Nautisch

In de afgelopen dagen vond hier het evenement 'Sail Lovina 2010' plaats. Ruim 100 zeilboten en catamarans deden de baai van Lovina aan, als onderdeel van de jaarlijkse Sail Indonesia-rally die al 3 maanden duurt. De deelnemers vertrokken op 24 juli jongstleden vanuit Darwin (Australië) richting Indonesische wateren.
Aan boord bevonden zich participanten uit Australië, Nieuw-Zeeland, Japan, de Verenigde Staten, Canada, Argentinië, Frankrijk, Oostenrijk, Duitsland, Italië en Nederland. Aan het einde van de rally kunnen de deelnemers terugzien op een heuse Ronde van Indonesië waaraan ik graag had deelgenomen. De hunkering om de wijde wereld in te trekken, vlamde weer in mij op. Dat krijg je van al dat getuur over het water!

Rallydeelnemers en andere officiële gasten van Sail Lovina 2010 werden getracteerd op cultureel-artistiek vertier: 'joged bumbung en 'angklung' (muziek van bamboe-instrumenten), 'sapi gerumbungan' (de elegante, diervriendelijke variant van de traditionele ossenrace), 'rindik' (traditioneel gezang), 'wayang kulit' (schaduwpoppentheater) en een curus Balinees koken.
Terwijl mijn liefje en ik in nautische kledij over de boulevard liepen, werden wij staande gehouden door Putu, een medewerkster van het plaatselijke Bureau voor Toerisme. Zij was enkele weken ervoor met zeven andere ambtenaren in uniform bij ons op bezoek gekomen, in het gevolg van de kepala desa die wederom had besloten een huisbezoek af te leggen. Onnodig, onaangekondigd en onaangenaam. En dan te bedenken dat die burgemeester en ik voor 99.9% genetisch identiek zijn. Bevriend zullen we niet raken.

Op Putu's instigatie maakten wij de slotceremonie van Sail mee, gezeten op de VIP-tribune aan het strand van Lovina. Ook nu was zij in functie, zij het niet in uniform (!). Deze keer was het onthaal warmer: met een snack, een bekertje water en haar warme handen langzaam over mijn schouders bewegend. Tja, het kan verkeren.
Die avond werd er gedanst, gezongen en gemusiceerd, met de Balizee en de ondergaande zon als decor. Een betere enscenering was nauwelijks denkbaar.
Het evenement werd georganiseerd door het Ministerie van Marine & Visserij, het Ministerie van Cultuur & Toerisme, in samenwerking met de Stichting 'Nautische Liefde Indonesia' en met steun van plaatselijke overheden. De Bupati van Buleleng, drs I Putu Tastra Wijaya, verklaarde dat Sail Lovina niet alleen promotie is voor heel Bali maar dat het vooral het nautisch potentieel van het noorden moet benadrukken. Elk jaar doen 2.000 à 3.000 zeilboten Bali aan en Buleleng zou ze graag allemaal een veilige haven bieden.

Hij en andere politici timmeren momenteel hard aan de weg. Enkele weken geleden nam de gouverneur van Bali, I Made Mangku Pastika, het formele besluit dat in de komende jaren een tweede luchthaven zal worden gebouwd in het noorden van het eiland. Het zuiden is op allerlei manieren aan het dichtslibben. Het Ngurah Rai International-vliegveld kan de stroom toeristen niet meer aan hetgeen soms tot dramatische taferelen leidt: toeristen staan uren in de rij voor de douane (zelfs met een reeds aangeschaft visum), zonder airco. In de straten van Denpasar staat de reiziger dagelijks lang in de file. En er is inmiddels een bouwstop afgekondigd: er worden geen bouwvergunningen meer afgegeven voor hotels en villa's in het zuiden.
De locale infrastructuur van Buleleng, de noordelijke provincie waarin wij wonen, is nu nog ontoereikend voor toerisme op grote(re) schaal. De wegen zijn redelijk begaanbaar maar ze zijn smal: toeristenbussen uit tegengestelde richtingen kunnen elkaar niet veilig passeren. Ook voor boten zijn er volop uitdagingen: er is heel veel koraal en nauwelijks aanlegplaats. In Buleleng vind je al wel een ruim aanbod aan hotels en home stays, in diverse prijscategorieën. Dat geldt ook voor restaurants maar er is sprake van een weinig afwisselend winkelaanbod. Grootschaligheid moet men hier overigens niet nastreven: het noorden mag immers geen tweede zuiden worden.

