Het schaamrood is op*

Een eindejaarsblog met terugblik op het jaar is inmiddels traditie. Het is de jaarlijkse blog waarin ik de meeste energie en tijd stop. Dit is de 94ste blog van dit jaar; geen record - integendeel. 2022 was het een na minst productieve blogjaar in het leven van Barefoot on the Beach. Wel had ik een aantal individuele blogs met meer lezers dan ooit: In Memoriam over mijn plotseling overleden zus, een blog over de fluisterkoffer, een uitvinding van de grappige Brabander Guus  die we persoonlijk kennen en de blog over de mislukte Spaanse feministisch bedoelde zomercampagne. Dit is de 1.594ste post sinds het begin van mijn schrijfhobby. De bestgelezen blogpost tot nu toe is volgens moederbedrijf Blogger ‘Kristallnacht herdacht’ (november 2018). 

Dit wordt weer een longread. Ik denk dat het de langste is tot nu toe maar daarvoor maak ik geen excuses. Zo graag als ik zou willen bloggen over stoere, intelligent en activistische vrouwelijke leiders die de wereld het afgelopen jaar mooier en beter maakten, zo vaak gaat het in mijn oudejaars over foute witte mannen. Daarvan zijn er nu eenmaal meer! Elk jaar publiceert het Amerikaanse zakenblad Forbes een lijst van de 100 belangrijkste vrouwen in de wereld. Op plek 1 staat dit jaar Ursula von der Leyen (voorzitter van de Europese Commissie), de Iraanse Mahsi Amini (later meer over haar) is de hekkensluiter op plek 100.

De wijde wereld en daarboven

Dit jaar begon helemaal verkeerd met de Russische invasie van Oekraïne. Een oorlog op Europees grondgebied, na decennia van relatieve rust en vrede. Wie had dat kunnen bedenken? Die dag zal ik niet gauw vergeten want mijn liefje en ik telden er weer een jaartje samenleven bij. Poetin en zijn militaire kliek dachten destijds nog dat de oorlog in vier dagen zou zijn beslecht in hun voordeel maar ze rekenden niet met de onverzettelijkheid van de Oekraïners en de heldenrol die president Zelensky ging spelen. Hij werd dit jaar niet voor niets gekozen tot Person of the Year door tijdschrift Time.

De foto van de Nederlandse fotograaf Eddy van Wessel pakte mij bij de kladden. Geen tanks of kapotgeschoten gebouwen maar een close-up van een ouder echtpaar in de zwaar belegerde stad Bachmoet. Ze zijn al 50 jaar samen en overleefden hevige Russische bombardementen. Hun erbarmelijke toestand liet ook de maker van de foto niet onberoerd. Van Wessel helpt de oudjes met de herbouw van hun woning.

Ik las onlangs een interessant boek van de Amerikaanse historicus en Ruslandkenner Orlando Figes. Het is getiteld ‘Het verhaal van Rusland. Mythe en macht’. Ik wilde weleens weten hoe de psyche van Poetin en zijn omgeving in elkaar steekt, door de bril van een onafhankelijke deskundige. Figes tilde een tipje van die sluier voor mij op. In dit boek schetst hij de geschiedenis van Rusland in elf hoofdstukken, vanaf het jaar 862 tot februari 2022. Het eerste hoofdstuk, over het ontstaan van Rusland -of exacter van Roes/Kiev-Roes- is essentieel want daar draait het in Poetins oorlog in Oekraïne om. Kern van Figes betoog: de geschiedenis van het land is gebaseeerd op heel veel mythes en Poetin buit die gefabuleerde werkelijkheden handig uit.

Zweedse Vikingen zouden stichters zijn van het oude Rusland maar Russische nationalisten konden zich daarin niet vinden. Ze wilden geen buitenlanders als oprichters van hun vaderland. Mongolen (Tataren) vielen Rusland binnen en domineerden het land honderden jaren maar ook dat verhaal past niet in het ideaalbeeld van een nationalistische Rus. Ivan IV, die bekend werd als Ivan de Verschrikkelijke, zou door God zijn gezonden maar was in realiteit een gewelddadig, autocratische rotzak. Moskovië zou het Derde Rome zijn maar Moskou werd nooit het wereldwijde centrum van de orthodox-kerkelijke wereld. 

Peter en Catharina de Grote wilden dat hun land bij Europa ging horen maar dat lukte nooit, om uiteenlopende redenen. Vadertje Tsaar bleek in het echt een wrede heerser. Het Heilige Rusland werd niet de redder van de mensheid zoals men dacht na de overwinning op Napoleon. Rusland overwon in Wereldoorlog II maar bracht de meeste mensoffers van alle betrokkenen. De autocratie in Rusland was al vroeg in de geschiedenis heel sterk en bleef dat en de samenleving was zwak. ‘Deze scheve verhouding, tussen een dwingende staat en een zwakke samenleving, heeft de loop van de Russische geschiedenis bepaald.’ Aldus de auteur. Een interessant en verhelderend boek.  

Onlangs zei ik tegen mijn liefje dat er wel heel veel ellende komt van politiek rechts. Een verijdelde staatsgreep van ultrarechts in Duitsland. Wie had dit kunnen bedenken? De lang naijlende gevolgen van Trumps presidentschap, de afschaffing van het recht op abortus door het overwegend conservatieve Amerikaanse Hooggerechtshof, de nieuwe extreemrechtse regering in Israël waarvan vrouwen, gematigde gelovigen en de LGBTI-gemeenschap niets positiefs hoeven te verwachten. De nieuw aangestelde extreemrechtse regeringen in Zweden en Italië, om over de funeste koers van de Taliban in Afghanistan maar helemaal te zwijgen. Meisjes en vrouwen mogen daar niets meer. Ze worden uit het maatschappelijke leven verbannen, mogen niet meer naar school, niet naar de universiteit en niet werken als vrijwilligers bij NGOs. 

Illustratie: Jos Collignon

2022 was ook het jaar van de aanstekelijke protesten van jongeren wereldwijd. In Iran gingen ze de straat op na de onverklaarbare dood van de 22-jarige Mahsa Amini die door de zedenpolitie was opgepakt vanwege het onjuist dragen van de hoofddoek. Jongeren, veelal vrouwen, protesteerden fel tegen haar dood en de eigen  onvrijheden. Medestanders werden vanwege hun protesten door het regime veroordeeld zonder een eerlijk proces en publiekellijk opgehangen. De Iraanse schrijver en illustrator Mehdi Bahman werd ter dood veroordeeld om hij op een Israëlische nieuwszender een interview gaf over de protesten in zijn land. In China protesteerden jongeren vanwege de draconische lockdown-regels. Hun maatschappelijke leven kwam daar tot stilstand. Afrikaanse jongeren ontvluchten hun land vanwege de uitzichtloosheid van hun situatie. Maar ook jongeren in rijke landen voelen zich in de steek gelaten door de maatschappij. Daaruit kwamen onder andere de acties van klimaatklevers voort. 

Ik las een interessant artikel in de Volkskrant over de verwachting dat autoritaire leiders hun handen vol gaan krijgen aan generatie Z, de jongeren die nu tussen 18 en 24 jaar oud zijn. Zij hunkeren naar vrijheid en emancipatie. Het internationale marktonderzoeksbureau ‘Glocalities’ deed onderzoek tussen 2014 en 2022, op basis van 300.000 interviews in 20 landen. Daaruit concludeert men dat er een grote golf aankomt, de hoogst opgeleide generatie uit de geschiedenis, die meer vertrouwen in onderwijs en wetenschap heeft dan haar voorgangers en digitaal verbonden is met de rest van de wereld. Het zal autocratische leiders steeds meer moeite kosten deze onderstroom te onderdrukken. De onderzoeker die werd geïnterviewd, is van mening dat deze jongeren hedonistischer zijn maar ze verlangen ook naar een ander mensbeeld. ‘Het paradigma van de homo economicus is failliet. Waartoe heeft de rationele gerichtheid op economische groei geleid? We hebben een hoog aantal burn-outs, een crisis in de geestelijke gezondheid en een klimaatcrisis.’ 

De helft van de wereldbevolking is momenteel jonger dan 30 jaar, iets dat in het vergrijzende Europa nogal eens wordt vergeten. Van die jongeren woont 90% in opkomende landen. De komende decennia zullen zij een grote invloed gaan hebben op de wereld. Ze zullen in opstand komen tegen autoritaire leiders of hun land willen ontvluchten, op zoek naar een beter leven. In november van dit jaar werd trouwens het 8.000.000.000ste wereldburgertje geboren. Mensen van zijn generatie behoren tot ‘Generation Alpha’ (vaak de kinderen van Millenials). We beginnen weer van voren af aan. Wat gaat hen in de toekomst allemaal overkomen?! 

2022 was ook het jaar van de zeer besmettelijke (maar minder dodelijke) omicronvariant. In China leidde het eerdergenoemde zero-covidbeleid van de communistische partij tot ongekend lange en strenge lockdowns terwijl de rest van de wereld de pandemie van zich afschudde en met het virus leerde leven. Onlangs liet men daar de restricties los. Slechte timing, onbeschrijflijke chaos en crisis. Deskundigen denken dat daar volgend jaar weleens een miljoen coronadoden kunnen vallen. De overheid meldde eerst één coronadode, de dag erna drie (de wereld wist beter) en daarna hield met op met cijfers te verschaffen. De huidige situatie in China zou tot nieuwe mutaties kunnen leiden die ook andere landen weer kunnen bedreigen. 

