft liever lezers dan een prijs, hoe prestigieus die ook is. Hij vindt het wel leuk in hetzelfde rijtje van illustere Nederlandse auteurs te staan als Simon Vestdijk, een van zijn literaire helden, en als zijn vriend Maarten Biesheuvel. Deze prijs kwam echter te laat in zijn leven. Hij is nu krakkemikkig en schrijft niet meer. ‘Als ik in de spiegel kijk, zie ik een soort gnoom’. De ongebreidelde leeswoede die hij als jochie ontwikkelde, duurt tot op de dag van vandaag. Hij leest een boek per dag. Kom er eens om! 

Rob van Essen (1963) won dit jaar de Libris Literatuurprijs met zijn boek ‘Ik kom hier nog op terug’. Ik kom er niet op terug want ik las het niet uit. Het thema trok mij zeker aan: wat zou je doen als je je leven kon overdoen? Maar zijn schrijfstijl kon mij niet boeien. Dan ben ik geen lezer die koste wat het kost doorgaat. Daar is het leven te kort voor! 

‘Het kleedje voor Hitler’ van historicus Bas von Benda-Beckmann (1976) won dit jaar de Libris Geschiedenisprijs en dat vond ik boeiend van begin tot eind. Von Benda-Beckmann stamt hij uit een Duits-Nederlandse familie. Al vroeg in zijn jeugd raakte hij gefascineerd door de Tweede Wereldoorlog. Toen hij dertien was hoorde hij voor het eerst dat zijn oudtante Luise de weduwe was van Hitlers trouwste generaal, Alfred Jodl. Die werd tijdens het Proces van Neurenberg als oorlogsmisdadiger ter dood veroordeeld. Luise’s jongere zus Tini werd eerst partijlid maar kreeg later een relatie met een half-Joodse arts. Ze raakte bevriend met een van de samenzweerders tegen Hitler. Von Benda-Beckmann ging op zoek naar het naziverleden van zijn grootouders en oudooms en -tantes, die de geschiedenis van zeer dichtbij meemaakten. 

Wat ik ook bijzonder vond, was de publicatie van een vergeten kort verhaal van de Colombiaanse auteur Gabriel García Márquez. Het is getiteld ‘In augustus zien we elkaar’ en kwam tien jaar na zijn overlijden uit. Hij was een van de grootste auteurs van zijn tijd. Márquez leed al onder ernstig geheugenverlies toen hij dit werk schreef. Hij was niet tevreden, wilde dat het verhaal werd vernietigd maar zijn zonen Rodrigo en Gonzales (de erven) besloten anders. Als het mijn pa zou zijn geweest, zou ik in zijn lijn hebben besloten. Dit boek is geen meesterwerk maar wel iets om in de collectie te hebben als liefhebber. 

De debuutroman 'Oroppa' werd de hemel in geprezen. Dit boek wordt gezien als een aardverschuiving in de Nederlandse literatuur. Het is van de auteur Safae el Khannoussi en wordt door menige boekenredactie als het beste boek van dit jaar bestempeld. De redactie van de Volkskrant riep haar uit tot talent van 2025. Aan mijn inreizende boekenvrienden vroeg ik dit papieren boek voor mij mee te brengen. Lukt tot dusver niet, het is onverkrijgbaar en hier en daar zelfs uitverkocht. Ik wacht rustig af tot het wel zover is. Voor onder de paastakken wellicht? 

Laatst kwam een ander bijzonder boek voorbij. Het werd geschreven door psychologe en universitair docente Femke Nijboer, getiteld ‘En ze leefden nog kort en gelukkig’. Nijboer besloot na vele lezingen in het land over (on)gezond leven,  over te gaan tot de guerillatactiek bij het schrijven van het nieuwe boek. Daarin geeft ze tips over hoe je je lichaam het best grondig kunt verpesten. Maar niet vergeten: de ondertitel luidt ‘Het slechtste zelfhulpboek ooit’. (Aan somige lezers moest worden uitgelegd dat het om satire draait...) Ze bouwde een papieren paard van Troje. Tip 1: poets je tanden nooit. Dat zorgt voor slechte mondhygiëne en dat kan dementie en ontstekingen bevorderen. Tip 2: als je snel wilt sterven, drink dan bier in plaats van wijn. Enzovoort. Leuk weetjes in kersttijd! 

