De meeste mensen deugen

Begin van deze maand begon ‘De Wereld Draait Door’ (DWDD) weer met zijn uitzendingen van dit seizoen; alweer het 15de. Mijn liefje en ik zijn groot fan van dit onderhoudende programma. Vanaf dag een wist het de spijker weer op zijn kop te slaan met onderwerpen van hoge nieuwswaarde, interessante gasten en veel aandacht voor boeken en muziek. Spekkie naar ons bekkie.

Een van de interessante onderwerpen vond ik tot nu toe de bespreking van het recentste boek van Rutger Bregman (1988). Van Nieuwkerk sprak waarderend over het boek, getiteld ‘De meeste mensen deugen’ (ondertitel ‘Een nieuwe geschiedenis van de mens’). Historicus en auteur Bregman, pleitbezorger van een basisinkomen voor iedereen, werd tijdens het Wereld Economic Forum 2019 in Davos een mediasensatie. Hij stelde daar de kritische vraag waarom hogere belasting voor de allerrijksten geen geagendeerd gespreksonderwerp was. Het werd hem niet in dank afgenomen.

Bregman houdt ervan te prikkelen en te provoceren en dat doet hij doorgaans met overtuiging en humor. Na zijn spraakmakende bijdrage werd hij uitgenodigd voor een TED Talk, voor interviews op tv en in vooraanstaande bladen in binnen- en buitenland. The Guardian doopte hem “The Dutch Wunderkind of New Ideas”. Even steeg het hem naar het hoofd maar zijn familie- en vriendenkring zette hem weer met beide voeten op de grond.

De auteur maakt als journalist deel uit van het online platform De Correspondent. Hij werkte vier jaar aan dit boek. Ik veerde op bij het onderwerp. Wie is nu niet geïnteresseerd in een nieuwe geschiedenis van de mens?! In dit boek verweefde Bregman de jongste inzichten op een eeuwenoude vraag of de mens goed of slecht is. Voor zijn vernieuwende antwoord putte hij onder andere uit de filosofie, psychologie, economie, biologie en archeologie.

Een recente Volkskrant-column van Max Pam over Bregmans boek had in de kop woorden als leerzaam en aandoenlijk, “al waan je je als lezer soms een leerling op de zondagsschool”. Bregman schrijft een paar keer dat hij domineeszoon is. Zo krijgt hij  vertrouwen in de mens met de paplepel ingegeven. Toegegeven, het boek doet soms braaf aan maar ik las het in één ruk uit. Interessant!

Lange tijd namen we aan dat de mens een egoïst, een beest of erger is. Lange tijd geloofden we dat de beschaving een dun laagje vernis is dat bij het minste of geringste zou barsten. Bregman is van mening dat dit niet klopt: de mens deugt. Ondanks al het kwaad in de wereld zijn wij als mens intrinsiek goed.

Die gedachte liet ik op mij inwerken. Ik moet eerlijk bekennen dat ik in de afgelopen jaren somberder werd door het aantreden van bepaalde politieke leiders op het wereldtoneel. De dag na Trumps presidentiële verkiezing had ik een kater van hier tot Washington DC. Dat was niet alleen omdat hij mijn favoriet versloeg, het was om wie hij is en hoe iemand met zijn gedrag op die positie kan komen. Zijn leugens, racisme, corruptie, hebzucht en misogynie zijn ongekend in een presidentskandidaat...

Die kater veranderde weldra in een continue staat van verbijstering waarin ik mij tot op de dag van vandaag bevindt. Via dagelijkse tweets, leugens op sociale media en giftige reacties op nieuwsberichten pompt hij haat in de samenleving. Die van Amerika en van de rest van de wereld. Hij bleek een gevaarlijke precedent te scheppen. Dat hij nu schaamteloos -en kennelijk straffeloos- zegt voor een derde regeringstermijn te willen gaan, wetend dat dit ongrondwettelijk is, is tenhemelschreiend. Hoe kan het dat niemand aan conservatieve zijde, ooit toonbeeld van fatsoen en degelijkheid, tegen deze gedragingen en praktijken opstaat? Trump is voor mij dé belichaming van wat er fout is in deze wereld, het prototype van een persoon met een ernstige programmeerfout in zijn natuur èn zijn opvoeding.

En nu beweert Bregman dus (impliciet) dat ook deze Trump deugt? En Poetin? Boris Johnson? Jair Bolsonaro? De Kims van Noord-Korea? Jozef Stalin? Voorzitter Mao?  De leiders van Al-Qaeda? De oprichters van Islamitische Staat? De mannen van Boko Haram? Ja, zelfs Adolf Hitler? (Ik bedacht mij dat de titel refereert aan ‘De meeste’ niet ‘alle mensen’…) Daar moest ik het mijne van weten.

Bregman maakte een lange en verre reis langs wetenschappers en hun experimenten.  Hij betrok werk van andere, bijzondere personen bij de onderbouwing van zijn stelling. De auteur komt van ver. Onderzoeken en cijfers die hij in zijn eerdere boeken en artikelen nog gretig aanhaalde, werden voor dit boek opnieuw onder de loupe genomen. Sommige bleken het hernieuwe inzicht niet te doorstaan. Het is ondoenlijk om alle wetenswaardigheden van de 320 pagina’s en 50 pagina’s tellende voetnoten weer te geven. Degene die zich voelt aangesproken c.q. aangetrokken, moet dit boek zelf lezen. Je wordt er een beter mens van.  