Bali's noordelijke regio heeft ab-so-luut potentie! De kracht ligt wat mij betreft in ecotoerisme: snorkelen en duiken, dolfijnen kijken, zeilen en kanoën op zee en op het Tamblingan-meer, jungle- en bergwandelingen, fietsen door de rijstvelden, bezoeken aan de botanische tuin en de schildpaddenopvang. Bovendien lijkt 'Community-based Tourism' hier een uitstekende optie: kleinschalig toerisme in traditionele plattelandsdorpen. Te denken valt aan wandelingen door de groenteschuur van Bali, over plantages, uitleg krijgend over traditionele keukenkruiden, gebruik van medicinale kruiden, enzovoort. Agro- en ecotoerisme gaan hand in hand. Kortom: groene ideeën te over! Ik denk dat ik maar eens ga solliciteren bij het Ministerie van Toerisme. Dat uniform past iedereen. Kan Putu-met-de-zachte-handen mij mooi bij helpen.

Dood is zij pas als ik haar heb vergeten

Nelly zou vandaag 50 jaar zijn geworden. Zij overleed op 2 januari 2009 op 48-jarige leeftijd aan de gevolgen van ongeneeslijke longkanker. Zij was mijn beste vriendin. We ontmoetten elkaar in Delft waar wij in hetzelfde studentenhuis woonden.
Al ben ik mij constant bewust van de onomkeerbaarheid van haar dood, het besef van haar overlijden kan mij bij tijd en wijle nog steeds flink bij de keel grijpen. Alsof ik het bericht voor het eerst hoor. Ik mis haar en de vriendschap die tussen ons bestond. Vaak denk ik aan het gedicht dat Nelly voor mij schreef, waarvan de slotzin luidt: 'In liefde en verlangen naar een toekomst samen, die zich niet meer op ons pad bevindt.' Ze is er niet meer maar ik zal haar altijd bij mij dragen. Ik voel een diepe behoefte stil te staan bij haar geboortedag en haar bestaan. Opdat zij niet wordt vergeten.

Nelly zou haar vijftigste verjaardag waarschijnlijk groots hebben gevierd. Ze hield van het leven en kon genieten als geen ander. Zij was een ware kampioen in het organiseren van feestelijkheden voor anderen. Haar eigen verjaardag beleefde ze met kinderlijk enthousiasme; ze had het een en ander uit haar jeugd in te halen. Ik heb vele warme herinneringen aan haar dag. Dagen -wat zeg ik: weken!- ervoor klopte haar hartje vol verwachting en zat er gezonde spanning in de lucht. Ze giste en raadde naar verjaardagskado's en regelmatig had ze het bij het goede einde. Soms tot ontzetting van Diederik, Nelly's man, die elk jaar zijn uiterste best deed haar te verrassen. Dat deden haar trouwe vrienden en familie overigens allemaal: bij Nelly kwam je niet aan met iets dat je niet ook zelf mooi of leuk vond.

's Ochtends luister ik doorgaans naar muziek. De iPodspeler staat op shuffle zodat een mix van klassieke en andere muziek aan de ontbijttafel klinkt. Ik laat mij graag verrassen. Op een van die ochtenden was het repertoire wel heel opmerkelijk: het begon met Roberta Flack, de zangeres wier stem en ballads ik al zo lang waardeer. Sinds Nelly een van haar liedjes verkoos tot muziek op haar afscheid hoor en voel ik er ook verdriet bij. Het bewuste lied snijdt door mijn ziel en tranen zijn dan nooit ver weg. Dat nummer werd gevolgd door muziek van John Williams voor de film 'E.T.' die Nelly en ik in 1982 samen zagen. We bleken die avond in de bioscoop slechts over één zakdoek te beschikken; die werd dan ook kletsnat van twee snotteraars. Vervolgens klonk 'Somewhere over the rainbow' van Israel Kamakawiwo'ole. Het is een ontroerend lied van een veel te vroeg overleden Hawaïaanse hunk met ukelele, dat Nelly eigenhandig op mijn iPod zette.

