Koekeloeren

De tuinmeubels op het terras staan weer in de zomerstand. De teakhouten eettafel met stoelen staat weer onder de schaduwrijke overkapping zodat we lekker buiten kunnen lunchen; samen of met vrienden. De twee loungestoeltjes staan weer onder het permanente zonnescherm; just for the two of us. Op de achterpatio hingen we het schaduwzeil op om de temperatuur in de eetkamer comfortabel te houden. We namen tevens de eerste duik van het jaar in de Middellandse Zee. Joehoe!

Het is mei dus elke vogel legt nog een ei. In onze tuin is het een komen en gaan van vogels, jong en oud. We denken dat er wordt gebroed in de Stoute Jongens-boom en in de bougainvillestruik langs de poort. In de boom zit een nestje jonge merels en in de haag vermoed ik een nest zwartkopjes. Mijn liefje zit geregeld met haar verrekijker op een barkruk te koekeloeren. Ik los haar af en toe af. 

Een piepkleine zwartkop met rode oogring landde recent op een van de takken van de laurierboom. Het vogeltje leek een vochtig verenkleed te hebben, alsof het niet uit het ei kwam. Het schudde de veren, keek om zich heen maar vloog niet op. Ik pakte mijn telelens uit de kast om een foto te maken maar toen ik op het terras terugkeerde, was het jonkie alweer weg. 

Moeder en vader merel vliegen af en aan met lekkers om de kleintjes vet te mesten. Zij zijn er drukker mee dan een Amazon-koerier! Ik heb geen idee hoeveel jonkies er in het nest zitten. Als de ouders een prooi hebben gevonden, kijken ze eerst op afstand de kat uit de boom. Als de kust veilig is, wordt er vanuit twee kanten binnen gevlogen. (Alsof wij dat niet in de gaten hebben?!) We horen vervolgens het geluid van zacht kwetterende jonge merels. Schattig. Ik ben benieuwd of we ze zien uitvliegen.   

We wandelden hier laatst door de bewegende duinen toen we een koereiger ontwaarde voor ons op de loopplank. De vogel scharrelde links en rechts en naarmate we dichterbij kwamen, leek het te zoeken naar een exit strategie. Zo moeilijk is dat niet als je vleugels hebt! De reiger vloog net op tijd op maar ook ik was op tijd om dat vast te leggen. Geen natuurfoto van het jaar maar wel een gelukkig shot met die vage achtergrond, wat mij betreft.

Ik kende de koereiger al, vooral van onze verblijven op Bali. Daar zag je ze vaak op de rug van grazers of in rijstvelden waar zojuist was geploegd. Er is wel een verschil tussen de koereiger van Azië en die van Europa. De kop en het bovenlijf van de vogel in Azië is dieper gekleurd dan die van de Europese vogel. Het lijkt alsof die in butterscotch is gedompeld. 

We waren onlangs terug op Lomas de Campoamor waar we het 50-jarig jubileum van onze vrienden Jos & Hemmy gingen vieren. Die viering is een prestatie van niveau en daaraan wilden we ons steentje bijdragen. Zij hebben eenzelfde appartement op de golfbaan als wij ooit hadden, alleen in een belendend appartementsblok. 

Toen wij daar in 2002 neerstreken, was de golfbaan nog rustig en het uitzicht ruim. Er was nauwelijks verkeer of geluidsoverlast. De eerste jaren genoten we daar intens van de stilte en het uitzicht. We keken op de golfbaan maar hadden ook zicht op de Sierra de Escalona, een authentiek Spaans natuurgebied even verderop gelegen. Dat is een gebied waarboven ook grote roofvogels vlogen. Dagelijks, bij voorkeur 's morgens vroeg en net voor zonsondergang, zat ik op het terras met mijn camera in de aanslag te genieten van wat zich voor mijn ogen afspeelde. Van steenuiltjes die recht in mijn gezicht koekeloerden, bonte spechten die zich vastkleefden aan een boomstam en hoppen die zich in de bloembakken meldden. 

Die rust en dat woonplezier veranderden drastisch nadat commercieel centrum La Fuente werd opgeleverd. Daarna werd het daar elk jaar minder leuk, wat ons betreft. Orihuela Costa is veel te druk geworden en vanuit het bestuur van die gemeente is onvoldoende aandacht en geld beschikbaar voor de leefbaarheid. We gingen in enkele jaren jaar tijd van tien auto’s per uur naar 60 auto’s per minuut. Toen kregen we ook nog te maken met geschreeuw (via microfoon) van mislukte zangers en zangeressen van horeca-etablissementen in dat winkelcentrum. Dat was de druppel! Dat geschreeuw klonk overigens weer door de nacht toen we na het feestje naar de auto liepen om huiswaarts te keren. (We kregen een lift van een niet-drinker.) De steenuiltjes hoorde ik trouwens ook weer toen wij die avond op het terras zaten. 

Hier slapen we 's nachts met de schuifdeur en het raam open. Wat we horen zijn overvliegende flamingo’s, soms de schreeuw van een bosuil en van jagende valken; net als voorheen in de goeie ouwe tijd van Campoamor. Heerlijk! 

Recent kreeg ik het juni-nummer van de Nederlandse National Geographic onder ogen. Het gaat onder andere over de Marker Wadden als icoon van nieuwe natuur en als paradijs voor vogels en andere dieren. Het is inmiddels zeven jaar na de opening van dit natuurgebied (bestaande uit vijf kunstmatige eilanden), dat onder meer samen met de Oostvaardersplassen werd opgenomen in Nationaal Park Nieuw Land.

Dit is een archipel van circa vijf kilometer lang en drie kilometer breed. De rijke bodem van het voormalige IJsselmeer werd daar weer naar boven gehaald, het arme slib aan de oppervlakte werd afgevoerd. De Marker Wadden werden een walhalla voor visdieven, en heel veel andere pioniers. Zoals baardmannen, roerdompen, kok- en dwergmeeuwen, wintertalingen, bonte strandlopers, bontbekplevieren, nonnetjes, kuif-, topper- en slobeenden, zaagbekken en dwerg- en lachsternen. Deze Wadden tonen goed hoe ecologische functies als voedselproductie, broedgelegenheid en biodiversiteit kunnen terugkeren in een door de mens ingericht landschap. Een mooi verhaal. 

Volgende week gaan mijn liefje en ik een paar dagen naar Andalusië. We rijden er naartoe om onder andere bijzondere bomen te zien. Het gaat om reuzensequoia’s (sequoiadendron gigantteum) die daar staan; deze worden ook wel mammoetbomen genoemd vanwege hun hoogte, omvang en leeftijd. Vorig jaar las ik in een Spaanse krant iets over een Spaanse bioloog en ontdekkingsreiziger die medio 19^de eeuw zaadjes meenam van de westkust van de Verenigde Staten (Sierra Nevada, Californië) om ze in het zuiden van Spanje te planten. In de VS staan in het Sequoia National Park exemplaren van 100 meter hoogte en ruim 2.000 jaar oud. 

In Spanje zijn ze gemiddeld ongeveer 40 meter hoog maar er zijn er zeker ook, in de buurt van Granada, die meer dan 100m hoog zijn. Die werden 170 jaar geleden geplant op het landgoed La Losa en die zou ik dolgraag willen zien. Ik stuurde mails naar de beheerstichting van de finca en een ander gerelateerd adres maar daarvan heb ik geen hoge verwachtingen. Mijn ervaring tot nu toe is dat men niet of te laat reageert. Hoe het ook zij, we gaan daar tenminste één mammoetboom zien in een botanische tuin maar er staan nog andere bezienswaardigheden op ons programma. Het hotel middenin de bossen zal veel goedmaken, en hun menukaart helemaal. (Yumm!) Mijn liefje noemt dit nu al een culinaire reis. Ik laat het je binnenkort weten.

 

Opleiding, afleiding

We videoappten laatst weer met onze kereltjes in Bali, al was het niet op de afgesproken dag. We doen het maandelijks, op de eerste zondag. Yuda, de oudste (bijna 18) bleek druk te zijn met zaal- en grasvoetbal. Voor het schoolvoetbalteam op gras was hij kort ervoor gevraagd aanvoerder van het team te worden dus dat betekent meer verantwoordelijkheid en tijd. Op zijn verzoek werd ons videogesprek een dag uitgesteld. De volgende dag was er echter niemand aan de andere kant van de lijn. Druk-druk-druk was hij! 

