Is de wereld wel echt wakker geschrokken?

David Simonds voor The Guardian

Een CO2-uitstoot die de pan uit rijst, overklaarbare methaanerupties, klimaatdoelen die uit het zicht verdwijnen. Is verdoemenis onafwendbaar? Dit wordt weer een lange blog. Je bent niet anders gewend van mij, klimaatdrammer. Sorry, but no sorry.

Gisteren begon de VN-klimaattop COP27 in Sharm-El-Sheikh (Egypte) en die duurt tot 18 november. Vandaag en morgen komen staatshoofden bijeen op de Climate Implementation Summit. Zij gaan besluiten over de implementatie van alles dat nodig is om de verergering van de klimaatcrisis te stoppen. "Niet lullen maar poetsen" zouden ze in Rotjeknor zeggen. Bijna 200 regeringsleiders en staatshoofden treden er aan. De spiksplinternieuwe premier van het Verenigd Koninkrijk verontschuldigde zich aanvankelijk voor zijn afwezigheid. De aarde staat in brand maar hij had belangrijker dingen te doen. Onder grote politieke druk ging hij alsnog. Greta Thunberg zal echter geen acte de presence geven, juist omdat ze genoeg heeft van aandachtzoekende politici die veel praten maar niets doen. Ze laat zich niet als uithangbord gebruiken. Good on her!

Onlangs las ik in een Britse online-krant dat er ophef was ontstaan over de keuze van het gastland. Sinds 2014 is in Egypte de autoritaire Abdel Fatah El-Sisi aan de macht, een ex-generaal die bekendstaat om zijn schendingen van mensenrechten, verdwijningen van politieke tegenstanders en kritische klimaatactivisten en onderdrukking van de persvrijheid in het land. Het regime zou in de afgelopen jaren 60.000 politieke gevangenen achter tralies hebben gezet. Egypte worstelt met hittegolven, droogte, watertekort, vissterfte, enorme vervuiling (vooral plastic) en corruptie (het nationale leger is de grootste economische speler van het land). Klimaatdeskundigen zijn vooral somber over de noordelijke Nijldelta. Bovendien dreigt bij een zeespiegelstijging van 50 centimeter een gebied zo groot als de provincie Noord-Brabant onder water te komen, inclusief havenstad Alexandrië. Maar kritische geluiden in eigen land en niet-gouvernementele organisaties die niet in de pas lopen, zijn niet welkom op deze conferentie.  

Bij de afsluiting van de klimaatconferentie van Parijs (2015) was er veel emotie over het ‘slagen’ ervan. Maar dat leverde geen verdrag op en in het akkoord van destijds stonden geen doelstellingen voor individuele landen. Dat het geldende temperatuurdoel naar ‘ruim onder’ 2 graden werd bijgesteld, en dat een 1,5-gradendoel zou worden onderzocht, maakte dat akkoord aanvaardbaar voor kwetsbare landen. Inmiddels zijn we zeven jaar verder. 

De conferentie in Egypte heeft een zwaaarbeladen agenda. Belangrijkste item: het aanscherpen en versnellen van de afspraken die tot dusver werden gemaakt om het doel van 2 graden opwarming, en bij voorkeur dus die van 1,5 graad, in zicht te houden. Bovendien moet er een klimaatfonds van $100 miljard per jaar komen (toegezegd in 2020 maar nog niet gerealiseerd), waardoor ontwikkelingslanden, die in veel mindere mate hebben bijgedragen aan de huidige crisis, ook kunnen meekomen in de energietransitie. Het zogenaamde adaptatiefonds. Een ander maar daaraan gerelateerd item is de financiële compensatie aan laaggelegen arme(re) landen die hun nu al geleden schade op grote uitstoters moeten kunnen verhalen; het compensatiefonds. Financiering is de hoeksteen van implementatie. En tenslotte: de twee grootste vervuilers ter wereld, China en de Verenigde Staten, moeten weer met elkaar aan tafel voor onderhandelingen. De spanningen rond Taiwan kunnen een nieuwe rem daarop zijn. 