Medio dit jaar ontstond ophef onder lezers, recensenten en literatuurcritici van boeken van schrijfster Alice Munro (1931-2024). Munro wordt geprezen als de titaan van het eigentijdse korte verhaal. Haar verhalen zijn doorgaans gebaseerd op intermenselijke relaties. Ze gaan over gewone mensen in kleine steden; vrouwen zijn haar favoriete personages. Ze vond diepe betekenis in de kleine, alledaagse momenten die een leven kunnen maken of breken. Daarom wordt ze ook wel de Canadese Tsjechov genoemd. 

In 2009 won zij de prestigieuze Man Booker International Prize die wordt uitgereikt aan de beste niet-Britse auteur in het Engelse taalgebied van dat jaar. Haar boeken werden in 30 talen vertaald. Bekende werken zijn ‘De beer kwam over de berg’ en ‘Levens van meisjes en vrouwen’. In 2013 ontving zij de Nobelprijs voor de Literatuur. Op haar 80^ste schreef ze haar laatste verhalenbundel. Munro dementeerde al enkele jaren en overleed in mei van dit jaar. 

Haar 58-jarige dochter Andrea Robin Skinner publiceerde in juli een open brief en een essay in de Toronto Star. Daarin schreef ze dat ze als 9-jarige werd misbruikt door haar 50-jarige stiefvader (tweede echtgenoot van Munro). Ze vertelde het haar moeder jaren later, haar stiefvader leefde destijds nog. In 2005 deed ze aangifte bij de politie waarna haar stiefvader bekende. Hij werd veroordeeld tot een voorwaardelijke straf en twee jaar proeftijd. Munro verliet haar echtgenoot niet. 

Skinner schreef haar moeder een brief nadat Munro als auteur medeleven had betuigd met een verhaalpersonage dat seksueel werd misbruikt door haar stiefvader. In werkelijkheid gebeurde dat nooit. Moeder, geconfronteerd met de waarheid over het misbruik, koos ervoor om bij de misbruiker van haar kind te blijven en hem tot zijn dood te beschermen (Fremlin overleed in 2013). Haar dochter bleef in de kou staan en dat leidde tot een breuk in de relatie. 

Monster of mens? De vraag bij veel fans was of ze de boeken van Munro hierna nog wel konden lezen en waarderen. Ook mij als lezer schokte de openbaring. Zij was weliswaar zelf niet de pleger van het misdrijf maar haar dochter van vlees en bloed kon op weinig compassie rekenen. Haar romanfiguren ervoeren meer mededogen. Maar om dan het gehele oeuvre van een goede auteur in de vuilnisbak te kieperen, gaat mij te ver. 

Een boekenblog van Barefoot is niet compleet zonder vogelboek. Ik vond het e-boek van de Brit Simon Barnes, getiteld ‘The Meaning of Birds’, recent in mijn Inbox. Het is een rijk geïllustreerd boek over de geschiedenis van vogels en de relatie met de mens door de jaren heen en op verschillende continenten. Het bestaat uit 15 korte hoofdstukken met prachtige illustraties. Hoe vliegen ze, wat kunnen ze zien, waarom zingen ze en waar leven ze. De auteur stelt “een vogel is de plek waar hij leeft. Hij eet de plek. Hij maakt het geluid van de plek. Het zien van een vogel geeft jou, de waarnemende mens, een begrip van de plek waar je je bevindt. Vogels... definiëren de plek waar ze leven voor de menselijke waarnemer.”  

Dit boek is tegelijkertijd ook het trieste relaas van menselijke consumptie, van milieudegradatie en de weigering om het dierenleven en de natuurlijke wereld meer te respecteren. Dit leidde tot de achteruitgang -in sommige gevallen zelfs uitsterving- van een flink aantal vogelsoorten. Barnes wijst echter ook op de soorten die in verval raakten maar inmiddels in populatiegrootte toenemen en zelfs broedparen vormen. 