Toen het uiteindelijk lukte om elkaar in levende lijve te spreken en we hem vroegen of hij de nieuwe rol als aanvoerder leuk vindt, was zijn antwoord: ‘Not really...’. Daar moest ik om grinniken. Yuda is altijd eerlijk en dat is een van de eigenschappen die we in hem waarderen. Hij zei op dat moment wat hij vond. Ik vind het eerzaam dat men hem vroeg en dat zei ik hem. Wat ons betreft is hij uitermate geschikt voor die rol. Wij, zijn oma’s-met-de-witte-huid, zeggen dat al jarenlang. Hij is geduldig, aardig en sociaal vaardig. Ik denk wel dat hij al genoeg op zijn bordje heeft liggen als vijfde klasser van de middelbare school en oudste van een druk gezin. Hij functioneert dagelijks in de rol van tijdelijke man-van-het-gezin, bij afwezigheid van pa. 

Zijn voetbalteam doet mee aan de competitie van regentschap Buleleng (Singaraja) en dat brengt momenteel dus meer druk(te) met zich mee. Het betekent ook dat hij een fraai voetbalshirt mag dragen. Zijn broer Damai toonde het ons met plaatsvervangende trots. Yuda zal dat niet uit de kast halen om het ons te tonen. 

Toen hij peuter-kleuter was, had hij al veel balgevoel. Ik voetbalde bijna dagelijks met hem in onze achtertuin aan de Balizee. Leerde hem penalties nemen, de bal hoog houden, een klein beetje koppen en zijn verlies nemen. Van mijn liefje moest ik hem veel vaker laten winnen tijdens een wedstrijdje maar daarover had ik andere ideeën. (Wat je gratis krijgt, is duur gekocht!) Ja, aan mij is een toptrainer verloren gegaan! Op de lagere school wilde hij profvoetballer worden. Hij droomde van een transfer naar FC Barcelona. (Guess why?!) Gelukkig gingen die dromen voorbij. Ik moest vaak aan de songtekst van Boudewijn de Groot denken: ‘als hij maar geen voetballer wordt, ze schoppen hem misschien half dood...’ Later deze maand moet er weer worden gepresteerd op de grasmat dus hij heeft nu genoeg te doen. Damai (nog lang geen 15) zit ook in een zaalvoetbalteam van school. Hij is net zo sportief en getalenteerd als zijn grote broer, die inmiddels niet meer zoveel groter blijkt te zijn!   

We vroegen bij die gelegenheid aan de beide jongens hoe het gaat met de andere schoolprestaties. Zij gaan naar dezelfde middelbare school (LABSchool). Allebei waren ze ervan overtuigd dat het goed gaat en ze aan het einde van dit schooljaar zullen overgaan. In juni weten we of ze gelijk hebben, al twijfelen we niet aan hun woorden. Op onze vraag aan Damai of hij op termijn een alfa- of een beta-pakket gaat kiezen, zei hij overtuigend dat hij fifty-fifty is; daarmee zeggend dat hij alle kanten op kan als het om een definitieve pakketkeuze gaat. Een comfortabele positie. We gaan het zien. 

Yuda maakte reeds een keuze, hij heeft een betapakket met Biologie als hoofdvak. Alhoewel hij als late leerling nog een jaar naar de middelbare moet (12th grade, Senior High School), vroegen we of hij zijn gedachten al aan het vormen is over een eventuele vervolgopleiding. Dat bleek min of meer het geval. Zijn vader is van mening dat hij naar de universiteit moet gaan, zijn moeder opperde dat hij wellicht -net als zijn pa- kan gaan werken aan boord van een cruiseschip.

Nu bemoeien mijn liefje en ik ons niet -zeker niet ongevraagd- met de meningen van de ouders Ketut & Elsa maar we veerden allebei wel op na die uitspraak. Varen kan altijd nog! Yuda’s vader, eveneens een slimme leerling die echter uit een familie zonder geld komt en daardoor niet naar de universiteit kon, stapte pas na zijn 30^ste als personeelslid aan boord van een schip. 

Alhoewel Elsa naar dezelfde goede middelbare school ging als Ketut, uitte zij nooit de behoefte om te gaan studeren. Na school wilde zij werken en geld verdienen. Dat snap ik, als je uit een arm Balinees gezin stamt waar altijd tekort was... Ze zal zeker het beste voorhebben met haar oudste zoon maar het belang van geld verdienen voor de familie speelt ongetwijfeld mee. Wij zullen bij de ouders altijd voor meer educatie pleiten. Een goede opleiding is de basis voor een goed leven. 

Als je als Balinese hindoe geld verdient, zeker in een ver buitenland, doe je dat niet alleen voor het eigen gezin of de directe familie maar ook voor de grotere familiekring. Er gaat ook heel wat geld zitten in het organiseren van alle hindoeceremonies die er bestaan op het Eiland van de Goden. Die zijn jaarlijks nog niet te tellen op de vingers van tien handen! Dat was weleens een doorn in het oog van ons, agnosten. (Mijn liefje noemt zich bij voorkeur atheïste.) Het salariszakje was nog niet uitgereikt of men vroeg alweer om een lening of voorschot. 

Als wij dan probeerden uit te vinden waar het geld was gebleven, ontdekten we dat het vaak ging naar de ‘the holy man’; de lokale hindoepriester en spiritueel leider die alle ceremonies in de familie- of wijktempel leidt. We kenden hem, hij leidde de ceremonie toen onze tropische villa werd ingezegend. Die ceremonie heet 'Melaspasin'. Ik nam destijds de honneurs waar voor ons twee want mijn liefje herstelde van een chemokuur. Het was afzien onder de brandende zon, in die kleding! Wij zagen hem in de jaren vanaf een ojek (brommertaxi) via een eigen brommer naar een eigen auto doorgroeien. Tja. 

Een jonge broer van Elsa werkt al geruime tijd in Polen als arbeider in een of andere fabriek. Daar doet hij ongeschoold, vies werk dat Polen zelf niet meer willen uitvoeren. In vergelijking tot Noord-Bali verdient hij daar goed. We zagen recent foto’s voorbijkomen van een familiefeest op Bali dat ter ere van deze tijdelijk verloren zoon werd georganiseerd. Aan de uitbundigheid te zien, was hij overduidelijk de sponsor van zijn eigen feestje. 

Dat financieel zorgdragen voor elkaar is de lokale mores en daarmee is niets mis zolang er maar geen misbruik wordt gemaakt. Maar als je vers van het VWO komt, kun je meer dan bedden opmaken en badkamers schoonmaken van reizigers op een Amerikaans cruiseschip. Dat zeiden we hem niet letterlijk (uit respect voor zijn hardwerkende pa) maar onze strekking begreep hij. 

De middelbare school waar de jongens naartoe gaan, is gelieerd aan de Undiksha Universiteit van Buleleng. (Ooit de hoofdstad van Bali.) Sinds 2006 wordt die de Ganesha University genoemd. Je kunt er zowel alfa- als beta-studies volgen. Er studeerden daar tot dusver circa 40.000 studenten af; de meesten van hen gaan aan de slag als leraar. Dat beroep zou ook passen bij Yuda (menen wij). Yuda’s hoofdvak is Biologie en ook die studierichting kan daar op academisch niveau worden gevolgd. Ik las overigens dat Ganesha ook studiebeursen aan Indonesische studenten toekent, ook voor studie in een buitenland. Geen idee wat de precieze criteria zijn per soort. Daar moet ik nog een keertje werk van maken als actieve meedenker. 

Yuda merkte op dat een familielid (ik vroeg niet wie) suggereerde dat hij eventueel naar Australië zou kunnen voor werk en studie. Dat klinkt ons als muziek in de oren als het maar niet neerkomt op mango’s plukken als hoofdtaak en daarnaast ergens een onbeduidende cursus Engels doen. Dat is geen optie. Waar wij wel enthousiast over zijn, is dat hij daar echt zou gaan studeren. Welk type bijbaan hij dan aanneemt, is aan de student zelf. We hebben nog ruim een jaar de tijd om daarover met de leerling, pa en ma te praten dus we laten het onderwerp voorlopig rusten. Nu eerst voetbal! 