Van het internationale boekenfront valt er ook veel te melden dit jaar. De Britse tweevoudige Booker Prize-winnares Hilary Mantel (70) overleed plotseling en veel te vroeg, de gelauwerde Spanjaard Javier Marías (70) eveneens. Politica Madeleine Albright (84) was niet in de eerste plaats schrijfster maar schreef wel heel mooie, inspirerende autobiografieën. Dit jaar wil ik niet afsluiten zonder haar te noemen: zangeres Christine McVie (79) van Fleetwood Mac. Ze past niet per se in dit rijtje maar het jaar kan niet worden afgesloten zonder haar. Als ik mijn ogen sluit, hoor ik haar prachtige song ‘I would rather go blind’. Dat lied sleepte mij door mijn eerste en volgende liefdesverdriet heen...

Illustratie: Toon Joosen

Salman Rushdie werd dit jaar neergestoken door een geradicaliseerde moslim. De auteur schreef ‘De duivelsverzen’ in 1988, het eerste boek in mijn beleving dat in de ban ging vanwege religieus conservatisme. Het aantal boeken dat dit jaar om diezelfde en andere redenen in de ban ging, steeg gestadig. Toenemende religieuze censuur, vooral door Evangelisten in Amerika, is dit aan te rekenen. Op het web trof ik een filmpje aan van een bibliothecaresse in een stad in Midden-Amerika die het zo zat was dagelijks te worden bedreigd en uitgemaakt voor pedofiel (ze is een grootmoeder van zes) door religieuze fanatici! Ze luchtte haar hart voordat ze de handdoek in de ring wierp. Het treft vooral boeken over ras, seksualiteit, nieuwe concepten en controversiële ideeën. Je kunt er een knappe bieb of boekhandel mee vullen. 

Titels als 1984 (George Orwell), The Bluest Eyes (Toni Morrison), To Kill a Mockingbird (Harper Lee), The Handmaid´s Tale (margaret Atwood), The Catcher in the Rye (J.D. Salinger), Lord of the Flies (William Golding), The Color Purple (Alice Walker) en The Kite Runner (Khaled Hosseini) moesten het dit jaar ontgelden. Stuk voor stuk literaire klassiekers die ik met veel plezier las en opnieuw zou lezen. Zelfs Harry Potter-boeken kwamen op de zwarte lijst terecht. Dit is slechts een piepkleine selectie van de duizenden boeken in de ban. Censuur op boeken is kwalijk, het is een schending van de vrijheid om zelf te kiezen wat we lezen. 

Een stille ramp speelde zich dit jaar af in het dierenrijk: vogelgriep, ook wel vogelpest genoemd (verschillende soorten HPAI-virussen), greep om zich heen. Deze besmettelijke ziekte raakte wilde watervogels als eerste maar ging over op pluimvee. Er was sprake van een epidemie die waarschijnlijk velen ontging maar mij, enthousiaste amateur-vogelaar, niet. Alleen al in Europa werden dit jaar 50 miljoen wilde vogels geruimd. Voor kippen, kalkoenen, eenden, ganzen, duiven, zwanen en andere vogelsoorten in gevangenschap bleek het eveneens dodelijk. Het zorgde ervoor dat er met Kerst kalkoenen tekort waren in het Verenigd Koninkrijk. 

We save the best for last. Foto’s van ruimtetelescoop James Webb, 's werelds grootste, krachtigste en meest complexe ruimtewetenschappelijke telescoop ooit gebouwd, zetten dit jaar niet alleen astronomen in vuur en vlam. Ik keek mijn ogen uit naar deze beelden van nieuwe sterren, close-ups van zwarte gaten en mysterieuze structuren als galactische diamanten en extragalactische parels (PEARLS). Hiernaast zie je pilaren van de Carinanevel, de geboorteplek van zware sterren. Ze staan bijna tien triljoen kilometer van de aarde, op 15 lichtjaren afstand. Alle Webb-beelden overtroffen tot nu toe de verwachtingen. 

[Het is even tijd voor een kopje koffie, denk ik.]

Nederland en Spanje 

Illustratie: Bas van der Schot

In Nederland werd 2022 door menig Nederlandse journalist omschreven als een jaar van crises. Meervoud. Een energiecrisis, stikstofcrisis, klimaatcrisis, woningcrisis, toeslagencrisis, opvangcrisis (migranten van buiten Europa), vertrouwenscrisis (politiek), zorgcrisis en koopkrachtcrisis. Boze boeren, boze burgers, boze buitenlui. Het oud-Hollandse rijmpje ‘Ben je boos? Pluk een roos. Zet ‘m op je hoed, ben je morgen weer goed!’ is definitief uitgewerkt... Het land leek te stranden, als een aak in een drooggevallen rivier. De definitie van het woord crisis is ‘een zware noodsituatie waarbij het functioneren van een stelsel (van welke aard dan ook) ernstig verstoord raakt’. Al deze kwesties verstoorden het maatschappelijke leven maar van een zware noodsituatie was geen sprake, volgens mij. Met geld kan veel worden gered maar de bodem van de schatkist komt wel in zicht. Hoe trekken we het land weer vlot? Nederland ving in dit crisisjaar overigens wel 86.000 Oekraïners op. Die ruimhartigheid was niet aan de orde jegens vluchtelingen uit landen buiten Europa.

In NRC stond onlangs een aardig artikel met de titel `Van complotmarmot tot prijzenpijn: crisistaal stempelt de woordenschat van 2022´. Anti-overheidsdemonstrant, depoetiniseren, discriminatierechercheurs, kamikazedrone, laadpaalkleven, piekbelaster, plaktivist, Schipholschaamte, verdwijnstudent en zevenvinker. We zijn dan boos en verdrietig, aan creatief taalgebruik ontbrak het in 2022 evenmin! 

De tevredenheid over het functioneren van de democratie daalde in tien jaar tijd niet zo sterk als in het afgelopen jaar. Politiek en bestuur, economie en wonen vormen de Top3 van meest genoemde maatschappelijke problemen, volgens een recent onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP). Armoede en klimaat volgen, immigratie en integratie staan in de problemenlijst op en gedeelde negende plaats, met zorg en ouderenzorg. 

De reptielentheorie van politicus en complotdenker Thierry Baudet vond ik persoonlijk een van de dieptepunten van dit jaar. Hij deed zijn uitspraak in een podcast. Weet je trouwens dat er in de wereld 5.000.000 podcasts bestaan? Daar krijg je rode oortjes van! Volgens Bidet & Co zou de wereld worden geregeerd door een groep kwaadwillende reptielen. Dat zou een verwijzing zijn naar een geheime wereldelite, een verbond van globalisten – vaak Joods. Ook antisemitisme is een toxisch verschijnsel in Forum voor Democratie-gelederen. In datzelfde praatje zei de engerd ook dat hij fan is van Poetin. “Hij is de held die we nodig hebben.” Ik hoop dat zijn partij bij de eerstvolgende parlementaire verkiezingen ter ziele gaat. 

Een andere ontdekking van het jaar was voor mij het bestaan van de zogenoemde stikstofjacht in Nederland. De overheid ging stiekum op zoek naar boerderijen om ze uit te kopen voor eigen belang. Rijkswaterstaat wilde zo stikstofruimte creëren voor de omstreden verbreding van de A27 bij Utrecht-stad. Dat geloof je toch niet?! Dan snap je ineens waarom het vertrouwen van de burger in de politiek zo laag is... Luchthaven Schiphol blijkt dat eveneens stiekum te hebben gedaan om te kunnen doorgroeien naar 500.000 vluchten per jaar. Handige jongens wierpen zich op als stikstofmakelaars omdat het Rijk tekortschiet in de organisatie ervan. 

Wat ook zwaar op de maag lag, is het grote aantal bekende Nederlanders dat dit jaar overleed en die op een of andere manier van invloed waren op mijn leven. Henny Vrienten (73, zanger van Doe Maar), Remco Campert (92, schrijver), Jan Rot (64, zanger en liedjesschrijver), Jeroen Brouwers (82, schrijver), Bram Peper (82, politicus), Hannes Meinkema (79, auteur en feministe van het eerste uur) ontvielen ons.

En lest best. Dit jaar werd de Inktspotprijs uitgereikt aan Volkskrant cartoonist Jip van den Toorn (29). Zij won deze prijs voor beste politieke tekening van dit parlementaire jaar en daarmee is ze de eerste vrouw die deze prijs wint. Dat deed ze met haar tekening ‘Milieubewust’. Die bestaat uit twee panelen. Links zit Brenda met haar vriend in het vliegtuig en daaronder staat ‘vroeger’. Rechts staat ‘nu’ en zit Brenda wederom met haar partner in het vliegtuig. Alleen zegt ze er nu bij ‘Éigenlijk kan dit dus niet…’ Deze hiernaast is eveneens van de prijswinnares. Ik zou deze hele blog kunnen illustreren met alleen haar cartoons, zo goed en grappig vind ik ze! Medogenloos grappig. Van den Toorn publiceert er twee per week voor de Volkskrant. Ze zijn heel vaak een schot in de roos. Ze houdt ons een goede spiegel voor. Ze maakt illustraties voor Het Parool, de VPRO-gids, Vlaamse krant De Standaard en zit in de redactie van het tv-programma ‘Dit was het nieuws’. Onlangs kwam haar boek Crisis uit. 

