Verhalenvertellers

De VPRO zond in de afgelopen weken op zondagavond de documentaire ‘Stem van Colombia’ uit. Dat was een vierdelige serie die werd gemaakt door Stef Biemans en Barbara Smit. Biemans maakte jaren geleden het mooie programma ‘Brieven aan Stef’ waarover ik blogde. Hij ontving daarvoor de prestigieuze Zilveren Nipkowschijf. Biemans werd gedwongen uit Nicaragua te vluchten met vrouw & kids vanwege de politieke situatie en het geweld. Het gezin streek destijds neer in Andalusië. Om zijn nieuwe vaderland en hun inwoners beter te leren kennen, schreef hij brieven aan lokalo’s. 

Deze documentaire ging over het geweld dat al jarenlang heerst in een ander Zuid-Amerikaans land: Colombia. De ellende begon daar in de jaren '50 van de vorige eeuw, daarna brak een burgeroorlog uit. Die duurde voort tot aan het Duque-regime (2022). Het was een conflict tussen de regering, rechtse paramilitairen, linkse guerrillagroepen en misdaadsyndicaten. Daarbij speelde drugs een grote rol. Wie de cocaplantages in handen had, was verzekerd van middelen om wapens te kopen voor de strijd. FARC (Revolutionaire Strijdkrachten), waarvan de Nederlandse guerrillastrijdster Tanja Niemeijer deel uitmaakte, ontwapende zich na de vredesgesprekken van 2017. ELN (Nationaal Bevrijdingsleger) bleef strijden. 

Smit, die als voormalig researcher voor het eerst vóór de camera stond, liet zich vergezellen door een houten pop (‘De stem’) die functioneerde als een soort leitmotiv. Deze draadpop (marionet) becommentarieerde wat er voorheen gebeurde op de plekken die ze bezochten en gaf reacties op haar gesprekken. In tv-land noemen ze dit waarschijnlijk ‘een sidekick’. Hij werd voortdurend omgekleed om bij de scene aan te sluiten. Samen reisden ze door het land en brachten zowel de pijn als de veerkracht van de Colombianen in beeld. 

Dit land sleept dus een lange geschiedenis van geweld met zich mee. Wat ik extra pijnlijk vond, is dat een van de overgebleven guerrillagroepen, ELN met dissidenten van de FARC, zich tijdens het verloop van deze documentaire schuldig maakte aan een nieuwe geweldsuitbarsting in het noordoosten van Colombia; het gedeelte dat aan het -eveneens getroubleerde- Venezuela grenst. Daarbij kwamen tenminste 80 personen om, waaronder onschuldige mensen. Meer dan 40.000 bewoners van die regio ontvluchtten het gebied, op zoek naar veiligheid. De huidige (linkse) regering van Gustavo Petro stuurde 5.000 soldaten naar het gebied om de rust te herstellen. Ondanks een wankel pact gaat het geweld door. Het is goed dat Smit een verhaal vertelt dat eigenlijk niemand wil horen. 

Toen mijn liefje en ik aan vrienden vertelden dat we plannen hadden om naar Colombia af te reizen, maakte een aantal van hen zich zorgen. Dat weerhield ons niet. Winter 2023 vlogen we naar miljoenenstad Bogotá. Gelukkig maakten we tijdens ons verblijf geen enkele vorm van geweld mee. We doorkruisten een deel van het zuiden met privé-chauffeurs die ons vertelden over het geweld dat daar voorheen plaatsvond tussen strijdkrachten onderling en tegen de regering. Een specifiek traject dat we bereisden, zouden we voorheen als buitenlandse toeristen niet hebben kunnen afleggen vanwege gevaar voor ontvoering. Guerrillagroepen gebruikten dat middel om losgeld te verkrijgen voor hun strijd. Ik zie mij nog staan bij de hoge brug waar politieke tegenstanders over de reling zouden zijn gegooid... 

Alhoewel onze reis anders verliep dan we voorheen dachten (en hoopten), was het een goede kennismaking met een groot en mooi land, zeker qua natuur en cultuur. De infrastructuur was echter belabberd. We kwamen bijna niet vooruit in ons reisschema en de auto’s waarmee we reisden, lieten regelmatig te wensen over. (Met eigen vervoer gaan, was geen optie vanwege de geschiedenis van het land.) Over de chauffeurs met wie we reisden, niets dan lof. Dat waren competente en aardige kerels. De Colombianen zijn sowieso heel vriendelijk in de omgang en zeer gastvrij.  

