Op het bordes

Illustratie: Jip van der Toorn

Daar staan ze dan: de nieuwe bewindspersonen van Nederland. Je kunt twee dingen doen: reageren als een zuurpruim of je erover vermaken. Nog niet zo lang geleden trof ik een uitdrukking aan die ik als blogger op mijn Te Onthouden-lijstje zette. Het was een advies over hoe je welwillend naar nare mensen kunt kijken. Doe als de oester die de zandkorrel beziet: het irriteert weliswaar maar er kan iets moois uit groeien. (Nou geloof ik persoonlijk niet dat er veel parels zullen groeien in de hoofden van de leden van dit nieuwe kabinet...)

Cabaretier Youp van ’t Hek denkt het wel te weten. Hij heeft ontzettend veel zin in dit nieuwe kabinet! Hij denkt dat er nog heel wat te lachen valt alhoewel hij vreest dat die pret niet lang zal duren. Dat schreef hij in zijn column ‘Goudreinette’ van 22 juni jongstleden. 

‘Mona (Keijzer, BBB) met haar stikstofuitstoot, Yesligöz (VVD) met haar verrotte telraam, de uit een Roald Dahl-verhaal weggelopen heks Marjolein Faber (PVV) en tot slot mevrouw Klever met haar ongehoorde salarisgesjoemel (ook PVV). Heerlijk clubje. Het lijkt mij een hechte club mensen die elkaar begrijpt. Die hetzelfde revanche-op-links-gevoel hebben. Dat gevoel schept een band. Een hechte band. Een mooie enkelband.’ Dit was Youp op zijn best, wat mij betreft. Ik verheug mij op zijn toekomstige columns. 

Journalisten van het Financieel Dagblad noemen Kabinet-Schoof een ‘rariteitenkabinet’. Men zette er bewust geen nummer achter, in de veronderstelling dat er geen Schoof II komt.  

De Italiaanse filosoof Machiavelli zei ooit ‘De intelligentie van een leider leidt men in eerste instantie af aan de mensen waarmee hij zich omringt’. Hij stond bekend al inspiratiebron voor talloze dictators; van mensen die meenden (menen) dat het doel alle middelen heiligt. Deze Italiaan was tamelijk tactloos en vond bovendien dat leiders mogen liegen en bedriegen. Hij wordt gezien als de vader van de harde vorm van machtspolitiek. (Al zijn kenners er over eens dat hij eenzijdig wordt geportretteerd en mensen hem te kort doen.) 

Die uitspraak liet ik op mij inwerken. Het gaat dus om iemand die om het even wat doet om aan de macht te komen. Ziedaar Wilders en zijn club. Jarenlang ongrondwettelijke uitspraken doen en die dan (tijdelijk?) in de ijskast zetten en zogenaamd waardige types naar voren schuiven als beoogde bewindspersonen. Het doel lijkt inderdaad alle middelen te heiligen: regeren over extreem-rechts.  

En toen moesten de hoorzittingen met Wilders’ afgevaardigden nog komen. We zagen een rabiate verkondiger van de omvolkingstheorie als minister tegen Asiel en Migratie (formeel ‘Immigratie’). Een liegende mede-oprichtster van de omstreden omroep Ongehoord Nederland als minister voor Buitenlandse Handel en (tegen) Ontwikkelingshulp. De ex-directeur van Koninklijke Horeca Nederland als minister van Economische Zaken die wordt achtervolgd door een langlopende faillissementskwestie. De beoogd minister van Infrastructuur & Waterstaat die voor zijn inhuldiging al stelt dat hij niet wenst te worden afgerekend op klimaatdoelen. De staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu die officieel verklaart nog steeds achter Wilders’ uitspraak van ‘minder Marrokanen’ te staan. Van geen van hen kwamen excuses over eerder gedane uitspraken. Ik kan dat niet anders dan morele armoede noemen. 

Illustratie: Jos Collignon

Stuk voor stuk omstreden types met dubieuze overtuigingen. Een bewindspersoon onwaardig. Dit is een zorgwekkende democratische ontwikkeling, om met een variant op hun eigen woorden te spreken. Het feit dat zij nu op een andere stoel zitten, maakt hen geen andere personen. Ze verschuilen zich erachter. 

Van BBB-zijde zit er ook een aantal draken in dit kabinet-Schoof. (Sommigen zijn laag opgeleid; dat is ook een trendbreuk.) Hier gaat het vooral om mensen die sjoemelen met de feiten. Zij hangen een nostalgisch nationalisme aan; alles bij het oude willen houden terwijl dat -bewezen- niet kan. Hoe gaat de premier deze ongeleide projectielen in toom houden? 

Zelfs Sjuul Paradijs, jarenlang hoofdredacteur van De Telegrof, gruwt van dit kabinet. Hij noemt het een PVV-kabinet. Hij vreest voor ondermijning van het aanzien van Nederland, internationaal en op financieel en sociaal vlak. Volgens hem wordt ‘liegen de standaard’. Een partijloze premier noemt hij evenmin een plusplunt. Schoof zal door een gemis aan een stevige achterban politieke slagkracht missen in Brussel.