Spanje begon dit kalenderjaar met een einde; dat van de uitbarsting van vulkaan Cumbre Vieja, op het Canarische eiland La Palma. 2022 zal hier de geschiedenis ingaan als een van de warmste jaren, met recordtemperaturen en extreme hittegolven. Deze zomer was de heetste in de geschiedenis van de nationale weerdienst. Het was ook een van de droogste jaren, met waterreservoirs die gemiddeld voor minder dan 40% waren gevuld en een dramatisch spoor van bosbranden. In februari van dit jaar kwam een spookstad in Galicië boven water. Het waterpeil in de plaatselijke rivier zakte dusdanig dat een teloorgegane nederzetting weer bloot kwam te liggen. Brais Lorenzo (1986), een gelauwerde Spaanse fotograaf, legde het beeld vast.

Sinds de invasie van Oekraïens grondgebied heeft Spanje bijna 1.000 soldaten, gevechtsvliegtuigen, schepen en tanks gestationeerd in de omgeving van het oorlogsgebied, als onderdeel van NAVO-afschrikkingsmissies maar daarover wordt publiekelijk weinig informatie verschaft. 

In juni van dit jaar vond het drama van Melilla plaats. 23 migranten vonden er de dood terwijl ze over een hek van Noord-Afrika naar Spaans grondgebied probeerden te klimmen. (Melilla is een grenspost aan de zuidkant van Europa.) Het leidde tot grote verontwaardiging in dit land. Er kwamen in 2022 29.000 migranten naar Spanje, bijna een kwart minder dan vorig jaar. 

De wetten van het Ministerie van Gelijkheid waren het middelpunt van controverse en de reden voor spanningen binnen de huidige regering van Pedro Sanchez. De campagne 'alleen ja is ja' tegen seksueel geweld dat symbool zou moeten staan voor de grote verdiensten van het feminisme in Spanje zorgde uiteindelijk met terugwerkende kracht juist voor strafverminderingen aan zedendelinquenten. 

Om deze sectie met een grappig nieuwsfeit te eindigen: Spanje werd dit jaar tevens het land van de 20.000 100-jarigen. Centenarius Pedro Sánchez, niet de papá van de Spaanse premier met dezelfde naam, poseerde met veel plezier in zijn lange onderbroek voor de Naaktkalender van 2023. Zijn bijna ontvolkte woonplek (jongeren trekken van het platteland naar de stad) in het binnenland van Murcia wilde zo zijn woonplaats op de kaart zetten en toerisme aantrekken. De kalender is inmiddels meer dan 400 keer online besteld, zelfs in Mexico. Doordat de levensduur stijgt en door de komst van immigranten bereikte Spanje in de eerste helft van 2022 zijn historisch hoogste bevolkingsrecord (47,61 miljoen inwoners).

Persoonlijk

Mijn liefje begon op 1 januari van dit jaar aan een nieuw project: het bijhouden van het aantal dagen zonder zon. De Costa Blanca wordt vaak beschreven als een deel van Spanje waar de zon 300 dagen per jaar schijnt. Dat wilde ze weleens checken. Dit jaar bleek slechts 12 zonloze dagen voort te brengen, de meeste vielen in maart. Ter plaatse viel bijna de dubbele hoeveelheid regen ten opzichte van 2020 en 25% meer dan in 2021; dat hield ze bij met behulp van de regenmeter in de tuin. Onze woonomgeving werd dus warmer maar niet droger.  

Toen de oorlog op Oekraïens grondgebied uitbrak, zeiden we tegen elkaar dat we blij waren in Zuid-Europa te wonen, verder weg van de brandhaard en een mogelijke kernramp. De kerncentrale van Zaporizja, de grootste van Europa, werd namelijk door de Russen bestookt. Dat was een bizarre gedachte. 

‘Emigreren is een beetje sterven’. Dat zei de bekende Mexicaanse filmregiseur Alejandro Iñárritu in een kranteninterview. Migratie stelt je identiteit op de proef. Voor de mensen uit het land waar je ooit woonde, ben je niet meer van daar en in je nieuwe vaderland geldt dat ook. Een buitenstaander. Zo voelde het vaker dan ooit dit jaar. Ik werd mij meer bewust van het outsider-perspectief als Nederlander in het buitenland. Regelmatig uit ik kritiek op mijn voormalige en nieuwe vaderland maar ik houd van beide landen.

Toen wij in maart van dit jaar weer eens in Valencia waren voor de Fallas, ontvingen we bericht uit Nederland dat mijn zus Ineke aan haar laatste levensdagen begon. We keerden onverhoeds terug naar het Spaanse honk. Via een bizar verlopen videoverbinding maakten we haar laatste ademtocht op afstand mee. Ze overleed aan de gevolgen van snel en agressief om zich heen grijpende kanker. Die ziekte liet ze al tweemaal achter zich, de laatste aanslag kwam ze niet te boven. Ze nam de laatste fase van haar leven in eigen hand (met veel steun en hulp van tweelingzus Lidy) en besloot waardig te sterven. De foto stamt uit gelukkiger tijden. We kwamen terug van een bezoek aan de plaatselijke kermis. 

We boekten een vlucht naar Nederland om bij haar afscheid aanwezig te zijn. Omicron greep daar wild om zich heen dus we deden er alles aan om niet besmet te raken. Die moeite bleek tevergeefs. We vlogen naar Alicante terug met Transavia waar het overgrote aantal passagiers zich aan geen enkele coronaregel hield. De purser zei “Nederlanders hebben schijt aan alle regels”. Het personeel wilde geen gedoe aan boord dus handhaafde niet. Mijn liefje lag twee dagen later doodziek op bed en verbleef daar ruim zeven dagen, met coronaverschijnselen. (De zelftest wees het niet uit.) Zelf was ik een dag of twee hangerig. Het is wat het issues... Inmiddels zijn we een aantal boosters verder. 

Qua gezondheid was 2022 sowieso een kwakkeljaar. Eindelijk werd er iets gedaan aan de de mobiliteitsproblemen (sneue heup) die ik al geruime tijd had. Vanwege corona stelde ik een behandeling uit, totdat het niet meer ging. Het goede nieuws is dat ik na 20 fysiotherapiesessies van de pijn af was. We zouden weer op reis kunnen en de bestemming wisten we ook al: overwinteren in Colombia. Joehoe! Die (voor)pret was van korte duur. Mijn liefje kreeg kort na mijn herstel een mankement aan haar voet dat niet werd verholpen na 20 keer fysiotherapie. Het blijkt een fractuur in een voetbotje te zijn. De komende maanden zijn we zoet met behandeling en hopelijk herstel. Dus we blijven thuis deze winter.

Dit jaar plaatste ik ook het grootste webalbum tot nu toe. Het zijn  honderden foto´s, veelal gezellige etentjes samen en met vrienden, mooie gerechten, belevenissen in en om het huis, vogel- en andere natuuruitjes, plaatjes van hond Chilli, snapshots van de long, hot summer, de aangeschafte kayak, muurschilderingen, snorkelavonturen, halve en volle manen. 

Ondanks enkele tegenslagen, boosheid alom en andere ellende gaan we vanavond niet pessimistisch slapen. Wel hopen we op een, in alle opzichten, beter 2023. Dat wensen we onszelf en ook jou toe. Dank voor weer een jaar bloglezen. 

Een gezellige jaarwisseling en een goed begin van het nieuwe jaar! 

*De uitdrukking in de blogtitel leende ik  van Youp van ´t Hek

Sagrada Familia

Voor wie het interesseert: deze blog werd getypt op de nieuwe HP laptop. Joehoe! Zie je het verschil? Het is nog wel even wennen op een groter toetsenbord. Een separaat numeriek gedeelte zit rechts van het teksttoetsenbord dus mijn blogvingers moeten nogal links opschuiven. Dat mag geen probleem zijn op de drempel van dit politiek beladen jaar (😉). De coaster voor een drankje op het bureau haalde ik weg om niet in de verleiding te komen iets te nuttigen achter mijn laptop. Een van de eerste goede voornemens voor 2023!

We waren afgelopen week een dagje in Alicante-stad om iets bijzonders te zien, bij strakblauwe lucht en 21 graden Celsius. Kom er eens om! Daar staat namelijk de grootste kerststal ter wereld. De stad scoorde daarmee in 2019 een plek in het Guinness Book of World Records. Een kerststal wordt in het Spaans ‘belen’ genoemd, naar de Spaanse aanduiding van Bethlehem. Het kindeke Jezus is 3.5m groot (en schattig), zijn moeder Maria is 10m hoog en pa Jozef zelfs 17m. Baas-boven-baas. In Spanje noemt men hen La Sagrada Familia, de Heilige Familie. Dat is ook de naam van het fantasierijke bouwwerk van architect Antoní Gaudí in het centrum van Barcelona. Ik las ergens dat de basiliek uit de 19de eeuw -UNESCO Werelderfgoed- binnenkort klaar is. Eindelijk! Men biedt helikoptervluchten aan boven de basiliek en dat vind ik dan weer grote onzin. 

De heilige familie wordt in Alicante vergezelgd door de drie wijzen uit het Oosten. Dat zijn de koningen Melchior, Caspar en Balthazar, eveneens van aanzienlijke omvang. Ieder van hen is stukken groter dan Maria. Verschil moet er kennelijk zijn. Terwijl wij daar stonden te fotograferen, hoorde ik tenminste zeven talen om mij heen (ook Nederlands). De reuzenkerststal is een ware trekpleister. 

