Kraanvogels en andere gevederde vriendjes

In Gallocanta, de autonome regio Aragón, nam men vorige maand afscheid van de kraanvogels die daar afgelopen herfst en winter in groten getale neerstreken. Wij reden in november vorig jaar naar de laguna om deze migranten met eigen ogen te aanschouwen. Je moet deze intrigerende vogels en hun dierenmanieren een keer live hebben aanschouwd in je leven. Dat kan daar en masse: ze komen met hun tienduizenden vanuit het Hoge Noorden aan. 

Vogelaars in het zuiden en westen van Europa waren de afgelopen weken in rep en roer. Er was veel nieuws te melden over migrerende vogels en dwaalgasten. Vanwege het gematigde weer in deze tijd van het jaar werden gewoonten doorbroken en instincten vroeger of juist later aangewakkerd. De ene soort bleef langer hangen in X, de andere soort vertrok eerder uit Y en soorten die zeer ongebruikelijk of nieuw zijn voor locaties A en B toonden er plotseling hun snavels. 

De kraanvogels vertrokken dus uit de lagune van Gallocanta en, zoals elk jaar, worden ze formeel uitgezwaaid. Dat jaarlijkse afscheid ging gepaard met een festival voor ongevleugelden. Er kwamen veel mensen op af, naar verluidt; elk jaar meer. Dat is een van de positieve gevolgen van de coronapandemie (die alweer vijf jaar geleden uitbrak). Tempus fugit! In die lange periode van sociale distantie kregen mensen meer oog voor de natuur en een groot aantal van hen begon te vogelen. Als je eenmaal begint, houdt het nooit meer op. Er is zoveel om je over te verwonderen. 

De kraanvogels keren terug naar Scandinavië (Noorwegen, Zweden, delen van Finland), Centraal-Europa (Duitsland, Polen, Tsjechië) en de Baltische Staten (Letland, Litouwen, West-Estland). Normaliter vliegen ze niet of nauwelijks over Nederland maar dit jaar was een uitzondering. Er stond een krachtige zuidoostenwind die de vogels uit koers bracht en zo kwamen ze boven Nederland terecht. 

Vorig weekend luisterde ik naar Vroege Vogels op de radio toen een man uit een westelijke locatie in de provincie Zeeland zich in de ether meldde via de fenolijn (ook te bereiken via Whatsapp). Via 035-6711338 kun je je bevindingen naar de redactie sturen en die zenden ze dan uit in het programma. De man in kwestie zag een groep van circa 40 kraanvogels overkomen, leek eerst hoogst verbaasd en daarna zeer enthousiast. Dat had hij nog nooit meegemaakt in zijn leven.

De kraanvogelradar was dagenlang niet bereikbaar vanwege teveel gebruikers tegelijkertijd. Er werd met man en macht gewerkt aan het herstel. Afgelopen maandag was de radar weer in de lucht. Er waren die dag plukjes vogels te zien in het noordoosten van Frankrijk, ten oosten van Brussel (België) en enkele honderden in het midden en oosten van Nederland. Ze vlogen allemaal noordoost waarts. Bij een aantal van die groepen stond vermeld dat ze 113-116km per uur vlogen. Met de wind in de rug! Ze ruiken hun aanstaande partners waarschijnlijk. Dinsdagochtend was de radar weer uit de lucht vanwege teveel gebruikers, 's middag was die weer bereikbaar. Afgelopen vrijdag vloog een laatste groep van acht vogels over Venlo en omstreken. Inmiddels hebben deze migranten Nederland allemaal verlaten. Zonder tussenkomst van minister Faber. 

In een ander programma zag ik de eerste paringsdansen van kraanvogels in een Nederlandse weide. Sierlijk om elkaar heen stappend, met wijd gespreide vleugels, hoppend van de ene op de andere poot. Kraanvogels zijn goede dansers! Een klein aantal Europese exemplaren broedt weer in Nederland sinds het begin van deze eeuw. Ze doen dat vanaf april (dus het dansje is vrij vroeg). Een paartje blijft voor het leven bij elkaar, heeft één legsel per jaar van meestal twee eieren. De jonkies vliegen dit najaar met hun ouders mee naar zuidelijker oorden. Zoals ze al eeuwen doen. Mijn liefje en ik gaan in deze herfst/winter zeker weer op zoek naar kraanvogels in eigen land. Wellicht dat we dan naar een voor ons nieuw watergebied in Extremadura rijden om ze daar te zien. Je vindt ze in en om het nationaal park van Monfragüe (langs de grens met Portugal). 

Ook qua dwaalgasten was er dit jaar veel reuring in de gelederen van vogelaars. De definitie van een dwaalgast is een dier dat buiten zijn gebruikelijke verspreidingsgebied wordt waargenomen; meestal betreft het vogels.