De volledige verwezenlijking van alle tot nu toe gedane klimaattoezeggingen zou de aarde in veiliger vaarwater brengen maar er is nog steeds een grote kloof tussen de ambities van nu en stabilisatie op 1,5°C.  

Het beperken van de opwarming van de aarde zou zijn gedoemd te mislukken, volgens een groeiende groep klimaatwetenschappers. Duizenden in de wereld sloten zich inmiddels aan bij ‘Scientist Rebellion’. Zij zijn klaar met rapporten schrijven over de klimaatcrisis, het is hoog tijd voor actie! Meer dan 1,5 graad opwarming van de aarde is haast onvermijdelijk, bevestigde een VN-rapport  anderhalve week geleden. Nog maar 24 van de 193 landen hebben hun bijgestelde (=ambitieuzere) plannen na de klimaattop in Glasgow 2021 ingediend. Nederland en Spanje behoren niet tot die 24. De aarde is momenteel al 1,1°C warmer, we zitten eerder op een pad richting 3 graden. 

Bas van der Schoot voor De Volkskrant

Vorige week was het Nationale Klimaatweek in Nederland. (Is het dat niet elke week?!) Er was dagelijks een documentaire of praatprogramma op tv over het onderwerp; het ene vond ik interessanter en informatiever dan het andere. Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) bracht die week naar buiten dat het Nederlandse klimaatdoel voor 2030 (55% minder broeikasgas uitstoten dan in 1990) steeds verder uit zicht raakt. In diezelfde week besloot de Bestuursrechter dat de Rijksoverheid aan het korste strootje trok in een aangespannen stikstofrechtzaak. Telkens werden door de overheid nieuwe regels bedacht als vorm van uitstel; telkens was vantevoren bekend dat ze niet rechtsgeldig waren. Dus vanaf nu geen geitenpaadjes meer! Dat is het Nederlandse woord voor laf ontwijkgedrag en oplossingen voor de problematiek jaar na jaar voor je uit blijven schuiven...

Ik vraag mij op sombere momenten af waarom landen überhaupt nog samenkomen voor een klimaattop maar niets doen is geen optie. We mogen de gezamenlijke doelen voor 2030 (vermindering van de CO2-uitstoot met percentage x) en 2050 (volledige klimaatneutraliteit) niet loslaten want dan weet je zeker dat er nóg minder zal worden gedaan om de effecten van klimaatverandering te beteugelen. 

2021 was een recordjaar qua wereldwijde CO2-emissie; die steeg naar 36,3 Gt (Gigawatt of Gigaton). Een gigaton is gelijk aan een miljard ton. Ik vroeg mij af hoeveel dat is en stuitte op een artikel van een journalist van de Washington Post. Hij rekende het om in concretere aantallen. Een mannelijke Afrikaanse olifant weegt maximaal 6,8 ton. Eén gigaton is dus ruim honderd miljoen Afrikaanse olifanten. Of neem een blauwe vinvis (de grootste ‘vis’ op aarde), die wel 149 ton kan wegen. Eén gigaton is dan meer dan zes miljoen blauwe vinvissen. Je weet wel, een van de meest bedreigde walvissoorten op aarde; waarvan er in werkelijkheid nog maar 10.000 à 25.000 rondzwemmen in onze oceanen. Tja. 