Damai vertelde dat hij recent Performing Arts Day bezocht van zijn lagere school, de North Bali Bilingual School (NBBS). Zowel Yuda als Damai ging naar deze privé-lagere school. Ik denk dat het ze een voorsprong op een aantal van hun klasgenoten gaf. 

Naar verluidt, ging Damai niet alleen voor de leuke meisjes op het toneel. In onze familie noemen we hem ‘de kleine Casanova’, alias de Hartenbreker. Op zo’n dag wordt gezongen, gedanst en geacteerd. Aan deze creatieve vaardigheden schenkt men veel aandacht, in aanvulling op het voorgeschreven nationale curriculum. Voorheen waren we weleens aanwezig op deze dagen en waren we jurylid. Damai bracht ons de hartelijke groeten over van Pak Syd, een van de oprichters van de NBBS. 

Sweet memories. 

Feniks herrijst

In juli 2023 liepen we met een clubje vrienden door Rotterdam, langs de vele culturele en architectonische hoogtepunten van die stad. Destijds passeerden we ook de locatie waar later het nieuwe ‘Landverhuizersmuseum’ zou komen. Er stond daar niet meer dan een zeer grote loods met een bouwkeet ernaast en een omheining met daarop mensen en reistassen geprojecteerd. Mij intrigeerde het toen al. Het nieuwe museum moest verschijnen in de langgerekte Fenixloods II, die deel uitmaakte van een nog grotere loods voor de op- en overslag van goederen. Deze werd in 1923 in opdracht van de eigenaren van de Holland-Amerika Lijn (HAL) gebouwd aan de Rijnhaven, op schiereiland Katendrecht. Deze wijk is bij uitstek geschikt voor een museum met zo’n thema. Vanaf de Wilhelminakade vertrokken in voorgaande eeuwen miljoenen Europese migranten naar verre oorden. 

Het beoogde Landverhuizersmuseum werd ‘Museum Fenix’ dat op 16 mei jongstleden de deuren opende voor het grote publiek. Dit is een van de musea in Nederland dat hoog op mijn Te Bezoeken-lijstje staat. Misschien wel met stip op 1! Mijn liefje en ik waren bij de openingsdag van Hotel New York dus dat schept ook een band. Later dit jaar gaan we weer naar Nederland om familie en vrienden te bezoeken maar zeker ook om Fenix van binnen te zien. 

Het Kofferdoolhof

Landverhuizers interesseren mij al decennialang, niet in de laatste plaats omdat ik er zelf een werd in deze eeuw. Wat bezielde hen? Hoe verliep hun verhuizing? Ontstond er heimwee? Zijn ze uiteindelijk geaard op hun nieuwe plek? In de loop van mijn leven leerde ik veel landverhuizers kennen. Hier kreeg ik vrienden die, net als ik, hun thuisland verruilden voor een nieuwe permanente bestemming. Ik heb Nederlandse vrienden die permanent in een buitenland wonen. Er zijn Nederlanders in het buitenland die lezer zijn van mijn blog maar die ik niet persoonlijk ken. Ik ontmoette personen die tijdelijk in het buitenland woonden met wie het contact bleef. En tenslotte: ik las ontelbare boeken van ballingen en landverhuizers van over de hele wereld; zij zwermden uit en brachten daarvan verslag uit. Dus je begrijpt dat dit een gemeenschap is die mij na aan het hart is. 

Zolang er mensen bestaan, trekken ze al over de wereld. Dat begon met het vertrek van de eerste homo sapiens uit Afrika. Ze bewandelden dat continent circa 200.000 jaar geleden maar de exacte plaats van herkomst was lange tijd onduidelijk. Fossiel bewijs duidde op Oost-Afrika, terwijl eerder genetisch bewijs het zuiden van Afrika als de wieg van de mens aanwees. De eerste populaties vertrokken naar het noordoosten en daarna naar het zuidwesten, om vervolgens Afrika te verlaten en zich verder over de wereld te verspreiden. Inmiddels zijn wetenschappers ervan overtuigd dat de oorsprong van de mensheid ligt in Noordoost-Botswana (westkust van Afrika).

Migratie is een universeel en tijdloos thema, al kwam er in het afgelopen jaar meer nadruk op de negatieve kanten ervan sinds de PVV, de partij tegen de vreemdeling, meeregeert in het land. Nederland voor de Nederlanders? Leg maar eens uit aan Minister Faber van Asiel en Migratie en haar politieke baas Geert Wilders dat de eerste Nederlanders uit Afrika kwamen. Dat ‘de vliegende Hollander’, de over de wereld dolende Nederlander, een begrip is in de wereld. En dat in Rotterdam 170 nationaliteiten wonen. Dat is Nederland voor mij! 

Boot uit Lampedusa

Migratie is als onderwerp heel groot, misschien wel té groot voor één tentoonstelling. Tegelijkertijd is het ook heel klein: intiem, ontroerend en diep persoonlijk. Dat kleine wordt bijvoorbeeld verbeeld door een verlangen naar het eten uit je thuisland of door de frustratie als je de taal van het nieuwe land niet machtig bent. Die dingen resoneren bij mij. 

Nu ben ik de eerste om te beamen dat het leven van een Nederlandse migrante in Spanje (voorheen arbeidsmigrante in Engeland en weer later resident in Bali) niet is te vergelijken met de situatie van iemand die vlucht voor oorlogsgeweld, discriminatie, geloofsvervolging, armoede, economische uitzichtloosheid, de gevolgen van klimaatverandering of een andere misstand in een ver thuisland. De rauwe werkelijkheid en ervaringen van een landverhuizer zijn echter herkenbaar. Ook mijn liefje en ik maakten vijandigheid mee in een nieuw land. Ook ik kreeg weleens naar mijn hoofd geslingerd dat ik moest ‘oprotten naar mijn eigen land’. Wat zeg je tegen zulke kortzichtige types? Hoe leg je uit dat je je Europeaan voelt of zelfs wereldburger? Waar zijn ze bang voor? Tja. 

Wat voor mij ook herkenbaar is in deze context, is de vraag of je een exoot blijft in een nieuw land of dat je ooit inheems wordt? Hoe moet dat dan precies? Voor mij geldt dat ik mij van binnen altijd Nederlandse zal voelen (en mijn Nederlandse paspoort nooit zal inruilen) maar ik voel mij thuis in Spanje en voel verbondenheid met dit land en de cultuur. Inmiddels zijn we beiden behoorlijk ingeburgerd, de  Spaanse taalbeheersing helpt daarbij.

Op de openingsdag van Museum Fenix verschenen drie uitgebreide artikelen in de Volkskrant. Een interview met bofkont-directeur Anne Kremers (35), een recensie van het imposante gebouw, inclusief plattegrond met tien hoogtepunten en een recensie van de vaste tentoonstelling ‘Alle richtingen’. Ik las ze stuk voor stuk met veel interesse. Dat smaakt absoluut naar meer. Dit museum heeft 7.000m² tentoonstellingsruimte dus er is heel wat te bekijken en beschrijven!

Een van de stukken uit de museumcollectie, een van de eerste objecten die het Fenix-team ontving, is een boot uit Lampedusa. 19 passagiers maakten hiermee de levensgevaarlijke overtocht van Noord-Afrika naar Europa. In Lampedusa worden dergelijke boten in beslag genomen om te voorkomen dat ze nogmaals worden gebruikt voor mensensmokkel. Deze boot werd aan Fenix geschonken door de douane van het Italiaanse eiland. 

Directeur Kremers zegt het meest te zijn geroerd door het eerste kunstwerk dat ze zelf aankocht. Dat is getiteld ‘Space Refugee’ uit 2019, van de Syriër Omar Imam die nu in Amsterdam woont. Hij bracht zijn eigen vluchtelingenverhaal in beeld omdat hij zich niet herkende in de bestaande kunstuitingen. Hij creëerde een vader en zijn dochter die op een grote skippybal zitten en door tijd en ruimte reizen. Een reuzenlolly is hun enige bagage. Het verbeeldt het avontuur van een overlevende van oorlog en marteling die erin slaagde om trauma om te zetten in kracht, met de onmisbare hulp van zijn dochter Bianca. 