Vorig weekend was de laatste uitzending. Die was gewijd aan de rivier Cauca die getuige was van veel geweld. Barbara Smit ontmoette een vrouw die jarenlang dode lichamen, slachtoffers van het geweld, uit het water viste. Als getuige van zoveel leed kreeg de rivier de wettelijke status van slachtoffer (en rechtspersoon). Deze rivier vertelde een gruwelijk verhaal. Wij zagen deze rivier van heel dichtbij toen we verbleven in de stad Popayán (UNESCO-Werelderfgoed) in de Andes-regio. We maakten een excursie naar natuurpark ‘Puracé Cauca’ dat in beheer is van de oorspronkelijke bewoners van dat gebied. Daar zagen we condors in het wild.   

De meeste reizen door Colombia beginnen in Bogotá. Deze hoofdstad kun je niet bezoeken zonder door een aantal bijzondere wijken te wandelen. Met je ogen wagenwijd open, kijkend naar straatkunst die daar in overvloed is te bewonderen. Zuid-Amerika barst van de steengoede straatkunstenaars en kunstwerken. Die creatieve expressie hoort bij dat continent als 'De stem' bij Barbara. Ook muren vertellen soms bijzondere verhalen. Het is een van de redenen dat ik er graag rondreis. 

Tot en met vandaag kan op de beste muurschildering ter wereld van 2024 worden gestemd. Er zitten twee genomineerden bij uit Colombia. De ene van een vrolijk zwemmende otter (blog header) en de andere van twee kameleons. Ik vind ze knap gemaakt maar ik denk niet dat ze hoge ogen zullen gooien in deze wedstrijd. De concurrentie is moordend dit jaar... 

Er zijn wederom drie categorieën waaruit moet worden gekozen: best mural in the world, artist choice en expert spotlight. In de eerste categorie stemt het grote publiek op wie zij het best vindt. In de tweede categorie gaan internationaal bekende straatkunstenaars uiteindelijk het werk kiezen van een collega; de Nederlandse JdL (Judith de Leeuw) is een van de juryleden. In de derde categorie gaat de mening van internationale experts de doorslag geven. 

Mijn stem ging naar (1) ‘Cameleones’ van de Spanjaard JM Brea omdat ik de kleuren prachtig vind en de muurschildering goed opgaat in de omgeving. De twee reptielen gaan op in het berglandschap. Het is een eerbetoon aan biodiversiteit. (2) Naar ‘Home’ van de Canadese Megan Oldhues (Toronto) omdat het een fraai rustpunt is in een tamelijk lelijke omgeving en hectische wereld en de geportretteerde een lezende vrouw is. Oldhues specialiseert zich in figuratieve kunst. (3) Naar de grote muurschildering ‘Echos of Harmony’ van de Nederlandse Studio Giftig. Je ziet twee musicerende personen innig verstrengeld; een straatmuzikant en een concertvioliste. Twee werelden die samenkomen. Het benadrukt de verbindende rol van muziek en hangt aan de muur naast de artiesteningang van Muziekgebouw Eindhoven. Het is niet uit chauvinisme dat ik voor hen kies. De muziek klinkt door de bakstenen heen! Dit kunstenaarscollectief won vorig jaar met een betekenisvol kunstwerk. 

Mijn bonus van deze verkiezing komt uit Rome en is van de Italiaanse Manuela Menro, artiestennaam Uman. Haar werk, dat als titel ‘De kus’ draagt, is een moderne variant op de beroemde kus van de Oostenrijkse kunstenaar Gustav Klimt. Je herkent het meteen aan de kleding van de kussende vrouwen. Een duidelijk statement, in deze tijd van intolerantie en haat tegen diversiteit. Mooi. 

Volgende week staat een uitstapje naar de Spaanse stad Alcantarilla op het programma. Daar heeft men een route uitgestippeld van circa 5km lengte die langs 60 muurschilderingen voert. Eentje daarvan, 'Herfsttaferelen' van de Spaanse kunstenaar Dulk (Antonio Segura), is genomineerd voor de beste van 2024.