De planning van dit soort uitjes laat ik graag over aan mijn wederhelft. Zij is al jaren van de kerststalletjes. We zagen ze over de hele wereld, inclusief Nederland. Vaak tot hilariteit van de vrienden waarmee we op pad gingen. De grote engelen die door het centrum verspreid staan, vond ik minstens zo mooi. Ze zijn van dezelfde Spaanse kunstenaar als de sagrada familia: José Manuel García Esquiva, alias Pachi. Aan zijn achternaam ligt het niet. Zijn team is jaarlijks eveneens drukdoende met het bouwen van poppen voor de Fallas in Valencia. 

Enkele weken geleden installeerde het stadsbestuur reuzenkerstballen in de straten die 's avonds worden verlicht en waar je doorheen kunt wandelen. De grootste bal bestaat uit ruim 8.000 ledlampjes. Een van die kerstballen, de rode aan het einde van de Explanada, vloog onlangs in de fik. Er ontstond brand in de structuur. De bomberos (brandweerlieden) waren snel ter plaatse en kregen de vlammen zonder al te veel gedoe onder controle. De grootste kerstbal van Spanje kon daana weer gewoon aan. Op de Plaza del Ayuntamiento staat een kleinere blauwe variant. Voor deze gelegenheid is een deel van het stadscentrum autoluw gemaakt. Er wordt overigens ont-zet-tend veel gerenoveerd en geklust in dit centrum. De wandelboulevard langs de binnenhaven ligt ook helemaal open en is afgeschermd voor publiek. En dat terwijl de start van de vermaarde Ocean Race 2023 nog maar een week of drie op zich laat wachten (15 januari)! Daar hopen we dan eveneens bij te zijn.   

Op het plein voor het stadhuis vind je ook enkele delen van het kerstverhaal uitgestald, in miniatuurversie. Je ziet onder andere de vlucht naar Egypte uitgebeeld. Het verhaal gaat dat een engel verscheen aan Jozef die hem bevel geeft met Maria en Jezus uit Betlehem te vluchten om aan de toorn van Herodus te ontsnappen. Die had opdracht gegeven alle jongetjes jonger dan twee jaar te doden. Op een ander paneel zie je een jonge Maria van Nazareth die net van engel Gabriël de boodschap kreeg dat ze zwanger zou worden van de Heilige Geest en Jezus zal gaan baren. Dat verrassende nieuws gaat ze delen met haar oude nicht Isabel (wij kennen haar als Elisabeth), hoogzwanger van de latere Johannes de Doper. Te oud om nog zwanger te raken dus ook dit is een wonder. Het derde panel beeldt de geboorte van Jezus uit in de stal, met goed gekleide ezel en meer. Mooi gedaan, het bekijken waard. Op dit soort momenten komt de katholieke opvoeding wel van pas. 

We lunchten laat in een van onze favoriete restaurants in het stadscentrum: taberna El Portal. We vielen er zonder reservering binnen maar er was zowaar een tafeltje voor twee beschikbaar. Dit is zo´n stemmige plek, zeker op dit soort dagen. Sfeerverlichting, een dj die live muziek draait. De aankleding deed dit jaar Arabisch aan. Veel goud, wuivende pluimen, glimmende oosterse lampen. Aladin die rondvloog op zijn tapijt. Een oestertje met glaasje champagne voor mij, een iberico-hamkroketje voor haar, daarna een gerecht dat we deelden. Het zat er stampvol met Spanjaarden. 

In Spanje wordt vooral kerstavond uitbundig gevierd, doorgaans in familieverband. Men kent hier alleen eerste kerstdag (geen tweede). Onze postbode Carlos die zijn jaarlijkse kerstkadootje bij ons kwam ophalen, mopperde dat de feestdagen dit jaar geen vrije dagen opleveren. Daarna liepen we nog een rondje door warenhuis El Corte Ingles dat helemaal in kerstsfeer was, aten een ijsje op straat (het was nog steeds 21 graden) en togen daarna weer huiswaarts met een werkelijk prachtige zonsondergang. Bijna alle kleuren van de regenboog stonden aan de hemel. 

Afgelopen week hadden we een gezellige kerstlunch met onze vrienden Pat & Sue en voor volgende week zijn we uitgenodigd bij onze Noorse buren Bodil & Asbjörn. Op Oudejaarsavond gaan we naar onze Deense buren Jan & Bente die dan weer terug zijn op hun Spaanse honk. Vanavond gaan we thuiskoken voor onze Nederlandse vrienden Simone en Han-Dick (viergangenmenu). We zijn bofkonten met zulke mensen om ons heen!

Ik wens je prettige kerstdagen.

Blue Monday

Het was mij het begin van de week wel! De regelmatige lezer weet dat mijn anderhalf jaar oude laptop onlangs afschakelde nadat er water op het toetsenbord terechtkwam. Eerst kon de computer wel worden gerepareerd volgens IT-technicus Miguel, uiteindelijk niet. Daar bleef het bij. Ik koos een nieuwe laptop na een paar uurtjes zoeken en vergelijken op het internet. Met de wensenlijst in de hand toog ik naar de lokale computerwinkel. De vervanger werd een snelle, strakke HP. Een prachtig ding, misschien wel de mooiste tot nu toe. De mannen van de shop zouden het apparaat voorbereiden, de intact gebleven harde schijf van de dooie laptop uitlezen en de gegevens naar de nieuwe overzetten. Na een belletje haalde ik de nieuwe aanwinst op. Thuis downloadde ik aanvullende programma’s voor het beheer van mijn foto’s en boeken. De volgende ochtend meldde zich een Windows 11 update aan die ik accepteerde. (Versie 22H2.) 

Daarna zou ik het voorbereidende werk op mijn gemak afmaken. Maar het liep anders. Na de update verscheen een foutmelding van de hardware-leverancier op het scherm die niet veel goeds beloofde… Een interne fan werkte niet goed en daarom zou de computer zichzelf uitschakelen, om de microprocessor te beschermen. Dat gebeurde ook. Snel maakte ik een foto van het bericht (als bewijsstuk). Het beeld ging daarna op zwart. Ik zette de computer even later nogmaals aan maar weer verscheen die boodschap. Dit was serieus foute boel. 

Nu blijkt die fout vaker voor te komen bij HP laptops maar dan als ze al wat jaartjes ouder zijn.( Er kan bijvoorbeeld stof in de fan zijn gekomen.) Maar deze was een paar dagen oud?! Teleurgesteld keerde ik terug naar de winkel waar ik een even onthutste medewerker trof toen ik de gefotografeerde foutmelding toonde. Het was druk in de zaak dus hij zou mij op een later tijdstip terugbellen. Ze constateerden een fysiek probleem. Er werd een nieuwe besteld waarop ik wacht. Deze blog werd dan ook weer getypt op mijn voorlaatste HP Pavillon die veel slomer is maar mij niet in de steek laat. 

Maandag de 19de was ook de dag waarop de Nederlandse Staat excuses aanbood voor het slavernijverleden van kolonisator Nederland. Tot slaaf gemaakte mensen werd hun fundamentele recht ontnomen om over het eigen leven te beschikken op basis van 'ras'. Rijke witte bestuurders profiteerden ervan. Dit resulteerde in economische, sociale en politieke ongelijkheden. Het racisme en de discriminatie die daarmee samenhing, duurt voor menige medelander van kleur voort in de maatschappij van vandaag de dag. (Denk aan de toeslagenaffaire en het institutioneel racisme op het ministerie van Buitenlandse Zaken…) 

Die excuses kwamen niet zonder slag of stoot tot stand. Nazaten van tot slaaf gemaakten, instanties die deze mensen vertegenwoordigen en landen die eeuwen geleden met slavernij te maken kregen, zoals Suriname en de zes eilanden van het Caribische deel van het Nederlandse Koninkrijk reageerden verschillend. Overigens mis ik Indonesië in deze context; ook daar vond op grote schaal slavernij plaats onder Nederlands bewind. Het waren de koloniale plantagehouders die mensen uit Singapore, China, Java en andere delen van de archipel tot slaaf maakten en ze onder bizarre omstandigheden te werk stelden. Het zou om honderdduizenden mensen gaan. 

Alle betrokken partijen vonden de excuses aan de late kant of gewoonweg te laat. Sommige partijen vonden het moment van de actie niet goed gekozen. Die datum kwam ook als een konijn uit de hoge hoed. Excuses zouden beter kunnen worden gemaakt op 1 juli 2023. In dat jaar en op die datum wordt herdacht dat slavernij 160 jaar geleden door de Nederlandse overheid werd afgeschaft. Sommige andere betrokken partijen en enkele landen gaven aan de excuses die op die 'gewone' maandag zouden worden gemaakt, niet te zullen accepteren. 

