Eenoog

Het boek ‘De onzichtbaren’ van de Nederlandse auteur Frank Nellen (1982) las ik net uit. De auteur is ook jurist en econoom en als docent verbonden aan de Universiteit van Maastricht. 

Op de internetradio kwam zo vaak reclame langs voor zijn boek dat ik er het mijne van wilde weten. Het verscheen in 2023 en werd door de Nederlandse boekhandels uitgeroepen tot beste boek van het jaar. Ook in kranten kreeg het heel goede recensies. Nellens debuutroman bleef onopgemerkt, boek nummer twee bleek een sensatie. Het staat op de longlist (18 werken) voor de Libris Literatuurprijs 2024. Op 11 maart wordt de shortlist (zes boeken) bekendgemaakt. Dit boek staat er geheid op, denk ik. Voor de uiteindelijke prijs moet hij wel concurreren met eerdere winnaars als Tommy Wieringa en Ilja Pfeijffer dus dat is geen uitgemaakte zaak. 

Het verhaal is gesitueerd in en rond Kiev (Oekraïne) in de jaren '80 van de vorige eeuw; een tijd waarin de Sovjetunie begint te wankelen. Het verhaal gaat over een groepje jongens dat daar opgroeit, met Dani als verteller. Hun verveling druipt van de pagina’s. Dat verandert door de komst van een nieuwkomer: Pavel. Zijn vader, moeder en oom overleden en hij gaat wonen bij zijn oudtante, mevrouw Janovitsj. Deze intelligente buurjongen en klasgenoot is anders: hij leest boeken en draagt een lapje voor een oog. Door het vele lezen is hij een rasverteller die iedereen in het dorp weet te fascineren. Met dat ene helblauwe oog kijkt hij dwars door mensen heen. Als lezer krijgen we te weten hoe hij Eenoog werd. 

We volgen de jongemannen in het verhaal tot ver in de jaren '90. Tsjernobyl, de tragische neergang van de Unie, het nepotisme, de corruptie, het wegkwijnen van de Brezjnev-generatie in collectieve ellende, de lege fraseologie van de overheid. ‘De ouderen hadden de revolutie, hun kinderen de genocide van de Holodomor, hun kleinkinderen de grote vaderlandse oorlog en de kampen van Stalin’. 

De verhalen van de inmiddels volwassen Pavel zijn jaren later nog steeds te horen, via de ether. Pavel veranderde van een adept van het communisme in een agitator. Hij werd de spreekbuis van degenen die ‘in de Siberische moerassen van de vergetelheid [..] zijn weggezakt’. (Dat zijn de onzichtbaren.) Toch is deze roman niet zwaarmoedig of stemt tot treurigheid, vind ik. Nellen schrijft ook met humor. Dit boek sleurt je in grote vaart mee, de taal is trefzeker. Ik begrijp die nominaties goed. Het zou mij niet verbazen als deze roman op termijn wordt verfilmd. Nellen schrijft zó beeldend! Aanrader. 

Eenoog Pavels lapje was aanleiding tot deze blog. Dat zit zo. Een jaar geleden werd ik geopereerd aan het maculagat achter een van mijn ogen. Daarvoor werd ik opgenomen in een ziekenhuis in Murcia met een specialistische oogkliniek, waar een arts mij microchirurgisch -met magneten rond mijn hoofd vastgeklonken aan een stalen operatietafel- van dat euvel afhielp. Dit type operatie heet vitrectomie. Aangezien je in het jaar daarop een grote kans hebt op het ontwikkelen van staar, zou er tijdens diezelfde operatie een kunstlens in het oog worden geplaatst. Ik was het eens met die aanpak en tekende ervoor. 

Het maculagat was binnen twee weken dicht. Na de operatie had ik echter een grijze vlek in mijn zicht. Die zat in het midden van mijn geopereerde oog. In het afgelopen jaar ging ik regelmatig op consult bij de oogarts. Mijn zicht werd dan gecontroleerd, soms deed ik een test aan een machine. Dat zicht verbeterde aanvankelijk maar tijdens al die afspraken mopperde ik over die vlek. Het verdween maar niet. Dokter Joaquín verklaarde telkens dat die vlek te maken had met de nog rafelige rand bij mijn macula. (Hij toonde mij dan het scanresultaat.) Die grijze vlek werd in de afgelopen maanden inderdaad minder compact maar recent werd het zicht in dat oog onscherper. Het leek wel alsof ik verziend werd... Dus ik maakte zelf een afspraak voor een consult. 