Universitair docent Politicologie Simon Otjes wijst erop dat Schoof als partijloos kabinetslid niet zal deelnemen aan het bewindspersonenoverleg. Die vergadering vindt standaard plaats in elke coalitiepartij, daags voor de Ministerraad. Dat wordt georganiseerd met de partijtop, de ministers en staatssecretarissen van elke coalitiepartij. Premier Schoof kan er dus last van krijgen omdat hij minder informatie ontvangt dan de leden van de coalitiepartijen. 

Illustratie: Bas van der Schot

Als premier wordt Schoof lid van de Europese Raad. Daarin zitten de regeringsleiders van alle EU-landen en met elkaar zetten zij de grote lijnen van het beleid uit. Dat is dus een zeer belangrijk orgaan. Daar is vooroverleg, net als in het bewindspersonen-overleg dat voorafgaat aan de Ministerraad. Ook dat loopt langs partijlijnen, zo stemmen zij hun standpunten af. Schoof mist dat als partijloze. 

Dat vindt ook Wim Voermans, hoogleraar Staats- en Bestuursrecht. Hij is van mening dat het Schoof zelf ontbreekt aan politiek gewicht. Dat is onmisbaar als je dingen voor elkaar wilt krijgen. Al zijn voorgangers vertegenwoordigden grote politieke partijen die verkiezingen wonnen. Dat is wat hij ontbeert. Wordt hij de slippendrager van Wilders? Hij koos wel een prima personal assistent, las ik. Een frisse veelbelovende jonge ambtenaar van 31 jaar uit Delft, Lars Nieuwerf (voormalig VVD'er), die als zijn rechterhand gaat optreden. Zeg maar gerust: als zijn ogen en oren. (Er wordt nog een tweede aangesteld.) 

Zelf heb ik geen zin om van dit naderende onheil weg te kijken, om zorgelijke politieke ontwikkelingen te sussen. Noem mij daarin on-Nederlands. Ik wil mij als blogger mengen in het debat, mijn kritische noot laten klinken. Rutte zei ooit dat het eerste kabinet dat hij vormde met CDA en (gedoogpartner) PVV een kabinet was (Rutte I) waar ‘rechts Nederland zijn vinger bij kon aflikken’. Het klapte twee jaar later vanwege onbetrouwbaarheid van Wilders en Rutte kreeg er spijt van als haren op zijn hoofd. Hij wilde nooit meer regeren met de PVV. Nu vormt zijn opvolgster een meerderheidskabinet met die partij, die extremer werd met de jaren. Het soort nostalgisch nationalisten als Wilders en kompanen gelooft in een ‘gelogen verleden’. Dat heeft nooit echt bestaan en bovendien kun je er niet naar terugkeren. De zon gaat misschien even schijnen maar PVV-stemmers laten zich in de luren leggen... 

Het enthousiasme van Nederlanders over dit aantredende kabinet is al tanende, volgens bureau IPSOS I&O. Dat liept terug van 50% naar 39%. Het vertrouwen in Kabinet-Schoof ligt nóg lager; dat ging van 35% naar 30%. Mijn liefje, lid van het Op1 Opiniepanel, typte zich de afgelopen dagen de blaren op haar vingers.

Onlangs las ik het interessante boek(je) van NRC-journalist Tom-Jan Meeuws, getiteld ‘Duidelijkheid’. Hij schreef het eerder dit jaar in het kader van de Maand van de Filosofie. Meeuws gebruikt het gedachtengoed van de 15^de eeuwse filosoof en diplomaat Niccolò Machiavelli (1469-1527) om licht te schijnen op de taal van  politicus Wilders. Hij toont aan hoe diens duidelijkheid bevordert dat de naoorlogse politieke orde in Nederland bezwijkt, met chaos als resultaat. 

Meeuws geeft in zijn boek allereerst een overzicht van hoe politiek werd bedreven in Nederland in de afgelopen (bijna) twee eeuwen en welke veranderingen zich voordeden in de loop van de tijd. Die tijdslijn loopt tot en met het kabinet-Rutte IV. 

Politiek Den Haag wordt in de loop der tijd een bange wereld: angst voor kiezers, angst voor feiten, angst voor fouten. Politici zoeken bescherming. Via mediatrainingen leren ze het belang van duidelijkheid en herhaling. (Dat noemt men ‘message control’.) En journalisten worden ‘letterknechten’ van politici. Gooi ze maar een -nietszeggend, onbeduidend- quoteje toe dan hebben zij ook iets. 