Zo werd er een brileidereend gespot in de wateren van Texel. Normaliter verblijft deze eendensoort in Alaska dus je kunt wel nagaan hoeveel opwinding die aanwezigheid veroorzaakte. De vogel zocht naar mosselen en zeesterren in natuurgebied Wagejot, in de Waddenzee ten zuidoosten van Texel. Eidereenden zitten er daar genoeg maar de brileidereend zwemt doorgaans tussen de ijsschotsen van de Beringzee, de zee-engte tussen het oostelijkste puntje van Rusland en Alaska. Het feit dat deze eend op Texel vertoefde, betekende dat die tenminste 6.000km had afgelegd! De vogel was niet geringd. Deze eendensoort staat op de Rode Lijst van IUCN aangemerkt als ‘gevoelig’; hun aantal loopt achteruit. Er waren 1.800 personen die een waarneming instuurden (op waarneming.nl). In het programma Vroege Vogels werd zelfs een ter plekke aanwezige Spanjaard geïnterviewd die deze extreem zeldzame vogel met eigen ogen kwam bekijken. De brileider zwemt er nog steeds rond, las ik in de nieuwsbrief van Vogelskijken Magazine. 

In diezelfde periode werd bij Neeltje Jans voor het eerst een Pacifische parelduiker gespot in Nederland. De vogel leeft normaal in de buurt van de diepe meren op de toendra van Alaska, het noorden van Canada en Rusland. Min of meer dezelfde habitat als van de brileidereend. In die streken toont klimaatverandering (stijgende wintertemperaturen) zich op zijn meest dramatisch. Alaska warmt twee- tot driemaal sneller op dan het wereldwijde gemiddelde. 

Het zou gaan om een (zogenaamde) eerstewintervogel. Het jonge dier werd gedetermineerd aan de hand van de witte keelband, de donkere flank en het opvallende duikgedrag. Als deze vogel voldoende voedsel zou kunnen vinden, zou hij weleens een tijdje in Zeeland kunnen blijven, zo was de verwachting. Medio februari was echter de laatste officiële waarneming in het systeem. Dat wordt door vogelaars gezien als bewijs dat de vogel is gevlogen... Of opgegeten door een zeehond, zoals een persoon het verwoordde op zijn waarnemingsformulier. 

Deze Pacifische parelduiker is nog niet officieel erkend als dwaalgast of nieuwe soort. Dat moet eerst worden beoordeeld door de Commissie Dwaalgasten Nederlandse Avifauna (CDNA). Ik wist niet eens dat zo’n gremium bestond?! Het zijn de leden van deze commissie die beoordelen of er sprake is van een heuse dwaalgast of nieuwe soort. Dat doen ze op basis van ontvangen (uitgebreide) waarnemingsformulieren; bij voorkeur inclusief foto’s. Om te voorkomen dat gevallen worden aanvaard waarbij onvoldoende zeker is of die soort op dat moment op die plek aanwezig was, zijn richtlijnen opgesteld voor de aanlevering van documentatie en voor de beoordeling, waarbij die laatste strenger wordt naarmate de (onder)soort zeldzamer is.

Op de website van deze commissie wordt nog met geen woord gerept over de parelduiker maar ik vermoed dat de vaststelling niet fout kan lopen: er waren ruim 1.980 waarnemingen en 2.300 foto’s van deze bijzondere vogel. 

Volgens CDNA-statistieken zijn er tot nu toe 543 nieuwe vogelsoorten gespot in Nederland (sinds 1800). Vorig jaar waren dat er vier: grote tafeleend, Afrikaans purperhoen, roetvliegenvanger en petsjorapieper.

Er waren afgelopen week drie nieuwkomers in Nederland. Een volwassen mannetje kleine topper (eend) werd naast de Oostvaardersplassen ontdekt. Daar bleek ook een mannetje witoogeend rond te dobberen. In de Pampushaven bij Almere werd een vrouwtje buffelkopeend gespot. Het is goed nieuws voor de twitchers van Nederland, de kolonne vogelsoortenjagers die het land rijk is.

Over deze groep en hun jacht verschenen in de loop der tijd interessante boeken. Van de Australiër Alan Dooley, getiteld ‘The Big Twitch: One man, One Continent, A Race Against Time’ (2005). De Brit Alan Davies schreef ‘The Biggest Twitch: Around the World in 4.000 Birds’ (2012). Dat bleek niet de grootste jacht, zoals Neerlands bekendste vogelaar Arjan Dwarshuis bewees. Zijn boek is getiteld ‘Een bevlogen jaar: Een man, zijn wereldreis en het record van 6.852 vogelsoorten’ (2019). Hij houdt nog steeds het wereldrecord vogels spotten. Remco Daalder analyseerde deze groep mensen in zijn boek ‘De soortenjager’ (2022).

Wat bezielt hen? Er zijn wereldwijd bijna 11.000 vogelsoorten. Het instinct van de jager-verzamelaar zit nog diep in sommigen van ons, denk ik. Soms is het ook een uit de hand gelopen project. Tegenwoordig geldt wellicht ook iets anders... Nu de wereld in brand lijkt te staan, lijken steeds meer mensen onzeker over de toekomst van onze planeet. Juist hierdoor maken we het ontluikende voorjaar bewuster mee want in bange tijden biedt de natuur steun en troost. In Huize Barefoot zijn we echter nuchter genoeg om de overkomende DANA even af te wachten.