Ik vroeg de arts waarom mijn zicht verslechterde, ondanks de kunstlens die tijdens de operatie was geplaatst. Daarmee zou ik toch weer scherp moeten zien? “Kunstlens?”, herhaalde hij verward. “Er zit geen kunstlens in jouw oog”. Toen keek ik hem op mijn beurt verward aan. Huh?! Ik had toch getekend voor die ingreep tijdens de operatie? Daarop had hij geen antwoord. Hij wist niet waarom zijn collega in Murcia had nagelaten de lens te plaatsen. Ontwikkelde ik nu dan staar? Was dat de verklaring voor mijn wazige zicht? Het lood zakte in mijn schoenen. Weer een operatie, een die onnodig was bovendien. 

Dat gegeven leidde recent tot nader onderzoek aan twee verschillende machines. Met eentje werd een scan gemaakt van mijn macula, met de ander van mijn retina en de zenuwen eromheen, mogelijk ter beoordeling van glaucoom. (Glaucoom kan tot blindheid leiden.) Aan één oog leverde dat nogal kleurrijke plaatjes op. Mijn rafelrandje was nog steeds zichtbaar, een jaar later. In mijn geval duurt genezing langer dan gedacht en gehoopt. De nieuwe waas zou het begin kunnen zijn van staar, niet per se ongewoon voor iemand van mijn leeftijd.

Voor de goede orde: van staar word je niet blind. Een staaroperatie is de meest uitgevoerde operatie ter wereld dus dat is niks bijzonders. In Nederland zijn dat er jaarlijks 160.000, in Spanje rond de 450.000 per jaar.

Dokter Joaquin is toegewijd en erg aardig. Hij zat in zijn maag met mijn trage genezing en mijn nieuwe klacht, dat was aan hem te merken. Maar ik vermoed ook dat hij niet gewend is aan heel mondige patiënten. Als ik de voorkeur gaf aan een cataractoperatie, zou hij die kunstlens nu plaatsen. Zelf vond hij het onderzoeksresultaat te summier voor een operatie. Daarin volgde ik hem. 

De mogelijkheid bestaat ook nog dat iets anders in mijn oog de waas veroorzaakt. Daarover ga ik het met hem hebben tijdens het volgende consult. Ik moet voorlopig oogdruppels gebruiken in het sneue oog tot de nieuwe afspraak. We gaan zien hoe dit verdergaat (pun intended). Ik bedacht mij dat Pavel het ook doet met één oog. In het land der blinden is eenoog koning. 

Om te vieren dat er op korte termijn geen operatie aan de orde is, bezochten we de lokale Chinees. Mijn liefje en ik bedenken altijd wel iets om te vieren. Op aanraden van vriendin Simone -met Indonesische roots- bestelde ik mihoen Singapore (goedgevuld en pittig), mijn liefje koos groenteloempia (die we deelden) en een rijstgerecht. Onze bestelling werd opgenomen door een leuke Aziatische jongeman die er niet Chinees uitzag. Hij blijkt uit Indonesië te komen. Verder doorvragen leerde dat hij Komang uit Bali is. (De bijnaam die iedere nummer drie in een Balinees gezin krijgt toegewezen.) Toeval bestaat!

Tijdens de pandemie begon hij zich op het Eiland van de Goden stierlijk te vervelen. Daarom besloot hij naar het buitenland te vertrekken, op zoek naar bezigheden en avontuur. Zo kwam hij in Spanje terecht en in onze woonplaats - of all places! Hij kwam aan op een toeristenvisum; dat was gemakkelijk volgens hem. Ook hier komt men handen te kort in de horeca. Zijn nieuwe Chinese baas zorgde daarna voor de juiste papieren en verschafte hem onderdak. (Hij woont hier ook.) Ik kon mijn Bahasa Indonesia weer een beetje afstoffen. Eind van dit jaar denkt hij voor het eerst weer een paar maanden naar Bali te gaan om begin volgend jaar naar Spanje terug te keren. Dat idee speelt ook door ons hoofd.