Als natie moeten we deze gitzwarte bladzijden in onze geschiedenis onder ogen zien. Mijn liefje en ik kunnen ons beiden niet herinneren ooit geschiedenisles hierover te hebben ontvangen op de lagere school. Ook niet uitgebreid op de middelbare school al las ik in die tijd wel het Engelstalige boek 'Uncle Toms Cabin' (1853) van Harriet Beecher Stowe. Dat werd in het Nederlands vertaald als 'De hut van oom Tom' en verscheen in datzelfde jaar. Dat was een verder-van-mijn-bed-verhaal omdat het zich in het zuiden van Amerika afspeelt. (Destijds sprak de Nederlandse titel nog over 'De negerhut'.) Beecher Stowe was dochter van een evangelische predikant die door haar omgeving werd aangezet tot schrijven over “het vervloekte ding dat slavernij heette”. Haar verhaal verscheen oorspronkelijk als feuilleton in een bekend Amerikaans anti-slavernijblad. De Amerikaanse president Lincoln ontmoette de schrijfster en begroette haar met de woorden “dus u bent die kleine vrouw die die grote oorlog veroorzaakte”. De Amerikaanse burgeroorlog (1861-1865) vond zijn oorsprong in de verschillen van inzicht over slavernij. Het zou in Nederland nog tien jaar duren voordat de slavernij werd afgeschaft. De Verenigde Staten deden dat pas in 1865.

Een aantal jaren geleden las ik het boek 'Wij slaven van Suriname' (1934) van Anton de Kom; onze eigen Martin Luther King. De Kom beschrijft de gruweldaden van Nederland. Het was zowel een persoonlijke en algemene geschiedschrijving als een felle aanklacht tegen racisme en uitbuiting. De NRC Boekenredactie noemt het een onverminderd relevante klassieker. Het bewustzijn over het nationale slavernijverleden onder Nederlanders is erg laag, zo bleek uit een recent onderzoek in opdracht van dagblad Trouw en NOS. Slechts 38% van de Nederlanders vindt excuses maken goed, 49% van hen vindt dat niet nodig. 63% van de Nederlanders vindt dat slavernijverleden wel ernstig. Maar ja, wat zegt dat dan precies, in het licht van de andere percentages? Wel erg maar niet erg genoeg voor excuses. Een beetje erg dan? Tja. 

Zelf behoor ik tot de 38% die het goedvindt dat excuses worden gemaakt door de Nederlandse overheid. Excuus zou je kunnen zien als een vorm van herstel van mensenrechtenschendingen. Individuele Nederlanders van nu zijn niet verantwoordelijk voor de misdaden van toen maar de overheid van nu staat wel symbool voor die van toen. Het is hetzelfde instituut maar dan met een andere inhoud. Een formeel en openbaar excuus is daarom een goede eerste stap op weg naar erkenning, herstel en heling. Ik volgde de speech van premier Rutte op tv en vond de excuses goed verwoord; hij klonk oprecht. Het kabinet wil geen herstelbetalingen doen aan nazaten of aan getroffen gemeenschappen maar zal wel een bewustwordingsfonds oprichten en een slavernijmuseum opzetten dat in 2025 de deuren zal openen. 

Die maandag verscheen ook de slotverklaring van de biodiversiteittop die de afgelopen twee weken werd gehouden in Montreal, onder leiding van China (COP15). De conferentie kwam nauwelijks in de schijnwerpers vanwege het WK Voetbal in Qatar. Deze dag was voor mij letterlijk een Blue Monday want er staat veel op het spel voor de zeëen en oceanen van Moeder Aarde. Het streven is om in 2030 30% van 's werelds land-, water- en mariene gebieden te beschermen. Nu geldt die bescherming nog voor 16% land en slechts 8% water.

De Verenigde Naties gaf als oorzaak voor een akkoord dat driekwart van het wereldoppervlakte is veranderd door menselijke activiteiten en dat een miljoen plant- en diersoorten deze eeuw met uitsterven wordt bedreigd. De 195 participerende landen werden het eens over de 24 gestelde natuurdoelen. Ook is afgesproken dat er vanaf 2030 jaarlijks 190 miljard euro beschikbaar komt voor bescherming van natuur en biodiversiteit. Het is mooi dat inheemse groepen een belangrijkere rol gaan spelen in dat behoud. De nieuwe overeenkomst gaat de boeken in als het Kunming-Montreal Global Biodiversity Framework, naar de officiële gaststeden in China en Canada. Wat op zich jammer is, is dat er geen dwangmechanismen zijn opgenomen als de doelen niet (dreigen te) worden gehaald. Ook is niet beschreven welke schadelijke activiteiten moeten stoppen in beschermde gebieden en dat vind ik een groot manco.

Tenslotte, op diezelfde 'gewone' maandag, werd in de Verenigde Staten besloten dat Donald Trump moet worden aangeklaagd voor zijn rol in de bestorming van het Capitool op 6 januari 2020. Ook een goede zaak, wat mij betreft. Dat betekent dat hij de eerste ex-president is die door het federale Ministerie van Justitie zal worden vervolgd. Hij zal voor de rechter moeten verschijnen, de eed afleggen dat hij de waarheid spreekt (moeilijk!) en mogelijk celstraf krijgen (maximaal vijf jaar) voor zijn rol in de volksopstand. Dat zal een dikke streep zetten door zijn kandidering voor de presidentiële verkiezingen van 2024. Dat is een nóg betere zaak, voor Amerka en voor de rest van de wereld. 

En nu maar hopen dat dit geen opmaat is naar een blue, blue Christmas!

Wie vaak leest

Illustratie: Esme Blegvad

In het Verenigd Koninkrijk kon het publiek dit jaar voor het eerst meekiezen aan het Woord van het Jaar 2022. Meer dan 340.000 Engelssprekenden wereldwijd stemden. Het woord ‘goblin mode’ kreeg de meeste stemmen. Dat begrip verschijnt in de volgende editie van de Oxford Dictionary. Ik vind het een leuke keuze die goed past bij deze tijd en tijdgeest. Deze goblin-modus verwijst naar gedrag dat tegen sociale en vooral esthetische normen op social media ingaat. Het leven bestaat niet alleen uit supergezonde groene smoothies! Lekker snacken in je holletje, de hele dag in je Almere-broek op de bank en je te buiten gaan aan andere guilty pleasures. Maar dan open en bloot, ook voor de buitenwacht. Gaat de omslag dan eindelijk komen? Schudden we al die schijnvertoningen van de beste versie van onszelf voortaan af? Het lucht kennelijk op om te erkennen dat we niet altijd die geïdealiseerde ik zijn die we (moeten) presenteren op Instagram of TikTok.

In Nederland kun je nog meedoen aan de verkiezing van het Van Dale Woord van het Jaar 2022. Zelf bracht ik mijn stem deze week uit. De shortlist bestaat uit tien woorden. Daaruit koos ik ‘klimaatklever’, vanwege de mooie alliteratie en de betekenis: een activist die zichzelf vastkleeft aan een object van (symbolische) waarde om zo aandacht te vragen voor de klimaatproblematiek. Het woord ‘boektokken’ (tiktokken over boeken) kreeg niet mijn stem al vind ik het een hoopgevende trend in TikTokland dat jongeren weer meer aandacht krijgen voor boeken en lezen. Wie vaak leest, gaat gemakkelijker lezen, begrijpt meer, kan een steeds hoger niveau van verbeelding en abstractie aan, leert verbanden leggen en vragen stellen. Bij een kwart van de 15-jarigen in Nederland dreigt echter laaggeletterdheid. Nederlandse kinderen lezen het minst graag van alle kinderen in de hele wereld. Dat is een grote zorg…

Vandaag verschijnt het boek ‘Omdat lezen loont – Op naar effectief leesonderwijs in Nederland’. Lezen loont nog altijd, zeker in een wereld vol digitale afleiding. In dit boek slaan schrijvers, letterkundigen, leesbevorderaars, columnisten, leerlingen en studenten, onderwijsonderzoekers, TikTok-boekfanaten, cabaretiers, neerlandici, psychologen en didactici de handen ineen. Ze analyseerden met elkaar het probleem van de leescrisis en geven oplossingen in gemeenschappelijkheid.

Twee blogs geleden schreef ik over de nieuwste sensatie op internet, een chatbot die in Silicon Valley werd ontwikkeld en automatisch kan schrijven op basis van ingevoerde tekst. Was het zo spectaculair als menigeen vond? Twee gewaardeerde columnisten van mijn favoriete Nederlandse krant zeiden zich wel  zorgen te maken over het voortbestaan van hun professie. Een limerick, gedicht op rijm of korte wetenschappelijke verhandeling is voor ChatGPT wel te doen maar een column of een recensie over een veelzijdige (literaire) roman is een ander verhaal. Dat weet ik uit ervaring. Ik vroeg de bot namelijk zowel een Engelstalige als een Nederlandstalige recensie te schrijven over de nieuwste roman van John Irving.

Resultaat van opdracht 1

‘I recently read John Irving's new novel "In the Chairlift" and was thoroughly impressed. Irving has a knack for creating complex and relatable characters, and this novel is no exception. The story follows the life of a young boy named Peter, who is struggling to come to terms with his sexuality in a small town in New England. One of the things I loved most about this book was Irving's ability to capture the essence of small-town life. The descriptions of the town and its inhabitants are vivid and spot-on. I found myself completely immersed in the world of Peter and his friends and family. The character development in this novel is also top-notch. Peter is a complex and relatable character, and I found myself rooting for him throughout the book. His struggles with his sexuality and his relationship with his family are both heartfelt and realistic. Overall, "In the Chairlift" is a moving and well-written novel. Irving has a talent for storytelling, and this book is a great example of that. I would highly recommend it to fans of coming-of-age stories and John Irving's work in general.’ 