Vermoedelijk het duurste werk in de kunstcollectie van Museum Fenix is het schilderij ‘Man in Wainscott’ (1969) van de Nederlands-Amerikaanse kunstschilder Willem de Kooning, een landgenoot die in 1926 als verstekeling de overtocht naar New York maakte en daar succesvol werd. Men kocht het doek vorig jaar op een veiling van Christie’s voor bijna 8,7 miljoen dollar. Maar wie voorbij die blikvangers kijkt, wordt als bezoeker pas echt beloond. 

In de tentoonstelling ‘Alle richtingen’ zijn tussen de sculpturen, videokunst, fotografie en schilderijen ook historische en persoonlijke objecten te zien. Daarin zit de kracht van de tentoonstelling, volgens de recensent. Topstukken die (vanwege diepe zakken) op internationale kunstbeurzen en veilingen zijn aangeschaft, worden gecombineerd met bijvoorbeeld een klein notitieboekje dat ooit in de zak van iemand stak.

Hier gaat het om het verhaal van een Surinaamse vrouw die in de jaren '70 van de vorige eeuw naar Nederland kwam. Ze reisde af en toe van Drachten naar Rotterdam om ‘Surinaamse boodschappen’ te doen. Ze sprak echter geen Nederlands dus haar neef Frank gaf haar dan een notitieboekje mee met de tekst ‘Lieve buschauffeur of conducteur, mijn tante kan geen Nederlands [...]’. Het notitieboekje staat op een sokkel, alsof het de David van Michelangelo is. Het zijn dat soort zorgvuldig gekozen objecten die overtuigen en ontroeren. Deze tentoonstelling nodigt uit om stil te staan bij het kleine, het alledaagse. Aldus de recensie. De kunstredactie van de Volkskrant kende het maximaal aantal sterren toe aan deze tentoonstelling. 

Er is ook een permanente fototentoonstelling met 193 historische en hedendaagse foto’s over het thema migratie, getiteld ‘The Family of Migrants’. Daarin zijn wereldberoemde foto’s te zien (zoals ‘Migrant Mother’ van Dorothea Lange) maar ook veel beelden die onbekend zullen zijn bij een groot publiek. De foto die mijn aandacht trok, is getiteld ‘Waiting for a Ride that will not come’ van de Albanese kunstenaar Adrian Paci die zelf in Italië woont en werkt. Deze foto behoeft geen toelichting, vermoed ik... 

‘Het Kofferdoolhof’ is eveneens een vast onderdeel van dit museum. Dit is een parcours van 2.000 koffers die tussen 1898 en 2024 zijn gebruikt voor reizen naar verre bestemmingen of die juist naar Nederland kwamen. Ze werden bij particulieren ingezameld en vertellen een veelkleurig en veelzijdig verhaal van migratie. Sommige van die verhalen zijn te horen wanneer je door het doolhoof loopt. Van een vriendin ontving ik onlangs het boek 'Kofferverhalen' voor mijn verjaardag. Het zijn tien migratieverhalen over liefde en afscheid, over thuiskomen en je thuis voelen, over heimwee en verlangen. Herkenbaar. 

Misschien wel het meest dystopische kunstwerk in Fenix is ‘Refugee Astronaut IX’ (2024), volgens de Kunstredactie van de krant. Dit is het beeld van een in kleurrijke Vlisco-stof gehulde ruimtereiziger die op zijn rug een net met voorwerpen draagt. Volgens de kunstenaar, de Brit Yinka Shonibare (geboren uit Nigeriaanse ouders), is Vlisco het toppunt van mondialisering. De stof is geïnspireerd op batikwerk uit Indonesië, wordt geproduceerd in Nederland en vindt veel aftrek in West-Afrika. De astronaut heeft snel wat spullen bijeen gegrist, zoals een ketel, een verrekijker en een olielamp. Waar gaat hij naartoe? Naar een andere planeet? ‘De kunstenaar zegt het niet letterlijk maar er komt misschien een dag dat we allemaal deze aarde moeten verlaten’, aldus de geïnterviewde direkteur. ‘Dan worden we allemaal migranten...’

Bezoekers van 18 tot en met 25 jaar betalen €7,50 entree, voor oudere personen kost een toegangskaart €15 en als je jonger bent dan 18 jaar is Fenix zelfs gratis. Het museum is open van dinsdag tot en met zondag van 10.00 uur tot 17.00 uur en op vrijdag tot 21.00 uur. 

De foto in de header van deze blog is afkomstig van MAD Architects, de ontwerpstudio onder leiding van de Chinese architect Ma Yansong. Zijn bureau ontwikkelde de 30 meter hoge, spiraalvormige staalconstructie die de Tornado is gaan heten. Er zit 1.800.000kg staal in verwerkt. Nu al inconisch!

Koning van de lucht

Het is deze week Nationale Vogelweek in Nederland en een blog van mijn hand mag dan ook niet ontbreken. Het is tevens Nationale Kijkerweek bij de Vogelbescherming; dat staat geheel in het teken van verrekijkers en telescopen. De vogelconcerten barstten hier deze week al vroeg los! Het is een week waarin een beetje vogelliefhebber de natuur in trekt. Je kunt je deze week aansluiten bij vogelexcursies die in talloze plaatsen wordt georganiseerd; soms geleid door bekende Nederlandse vogelaars zoals Arjan Dwarshuis, Camilla Dreef en Nico de Haan.

Mijn liefje kijkt door een verrekijker, ik via mijn cameralens. Sinds een kleine week horen we een nieuw vogelgeluid rondom het huis. Mijn liefje spotte een klein, geel luid zingend dotje op een Spaanse tv-antenne achter het huis. Ik haalde mijn telelens tevoorschijn en schoot een plaatje van de zingende vogel. Het blijkt te gaan om een sijs, een soort uit de vinkenfamilie. Dat kun je goed zien aan de snavel. Die is specifiek en stevig, zodat deze vogel gemakkelijk zaden uit hun zaaddozen kan halen. 

De sijs (serin in het Engels, volgens mijn DK Birds-vogelgids) is een permanente resident van Spanje; net als wij. Ik denk dat het een mannetje was, aan de kleur van de veren te zien. Het geluid dat het diertje maakt, wordt omschreven als kwikzilverig en dat vond ik een herkenbare omschrijving. Hij zingt in deze tijd van het jaar om een vrouwtje te verleiden. Er wordt doorgaans in mei gebroed dus dan moet hij wel opschieten met zijn verovering! In onze bougainvillea wordt thans door een mussenechtpaar hard gewerkt aan de bouw van een nest. We hebben al jarenlang een grote groep residente mussen in de tuin. BoWo is de pater familias. Al is hij de baas, wij noemen hem Bolletje Wol. Ze zitten graag in heggen of hagen. Als team zijn ze uitstekende insectenbestrijders (bladluizen, rupsen). Ze hebben het hier kennelijk naar hun zin; net als wij.

Nog niet zo lang geleden vonden we een kapot ei op de rand van een van de borders waarin zich een grote Stoute Jongens-boom bevindt. De Latijnse naam voor de struik is ‘duranta erecta’... misschien dat de Nederlandse naamgeving hiermee samenhangt?! Het is een struik maar in ons geval werd het een boom van minstens drie meter hoog van tenminste 20 jaar oud die groeit en bloeit als een dolle. We zijn er verguld mee. De bloemblaadjes zijn licht paars-violetblauw, groeien in trossen en zijn vergezeld van oranje bessen; die zijn overigens giftig voor dieren. Deze boom is tamelijk onderhoudsintensief maar is prachtig, een juweel in de tuin. We denken dat het een duivenei was dat uit een nest viel. We zijn niet erg verdrietig, ondanks dat we vogelliefhebbers zijn. Liever een broedende mus in de tuin dan een duif, om eerlijk te zijn. 