Democratisch leiderschap vereist volgens de mores van de naoorlogse orde behalve voldoende stemmen ook moed, matigheid en wijsheid. Moed om tegen angsten in te gaan. Matigheid om niet bij elke keuze de eigen verlangens voorop te stellen. En wijsheid om ook de consequenties van de eigen standpunten te overzien. Veel partijen verruilen hun wereldbeeld in de loop van de tijd voor een doelgroep die zij proberen te bedienen. Politici zoeken niet langer kiezers bij hun ideeën maar ideeën bij hun kiezers. (p.22) 

Politiek is ‘krachtig en langzaam boren in harde planken, met gedrevenheid en inschattingsvermogen’. Het is taai en onzichtbaar werk dat subtiliteit, geduld, fijnzinnigheid en juridisch inzicht vereist. Aan politieke duidelijkheid heb je niets. Alleen de betere Kamerleden maken promotie: ze komen in het fractiebestuur, worden fractievoorzitter of bewindspersoon. (p.23) 

Onder premier Rutte is het geduld voor polderen zeker in zijn eerste jaren niet overdreven groot. Aandacht voor zorgvuldige procedures, voor adviesorganen, voor inspraak, voor tegenspraak, voor de introverte degelijkheid van ambtelijk voorwerk... deze premier heeft er weinig mee. Hij geeft de voorkeur aan de korte klap. Duidelijkheid, emotionele beladenheid en onmiddelijkheid om het onbehagen van burgers te adresseren, krijgen de voorkeur. De ruimte vullen met lucht wordt in zijn jaren een veelgebruikt antwoord op de duidelijkheid van de oppositie. (p.34-35) 

Zo maakt Den Haag over de hele linie een omslag van maatschappelijke kennis naar management. Van politiek als roeping naar politiek als bedrijfsvoering. Meeuws noemt de VVD ‘de geestelijk vader van het Toeslagenschandaal’. (p.39) Recent las ik ook het boek ‘Het raadsel Rutte’ van politiek commentatoren Ron Fresen en Wilma Borgman. Dat is eveneens een lezenswaardig boek en schetst evenzeer een kritisch portret van Mark Rutte. (Hij krijgt uiteindelijk wel een voldoende van hen.)   

Wilders’ handelswijze en taalgebruik zijn de rode draad van Meeuws’ boek. De PVV-leider is een begenadigd bespeler van het debat maar zijn omgeving hangt van amateurisme aan elkaar en zijn mensenkennis is (dus) belabberd. De auteur beschrijft hoe de partijleider vanaf het begin zijn gevolg voor ‘gekken’ uitmaakt. Maar het zijn wel zíjn gekken! Hij en hij alleen heeft het laatste woord over alles en iedereen. Zijn partij zal nooit leden toelaten, er kan er maar één de baas zijn. ‘Zo sluit hij zich op. Geen man van de wereld. Een man in zijn wereldje.’ (p.18)

Wilders zegt zelf vaak dat hij meer van katten dan van mensen houdt. Ik vraag mij serieus af waarom je dan volksvertegenwoordiger wilt worden?

In de jaren ’90 van de vorige eeuw denkt Wilders actief mee met minister Robin Linschoten (VVD) over antrifraudevoorstellen. Nu verwerpt hij beleid dat hij 30 jaar lang persoonlijk steunde en bepleitte. ‘De grens met hypocrisie wordt wel erg dun’ aldus minister van Staat Tjeenk Willink in een artikel in NRC. (p.41) Saillant detail is dat Linschoten later zelf door de Hoge Raad werd veroordeeld voor belastingfraude. 

Duidelijkheid wordt het nieuwe bewijs van politieke zuiverheid. Vereenvoudiging als uitgangspunt, eenzijdigheid als oplossing. Fouten benoemen, maar wel van anderen. Grenzen stellen, maar alleen aan anderen. (p.20) Wilders’ antwoorden op vraagstukken hebben geen gelaagde verklaring maar een eenduidige: de islam is geen religie maar een gewelddadige politieke ideologie die moet worden verboden. Open grenzen veroorzaken migratie dus die moeten dicht. Nederland is een soeverein land dus moet het uit de EU. Partijen die omwille van de coalitie standpunten afzwakken of opgeven, doen niet aan zelfopoffering maar zijn slappelingen en plucheplakkers. (p.17) Deze ‘duidelijkheid’ staat echter op gespannen voet met de democratie. 

Zijn modus operandi is ‘Aanvallen! Beschuldigen! Herhalen!’ Rechters verwijten hem rechtstatelijk onfatsoen. Hij valt de rechtstaat aan als het hem uitkomt. (p. 48) Een cultuur van wantrouwen en escalatie staat haaks op de democratische rechtsorde die van oudsher uitgaat van vertrouwen en matiging. Eén man kan dat niks schelen: Geert Wilders. (p.67) 

Meeuws schreef een beknopt maar verhelderend boek. Aanrader! Ik las afgelopen weekend dat het in de NRC-Top10 van bestgelezen boeken van Nederland staat. Wellicht overleeft dat langer dan dit kabinet!