De herinneringen duikelden over elkaar heen en zetten mijn praatknop aan. Mijn liefje luisterde geduldig en knikte instemmend bij alles wat ik zei. Zij en ik waren immers 'Nelly's meisjes'... Nelly is onlosmakelijk verbonden met mijn weg naar volwassenheid. We gingen qua leeftijd gelijk op al werd zij door omstandigheden sneller volwassen dan ik. Beiden zochten we onze eigen plek in het leven. Wat waren we toen nog onbezorgd! De wereld lag aan onze voeten, we experimenteerden er lustig op los, deelden onze ervaringen en huilden bij elkaar uit als het even tegenzat. Zo ontstond een diepe vriendschap die vele facetten en enkele fasen kende. Naarmate haar ziekteproces voortschreed, wilde ik meer voor haar zorgen. Als een moeder voor haar kind. Bij haar was ik toegewijd, mild en zorgzaam; dat kwam voort uit mijn onvoorwaardelijke liefde voor haar.

Daar ik een aantal maanden achtereen in Bali vertoef, heb ik ook hier mijn Nelly-gedenkplek. “Ze zou al minstens twee keer bij ons zijn komen logeren”, zei mijn liefje onlangs. Dat denk ik ook. Ze zou hebben genoten. Elke week stelt Elsa een fraai boeket uit eigen tuin samen dat bij haar foto op het altaar wordt geplaatst. Wekelijks maak ik eigenhandig de 'Jalan Nelly' schoon. Haar pad is omzoomd door bloeiende gele, rode, witte en roze hibiscussen, gele en rode ixora's, heliconia's en baby blue. Voor onkruid dat tussen de kiezels groeit, is hier geen plaats. Dat kan ik niet velen. Onkruid vergaat wèl. In deze tuin gelden andere wetten. En Nelly is pas dood als ik haar heb vergeten...

Angels, in the early morning

Angels, in the early morning
May be seen the dews among,
Stooping -- plucking -- smiling -- flying --
Do the buds to them belong?

Angels, when the sun is hottest
May be seen the sands among,
Stooping -- plucking -- sighing -- flying --
Parched the flowers they bear along.

Emily Dickinson

Gestrekt

In de afgelopen dagen waren mijn liefje en ik in het zuiden van Bali. In eerste instantie voor het bezoek aan de BIMC, Bali's internationale kliniek. Zij moest haar driemaandelijkse medische controle van beperkte omvang ondergaan: onderzoek naar tumormarkers in het bloed. De kliniek is licht en modern met (veel) frisogend personeel. Dokter Valensia, met wie ik in de aanloop naar dit bezoek wisselende mailcontacten had, wachtte ons op het afgesproken tijdstip op. Niets 'jam karèt', Bali's rekbare tijdsbesef! De arts was op een doortastende manier zorgzaam. Mijn liefje werd aan enkele apparaatjes gelegd en bleek in uitstekende conditie: met een stevige hartslag, prima bloeddruk en 99% zuurstof in het bloed. Alleen haar knieën zijn zichtbaar gehavend...

De uitslagen uit Jakarta en Singapore zullen binnen drie à vier weken beschikbaar worden gesteld. We hebben vertrouwen in goede uitslagen.