Resultaat van opdracht 2 

‘Onlangs las ik de nieuwe roman van "In the Chairlift" van John Irving en was diep onder de indruk. Het verhaal volgt het leven van hoofdrolspeler Bill, terwijl hij langs de ups en downs van liefde, verlies en zelfontdekking navigeert. Irving schrijft meesterlijk en verweeft complexe en goed ontwikkelde karakters met een boeiend plot. Hij onderzoekt thema's als familie, identiteit en de menselijke conditie met diepte en inzicht. Een van de opvallende aspecten van dit boek is de unieke setting. Het verhaal speelt zich af op een skiberg en in een stadje in New England. Irving brengt deze locaties uitstekend tot leven. De beschrijvingen van de besneeuwde hellingen en de gezellige warmte van de herberg van de stad zijn levendig en uitnodigend. Al met al is "In the Chairlift" een prachtig geschreven en zeer boeiende roman. Ik zou het ten zeerste aanbevelen aan fans van John Irving en iedereen die op zoek is naar een tot nadenken stemmende en emotionele lezing.' 

De beide recensies vond ik nikserig. Ik denk dat Irving heftig zou gaan schommelen in zijn stoeltjeslift, na lezing. Als je de titel van het boek en de auteursnaam verandert, kunnen de recensies slaan op elke andere roman die zich afspeelt in sneeuwrijk Amerika. Teveel cliché en algemeenheid. Er komt geen herberg van de stad in beeld in deze roman. Je kunt je evenzeer afvragen of alle karakters in dit boek zich goed ontwikkelen. Het boek is evenmin prachtig geschreven. De titel is bovenal  incorrect. Het heet ‘The Last Chairlift’. En  Irvings hoofdpersoon heet niet Peter of Bill maar Adam. Dat is een bewuste keuze van de auteur: de Bijbelse eerste man. (Adam spreekt ook voortdurend in de Ik-vorm.)

Kun jij je dat boek van Irving nog herinneren waarmee hij internationaal doorbrak? Met die geweldige omslag van een bloot baby-jongetje zwevend in de lucht?! Het was zijn vierde roman, getiteld ‘De wereld volgens Garp’ (1978). Goblin mode bestond nog niet maar bij Irving zat dat onconventionele al in zijn genen. Voor die tijd had deze roman excentrieke hoofdpersonen die bizarre maar ook vaak hilarische avonturen beleefden. Transseksuelen, homoseksuelen, prostituées en worstelaars maakten er de dienst uit. Liefde in al zijn verschijningsvormen, overspel, feminisme, seks en seksuele politiek, vreemde verwondingen, moordaanslagen en de dood waren  belangrijke thema’s. Het boek werd een kaskraker, de verfilming een bioscoopklassieker. Die roman eindigde met “In the world according to Garp, we are all terminal cases.” Dat blijkt eveneens van toepassing op zijn 15de boek. 

Begin december had de Boekenredactie van de Volkskrant een onderhoudend interview met de 80-jarige Irving. ‘De laatste skilift’ is zijn dikste roman tot dusver en omspant acht decennia. Het interview gaat over zijn boeken, zijn leven en over schrijverschap. Irvings dochter Eva is een transgender vrouw, ook zij is auteur en haar vaders meest kritische proeflezeres. Irving sr. schrijft nog zeven dagen per week, acht uur per dag. Met de hand! 

Ook deze roman wordt bevolkt door minderheden: vrouwen (al vormen ze “verdomme de helft van de bevolking”, zoals een personage in dit boek zegt), homo’s, lesbo’s, transgenders, kleine personen, mensen met een handicap. Irvings nieuwste verhaal heeft wederom veel lijnen en vertrouwde motieven: de afwezige vaderfiguur, kostschool in New England, worstelen (favoriete sport van Irving), verwijzingen naar Wenen (Irving studeerde Duits en woonde daar enige tijd), iets met beren (zijn eerste roman heet ‘Setting free the Bears’, 1968), iets met een hotel (een eerder boek is getiteld ‘Hotel New Hampshire’ uit 1981, nu is hotel Jerome in Aspen achtergrond) en het nodige ideologisch geïnspireerde geweld. Voer voor psychologen en boekrecensenten. 

Het verhaal draait om Adam Brewster en zijn naasten. Hij is de enige heteroseksuele man in het gezelschap. Moeder Rachel van klein postuur (Little Ray) maar grote daden, is lesbisch en heeft een relatie met reuzin Molly. Tegelijkertijd is ze getrouwd met leraar Engels Elliot Barlow. Die is niet alleen kleiner dan zij maar blijkt ook gay te zijn. Later in het boek zal hij voor transitie naar vrouw kiezen. Rachel noemt haar zoon Adam daarom “the one and only”, de enige man in haar leven. Adam kent zijn vader niet en dat houdt Ray graag zo. Die doet er niet toe. Nicht en tomboy Nora heeft een relatie met de niet-pratende Em; ze is wel van de oorverdovende orgasmes. “There’s more than one way to love people, kid”, zegt Molly op enig moment tegen puber Adam. Kortom: we zijn als lezer weer op bezoek bij een ‘gender fluid’-familie. 

Personage Little Ray is een alleskunner en durfal op de skis. Ze kent alle skihelden van de wereld persoonlijk, geen berg is haar te hoog, geen dal te diep. Elke winter vertrekt ze naar de sneeuw om daar te werken als skilerares; haar opgroeiende kind laat ze achter bij grootmoeder en echtgenoot. Daar ontmoet ze de grote Molly die werkt op de sporentrekker en de ski-ambulance. 

Kleine echtgenoot Elliot wordt in het boek ‘the little snowshoer’ genoemd; hij skiet niet maar beweegt zich verrassend snel voort op sneeuwschoenen. Zoon Adam houdt niet van skiën. 

Voor dit onderwerp hoefde Irving weinig research te doen. Zelf skiet hij al zijn hele leven, een van zijn kinderen werkt op een skipiste in Colorado en twee van zijn kleinkinderen maken deel uit van het nationale skiteam. 

Adams vriendinnen zijn aparte types met een sneu randje, de vele seksscenes zijn doorgaans hilarisch. Zijn twee heterotantes zijn benepen valse krengen, zijn Noorse ooms lachen alles weg tot in het absurde. Zijn fabulerende opa zwijgt vanaf het moment dat zijn kleine Ray bewust ongetrouwd zwanger raaakt. Op latere leeftijd gaat hij dementeren. Dan kruipt hij op handen en voeten in een luier rond. Grootmoeder Nana ziet geesten van overleden dierbaren. Een bont gezelschap! Het zal dan ook niemand verbazen dat er weer bizarre situaties ontstaan. Iemand wordt door een bliksemschicht geraakt, neergeschoten in een comedy club, komt onder een ontspoorde trein terecht, wordt van de weg gereden door een vrachtwagen. Ook dat maakt het een typisch Irving-verhaal.

De roman staat ook bol van de film- en boekverwijzingen. Ze dragen stuk voor stuk betekenis aan. Je merkt hier en daar dat Irving al schrijft aan een nieuw filmscript; sommige passages worden nogal uitgesponnen. (Er komt zelfs een bedoeld stukje filmscript in voor.) In dit verhaal tref je geen stilistisch vuurwerk aan, er komen nogal wat herhalingen voor en je hoeft er geen woordenboek naast te leggen. Maar dit epos van een samengestelde gezin sleept je mee, als je ervoor open staat. Voor mij geldt: eens een fan, altijd fan.

Zeker, dit boek noopt ook tot nadenken; dat merkte de chatbot bij toeval wel goed op. Bijvoorbeeld over opvoeding, schrijverschap, tolerantie en eerlijkheid in een relatie. Het is een roman die zeer geschikt is voor de donkere dagen voor Kerst. Of voor ondere de kerstboom, voor de Irving-fan. De auteur legt zijn pen nog niet neer. Er liggen alweer zes hoofdstukken van zijn volgende roman klaar voor proeflezing. En serieuze boekrecensenten hoeven voorlopig niet voor hun baan te vrezen, denk ik.

Bali boys in jurken

Afgelopen week ontvingen we welgeteld 22 filmpjes en een aantal foto's uit Bali. In één keer. Op Yuda’s middelbare school werd een voetbaltoernooi georganiseerd en daarvan maakte hij ons deelgenoot. Hij scoorde niet, wel zagen we een paar mooie assists van zijn voet voorbijkomen. Zijn leven bestaat al geruime tijd uit voetballen en voetbal kijken. Met zijn broer Damai, met vriendjes en nu dus ook met klasgenoten. Niks mis mee. 

Voor hem is dit WK Voetbal in Qatar een feest. We vallen hem vanzelfsprekend niet lastig met knekelvelden en verongelukte arbeidsmigranten uit Azië. Zijn vader is er zelf een dus we kijken wel uit! Daar kan hij zijn helden Messi, Ronaldo, Mbappé en Neymar rechtstreeks in actie zien. Voor de meesten van hen voor de laatste keer. Tijdens eerdere toernooien, ruim vóór de coronapandemie, mocht hij met een ouder af en toe naar een warung in de buurt waar de wedstrijden live op een groot scherm waren te zien. Die warung ging ten onder in coronatijd. Bali loopt vijf uur voor op Qatar dus om die wedstrijden nu te zien, moet hij midden in de nacht het huis verlaten. Geen goed plan voor een 15-jarige. Hij volgt de wedstrijden daarom op zijn telefoon. 