In de aanloop naar deze feestweek las ik een interessant artikel van de Wetenschapsredactie in de Volkskrant, over de zogenaamde ‘Egg Drop Challenge’. Scholieren uit diverse delen van de wereld moesten van de wetenschappers een manier vinden om een ei te laten vallen zonder het te breken. Ook Nederlandse scholieren waren bij de uitvoering van deze opdracht betrokken. Het werd door Nederlandse deskundigen betiteld als ‘een ontzettend leuk experiment’.

De uitkomst na 180 valexperimenten: een ei kun je -als het heel moet blijven- het best op zijn kant laten neerkomen. Deze uitkomst bleek het tegenovergestelde van wat AI-tools (als ChatGPT) en populair wetenschappelijke media vooraf stelden. Zij verkondigden dat een ei het sterkst is in verticale richting en dat je het dus juist het best op de punt kunt laten vallen. Maar de grote vraag was: is dat wel zo? 

Eieren blijken inderdaad stijver in verticale richting maar op de punt geven ze minder mee. Het is juist de stijfheid die het ei dan tegenwerkt bij het vallen. Dat het ei meer meegeeft op de zijkant, zorgt ervoor dat het meer kan vervormen om de klap op te vangen. Ongeveer zoals een stuiterbal gemakkelijker vervormt dan een koffiekopje. De belangrijkste les van dit experiment is echter dat je altijd vragen moet blijven stellen. 

Onze vrienden Paco & Rolando voeren in de afgelopen weken met hun motorboot naar het Hoge Noorden van Nederland, inclusief Waddeneilanden. Op de terugtocht naar het Westen, in de jachthaven van Makkum, troffen ze een Nederlandse vogelaar en zeearendkenner. De mannen meerden daar af en bleken rechtstreeks zich te hebben op een zeearendenpaar op een nest met twee jongen. De bofkonten! Rolando schatte terecht in dat wij in hun plaats lyrisch zouden zijn over zo’n toeval. De man in kwestie (zij vroegen zijn naam niet) filmt en fotografeert voor het programma Vroege Vogels. Na enig speurwerk van mijn kant blijkt het te gaan om de Fries Albert Draaijer uit Koudum. Deze 70-plusser volgt de zeearenden, de grootste arendsoort van Europa, in zijn woonomgeving al ruim zeven jaar op de voet. Hij noemt zeearenden ‘vliegende deuren’ vanwege hun enorme spanwijdte! Hun andere bijnaam is ‘koning van de lucht’. Afgelopen weekend was half vogelend Nederland aanwezig op de Waddeneilanden, voor het jaarlijkse Waddenvogelsfestival. Daar horen onze vrienden nog niet bij maar wij geven de hoop nog niet op! 

Deze vogelweek kan niet beter worden afgesloten dan met het NK Vogelfluiten, georganiseerd door mijn favoriete radio-programma Vroege Vogels. Dat kampioenschap wordt op 18 mei gehouden tijdens het radioprogramma (tussen 9:00 en 10:00 uur). Alhoewel ik zelf een aardig deuntje fluit (geleerd van mijn vader), doe ik niet mee. Anderen zijn er veel beter in. In een trailer hoorde ik al indrukwekkende imitaties. Vogelimitatoren uit het hele land doen mee. Hoofdprijs is de felbegeerde 'Gouden Luistervink'. De Stichting Luistervink Nederland is van mening dat je vogelkijken doet met je oren. Ik ben benieuwd wie deze prijs opeist. Vroege Vogels biedt al jarenlang een vogelzangcursus aan, geleid door twee kenners van vogelzang: Dick de Vos en Henk Meeuwsen. Die laatste heeft zijn achternaam mee, de eerste bepaald niet (in dit verband). 

Het onderhoudende natuurprogramma Vroege Vogels zoekt momenteel een nieuwe locatie om van daaruit te gaan uitzenden. Jarenlang deed men dat vanuit het Naardermeer (tussen Amsterdam en ‘t Gooi) maar men moest op zoek naar een andere locatie. Het gebied staat onder druk. Door aanhoudende droogte moet er veel inspanning worden verricht het oudste natuurmonument van Nederland voor de toekomst te behouden. De redactie zoekt nu naar de geschiktste plek voor de komende jaren. In de tussentijd wordt uitgezonden vanaf Mediapark Hilversum en dat is even wennen voor de redactie! Binnenkort zal de nieuwe locatie bekend worden gemaakt. 

In de uitzending van vorige weekend werd stilgestaan bij de stiekeme bezuiniging van kabinet-Schoof op het budget van de Nationale Parken van Nederland. Zonder overleg schrapte de regering bijna 24 miljoen euro op het huidige budget, zoals viel te lezen in de Voorjaarsnota. Die bezuining zal vooral natuureducatie treffen en de vrijwilligers die het verzorgen. Die scholing is vooral gericht op de Nederlandse jeugd. Deze geldstop is een misser van jewelste. 

Het is bizar dat het Rijk, samen met provincies en gemeenten onlangs nog een manifest opstelde over de 21 Nationale Parken die het land rijk is. Dit manifest is getiteld ‘Samen werken aan karakteristieke natuurgebieden’. Het doel hiervan was om de kwaliteit van de parken, een favoriete plek om gratis te recreëren voor menig Nederlander, in de komende jaren drastisch te verbeteren. En nu dit?! De inkt van het manifest was nog niet droog of men trok de handen er volledig vanaf... Tja.

De vogel in de header van deze blog is een zeearend in Friesland. De foto is genomen door Albert Draaijer.

Symfonie

In Nederland is het Mahler-festival begonnen. Gedurende tien dagen worden tien symfonieën ten gehore gebracht, in het Koninklijke Concertgebouw in Amsterdam; uitgevoerd door verschillende orkesten uit binnen- en buitenland. Zelf ben ik wel een liefhebber van Gustav Mahlers muziek al ken ik zeker niet al zijn symfonieën in detail. Ik ben geenszins een kenner. Ik weet meer over de componist zelf (door het lezen van biografieën) dan van zijn muziek. Mijn interesse in het werk van Mahler begon met de ontdekking van ‘Das Lied von der Erde’. Dat werk werd voltooid in september 1908. Mahler was niet van plan dit zijn Negende Symfonie te noemen vanwege bijgeloof; naar zijn idee overleefde geen enkele grote componist zijn Negende. (Menige collega was niet in staat een Tiende te componeren...) 

Tijdens mijn studententijd bewoonde ik een kamer aan de Oude Delft (gracht in Delft) waar ik een schommel ophing aan een van de balken aan het plafond. Dan zette ik die muziek lekker hard en schommelde minstens zo hard op de gezongen teksten van Kathleen Ferrier. Als mijn vriendin Nelly terugkwam van haar werk (onderwijzeres) stormde ze mijn kamer binnen om de schommel van mij over te nemen. Sweet memories. De liederencyclus ‘Kindertoteslieder’ van Mahler (geïnspireerd op gedichten van Rückert) die hij begin 20ste eeuw componeerde, vind ik minstens zo indrigend en boeiend. Mijn liefje vindt Mahler te zware kost, ze vindt zijn muziek deprimerend. 

Als ik in Nederland was geweest, had ik tenminste één kaartje gekocht voor een avondje uit met Mahler. Zoals voor vele mensen geldt, ben ik ook niet vast te pinnen op één muzieksoort. Ik ben ook groot fan van de Amerikaanse filmmuziekcomponist John Williams maar ik realiseer mij dat het vloeken in de klassieke kerk is en bovendien vergelijk ik appels met peren. Williams kent zijn klassiekers als componist echter ook. Hij moderniseerde de muziek, net als Mahler. 

Dat enthousiasme voor Williams komt voort uit het feit dat ik een grote filmfanaat was/ben. Vroeger zat ik wekelijks in de bioscoop. De Sound of Music zag ik als kind minstens tienmaal, dat gold ook voor Ben Hur. Als student had ik een kortingskaart waarmee je op maandagmiddag voor een habbekrats naar de bios kon. Mijn liefje en ik gingen als jonge samenwonenden wekelijks naar de bioscoop. Ook zij was een liefhebster. In Den Haag, de laatste stad in Nederland waar we samen woonden voor ons vertrek naar het buitenland, zaten we wekelijks in de oude bios Tuschinski. We fietsten er doorgaans heen.  