Doorgaans verblijven wij in 'Poppies', de naam van een complex met rustig gelegen cottages in het hart van Kuta. Dat lijkt een contradictie maar toch is het waar. Als je daar verblijft, heb je niet het idee in Bali's drukste omgeving te vertoeven. Vogelgetjilp en het geluid van waterpartijen vullen de lucht. We waren echter laat met reserveren en het geprefereerde hotel bleek volgeboekt. Plan B trad dus in werking. Ik surfte op het web en vond 'Adi Dharma Hotel & Cottages'. Men bleek nog een plek voor ons te hebben in de herberg. We reserveerden een cottage voor 1 nacht, voor een redelijke prijs.
Als nieuwsgierige surfte ik nog even door en vond een site met ervaringen van Adi Dharma-hotelgasten. Bij een klein aantal recensies gingen mijn nekharen overeind: ontevredenheid over reinheid. Oh-oh. De volgende dag belde ik terug en vroeg de receptionist expliciet om een gerenoveerde, schone en rustige kamer. Zo ging het aan de telefoon:

De receptioniste: 'oh... so you want a clean room?!' (verbazing in haar stem.)
Ik: 'Yes, please.'
De receptioniste: 'ah... and also quiet?' (nog meer verbazing.)
Ik: 'That's right'.

Alsof er mensen zouden zijn die een vieze kamer willen te midden van veel herrie. Ze zou een notitie maken bij onze reservering. Toen wij incheckten en vroegen om een schone, rustige kamer, zei de man aan de receptie dat hij niets anders had. 'Ik kan u toch geen vuile kamer beschikbaar stellen?' Het viel dus allemaal reuze mee: een schone kamer, rustige omgeving, aardig personeel, een lekker ontbijt maar de volgende keer gaan we toch weer graag naar Poppies terug.

Een bezoek aan het zuiden gaat wat ons betreft altijd gepaard met Europees dineren, een Margarita-cocktail drinken, boodschappen doen bij de grootste Carrefour van het eiland, shoppen (deze keer bij Paul Smith en Billabong) en naar Starbucks gaan voor een heerlijke cappucino, inclusief stroopwafel 'by Aaltje'. Mijn liefje kreeg enkele verlate verjaardagskado's. Nieuw was deze keer het bezoek aan het Bali Shell Museum aan de Jalan Sunset. Als je binnenwandelt, denk je dat je verkeerd bent: de begane grond staat namelijk vol met schelpgerelateerde gebruiksvoorwerpen en prullaria. Maar op de eerste en tweede verdieping vind je het echte werk. Ik heb nog nooit zo'n grote, prachtige collectie gezien! Ik keek mijn ogen uit, vooral naar de vondsten uit de Filippijnen en Japan. Er lag zelfs een schelp uitgestald die ik nog nooit van mijn leven heb gezien?! Je vindt er ook opgezette haaien, haaiekaken en skeletten van andere zeedieren. Deze bezienswaardige collectie werd verzameld door een man van Sumba.

's Avonds op weg naar het Belgische restaurant 'Manneke Pis', klapte mijn liefje voorover op het trottoir. Ze struikelde of gleed uit. Feit is dat ze ineens gestrekt op straat lag. De klap klinkt nog in mijn eigen lichaam door als ik eraan terugdenk. Haar val werd gebroken door knieën en handen. Gelukkig brak ze niets; haar botdensiteit is uitstekend. Het onderstel werd beurs en haar handen en polsen werden pijnlijk maar ook een linkerrib en een bovenarm bleken gekwetst. Ik was lang misselijk van het voorval; dat is niet bevorderlijk voor de eetlust.
Het werd een gebroken nacht waarin ik regelmatig de val en klap herbeleefde. Mijn liefje had moeite met liggen en draaien. In de nacht bliksemde en donderde het en 's ochtends was het een toer om de plassen te omzeilen. Ook in het zuiden van Bali is het regenseizoen begonnen.
Toen ik voor vertrek de toilettas in de koffer wilde doen en de kleine rugzak eruit wilde halen, bleek het cijferslot niet open te gaan. Er zat geen beweging in. Bepakt en bezakt als ware 'bag ladies' verlieten we het hotel. We zijn blij weer terug te zijn in het rustige, frisse noorden. Daar scheen de zon bij thuiskomst. Meesterkraker Ketut verwijderde het haperende slot van de koffer. De nachtrust in eigen bed was nachtmerrieloos, met de brokkenpiloot gaat het inmiddels beter.