Hieronder vind je voorbeelden die Bregman aanhaalt en die in meer of mindere mate zouden aantonen dat de mens door en door slecht is.

De theorie van de Engelse wijsgeer Thomas Hobbes (oervader van de conservatieven en realisten). De vernistheorie (beschaving is maar flinterdun). ‘Il Principe’ van Niccolò Machiavelli. Het experiment van psycholoog Stanley Milgram (de mens laat zich gedachteloos meeslepen door het kwaad). Het Stanford Prison-experiment van psycholoog Zimbardo. Het Golem-effect (hoe nachtmerries werkelijkheid worden). De Broken Windows-aanpak van William Bratton die leidde tot agressief politie-optreden en overvolle gevangenissen in de VS. Christoffel Columbus die de mensenhandel begon. De theorie van de egoïstische bewoners van Paaseiland die hun eigen beschaving zouden hebben vernietigd. Het omstanderseffect. De aanslagen van 9/11. Het bloedbad van Anders Breivik in Noorwegen. Slavendrijvers. Oxytocine als hormoon van ‘eigen volk eerst’. De aanname dat als je mensen behandelt als tuig, ze tuig zullen zijn’. En: de Holocaust. In het boek haalt Bregman de Amerikaanse psycholoog Milgram aan die ooit zei “als er een systeem van concentratiekampen zou worden opgezet in de Verenigde Staten dan zou men genoeg personeel voor deze kampen kunnen vinden in een doorsnee Amerikaanse stad.”

Een rode draad in zijn boek is het ontstaan van een nieuw soort mens: ‘Homo Puppy’. Volgens Bregman verklaart het Puppy-experiment van de Amerikaanse professor Brian Hare hoe de mens de aardigste soort op aarde werd. Een opvatting waarin de auteur zich met overtuiging vastbijt. Enkele voorbeelden.

De theorie van de Franse filosoof Jean-Jacques Rousseau (oervader van de progressieven en idealisten). De contacthypothese: ‘bekend maakt bemind’. De Platinum Leefregel. Nelson Mandela. Possibilist en Nobelprijswinnaar Elinor Ostrom. The Commons, heel diverse samenwerkingsverbanden. Agora, de spelende school. ‘Survival of the Friendliest’ (het zijn juist de meest empathische personen die komen bovendrijven als leiders). Organisatie ‘Buurtzorg’ van Jos de Blok. De theorie van William Mulloy (over de ontvolking van Paaseiland). Het Pygmalion-effect: verwachtingen van leraren sturen prestaties van leerlingen in positieve richting. Een clubje Colombiaanse reclamemakers leerde ons een oude les: ‘wie het goede zaait, zal het goede oogsten’ (ze hielpen bij het staakt-het-vuren met FARC). Community Policing: een filosofie die in Europa wordt aangehangen, waarbij politie-agenten nauw samenwerken met hulpverleners. De filosofie achter de beste gevangenis van Europa -misschien wel van de wereld- in Bastoy, Noorwegen. Het ‘Permanent Fund Dividend’ in Alaska. Werk van babywetenschapper Kiley Hamlin (zuigelingen kennen het verschil al tussen goed en slecht). De gezamenlijke kerstviering van Duitsers, Britten en Fransen in de Belgische loopgraven tijdens de Eerste Wereldoorlog in 1914.

Op basis van deze en andere voorbeelden concludeert Bregman dat de mens van nature goed is. We zijn geen egoïstische dieren die van bovenaf moeten worden gecontroleerd, gereguleerd en gedresseerd. Maar misantropie (denk aan de vernistheorie) is een zombie die weigert te sterven. Degenen die het opnemen voor het goede in de mens worden nog te vaak als naïef, onnozel of zwak afgeschilderd.

Dus weg met cynisme, hulde aan empathie, compassie en samenwerking! Bregman vindt compassie overigens effectiever dan empathie. Compassie kost geen energie, is beheerster, afstandelijker en constructiever. Je deelt niet in het leed van de ander maar het helpt je wel om diens leed te zien en vervolgens in actie te komen. Dat is ook iets dat ik in mijn oren knoop.

Mijn liefje en ik lazen dit boek een tijdje synchroon, ieder op de eigen reader. Zei de een tegen de ander: “we deugen toch!” (Mag jij raden wie die een was...) Zij is nog niet uitgelezen, ik inmiddels wel. Het boek leverde veel gespreksstof op in huize Barefoot. Bregman droeg een grote hoeveelheid wetenschappelijk bewijs aan waaruit blijkt dat het positievere mensbeeld realistisch is. Hij is van mening dat het nóg realistischer kan worden als we erin gaan geloven. Hij plantte een zaadje, een krachtig en machtig zaadje... We hebben auteurs als hij en gedachtegoed als dit hard nodig in sombere tijden als deze! Dit is voor mij een van de beste non-fictieboeken van 2019. Een absolute aanrader. Ik vond het leerzaam maar vooral overtuigend en verheffend.

P.S. Die Trump is zo ‘bad hombre’ nog niet! Onlangs stuurde hij veiligheidsadviseur en havik John Bolton de laan uit. Hij was klaar met die querulant “die alleen maar oorlog wil”.