Een tijdje deden mijn liefje en ik dat hier aan de Costa Blanca ook. Voor coronatijd hadden we een bioscoopzaal in het eigen stadje, een oude bioscoop die werd gerund door voornamelijk Britse vrijwilligers (de bar werd gerund door Spaanse vrijwilligers). Daar was elke week wel iets interessants te zien. We zaten dan op zaterdag -een glaasje wijn of een G&T in de hand- in een tamelijk bedompt zaaltje te genieten. Na coronatijd opende deze cinema helaas de deuren niet meer. Ik vrees dat de initiatiefneemster de pandemie niet overleefde... 

Daarna gingen we weleens naar een bioscoop in omringende plaatsen maar nasynchronisatie vind ik een ramp, films in de oorspronkelijke taal zijn hier met een zaklantaarn te vinden en als er iets interessants voorbij komt, staat het geluid KEIHARD. Dat is niet om te harden! Dus we abonneerden ons op Pathé Thuis om alsnog goede films te kunnen zien. Dat bevalt. De laatste film die we zagen op de sofa, was de prijswinnende film ‘The Brutalist’ (Golden Globes en Oscars). 

Afgelopen weekend hadden we een uitje naar het Auditorium van Torrevieja om daar het Royal Film Concert Orchestra live te zien optreden. Dat is een relatief jong gezelschap van (circa) 80 musici van toonaangevende muziekscholen uit de hele wereld. Dit symfonie-orkest is opgezet om een gat in het Spaanse culturele muziekaanbod te vullen, aldus de website van het gezelschap. 

Mijn liefje vroeg zich onderweg naar het Internationale Auditorium hardop af of de zaal wel vol zou zitten. Ik was ervan overtuigd, zij niet. Groot was haar verbazing dan ook dat we file moesten rijden om naar het parkeerterrein te komen. We moesten zelfs omdraaien om een alternatieve parkeerplaats te bemachtigen. Dit Auditorium is ontworpen door de Valenciaanse architect José María Tomás en bestaat sinds 2011. Deze zaal heeft plaats voor 1.900 bezoekers maar wij zaten daar niet eerder. Begin van dit jaar vond ik dat daarin maar eens verandering moest komen! 

Het concert zou om 20:00 uur beginnen. Naar goed Spaans gebruik zat toen nog niet iedereen op zijn of haar plaats. Wij wel. Op rij 1, een beetje aan de zijkant. Mijn liefje was nog steeds niet van haar verbazing bekomen over zoveel andere geïnteresseerden. Ze waren piepjong en stokoud, een leuke mix. Wij hadden een jong Spaans stel naast ons en oude Spanjaarden achter ons. Zeven minuten later dan gepland, stapten de musici met hun instrumenten het mooi verlichte podium op. 

De concertmeester zat links van de dirigent. Een tamelijk grote strijkerssectie (viool, altviool, cello en contrabas) zat rechts van hem,. De blazerssectie was eveneens van enige omvang (diverse soorten trompetten en een tuba), dwarsfluiten en klarinetten. Daarachter zat een paukenist met een kaal hoofd, een kleine bekkeniste die niet boven haar muziekstandaard uitkwam, een pianist die voor ons ver weg zat, een xylofonist die het druk had, en meer. De dirigent was de roodharige, enthousiaste Madrileen Fernando Furones (1987). Hij blijkt zelf ook al filmmuziek te hebben gecomponeerd. Ik vind het zó knap als je een symfonie kunt componeren voor zoveel soorten instrumenten tegelijkertijd. Daar heb ik groot respect voor. 

Het orkest bracht een ode aan de muziek van Williams (mijn favoriet), Zimmer en Morricone en deed dat op professionele, meeslepende wijze. In veel van de stukken was er een hoofdrol weggelegd voor een solist(e).  Bij de uitvoering van 'The Good, The Bad and The Ugly' was er ook een rol weggelegd voor het publiek. Dat muziekstuk begint met het geluid van een uil waarna er wordt gefloten. Het is het hoofdthema van die film. We deden enthousiast mee maar later op het filmpje van mijn liefje bleek dat het erg vals was. De jonge dirigent gebruikte zijn hele lichaam, zwaaide met zijn armen, sprong soms op. Dynamisch type! Hij moest regelmatig zijn gezicht afvegen met een grote witte zakdoek die dan weer in zijn broekzak verdween. 

We luisterden naar muziek uit de films The Lion King, The Good, The Bad & The Ugly, Once upon a Time in the West, Gladiator, ET, Indiana Jones, The Mission, Madagascar, Star Wars en meer. (Ik hoopte stiekem dat er ook iets te horen zou zijn uit de film Jaws van John Williams maar dat was nu niet het geval.) 

We genoten van een leuke avond en namen ons voor binnenkort terug te keren voor iets interessants. Voor herhaling vatbaar! 

 

Negentien seconden?

Van de weeromstuit blogde ik er niet over! Over de totale stroomstoring van een week geleden in heel Spanje en Portugal en een deel van Zuidwest-Frankrijk. Het wordt in de media inmiddels ‘de grote black-out’ genoemd. In 5 seconden tijd was heel Spanje  stroomloos. Onlangs ontdekte men dat er 19 seconden vóór de grote power cut nóg een storing was, in het zuiden van Spanje (Andalusië). De kaart hiernaast van het donkere zuiden is afkomstig van NASA. Er wordt nog steeds gewacht op een zinnige verklaring. Het houdt de Spaanse gemoederen en de politieke tegenstanders van het huidige kabinet bezig.

Dit is hoe het ons verging in Huize Barefoot. Deense buurman Jan stond voor onze poort terwijl de voordeur open stond. Daarom hoorde ik hem zeggen “Do you have electricity?” Ik zei spontaan Ja omdat ik zojuist nog aan de laptop had zitten klussen. De buurman is a smart ass dus hij zei daarop “Well, your doorbell doesn’t ring”. Inderdaad. Bij ons was ook alle electriciteit uitgevallen! Dat komt hier weleens voor dus verontrustend was die boodschap niet voor mij. Totdat dezelfde buur iets later meldde dat deze stroomonderbreking heel Spanje trof. Een korte inspectie wees uit dat onze telefoons het niet meer deden. What the heck? Het tennistoernooi in Madrid werd getroffen, miljoenen mensen kregen met chaos te maken.

Dat onze telefoons niet meer werkten, niet op 4G noch op 5G, was de vreemdste gewaarwording. Ik had weleens gelezen dat er in draaiboeken voor grote storingen staat dat na het uitvallen van de electriciteit nog twee uur gebruik zou moeten kunnen worden gemaakt van het mobiele netwerk. Dat was niet het geval. Zo’n abrupte uitval maakten we niet eerder mee. We waren dan ook niet voorbereid op het feit dat we geen enkele nieuwsbron meer konden raadplegen. Dat is pas echt bizar voor nieuwsjunkies als wij!

Aangezien voor die avond een etentje bij onze Zwitserse buurvrouw en haar bezoekende zoon en schoondochter op het programma stond, liep mijn liefje naar Liselotte om te melden dat we het diner konden uitstellen, wat ons betreft. Ze wilde daar niets van weten. Wel ging ze in plaats van de uitgebreide maaltijd iets eenvoudigers bereiden. Omdat zij electrisch kookt en wij op gas, zou ze haar gerecht op ons kooktoestel komen maken. Zij gaf mijn liefje een radio op batterijen mee naar huis. Zelf hadden we die niet meer, nadat we het campingding vorig jaar hadden gedoneerd aan onze Britse buren die graag een muziekje in hun badkamer wilden. Zaken lopen soms op onnavolgbare wijze...

Mijn liefje stelde aan buurman Jan voor dat zij samen naar de dichtstbijzijnde supermarkt zouden gaan om extra flessen water aan te schaffen. Je kunt lang zonder eten maar niet zo lang zonder water. Dat ging niet lukken. De kassa’s deden het nergens meer. Evenmin als de schuifdeuren bij de ingang.

Tom Poes moest dus een list verzinnen. We vulden een aantal flessen met goed drinkwater (we hebben een waterfilter) en namen ons voor bij de eerste de beste gelegenheid een transistorradio op batterijen te kopen. Mijn liefje en ik stemden af op Radio Nacional (RNE) en ontvingen zo meer info over de situatie.