Over gekkotape en nooit meer ramen zemen

Wekelijks verwonder ik mij over de grillen en gaven van Moeder Natuur. Al sinds mijn kindertijd ben ik een natuurliefhebber maar in Bali sta ik er nóg dichter bij: vertoevend aan de Bali-zee, met koraalriffen vol grote en kleine vissen om de hoek, omringd door groene velden vol tropische flora en fauna, in een Hindoeïstische cultuur die grote betekenis toekent aan natuurlijke elementen, met een kokkie die zwanger is. Wonderen der natuur die respect afdwingen.

Een gekko in de tropen is als Barefoot on the Beach. De naam (gekko) is afgeleid van het geluid dat de soort produceert, vooral in paartijd. Sinds onze aankomst hoor ik dagelijks een luid 'gek-ko' over ons domein klinken. Het duidt erop dat we een huisgek hebben. Welnu, we blijken een hele familie onderdak te geven. Enige tijd geleden ontdekte ik gekko-eieren op een balk in de carport. Toen ik mij daar de volgende dag met camera opstelde, schoot moeder-gekko weg voor de lens. Volgens onze beveiligingsman verschuilt zij zich achter de opbergkast in een van de ruimten in het tuinhuis - niet te verwarren met het gastenhuis. Made vertelde mij dat ma op een avond van bovenaf op zijn borst sprong. Hij heeft gelukkig een sterk hart.

De ongevaarlijke gekko is opvallend door de kleurrijke stippen op het lichaam. Het dier kan zich razendsnel over het plafond verplaatsen, daarbij de wetten van de zwaartekracht negerend. De pootjes van de gekko zijn bekleed met miljoenen haarpuntjes die op hun beurt opsplitsen in 200-nanometer dunne sprietjes. Daardoor hebben de pootkussentjes ongekende kleefkracht. Die voetjes zijn een fraai voorbeeld van nano in de natuur. Naar aanleiding van deze ontdekking ontwikkelden onderzoekers 'gekkotape' dat thans wordt uitgeprobeerd op de Stickybot, een robot die werd gebouwd door wetenschappers van de beroemde Stanford University in de Verenigde Staten. De bot kan al 4 centimeter per seconde verticaal tegen de muur opklimmen.

Een vergelijkbaar verhaal gaat op voor de lotus die wij in grote waterbakken op de oprijlaan hebben staan. De plant komt oorspronkelijk uit India maar wordt door Balinezen op grote schaal succesvol gekweekt en gebruikt. Er bestaat een gele en een roze variant maar wij hebben alleen de roze in de tuin. De grote bloembladeren zien er altijd smetteloos uit; zelfs na een fikse regenbui. Ze zijn water- en vuilafstotend. Het oppervlak van een lotusblad bestaat uit een waslaag die het blad glad doet aanvoelen. Op microscopisch niveau ziet het er echter uit als een spijkerbed met stekels die slechts éénhonderdste millimeter uit elkaar liggen. Daardoor kunnen vuil en water niet op de lotusbladeren neerstrijken. Deze ontdekking leidde tot de ontwikkeling van materiaal dat op ruiten en andere grote glasoppervlakken kan worden aangebracht. Nooit meer ramen zemen!
Natuur is dus niet alleen om van te genieten, het lijkt een onuitputtelijke bron van inspiratie voor de wetenschap.

Voor de meeste mensen staat nanotechnologie (nog) ver van hun bed. Maar schijn bedriegt. Nanotechnologie wordt wereldwijd al volop toegepast in cosmetische producten. De meeste burgers weten daar weinig tot niets vanaf. Een vriend die zich al jaren in de materie verdiept en eerder een reeks over het onderwerp schreef in het Financieel Dagblad, vertelde mij dat fabricanten die nanotechnologie in hun producten toepassen 'niet thuis' geven als journalisten om een toelichting vragen. Zij zijn vooralsnog niet verplicht te vermelden welke nanodeeltjes in welke doseringen in hun producten zitten. Hij noemde onder andere de producten L'Oréal (producent L'Oréal), Dove (Unilever) en Nivea (Beiersdorf). Men wil daaraan liever geen ruchtbaarheid geven. Dat vind ik kwalijk. Wat in een product zit, moet voor iedereen duidelijk zijn. Ik begrijp dat er inmiddels een lijst circuleert van 100 cosmetische producten waarin nanodeeltjes zijn aangetroffen. Als men een dergelijke technologie in producten toepast, wil ik het als consument wel weten! Dan kun je zelf beslissen of je het product wilt -blijven- gebruiken of daarvan wilt afzien. Dat is belangrijk, vooral als er nadelen kleven aan een nieuwe toepassing. Een bepaald soort nanodeeltjes (langwerpig) kan namelijk gevaarlijk zijn. Ze zijn zo klein dat ze kunnen doordringen in de diepste longblaasjes. Daar kunnen ze gaan kluwen en ontstekingen veroorzaken die tot kanker kunnen leiden. Die nanodeeltjes worden om die reden de nieuwe asbestvezels genoemd. Een gewaarschuwd mens telt voor twee.