Hij was verdrietig om de uitschakeling van Neymars Brazilië (ik niet), om de sneue aftocht van Ronaldo op het wereldtoneel (ik niet), was blij met het sukses van Messi (ik niet) en Mbappé (ik ook). Over de incompetente en tamelijk partijdige Valenciaanse scheidsrechter Mateu Lahoz die de wedstrijd Argentinië-Nederland floot, hoorde ik hem niet. Gelijk heeft hij. Zestien gele kaarten, 48 overtredingen, verzuimen een rode kaart te geven aan de Argentijn Paredes die uit frustratie een bal keihard in de Nederlandse dugout schopte en de opzettelijke hands van Messi die niet werd bestraft, gingen geheel langs hem heen. 

Zelf vond ik die wedstrijd een dieptepunt en die scheids een schandvlek op de beroepsgroep. Lahoz zou voor deze ene wanprestatie USD$70.000 salaris hebben ontvangen. De dag erna kwamen nogal wat grappige whatsappmemes binnen van voetbalvrienden in Nederland die, net als ik, verongelijkt waren over het optreden van deze Spanjaard. Een aantal stuurden we door naar Yuda met de vraag “wat zie je hier?” Hij moest er altijd om lachen. Eén keer had hij het goed… “korupsi”. Vanmorgen las ik dat de FIFA onderzoek gaat doen naar het wangedrag van de twee  voetbalteams. Ik hoop dat ze de funeste rol van hun eigen FIFA-man in het veld, die met het fluitje, ook onder de loep nemen. Maar ja, stevig zelfonderzoek is deze corrupte organisatie vreemd.

Dit is tevens de laatste afbeelding als blogkop in de campagne ‘Verf lekker mee met de regenboog’. Deze is van de Nederlandse cartoonist Bas van der Schot. 

Het aparte was dat Yuda en zijn voetballende klasgenoten voor hun eigen schooltoernooi moesten opdraven in een jurk. Daar is zo’n OneLaf-speldje niets bij! Op de vraag waarom was zijn antwoord: “for fun”. In de aanloop naar die festiviteit zagen we hem jurken van zijn moeder en oma passen, zoekend naar de beste outfit. Altijd met een voetbal in de hand om misverstanden te voorkomen. Op de middag van Modeshow Futsal betrad hij de betonnen catwalk goedgekleed. “Dames en heren, model Yuda gaat vandaag gekleed in een bloemetjesjurk van de bekende Balinese ontwerpstudio Biasa.” (Not.)

Een aantal andere teamgenoten was niet zo kieskeurig als hij bij het kiezen van een voetbaltenue. Die van ons droeg de beste jurk, wat mij betreft. Zodra er werd gescoord, werd de rok frivool opgetild. Sommige jongens depten het zweet van hun gezicht met het vodje van hun ibu. Daarmee onthulden ze een stoere voetbalbroek als onderkleding. Men is nogal preuts in dat land… (Not.) De jongen naast Yuda op de foto, in zwarte halterjurk, had de slimheid en snelheid van een Messi. Het gegiechel van meisjes, waarschijnlijk klasgenoten, was op alle filmpjes hét achtergrondgeluid. Leuke koppies, mooie middag voor hen!

Tijdens onze recente maandelijkse videocall vroeg Yuda of we hem met iets anders wilden helpen. Zijn klas zou met een bus op schoolreis gaan. Naar twee belangrijke Hindoetempels op het eiland en als klap op de vuurpijl: naar de dierentuin. Jarenlang tekende ik dieren voor hem als hij als jochie bij ons kwam spelen. Ik las dierenboeken voor, deed de geluiden van dieren voor hem na. Als we rondreisden, ging elke dierenfoto die we maakten naar hem. Dan mocht hij dit toch niet missen?! Wij zouden niet willen dat hij –wellicht als enige van zijn klas- niet zou kunnen deelnemen aan die trip dus we maakten een donatie aan hem over. Dat uitje is hem van harte gegund. Ik ga ervan uit dat we wederom foto’s en filmpjes zullen ontvangen van de dag. Kan hij zijn jongere broertje en zusje (Varen en Santi) erover vertellen. 

Zijn ouders moeten aan het einde van dit derde schooljaar (het laatste jaar van Yuda’s junior high school) gaan beslissen waar hij de bovenbouw gaat doorbrengen. Nog drie jaar op deze school (senior high school) zou onze voorkeur hebben maar zijn ouders zijn degenen die erover beslissen. Yuda heeft zelf zeker ook een stem. Hij heeft het er naar zijn zin maar hij is nogal meegaand dus tegen een overplaatsing naar een andere school dichter bij huis of goedkoper zou hij niet protesteren, vermoed ik. Wij zouden het fijn vinden als ook zoon Damai (nummer 2) in Singaraja zijn middelbare schooltijd zou beginnen. We wachten af. 

We videoappten onlangs eveneens met vader Ketut. Ook hij vroeg om een gesprek. Vaak houden we ons hart vast als er zo’n verzoek komt. We maakten in de afgelopen jaren (14, om precies te zijn) nogal wat mee met hen… Aanvankelijk dachten we dat hij iets specifieks met ons wilde bespreken maar hij had gewoon zin in een face-to-face praatje. Hij werkt nu nog aan boord van een Amerikaans cruiseschip maar stapt volgende week in een Balinese haven van boord. Het is heel prettig voor hem dat hij niet vanaf de andere kant van de aardbol met een vliegtuig moet binnenvliegen. 

Ketut deelde onder andere zijn gedachten over de scholing van zijn (vier) kinderen, vertelde over de pech die hij heeft met een eerdere investering van €250. Voor vertrek kocht hij een moedergeit en een vaderbok die tijdens zijn afwezigheid worden verzorgd door een familielid die zijn baan verloor tijdens de coronapandemie. Nu blijkt dat moeders niet vruchtbaar is. Er hadden al lang babygeitjes moeten zijn geboren. Miskoop! Als hij weer thuis is, gaat hij haar verkopen en opnieuw op zoek naar een vrouwtje. 

Voor volgend jaar tekende hij alweer bij, bij zijn Amerikaanse werkgever. Zijn supervisor vroeg hem terug te keren en daarmee stemde hij in. Dat vond ik niet verwonderlijk: hij is een harde werker en een aardige vent. Wij zijn blij voor hem. In zijn woonomgeving op Bali liggen de banen niet voor het oprapen en bovendien krijgt hij op het schip een veel beter salaris waarvan iedereen in zijn gezin profiteert. Het heeft wel een prijs maar sinds de beschikbaarheid van communicatiemiddelen heeft hij geen heimwee meer. Hij kan op elk moment van de dag, waar hij ook vertoeft in de wijde wereld, contact zoeken met zijn dierbaren. 

Hij vertelde ons ook dat hij verdergaat met klussen aan zijn huis aan land, om het een nóg veiliger plek voor zijn gezin te maken. Enkele maanden geleden was er (opnieuw) een insluiper. Ik vermoed dat kwaaie types weten dat daar een vrouw alleen woont met haar jonge kinderen. Of dat ze denken dat er wat te halen valt omdat hij enkele maanden per jaar vaart. Jenny, moeder Elsa’s oudste zus, was in huis om op te passen toen ze een ongenode gast hoorde. Ze deed daarop alle lichten uit waardoor de snoodaard zich uit de voeten maakte, gelukkig. Jenny woonde tot voor kort met haar echtgenoot op Java maar keerde naar haar geboorteplaats op Bali terug na een scheiding. Kasian. Ze helpt haar jongere zus voorlopig in dit kinderrijke huishouden. We kennen haar, vinden haar een leuke, aardig vrouw.

Indonesië kwam in de afgelopen week negatief in de publiciteit. Het Huis van Afgevaardigden keurde het nieuwe Wetboek van Strafrecht goed waaraan tien jaar was gewerkt. Het vorige wetboek was een combinatie van koloniaal strafrecht uit 1917 (onder Nederlands bewind), lokaal gewoonterecht (adat) en recentere wettelijke aanvullingen sinds de onafhankelijkheid van het land in 1945. Dat er een nieuw wetboek moest komen, was dus niet vreemd maar deze verandering komt de gemiddelde Indonesiër niet ten goede, is de algemene teneur. 

Overspel, seks voor het huwelijk en ongehuwd samenwonen zullen voortaan strafbaar zijn. Vooral met dat laatste gaat de staat op de stoel van de moraalpolitie zitten en dat is een slechte ontwikkeling. Samenwonen is namelijk een privé-aangelegenheid! Dat gaat niemand anders iets aan. Elsa & Ketut woonden samen voor het huwelijk, zijn jongere broer met zijn latere echtgenote  deden het evenzeer en zovele anderen die we daar kennen of van wie we het weten. Mensen riskeren voortaan zes maanden celstraf. En voor overspel en seks buiten het huwelijk geldt hetzelfde. Daarop staat een jaar gevangenisstraf. 

Protesten in Jakarta - foto ANP/EPA

Abortus blijft strafbaar. Homoseksualiteit en genderdiversiteit zijn op zich niet strafbaar in Indonesië. Jongens in jurken hoeven er dus (nog?) niet op hun tellen te passen. Maar een homohuwelijk is en blijft onwettig. Vrouwen protesteerden in Jakarta tegen de nieuwe wet omdat zij menen dat die het lichaam van de vrouw gaat controleren. 