Je vindt ook nog wat boekentips in de illustraties. (Die zijn van Leleh Kovacs maar die heb ik bewerkt.) Voor ieder wat wils en allemaal aanraders, wat mij betreft. Een strik er omheen en plezier gegarandeerd. Voor gever èn ontvanger! Als je deze dagen echter groots wilt uitpakken, geef je de allerlaatste e-reader kado. Dan zou ik kiezen voor de Kindle Paperwhite (editie 2024) of de Kobo Libra Colour. E-boeken zijn ook beter voor de natuur. Een Volkskrant-lezer rekende onlangs uit dat van de 58 beste boeken van 2024 die de redactie aanwees, er 49 ook als e-boek zijn te krijgen. Dat scheelt €663,54 op de aanschaf, bijna de helft voordeliger. Dus ook goed voor de portemonnee.

Non-valeurs

Illustratie: RL Oppenheimer

In de aanloop naar de feestdagen, de donkere dagen voor kerst, is het logisch om ook na te denken over mensen voor wie er niets of weinig te vieren valt. Dan kom je al snel bij asielzoekers en migranten. Mensen in nood die moeten worden geholpen. 

In juni van dit jaar kwam groen licht voor een nieuw Europees asiel- en migratiepact dat twee jaar later in werking zal treden. Aan de daarin vastgelegde afspraken dienen alle landen in Europa zich te houden bij de uitvoering van nationaal beleid.

In Nederland wordt deze week met spanning gewacht op de Asielnoodmaatregelenwet, het conceptvoorstel Wet Tweestatusstelsel en de Wet Terugkeer en Vreemdelingenbewaring, van de nieuwe minister van Asiel en Migratie Marjolein Faber. Die gaan aanstaande vrijdag waarschijnlijk worden goedgekeurd door de leden van de Ministerraad. Asielvergunningen voor onbepaalde tijd worden geschrapt. Tijdelijke asielvergunningen worden voortaan eens per drie jaar herzien (nu vijf jaar). Voor sommige asielzoekers wordt het lastiger om familieleden te laten nareizen. Eerder lieten de Raad van State en de Raad voor de Rechtspraak al weten dat de voorliggende voorstellen niet rechtstatelijk en uitvoerbaar zijn. Het zou leiden tot rechtsongelijkheid en het verder vastlopen van de asielprocedure in Nederland. Wilders liet weten geen wijzigingen in de wetsteksten meer te dulden. Dan moet het kabinet maar vallen... Tja. 

In grote lijnen voeren Spanje en Nederland twee heel verschillende koersen. Vorige maand was in alle binnen- en buitenlandse kranten te lezen dat Spanje via een generaal pardon het verblijf van 1 miljoen migranten gaat versoepelen. Het pakket aan maatregelen gaat over zes maanden in. Het houdt onder andere in dat mensen die nu illegaal in het land verblijven, gemakkelijker een verblijfsvergunning kunnen verkrijgen. Dit grote, vergrijzende land heeft veel behoefte aan personeel in de landbouw, de zorg en de horeca. (Daarin is het gelijk aan kikkerland-Nederland.) De gedachte hierachter is simpel: als er meer mensen legaal in Spanje gaan werken, komt dat de economie ten goede. Meer werknemers gaan belasting betalen en leveren daarmee een bijdrage aan de Spaanse verzorgingsstaat.

Het doel van de huidige (socialistische) regering is om deze mensen een mogelijkheid te bieden op een leven met volledige rechten en plichten. Het is niet alleen de regering die positief staat tegenover een generaal pardon: meer dan 600.000 Spanjaarden zetten hun handtekening onder een burgerinitiatief dat daarvoor pleit. De leider van de radicaal rechtse partij Vox gooide premier Sánchez voor de voeten dat hij en zijn kliek aansturen op ‘een invasie van migranten’. 

Waar hebben we dat eerder gehoord? 

Jawel, Geert Wilders nam in dezelfde context ooit het woord ‘tsunami’ in de mond. Alt-right brothers in arms. Op kruistocht tegen de vreemdeling. 

Sinds dit jaar heeft Nederland een nieuw kabinet met daarin een ogenschijnlijk incompetente minister van Asiel en Migratie van Wilders' partij (PVV). Marjolein Faber (1960) laat een kille wind door het land waaien. Ze klopt zich op de borst voor ‘het strengste asielbeleid ooit’ maar tot dusver komt er weinig concreets uit haar handen. Ze zit in haar eigen extreemrechtse bubbel. Met haar baas. Er zijn geen kandidaten die solliciteren naar de functie van politiek assistent en ze werkt kennelijk met niemand in het kabinet of in het land samen. Erg ongebruikelijk in coalitieland Nederland. Voor goede opvang heb je de gemeenten hard nodig. Maar Geert wil het niet en hij bepaalt alles achter de schermen. Wilders & Faber zetten in op maximale beperking van de asiel- en migranteninstroom en op sterke  bevordering van de uitstroom. Dat is nog eens een stichtelijke kerstgedachte!  