M. Olsen - Deens Meteorologisch Instituut

Er zijn plekken op aarde die kantelpunten in klimaat verandering worden genoemd. Je geeft er een duw tegen en er komt een proces op gang dat niet meer is te stoppen. West-Antarctica en de Groenlandse ijskap zijn er twee van. Antarctica, een van de koelmotoren van onze planeet, verliest nu al elk jaar miljarden blauwe vinvissen gewicht aan ijs. Daar vindt de opwarming het snelst in de hele wereld plaats. Het front van de Thwaites-gletsjer (westkant) trekt zich met een snelheid van 4 kilometer per jaar terug en het drijvende ijsplateau aan de voorkant van de gletsjer stort per jaar 126 gigaton ijs in zee. De Totten-gletsjer aan de oostzijde van datzelfde continent verliest ook al 70 gigaton ijs per jaar. "Genoeg om de haven van Sydney elke twee en een halve dag te vullen", aldus een verontruste Australische klimaatwetenschapper. De ijskap van Groenland (onderdeel van Denemarken) verloor naar schatting 378 gigaton ijs per jaar in de periode 2009-2012. Daar ligt nog genoeg ijs voor een verdere zeespiegelstijging van zeven meter. 

In een recent artikel van wetenschapsjournalist Maarten Keulemans (De Volkskrant) las ik dat wetenschappers een jaar of tien geleden nog aannamen dat West-Antarctica veilig zou zijn tot een wereldopwarming van circa 3,5 graden. Nu schat men dat het omslagpunt eerder ergens ligt tussen 1 en 3 graden. Boven 1,5°C wordt dat zelfs waarschijnlijk. Deze rampen voltrekken zich geleidelijk en zonder al te veel wereldwijde ophef. Net zoals we in de afgelopen jaren vrijwel onopgemerkt de grens van 1°C opwarming passeerden. 

Mijn woonplaats staat derde op de lijst van 25 Valenciaanse gemeenten die door een rijzende zee zullen worden bedreigd. Het gaat dan over erosie en verdwijning van zandstrand waardoor de kustlijn onder druk komt te staan van wassend water. De steden Alicante, El Campello en Elche zijn drie van de vijf gemeenten die in 2050 het zwaarst zullen worden getroffen door overstromingen vanwege klimaatverandering. Het is niet na ons de zondvloed, wat mij betreft. Het persoonlijke is zeker politiek. 

Ondanks alle doemscenario’s is er ook een lichtpuntje te melden. De wereld lijkt wakker geschrokken na de Russische invasie in Oekraïne. Het jaar 2022 gaat de geschiedenis is als een keerpunt in de energietransitie. Hopelijk wordt het een kantelpunt. Overheden in de hele wereld verhoogden in de afgelopen maanden hun investeringen in wind, zonne-energie en nucleair. Al deze vormen van CO2-arme elektriciteitsproductie groeien. Het kolengebruik daalde na een korte piek en gas belandde na een ‘gouden decennium’ op een plateau. Een sterke uitbreiding van hernieuwbare energiebronnen en elektrische voertuigen zal de groei in emissies in 2022 naar verwachting afremmen. 

Dat en meer las ik in het rapport World Energy Outlook 2022 van het Internationale Energie Agentschap. Dit lijvige rapport, dat jaarlijks verschijnt, beslaat meer dan 500 pagina’s. Daar had ik geen zin in maar de uitgebreide Management Summary las ik wel. Er zijn drie begrippen die je moet kennen om die te kunnen lezen en interpreteren. 

NZE: Net Zero Emission, APS: Announced Pledges Scenarios en STEPS: Stated Policies Scenarios. STEPS refereert aan klimaatbeleid dat reeds door landen is geïmplementeerd, APS geeft de ambitieuze doelen aan die door regeringen zijn aangekondigd en naar verwachting op tijd en volledig kunnen worden gehaald, NZE geeft de tot dusver genomen acties aan, richting netto nul-emissie (het kllimaatdoel voor 2050). Slechts 62 landen (van de 193) hebben momenteel expliciete plannen die naar die ‘net zero’ moeten leiden. 

Is het te weinig, te laat? De tijd(bom) tikt. 

De foto in de header van mijn blog is van de Russische (onderwater) natuurfotograaf Dmitry Kokh en is getiteld ‘A home divided’. Het verhaal van de ijsbreker en de ijsbeer... Kokh kreeg eerder dit jaar grotere bekendheid door zijn ijsberenfoto’s op Wrangel-eiland.