Fukjoe

Onlangs overleed de Friese hardloopster Foekje Dillema op 81-jarige leeftijd.
's Avonds was op TV een interessante documentaire te zien over de atlete bij 'Andere Tijden Sport'. Ik kende haar geschiedenis niet maar vroeg mij wel af of deze Foekje een vrouw of een man was? Ze was namelijk bijzonder groot, met mannelijke kenmerken. Niet dat het mij iets zou uitmaken... 

In de uitzending kwam, naast familie van Foekje, een Engelse atlete aan het woord die vertelde dat zij toentertijd als vrouwelijke sporter moest wedijveren met mannen. Zij refereerde hiermee aan de Russische atleten die -net als Foekje- geen boegbeeld waren van vrouwelijkheid. Zij was ervan overtuigd dat ook Foekje een man was.

Nu is Foekje Dillema een enigszins lastige naam om uit te spreken maar voor ons, Hollanders is het goed te doen. Hoe anders lag dat echter voor deze Engelse voormalig atlete! In haar uitspraak werd 'Foekje' door klankwisseling 'Fuckyou' en 'Dillema' (klemtoon op de eerste lettergreep) werd 'Dilemma' (klemtoon op de tweede). Dilemma als in: niet precies weten wat... En zo onstond Fuckyou Dilemma. 

Elke keer dat de Engelse vrouw de Friese naam op haar manier uitsprak, werkte het op mijn lachspieren. En elke keer werd mijn reactie heftiger. Totdat ik uiteindelijk gierend van de lach op de bank lag. Sterker nog: ze hoefde de naam niet eens meer uit te spreken; eraan denken was voor mij al genoeg om onbedaarlijk te moeten lachen. Niet dat er qua thema iets te lachen viel, hoor. Maar stel je je een heel serieuze dame voor die 'upper British' spreekt en keurig gekapt en gekleed is (vanzelfsprekend met een veel te grote bril op). Deze keurige, serieuze vrouw had geen clue hoe ze klonk! Mijn gevoel voor ironie draaide overuren. Dat niemand van de uitzending haar attendeerde op de foutieve uitspraak... Zat daar boze opzet achter?

Mijn lachbui kwam niet voort uit leedvermaak. Filosoof Plato vond dat uit den boze, wij mogen ons niet inlaten met deze lage vorm van vermaak. En ik vind dat ook. Het kwam bij mij door het effect dat de foutieve uitspraak kreeg. Het verhaal van Foekje die Fuckyou werd, kreeg hierdoor op die avond een tragi-komische wending. Want triest was het zeker: de Friese atlete, in die tijd een grote concurrente van Fanny Blankers-Koen, werd in 1950 door de Koninklijke Nederlandse Atletiekunie na een seksetest (!) geschorst omdat ze geen vrouw zou zijn. Ze mocht niet naar de Olympische Spelen en werd uit de recordboeken van de Unie geschrapt.

Fanny Blankers-Koen en haar echtgenoot en trainer Jan Blankers speelden hierin een nooit opgehelderde rol. Blankers-Koen, heldin van de Olympische Spelen van 1948, probeerde de prestaties van Dillema aan het zicht te onttrekken met de suggestie dat ze eigenlijk een man was. "Ik loop niet tegen een vent", zei ze. Wat niet waar was want in de Tweede Wereldoorlog had ze door gebrek aan competitie wel degelijk tegen mannen gelopen (en gewonnen).

De documentairemakers voerden na het overlijden van Foekje met toestemming van de familie een DNA-test uit. En wat bleek? Ze was onterecht geschorst: ze was wel degelijk vrouw, zij het een bijzondere. Foekje was namelijk een vrouw met een zeker percentage mannelijk weefsel. Deze genetische variant staat populair bekend als 'mozaïek': een mens met zowel XX- (vrouwelijke) als XY- (mannelijke) chromosomen. En zo leidde de uitzending tot een postuuum eerherstel door de KNAU. Gerechtigheid, al kwam het voor de oude Friezin te laat.