Nu snap ik heel goed dat postzegel Nederland niet kan blijven groeien qua inwonersaantallen. Tot die conclusie kwam ik persoonlijk lang voordat Frans Timmermans en zijn Groen Links-PvdA tot dat (vernieuwde) inzicht kwamen. Die partij maakte een politieke draai op dit punt. Beter laat dan nooit, zal ik maar zeggen. 

Er komt een tijd dat het aantal inwoners te groot is om nog eenzelfde mate van welzijn te garanderen aan burgers en de verzorgingsstaat overeind te houden. Daarvoor moet je de ogen niet sluiten. Er werd eerder dit jaar een serieus te nemen rapport opgesteld door de Commissie Demografische Ontwikkelingen dat stelt dat ‘gematigde bevolkingsgroei’ naar 19 à 20 miljoen mensen in 2050 het beste is voor het behoud van brede welvaart. Wie mogen dan eventueel nog wel komen in de toekomst? 

Een verre voorouder van mij kreeg ooit te maken met naturalisatie. Niet-Nederlanders, die al langere tijd op Nederlands grondgebied woonden en zich verbonden voelden met het land, konden onder bepaalde voorwaarden het Nederlanderschap verkrijgen. Het ging om mijn overgrootvader Gradus (aan moeders zijde), een man uit Pruisen (Noordrijn-Westfalen) die in het begin van de 20^ste eeuw een verzoek tot naturalisatie deed aan de Nederlandse overheid. Daarvoor moest hij ‘bewijsstukken’ overleggen; waarschijnlijk ook een bewijs van goed gedrag. Je moest kunnen aantonen dat je geen non-valeur was. 

Destijds was het de Koningin der Nederlanden (voorzitster van de Raad van State) die deze beslissing nam. Wilhelmina overlegde met de toenmalige Staten-Generaal (de regering van destijds). Mijn overgrootvader werd in de Nederlandsche Staatscourant van december 1908 tweemaal genoemd. Hij en 50 anderen deden een naturalisatieverzoek en kregen toestemming. Hem werd ‘de hoedanigheid van Nederlander’ verleend. Wellicht dat mijn coulante houding jegens migranten genetisch is bepaald? 

Geert Wilders, de geblondeerde schreeuwlelijk van Nederland, is niet bepaald 's lands vredesduif als het op asiel en migratie aankomt. Als het aan hem ligt, zet hij migranten, asielzoekers en Nederlanders met een migratieachtergrond voorgoed het land uit; zeker als ze problemen veroorzaken. Waar komt die haat vandaan? 

Over zijn eigen familiegeschiedenis is Wilders vaag en evasief. Hij verkondigt er halve waarheden, verdichtsels en los-uit-de-pols interpretaties over. (Dat is zelfs teveel voor zijn broer Paul die een foto van zijn oma plaatste bij een kritische post.) Dat blijkt uit een studie van het lijvige dossier van zijn grootvader dat in het Nationaal Archief is te vinden. De volgende info -en meer- las ik in een artikel in de Groene Amsterdammer van 2017, van de hand van antropologe dr Lizzie van Leeuwen. 

De Hollandse grootvader van Geert Wilders, Johan Ording (geboren in 1892), arriveerde in 1919 in de Nederlands-Indische kolonie als gedetacheerd beroepsmilitair in de rang van eerste luitenant in het Nederlandse leger. Zijn toekomstige echtgenote Johanna Meijer, een meisje uit een bekende Joods-Indische familie, werd in 1902 geboren in Batavia. Ze ontmoetten elkaar, trouwden en kregen daar zeven kinderen. Wilders' moeder Marie was nummer 7. 