Ondertussen in de straat... waren ook onze Madrileense overburen uit hun vakantiehuis gekomen voor info. Met elkaar dachten we in eerste instantie aan een vijandige hack van de Russen of een sabotage-actie van andere boosaardigen.

De situatie werd nooit beangstigend, wat mij betreft. We roeiden met de riemen die we hadden. We hebben oplaadbare (tafel)lampen, een krachtige zaklamp die we meenamen naar Turkije op onze recente rondreis maar niet gebruikten. Mijn reader had voldoende batterij om de avond door te komen dus het euvel was te overzien. Hoe lang dit zou duren echter niet...

Toen we op het punt stonden naar Liselotte te gaan voor het diner, kwam buurman Guillermo nog even buurten. Mijn liefje schoot in de rol van interviewer, met de zaklamp in de aanslag. Hij had geen nieuws te melden. Maar wel altijd iets grappigs. (Een grappige Spanjaard, kom er eens om!) We wilden hen de transistorradio geven tijdens onze afwezigheid maar zij hadden al een oudje uit hun eigen kast opgediept. 

We waren blij dat we niet in een lift, trein of metro onder de grond zaten toen deze stroomstoring zich voordeed. Daarvan zou ik wel hebben gebaald. Tijdens het diner bij Liselotte, dat ouderwets geanimeerd was, floepte het licht weer aan. We juichten en waren, zo te horen, niet de enigen in de wijk die opgelucht reageerden. Het duurde ongeveer 23 uur voordat de volledige stroomtoevoer in heel Spanje was hersteld. Er is geschat dat er tijdens de stroomstoring voor 400 miljoen euro minder is gepint in het land. De totale economische schade zal echter veel groter zijn. 

De volgende dag bestelde ik een handzame transistorradio online. Mijn liefje had in de Spaanse krant El País gelezen wat de beste kleine was, volgens hun redactie. Ze hebben wekelijks een pagina met de beste value-for-money gadgets van het moment en tot nu toe zit daar geen teleurstelling bij. Het is een piepkleine radio die in je broekzak past, van het merk Prunos; met korte- en langegolf, FM-zender en ingebouwde zaklamp. Die ligt inmiddels opgeladen, op grijphoogte, te wachten op gebruik.

Formeel is nog steeds niet bekend wat deze massale stroomonderbreking veroorzaakte. Red Eléctrica de España (REE), het Spaanse electriciteitsnetwerk, meldde dat Spanje en Portugal werden getroffen door “el cero”, de nul. Endesa, het grootste energiebedrijf van Spanje met tenminste tien miljoen klanten, en Iberdrola, de op één na grootste leverancier (ook die van ons), gaven aan dat ze momenteel nauw samenwerken met REE, volgens vastgestelde protocollen. 

Het probleem ontstond in Spanje, zoveel is duidelijk. Sommige deskundigen beweren dat het wegvallen van hernieuwbare energie (zon en wind) de oorzaak was. Zonneparken en windmolens leverden tot vlak voor de grote stroomstoring rond 60% van de, op dat moment door huishoudens en bedrijven gevraagde, hoeveelheid energie. Spanje heeft acht kerncentrales; die schakelden meteen af na de uitval, zoals de veiligheidsprocedure voorschrijft. Dit land is op weg om koploper te worden op het gebied van groene energie; we hebben immers volop zon en wind. 2024 was een recordjaar voor de opwekking van hernieuwbare energie, goed voor 56% van het complete elektriciteitsverbruik. In 2030 zal dat aandeel zijn gestegen naar 81%. Die verschuiving zal Spanje helpen minder afhankelijk te worden van energie-import maar brengt zeker ook uitdagingen met zich mee. 

Elk nationaal electriciteitsnet ter wereld zal fors moeten investeren in de verbetering van distributiesystemen om verspreide hernieuwbare energiebronnen met elkaar te verbinden en een evenwichtige verdeling te garanderen. Die balans wordt ‘grid balancing’ genoemd. Het net moet constant worden beheerd om te voorkomen dat het overbelast raakt door te veel opwekking, of juist dat het te weinig stroom verbruikt. Elektriciteitscentrales schakelen automatisch uit als de frequentie buiten het normale bereik valt. Het evenwichtspunt ligt op een frequentie van 50 Hertz. (Bij 48 of 52Hz ontstaan al problemen.) 

Interconnectie tussen landen is  essentieel voor het delen van schone energie. Maar dit creëert ook nieuwe uitdagingen, zoals de snelle verspreiding van een energieprobleem. Tegelijkertijd helpen deze interconnecties ook om verergering van een probleem te voorkomen. De verbinding met Frankrijk maakte het gemakkelijker om het elektriciteitssysteem te herstellen. Een groter systeem fungeert dan als een soort buffer. 

De Europese branchevereniging van electriciteit, Eurelectric, schat in dat er de komende 25 jaar twee biljoen euro nodig zal zijn om de modernisering van het gehele Europese elektriciteitsnet te bekostigen. 

Wat ik ook boeiend vond, is dat Gibraltar, dat kleine stukje Verenigd Koninkrijk op Spaans grondgebied, niet door deze stroomstoring werd getroffen. 

De Spaanse regering heeft nu twee onderzoekscommissies aangesteld die onderzoek gaan doen; teneinde tunnelvisie te voorkomen, aldus de officiële verklaring. Dat gaat (dus) nog wel even duren. Wat ook de oorzaak zal blijken te zijn, dit was een eye opener voor het Iberisch Schiereiland en voor Europa. Europa gaat ook onderzoek doen, begrijp ik. Een stroomstoring als deze kan ieder land overkomen maar hoe wapen je je ertegen? In Spanje is tot nu toe tenminste één kop gerold (voor zover ik weet); iemand van een verantwoordelijke dienst zou zijn ontslagen. Dat lijkt mij symboolpolitiek als nog helemaal niet bekend is wat de oorzaak was. 

De Nederlandse autoriteiten waren er als de kippen bij om te verklaren dat zoiets als dit in Nederland onmogelijk is vanwege de vele koppelingen met onringende landen. Guess what?! De dag erna viel de stroom uit in het hele land van Enschede. 20.000 huishoudens moesten het tijdelijk zonder electriciteit stellen. Tja. 

Die noodpakketten zijn zo gek nog niet!

Slechts 2 minuten

Elk jaar wordt er gepeild hoe belangrijk Nederlanders het herdenken van de doden vinden. In het Nationaal Vrijheidsonderzoek dat het Nationaal Comité 4 en 5 mei jaarlijks laat uitvoeren, blijkt nu dat minder Nederlanders dat heel belangrijk vinden. In 2020 was dat nog 51%, dit jaar ligt het percentage op 38%. In 2020 vond 37% van de Nederlanders dit belangrijk tegenover 42% nu. Het percentage personen dat herdenken helemaal niet belangrijk vindt, lag in 2020 op 1% van de Nederlanders; dit jaar is dat 3%. 

De zuinige conclusie en kop van een Volkskrant-artikel over dit onderzoek was dat ‘minder Nederlanders Nationale Herdenking heel belangrijk vinden’. Feitelijk is dat juist maar het belang van herdenken wordt door een ruime meerderheid van de Nederlanders belangrijk of zeer belangrijk gevonden. De redactie had dus een andere kop kunnen kiezen.

Ook dit jaar was er weer veel te doen over wie en wat we moeten herdenken op deze dag. Dat debat wordt al jaren gevoerd. Op de vraag in dit onderzoek wie op 4 mei wordt herdacht, antwoordde 82% van de Nederlanders dat zij alle Nederlandse slachtoffers van WOII herdenken. 78% van de ondervraagden herdenkt alle slachtoffers van WOII, ongeacht hun nationaliteit. 56% van de ondervraagden herdenkt alle slachtoffers uit de hele wereld, van alle oorlogen.