Er staan voortaan ook jarenlange celstraffen op het beledigen van het staatshoofd, op demonstreren zonder vergunning, op godslastering, het aanbevelen van atheïsme en communisme, kritiek op de nationale filosofie (Pancacila) en op ongeautoriseerde uitleg geven over voorbehoedsmiddelen. Dat is een democratie onwaardig. Zelfs afvalligheid wordt strafbaar, voor het eerst in de geschiedenis van Indonesië. Deze nieuwe wet gaat niet alleen gelden voor inwoners van het land, ook bezoekende buitenlanders krijgen ermee te maken. De nieuwe wet gaat over drie jaar in. 

Mijn liefje en ik zouden er niet meer willen (samen)wonen. In 2009 betrokken we een tropisch huis aan de Balizee, met een overheerlijk zwembad, maar daar zou ik onder de huidige omstandigheden niet meer naar willen terugkeren. Ons dorp kende een flink aantal lokale engerds die buitenlanders liever zagen gaan dan komen. Wij, twee vrouwen, werden er actief tegengewerkt. WIj kwamen met goede bedoelingen maar deden niet mee aan de powerplay en houden niet van corruptie. Vertrekken na vijf jaar was voor ons de enige optie. Wat we nooit zullen betreuren is dat we twee leuke Balinese mannetjes en andere mensen leerden kennen. Die zitten in ons hart, die band is voor altijd. 

De Indonesische minister van Law & Human Rights, Yasonna Laoly (1953), stelde dat het nieuwe Wetboek van Strafrecht een afspiegeling is van de “civilization of a nation”. Wat zegt dat dan over haar land? Zij deed de bezwaren tegen de nieuwe wet af met de opmerking “we kunnen niet iedereen tevreden stellen in een multicultureel en multi-etnisch land”. Wie het ermee oneens is, moet maar naar het Hooggerechtshof. Nou, dat zal een groot aantal mensenrechtenorganisaties zeker gaan doen! 

De internationaal geörienteerde Indonesische krant The Jakarta Post schamperde de dag na de goedkeuring in een hoofdredactioneel commentaar dat het nieuwe wetboek even koloniaal is als het oude. Het land zou hiermee achteruit bewegen, in plaats van vooruitgaan. Een onderzoeker van Human Rights Watch verwacht niet dat deze onderdrukkende wetten breed zullen worden toegepast. Het gevaar zit volgens hem eerder in de selectieve handhaving ervan. Geen hotel in Jakarta of Bali wil immers binnenlandse of buitenlandse klanten verliezen. “Dat geeft de politie weer een extra mogelijkheid om smeergeld te eisen.” Tja.

Kunstmatige intelligentie

Afgelopen week was er veel publiciteit rondom een nieuw fenomeen in de tech-wereld. Het ging om ChatGPT. Het Amerikaanse OpenAI (Silicon Valley) ontwikkelde een taalmodel dat onder andere zelf teksten kan schrijven in diverse talen, programmacodes kan ontwikkelen en afbeeldingen kan creëren. Dus je begrijpt: dat wilde ik met eigen ogen zien. Tijdens de introductieperiode van dit product kun je er gratis mee aan de slag. Zo hoopt men in korte tijd veel bruikbare gebruikersfeedback te krijgen. Je kunt ook medoen aan een Feedback Contest waarbij je USD$500 kunt winnen maar daarom gaat het mij niet. Ik maakte een account aan (met verificatiecode op de telefoon) en probeerde het een en ander uit. Voor probeersels in de taalapp krijg je een beperkte tijd toegewezen. 

Elon Musk was in 2015 mede-oprichter van en investeerder in het onafhankelijke onderzoekslab OpenAI Foundation. De missie van de organisatie is dat het ervoor wil zorgen dat Kustmatige Intelligentie (Artificial Intelligence) ten goede komt aan de mensheid. Toe maar! Hoe AI de wereld juist lelijker kan maken, is te zien aan kwalijke Deepfake-pornozaken -waarvan vooral vrouwen het slachtoffer zijn- die recent in de publiciteit kwamen. Inmiddels stapte Musk uit het bestuur en distantieerde zich van de organisatie omdat hij van mening is dat de uitgangspunten niet meer van toepassing zijn: open-source en zonder winstoogmerk.   

ChatGPT is een prototype van een op dialoog gebaseerde bot, die natuurlijke, menselijke taal kan begrijpen en gedetailleerde geschreven tekst kan genereren zoals mensen doen. Het behoort tot de nieuwste generatie van tekstgenererende AIs in de GPT-familie (Generative Pre-Trained Transformer). 

Mijn laptop die twee weken geleden een plensje water over het toetsenbord kreeg, is niet meer te repareren. Sneu maar waar. Dat vertelde de man van de lokale computershop mij onlangs aan de telefoon. Aanvankelijk dacht hij dat reparatie wel zou kunnen, al was die gecompliceerd, maar het lukte zelfs de technicus niet. Ik moest even slikken toen ik dat oordeel aanhoorde. Mijn laptop was nog maar anderhalf jaar oud toen de pech toesloeg. Van de weeromstuit vergat ik te vragen hoe het met de toegang tot mijn harde schijf is gesteld. Tja. 

Ik gaf ChatGPT op basis van een volledige zin (schrijf een gedicht over een verdrietig meisje met een kapotte laptop in Spanje, in de Nederlandse taal) opdracht om iets voor mij te schrijven. De app ging erop los, vijf coupletten lang. Die strofen stonden sneller op het scherm dan ik kon typen! Wow. Het gaat over een verdrietig meisje –inderdaad in Spanje- wier kamertje volliep met tranen. Er scheen geen licht in haar hart, nergens was er troost te vinden. Of toch wel? Ze staarde naar de lucht, de sterren volgden haar. De kleine lichtjes die schenen aan het firmament gaven haar de kracht om verder te gaan. 

Het resultaat van deze opdracht was niet op rijm (had ik ook niet expliciet gevraagd) maar wel invoelend en bij toeval toepasselijk want in het echt leven ben ik een wolkenstaarder, officieel lid van de Cloud Appreciation Society! Er zat geen grammaticale fout of syntaxfout in dat gedicht. Dat moet je eens proberen met Google Translate; gaat je niet lukken. Het taalgebruik deed wel tamelijk kinderlijk aan. 

Ook vroeg ik om een boekrecensie (komt in een latere blog), een technische verhandeling over water op een toetsenbord en een Engelstalige limerick met Barefoot on the Beach in de hoofdrol. De Nobelprijs voor Literatuur zal er voorlopig niet mee worden gewonnen en een Pultizer Prize voor beste journalistieke bijdrage zal eveneens geruime tijd op zich laten wachten maar boeiend is het! 

Op mijn vraag of Donald Trump een gevaar is voor de Amerikaanse democratie kreeg ik het volgende antwoord. “I'm sorry, but as a language model trained by OpenAI, I don't have any information about current events or political figures. My training is focused on generating text based on input, so I'm not able to provide opinions or make statements about real-world events or people.” Daaop gaf ik (positieve) feedback al weet ik zelf het antwoord wel. 

De makers trainden hun taalmodel volgens de principes van het zogenaamde ‘Reinforcement Learning’. Die leermethode wordt al in vele disciplines toegepast. Het wordt ook wel neurodynamisch programmeren genoemd. Een agent doet iets in situatie X, dat leidt tot daad 1 plus een beloning en die worden teruggekoppeld aan de agent; de zogenaamde leerversterking. Dit is een simpele weergave van mijn kant van een complex samenstel van methoden en algoritmen. AI-trainers voerden gesprekken waarin zij beide kanten speelden: gebruiker en AI-assistent. Als input werd alles van het internet tot en met 2021 gebruikt. Een terugblik op 2022 zit er dan ook niet in. Als ik aan het begin van mijn carrière zou staan, zou ik als taalkundige bij een bedrijf als dit willen werken. 

Er wordt wel gespeculeerd dat beroepen die zijn gericht op de productie van teksten (en andere vormen van content) hierdoor zouden kunnen verdwijnen. Denk aan filmscript- en toneelschrijvers, professoren, programmeurs en journalisten. In de dagen na introductie van deze tool, lieten academici antwoorden genereren op gestelde examenvragen. Die antwoorden waren verrassend goed. Als ze zouden worden ingediend, zouden studenten ruime voldoendes krijgen. En programmeurs gebruikten de tool om codeeruitdagingen in obscure programmeertalen binnen enkele seconden op te lossen. Lukte ook. Of ChatGPT de hele mensheid kan redden, gaat echter niet lukken… 

De beeldgenerator op basis van het DALL·E model (betaversie) van hetzelfde bedrijf probeerde ik eveneens uit. Ik was er nou toch. Daar krijg je voor deze eerste maand 50 credits kado; daarna ontvang je 15 gratis beelden per maand. Je kunt kiezen uit drie opties: beelden laten genereren op basis van een zoekopdracht, bestaande beelden bewerken op basis van een opdracht of eigen foto’s of afbeeldingen een nieuw jasje geven. 

Zelf probeerde ik vooral optie 1 uit. De leukste, wat mij betreft. Zo vroeg ik om een afbeelding van een vrouwelijke blogger met een laptop, in Picasso-stijl. En van de stoomboot van Sinterklaas die terugvoer naar Spanje, als digitaal kunststuk. Ook dat leverde opmerkelijke plaatjes op. Vooral het galjoen uit de 80-jarige oorlog viel mij op... Op een ander plaatje trof ik een boot met een regenboogvlag in de mast. En op een derde beeld veranderde Sinterklaas van gender. We onthalen Sinterklazina hier binnenkort. (De illustraties in deze blog kwamen zo tot stand.) Als blogger kun je veel plezier beleven aan deze tool.