Aan Ording, die later adjunct-inspecteur van overheidsfinanciën werd in Oost-Java, werd in 1934 ontslag aangezegd nadat was ontdekt dat hij betrokken was bij grootschalige fraude en corruptie in de dienst. Een jaar voordat hij daadwerkelijk zou worden ontslagen, werd hij met vrouw en zeven kinderen met verlof naar Europa gestuurd. Het gezin vestigde zich eerst in Nice, waar hij nog een groot bedrag als voorschot wist los te peuteren van het Nederlandse consulaat. (Later zou men hem van ‘oplichting’ betichten.) Terwijl hij in Nice zat, werd hij in Soerabaja failliet verklaard. Ording kreeg zijn ontslagbesluit pas per telegram overhandigd in het achtergestelde, geïsoleerde Grubbenvorst in Noord-Limburg, waar het gezin naartoe verhuisde toen het geld in Frankrijk op was. Daar meende hij ‘goedkooper [..] te kunnen leven dan in Frankrijk’, volgens een ambtelijke missive. 

Het echtpaar had ‘erop los geleefd’, volgens zijn werkgever. Hij leefde ‘vér boven zijn stand’, gaf zich onterecht uit voor ‘Inspecteur van Financiën’ om krediet los te krijgen bij leveranciers, ‘nam de zaken licht op’. Na een eerder faillissement in Nederland maakte Ording ook in Nederlands-Indië persoonlijk schulden. Er werd justitieel onderzoek geopend naar beschuldigingen van oplichting en ‘flesschentrekkerij’ door het stel. Bovendien lichtte hij het consulaat in Nice op. Johan en Annie hadden alle aanspraak op respect verloren. 

Ording werd ongeschikt geacht voor een verder dienstverband in buitenlandse dienst. Daardoor kwam hij evenmin in aanmerking voor de geldende pensioenregeling ten tijde van ontslag, het zogenoemde ‘non-valeurspensioen’. Hij raakte hierdoor in grote geldnood, ging wederom failliet. Aangezien hij was geboren in Utrecht -en niet in Nederlands-Indië- kreeg zijn gezin na het ontslag ook geen terugkeerticket naar Indië vergoed. 

Voor echtgenote Annie (Wilders' oma; hiernaast afgebeeld) moet dit een traumatische ervaring zijn geweest. Zij was een tropenkind en sinds haar huwelijk gewend geraakt aan een luxeleven, omringd door bedienden. De eerste maanden in Nederland ontving het gestrande gezin nog een klein bedrag aan voorlopige bijstand uit Indië maar daarop werd gekort wegens de gemaakte schulden. Annie verviel in armoede, afgesneden van haar familie en geboorteland, zonder enig vooruitzicht op terugkeer. De ingewikkelde rechtszaak van haar echtgenoot diende pas in 1939.

Ordings carrière nam in Nederland kort na de oorlog weer een gezwinde vlucht, ditmaal in het militaire gevangeniswezen. In januari 1946 droeg het Militair Gezag de gevangenenkampen voor politieke delinquenten (‘foute’ Nederlanders) over aan het ministerie van Justitie. Ording kreeg een leidinggevende functie in Fort Honswijk waar NSB-leden waren gedetineerd. Daarna werd hij commandant in de strafgevangenis van Scheveningen, waar hooggeplaatste NSB-leden en Nederlandse SS'ers en SD'ers vastzaten, evenals de nazi-elite die op terechtstelling wachtte. Hij voerde er een nieuw bewakingssysteem in: felle verlichting van de ruimte tussen binnen- en buitenmuur en het bevel te schieten op alles wat bewoog. Kan voorstander zijn van een grimmig regime wel genetisch zijn bepaald? 

Nu hanteer ik al jarenlang het standpunt dat men als individu niet verantwoordelijk is voor de (wan)daden van familieleden. Dat geldt dus ook voor Geert Wilders. Gezien bovenstaande schets van zijn familiegeschiedenis is het wonderlijk dat hij zo fel is gekant tegen migranten en asielzoekers. Zijn grootvader was migrant in voormalig Indië, zijn grootmoeder en moeder waren asielzoekers in Nederland. Is hij de wreker van zijn voorouders?

Papá Noel down Memory Lane

Laatst keken mijn liefje en ik 's middags naar het programma ‘Tijd voor Max’ toen moeder en zoon Smits uit Weurt (nabij Nijmegen) aanschoven aan de praattafel. De familie Smits heeft al bijna 35 jaar een bijzondere hobby: kerststallen en -groepen verzamelen van over de hele wereld. De verzamelaars heten Jo en Maria, dat moet hen hebben voorbestemd! Jo wist van de aanstaande tentoonstelling, een conservator kwam vorig jaar al langs bij het echtpaar. Hij overleed echter in februari van dit jaar.