Zelf behoor ik tot de groep die vandaag alle slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog herdenkt; niet alleen degenen met een Nederlands paspoort. De groepen waarbij officieel stil wordt gestaan, breidden zich in de afgelopen jaren verder uit. In 2012 schreef sociologe Jolande Withuis in de Volkskrant dat Nationale Dodenherdenking een hutspotherdenking was geworden. “Wie alles herdenkt, herdenkt niets”. Daarmee ben ik het eens. De meeste nabestaanden herdenken elke dag. Er is slechts één dag waarop we nationaal herdenken. Iedereen kan op die dag zelf bepalen wie worden herdacht. 

Er was dit jaar een nieuw onderwerp in het Vrijheidsonderzoek. Ondervraagden moesten reageren op een stelling die luidt ‘de huidige oorlog in het Midden-Oosten moet niet in verband worden gebracht met de Holocaust’. Daar bleek 12% van de Nederlanders het helemaal mee eens te zijn, 28% was het er mee eens, 29% was neutraal, 13% was het ermee oneens, 5% was het er helemaal mee oneens en 13% wist het niet. De conclusie is dat een minderheid van de Nederlanders vindt dat deze zaken moeten worden gescheiden. Daartoe behoor ik. 

Dit jaar wordt er voor het eerst een alternatieve herdenking georganiseerd in Den Haag. De herdenking is getiteld ‘4 mei inclusief’. Naast de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog willen de initiatiefnemers ook de slachtoffers herdenken van genocide en andere vormen van onderdrukking en oorlogsgeweld op andere plekken ter wereld, ‘mede door toedoen of door nalaten van de Nederlandse staat’. Daarbij is ook specifiek ruimte voor herdenking van de genocide op Palestijnen (aldus de website). De alternatieve herdenking deed ook in Joodse kringen veel stof opwaaien. Een aantal Bekende Joodse Nederlanders ging op de uitnodiging van de iniatiefnemers in; onder andere Hedy d’Ancona, Mischa Wertheim en Natasha van Weezel. 

Een van de initiatiefnemers is oud-diplomate Angélique Eijpe. Zij stelt dat herdenken pas betekenisvol is als het zich niet afsluit voor het heden. Eijpe nam ontslag bij het Ministerie van Buitenlandse Zaken omdat zij zich als ambtenaar niet kon verenigen met het beleid van de regering Schoof jegens Israël-Palestina.  

Onder geen beding kan zij onderdeel zijn van een Nationale Herdenking waarin de huidige regeringsleiders een essentiële rol spelen, nadat zij de oorlogsmisdaden in Gaza (sommigen noemen dit etnische zuivering, anderen genocide) als zelfverdediging van hun Israëlische bondgenoot hebben gecategoriseerd. Zij uit stevige kritiek op de onvoorwaardelijke steun van het Nederlandse kabinet aan het Israël van Netanyahu. 

Ik las over de familiegeschiedenis van Eijpe. Haar overgrootvader, Henk Zanoli, was zoon van een migrant uit het toentertijd armste deel van Europa, het Zwitserse Ticino. Op zoek naar een beter leven trok hij eind negentiende eeuw naar Nederland. Hij was dus gastarbeider avant-la-lettre. Henk groeide op in sociaal-economisch moeilijke omstandigheden maar wist zich uiteindelijk op te werken tot rechtskundig adviseur. Als zelfverklaard anarcho-syndicalist, iemand met uiterst linkse sympathieën, zette hij zich in voor de kwetsbaarsten in de samenleving. Door de Nederlandse overheid werd hij toentertijd gezien als lastpak, zelfs een gevaar voor de gevestigde orde. Op instigatie van de Nederlandse politie werd Zanoli in mei 1941 opgepakt en overgedragen aan de Duitse bezetter. Hij stierf in januari 1945 in Mauthausen. Hij liet een echtgenote en zes kinderen achter.

Haar overgrootmoeder nam in de oorlogsjaren een Joods jongetje in huis, Elchanan Pinto, omgedoopt tot Piet tijdens de periode dat hij bij Eijpes voorouder in huis woonde. Alle zes gezinsleden waren destijds actief in het verzet. Als gevolg daarvan verloor een dochter van de overgrootmoeder haar man; die werd opgepakt en geëxecuteerd vanwege diens verzetswerk. De oudste zoon verloor zijn Joodse verloofde. Eijpes overgrootmoeder en oudoom Henk kregen in 2011 een medaille van het Yad Vashem-museum voor het redden van Elchanan.  

Eijpe zelf is getrouwd met Ismail Ziada, een Palestijn uit de Gazastrook. Ze heeft kinderen met hem, het gezin woont in Den Haag. Zaida ontving inmiddels de Nederlandse nationaliteit. Een aantal van zijn familieleden (moeder, broers, schoonzus en neefje) overleed in 2014 in Gaza tijdens een Israëlisch precisie-bombardement op een burgerdoel. 

Zelf ben ik het ook niet eens met het beleid van de regering-Schoof. Ik begrijp het standpunt van Eijpe omtrent de Nationale Dodenherdenking dan ook maar zelf heb ik geen behoefte aan een alternatieve dodenherdenking. Die is goed zoals die is. Begrijp mij niet verkeerd, ook ik vind het verschrikkelijk wat het Israëlische leger in opdracht van de haviken van de extreemrechtse regering-Netanyahu doet in Gaza. Je kunt diep meeleven met het trieste lot van de Gazanen (Palestijnen) en tegelijkertijd de moord op vervolgde Joden herdenken. 

De 4 mei-herdenking is nooit bedoeld voor politieke doeleinden. Leuzen roepen op de Dam om de stilteceremonie te verstoren, vind ik dan ook uit den boze! 56% van de Nederlandse ondervraagden herdenkt op deze dag al alle slachtoffers uit de hele wereld, van alle oorlogen. Dus waarom dan een alternatieve herdenking? In Nederland kan op elke dag van het jaar worden geprotesteerd tegen misstanden in binnen- en buitenland. Maar wat mij betreft niet op een dag als vandaag. 

Vandaag is voor mij persoonlijk de dag om de doden van de Holocaust nationaal te herdenken. De massamoord van de nazi's op de Joden was ongekend en van een duizelingwekkende misdadigheid. Er bestaat wel een hiërarchie in het kwaad maar niet in het leed dat het veroorzaakt. Het herdenken van deze slachtoffers is en blijft belangrijk. Zeker nu we dichter bij het moment komen waarop er geen Holocaust-overlevenden meer onder ons zullen zijn om persoonlijk te getuigen. Dat een Holocaust 'nie wieder' mag gebeuren, lijkt gemakkelijker gezegd dan gedaan... Tja. 

We moeten ons zeker op een dag als vandaag bewust zijn van de mechanismen die leidden tot de systematische vervolging en uitroeiing van mensen met een bepaalde achtergrond. Zoiets kan weer gebeuren. De link naar het heden is er daardoor altijd, wat mij betreft. Ik waarschuw al lang voor de gevaren van zondebokdenken, voor fascisme, voor de verwerpelijkheid van de ‘eigen volk eerst’-gedachte die steeds vaker is te horen in Europa (en elders). Het Europa dat medeplichtig was aan de Shoah.  

Yehuda Bauer, een van de grootste Israëlische onderzoekers van de Holocaust en van antisemitisme, stelde ooit tijdens een lezing in de Duitse Bondsdag dat Tien Geboden niet genoeg zijn. Er is behoefte aan nóg drie geboden. Gij zult geen dader zijn. Gij zult geen slachtoffer zijn. Gij zult nooit, maar dan ook nooit, toeschouwer zijn. Je hoeft niet heldhaftig te zijn maar je moet wel iets doen! 

De Joodse Yehuda werd geboren in Praag in 1926, in het toenmalige Tsjechoslowakije. In 1939 vluchtte hij met zijn ouders eerst naar Polen en daarna via Roemenië naar Palestina. Hij groeide op in Haifa en werd lid van een kibboets in de Negev-woestijn. Hij promoveerde aan de Hebreeuwse Universiteit van Jeruzalem en was daar decennialang professor. Hij werd oprichter en directeur van de International Institute for Holocaust Research van Yad Vashem. Bauer was auteur van tientallen boeken over het onderwerp en founding editor van het tijdschrift Holocaust and Genocide Studies. Ik ken hem van zijn boeken. Oktober vorig jaar overleed hij in Jeruzalem, op 98-jarige leeftijd. 

Alle doden verdienen onze twee minuten stilte.