Tili, kommer en kwel

De regelmatige lezer weet dat ik zeer ben begaan met het welzijn van zeezoogdieren en grote vissen, alsmede de zeeën en oceanen waarin ze leven. Onlangs kwam het Nederlandse dolfinarium in Harderwijk negatief in de publiciteit. Het kritische VARA-programma Rambam liet een stagiair met verborgen camera filmen. In ‘het grootste zeezoogdierenpark van Europa’ leven dolfijnen, naar verluidt, in slechte omstandigheden. De dieren verblijven in tè kleine bassins, er zit chloor in het water, ze worden alleen gevoederd tijdens shows en in plaats van natuurlijke voortplanting krijgen mannetjes een handjob van personeel. (Hier deed het woord dolfijnenrukker zijn intrede.) Kortom: niet best.

Tijdens de lagere school bezocht ik het dolfinarium waarna ik stante pede  dolfijnentrainer wilde worden. Ik was verrukt die mythische dieren in levende lijve te zien. Op de lagere school kregen we met grote regelmaat creatieve projecten als huiswerk. Ik herinner mij onder andere een project waarvoor ik met klasgenootje Marja de noordpool na bouwde: met ijsschotsen van piepschuim, papieren eskimo’s en iglo’s, ijsberen en orka’s. Toen al! Op de middelbare school wilde ik (onder andere) zeebioloog worden maar wiskunde bleek niet mijn forte. Ik liet de ambitie varen maar de interesse bleef. Die werd zelfs sterker toen ik later de wijde wereld introk.

In 1990 kampeerden mijn liefje en ik voor het eerst samen in het zuiden van Frankrijk. Het werd een van de leukste kampeervakanties in dat deel van de wereld, vanwege de afwisselende uitstapjes. We bezochten het museum van Suzy Solidor, de glasblazers van Biot, de verjaardag van mijn liefje vierden we op een zonnig terras in Saint Paul de Vence. Ik surfte bijna dagelijks op de Middellandse Zee. Tijdens diezelfde vakantie bezochten wij Marineland in Antibes, waar wij de orcashow bijwoonden. Ik wilde die dieren per se met eigen ogen zien al was ik mij toen al bewust van de keerzijde van dergelijke vertier. Tja. Nieuwsgierigheid won het van terughoudendheid. 

Deze week las ik in de Britse Guardian dat orka Tilikum in SeaWorld Orlando lijdt aan een bacteriële infectie waaraan hij naar verwachting op korte termijn zal overlijden. Kasian. 

Tilikum is een beroemde naam voor mensen met een interessegebied als het mijne. Eigenlijk moet ik zeggen: berucht. Deze volwassen mannetjesorka van 6.000 kilo en minstens zes meter lang doodde in zijn leven namelijk drie trainers: Keltie Byrne, Daniel Dukes en Dawn Brancheau. Killer whale? Hij wel. Tweemaal waren er getuigen die de orka een trainer zagen vastpakken en meeslepen. SeaWorld stopte die verklaringen in de doofpot. Na de aanval met dodelijke afloop op de zeer ervaren Dawn zwemt Tilly alleen rond in een klein bassin, met af en toe een publiek optreden. Sindsdien besloot de rechter dat trainers niet meer in een en hetzelfde bad met orca’s mogen optreden. SeaWorld bestrijdt dit besluit. Op de website van SeaWorldofHurt, die het bedrijf aanklaagt en pleit voor vrijlating van alle zeezoogdieren, lees ik over 100 incidenten waarbij orka’s van SeaWorld mensen aanvielen, in 12 gevallen leidde dat tot ernstig klachten of zelfs de dood.

Op mijn iPad bekeek ik deze week de documentaire ‘Blackfish’ (2013) van de Amerikaanse Gabriela Cowperthwaite. De film gaat over orka Tilikum en SeaWold. Het was alsof ik naar een thriller keek. De 83 minuten durende film is een indringende aanklacht tegen de omstandigheden waaronder orka’s in het park worden gehouden. Voormalige trainers van SeaWorld vertelden over hun werk en hun passie, hoe ze -jong en onwetend- onwaarheden over orka’s verkondigden omdat SeaWorld hen die voorschotelde.

Voormalige trainers van Tilikum komen aan het woord; sommigen hadden een hechte band met ‘hun’ dier. De meesten distantieerden zich inmiddels van het werk en de praktijken van SeaWorld. Deze jonge orka werd 35 jaar geleden, op tweejarige leeftijd, van zijn familiegroep gescheiden in het noorden van de Atlantische Oceaan toen het bedrijf van de rechterlijke macht niet meer op dieren mocht jagen in Amerikaanse wateren. Ted Griffin, de man die toentertijd vanger van orka’s was voor SeaWorld, komt eveneens aan het woord. Tot op de dag van vandaag heeft hij spijt van zijn rol in dit drama. Hij zegt dat het voelde alsof hij kinderen kidnapte. Een Spaanse trainer in Loro Parque, een park in Tenerife, werd gedood door een orka die oorspronkelijk uit SeaWorld kwam.

SeaWorld gebruikt ook orkarukkers. 50% van de nazaten van de getroebleerde Tilikum verblijven in parken in de VS en daarbuiten. Worden zij in de toekomstig een probleem? Daarbij komt dat tè jonge orcavrouwtjes worden bevrucht. In de natuur is de gemiddelde leeftijd van ontvankelijke vrouwen circa 15 jaar, in SeaWorld gebeurt de bevruchting op de leeftijd van 8 jaar.

In de documentaire geven wetenschappers verklaringen voor het agressieve orcagedrag. Sommigen zijn van mening dat gevangen orka’s een stresssyndroom oplopen omdat ze worden gescheiden van hun moeder (de orkawereld is matriarchaal). Anderen zijn van mening dat ze ernstige stress oplopen omdat ze langdurig in kleine ruimten worden opgesloten. Veel orka’s in parken lijden aan psychoses. Een van de tekenen van stress is de omgevallen rugvin, die ook al jarenlang bij Tilikum is te zien. Cowperthwaite gaf SeaWold meermalen gelegenheid te reageren op de documentaire; het bedrijf liet verstek gaan.

Net als het Dolfinarium staat SeaWorld onder druk. In november 2015 kondigde het bedrijf aan orkashows te stoppen in hun San Diego-park. Tot op heden is dat niet het geval.

Inmiddels weet ik één ding zeker: ik zie grote zeezoogdieren bij voorkeur in hun natuurlijke habitat en ik zal nooit meer naar een aquarium of show van dit soort dieren gaan. In 2014 toerden mijn liefje en ik met een kampeerwagen twee maanden langs de kust van West-Australië. We kwamen terecht in Bremer Bay waar we bij toeval een Research-expeditie ontdekten die op volle zee onderzoek doet naar orka’s. Niemand kan verklaren waarom die dieren daar zijn maar er is overduidelijk sprake van een hotspot. Na gesmeek (en betaling) mochten we mee aan boord. Met een handje gemberpillen achter de kiezen en na uren varen, zag ik grote en kleine orka’s in het wild. Met fiere rugvinnen. Wow. Zo wil ik ze onthouden.

Ik betreur het lot van Tilikum, de getroebleerde orka.