Maria vertelde in de studio dat ze al jarenlang lid zijn van de Vereniging Vrienden van de Kerstgroep Nederland. (Ik wist niet eens dat die bestaat.) Evenmin wist ik dat er een vaste opstelling geldt voor een kerstgroep of -stal; wie links moet staan van baby Jezus en wie rechts maar ook dat wist zij ons als kijkers toe te lichten. Uiterst leerzaam als je vriendin van de kerstgroep bent. Zij bouwden hun collectie op via rommelmarkten, Marktplaats, eBay en buitenlandse sites. Maria vertelde hoe zij en haar echtgenoot tijdens een vakantie ter plekke een Thaise kerstgroep kochten die ergens in een dorp ten noorden van Bangkok stond. Er werd een taxi gestuurd om het op te halen. Met veel kunst en vliegwerk haalden zij, op het nippertje, hun vliegtuig terug naar Nederland. Mét kerstgroep. Ik zag gestyleerde, kleine, in zijdezacht lichtgroene gewaden gestoken figuren in beeld. Mooi! 

De kerststal is een iconisch beeld van deze tijd van het jaar. De kerststaltraditie vindt haar oorsprong in 1223, toen Franciscus van Assisi in het Italiaanse Greccio de eerste levensechte kerststal liet opvoeren. Met deze levende voorstelling wilde hij het kerstverhaal dichterbij brengen voor mensen die niet konden lezen. Door de eeuwen heen evolueerde de traditie van grote opvoeringen in kerken en op pleinen naar een stalletje bij mensen thuis, waarmee gezinnen het kerstverhaal op eigen wijze kunnen beleven. 

Smits uit 1.300 groepen bestaande collectie staat het grootste deel van het jaar in manshoge stapels dozen op zolder maar rond Kerst ziet een klein deel het daglicht. De verzameling toont een opvallende verscheidenheid in grootte; de kleinste stal is slechts vier millimeter groot. Een van de hoge ‘stalletjes’ gaat ronddraaien door de warmte van kaarsen. De lange figuren van ebbenhout komen uit Afrika. De kerststal uit Zuid-Amerika heeft lama’s in plaats van een os en een ezel. Er zijn kerstfiguren van Playmobil, eentje zelfs op een Segway. Er is een kerstgroep met uitsluitend zwarte kralenpoppetjes en eentje van Swarovski-kristal. Je vind er ook een porseleinen kerstgroep in origami-stijl, een Delfts  Blauw-tafereel met kamelen en een speelse opstelling met rubberen eendjes. De allerdierbaarste groepen staan echter bij Maria thuis in een vitrine. (Jammer, he?!) 

Dat alles leent zich goed voor een expositie in een culturele stad met veel nationaliteiten als Rotterdam. De Kunsthal ruimde plaats in voor 100 bijzondere stukken uit de Smits-collectie, onder de titel ‘Midden in de Winternacht’. Deze is tot 12 januari 2025 te bezichtigen. 

De Max-uitzending deed mij terugdenken aan een bezoek aan een kerk in Middelharnis in december 2006 met onze vrienden Nelly & Diederik. Die kerk stond vol met kerststallen en -groepen uit binnen- en buitenland. Achteraf denk ik dat het weleens (een deel van) de Smits-collectie heeft kunnen zijn. Wij verbleven destijds in het vakantiehuis van onze vriend Ger in Ouddorp. We woonden al in Spanje maar zouden vanaf Schiphol naar Centraal-Amerika vliegen om daar te beginnen aan een georganiseerde rondreis langs de Maya-routes door Mexico, Guatemala, Honduras en Belize. 

Gedenkwaardig is in dit verband dan ook kerst die we dat jaar vierden in een fraai versierde kerk in het op 2.200m hoogte gelegen San Cristobal de las Casas (regio Los Altos de Chiapas, Mexico). Lokale mensen, veelal afstammelingen van de Mayas en Tlaxcaltecas, waren prachtig gekleed en zongen uit volle borst mee. De man die Niño Gesoes naar het altaar bracht (niet om te offeren!), was een inktzwarte man in een spierwit priestergewaad. Dat beeld zal ik nooit vergeten.

We nodigden Nelly & Diederik uit om samen een kerstuitstapje te gaan maken. Mijn liefje, vaak de akela van de groep, stuitte in een lokale krant op een kerststalletjestentoonstelling in Middelharnis. Op de dag van dit uitje was het even zoeken voordat we de plek vonden maar het was de moeite waard. Tenminste, dat vonden wij... 

Onze vrienden zijn wel wat van ons gewend maar het leek alsof we hier het elastiekje net iets te ver hadden opgerekt. We stapten een donker kerkgebouw binnen dat boordevol kerststalletjes stond. Ik keek mijn ogen uit, vooral de vele buitenlandse exemplaren vond ik interessant. Voor mijn liefje gold hetzelfde. Maar onze stadse vrienden uit Rotterdam bescheurden het toen ze er rondliepen. Nelly, die aanstekelijk kon lachen, kreeg de slappe lach waaraan geen einde leek te komen. Ze gierde het uit, totdat ze het bijna in haar broek deed. Als ik nu naar de foto’s van toen kijk, moet ik weer lachen. Niet zo uitbundig als zij, dat kon er maar een. Mijn lach is er een vol dierbare herinneringen.

Aan dit memorabele bezoek hielden we de uitdrukking over dat iets ‘een hoog kerstalletjesgehalte’ heeft als het neigt naar truttigheid. Dat begrip bezigen we tot op de dag van vandaag. Helaas is Nelly niet meer bij ons. Zij overleed begin 2009 aan de gevolgen van uitgezaaide longkanker. 

Nelly had wel een verbinding met Max. Op 20 november 2008 was zij zelf te gast in een uitzending van ‘Tijd voor Max’, in het kader van het project Longstories waaraan zij dat jaar deelnam. Daarin werd het leven van longkankerpatiënten artistiek uitgebeeld. 

Nelly’s persoonlijke verhaal werd verbeeld door de Nederlandse kunstenares Astrid Bussink. Het resultaat van hun samenwerking heette 'Perpetuum Mobile'. Nelly had in die film graag zichzelf gespeeld maar dat was niet meer mogelijk, gezien haar fysieke gesteldheid. Voor Bussink was Nelly een hedendaagse Sisyfus die zich steeds opnieuw moest hervinden. De ene dag moest zij vrezen voor haar leven, de volgende dag was het acute levensgevaar geweken. Ondergaan en weer bovenkomen, in duisternis terechtkomen en weer naar het licht gaan, het aardse leren loslaten en toch niet onthecht raken. Dat waren constanten in haar leven als ongeneeslijk zieke patiënte. Bussink’s associatie met Sisyfus vond ik destijds treffend gekozen. Het verhaal van de Griekse Sisyfus die als straf van de goden een rotsblok tegen de berghelling op moet rollen en er telkens net niet in slaagt de top de bereiken, is een mythe. Voor Nelly was het harde werkelijkheid.

Onze vriend Ger, van het vakantiehuis in Ouddorp, overleed in september van dit jaar aan de gevolgen van COPD. Ook een dodelijke longziekte. 

Na de recente uitzending van ‘Tijd voor Max’ whatsappte ik met Diederik, onze vriend en echtgenoot van Nelly. Hij woont nog steeds in Rotterdam, op steenworp afstand van de Kunsthal. Ik liet hem weten dat er weer een tentoonstelling van kerststalletjes was te bezichtigen en dat hij deze zeker (ook) niet mocht missen! Dat was niet tegen dovemansoren gezegd. De volgende dag bleek hij de Kunsthal al te hebben bezocht, op weg naar huis na celloles. De uitgebreide collectie foto’s die hij daarna toestuurde, was zijn kerstkado aan ons. 

Vond hij het interessant? vroeg ik. Zijn antwoord was kort maar krachtig: ‘Nee’. Hij deed dit niet voor zichzelf, hij deed het voor ons; de kerststalletjesfetisjisten van weleer. Daar moest ik op mijn beurt onbedaarlijk om lachen. De met maisbladeren vervaardigde Tsjechische kerstgroep en de geborduurde versie vond ik vooral leuk. Een toepasselijker anecdote kan ik als blogger niet bedenken voor deze donkere dagen voor Kerst. Met dank aan de Kerstman in Rotterdam.