Verboden voor wildplassers

Gisteravond vond een grote Hindoe-ceremonie plaats op het strand voor ons huis. Op een strip van circa 60 bij 25 meter liepen ruim 500 mensen rond. Ze komen uit het bergdorp Tirtasari (ons 'achterland') en vervoegen zich hier om tot ver na middernacht ceremonieel te offeren. Het strand dat voor een aantal villa's en de braakliggende grond naast ons ligt, is al sinds mensenheugenis hun ceremoniële grond. Je zou denken: een boeiend verschijnsel. Tegenover de meeste Hindoes en hun ceremonies staan wij zeer positief maar nu hielden we onze adem in!

In augustus kregen wij namelijk een voorproefje: mensen uit hetzelfde bergdorp kwamen op een zonovergoten ochtend voor onze deur een kleine strandceremonie uitvoeren. De lucht was blauw, de zon brandde. Op een bepaald moment zag ik vanaf het terras twee oudere vrouwen voor ons tuinhekje drentelen. Toen ik even later opnieuw keek, zag ik dat ze over het hekje waren gestapt en zich in de schaduw van onze bale bengong hadden genesteld. Ik stond op, vertelde mijn liefje wat ik zag gebeuren en liep naar de voorkant van het huis. Dat bleek te laat: meer mensen stapten onze tuin binnen. De Indonesische wet schrijft voor dat een persoon te allen tijde 'permisi' moet vragen om andermans terrein te kunnen betreden.

Ik was in dubio: moest ik die dames en hun aanhang nu gaan vertellen dat ze weg moeten? Ze kwamen kennelijk schuilen voor de koperen ploert. Onze buren bleken resoluter: 'NIET WELKOM. Wegwezen!' Dus probeerden ze het bij ons. Zo'n situatie vond en vind ik ingewikkeld. Ik ben niet opgevoed tot botheid, heb respect voor ouderen en andere culturen. Maar ondertussen zag ik met lede ogen aan dat circa 50 Tirtasarianen ongehinderd onze tuin binnenstapten. En niet alleen oude-van-dagen! Op een bepaald moment liep een clubje jongemannen vrijmoedig richting huis. De brutaalsten hebben de hele wereld, niets menselijks is de Balinees vreemd. Ik floot ze terug. Respect komt van twee kanten. Er viel geen glimlach te bekennen.

Toen mijn liefje aan de woordvoerder uitlegde dat er eerst toestemming moet worden verkregen voordat ook maar iemand kan binnenkomen, draaide hij zich naar zijn mensen om en zei: 'we hebben toestemming'. Dat zei ze niet! Zoveel Bahasa Indonesia begrijp ik al wel. Laat ik het er voorlopig op houden dat het de Balinese manier is van omgaan met kritiek... Ook meldde ze dat er geen plastic in de tuin mocht worden weggegooid en dat het een niet-rokenterrein is. Een aantal rokers liep daarop morrend weg. Uit ervaringen van andere villabewoners concluderen we dat Balinese bergvolkeren die op het strand ceremonieel komen offeren moeilijk te managen zijn. Zelfs de plaatselijke politie treedt niet tegen hen op?!

Op die dag hoorden wij dat ze binnen niet al te lange tijd zouden terugkeren voor hun grote ceremonie. Daar onze ezel zich niet tweemaal aan dezelfde steen stoot, werden deze keer voorzorgsmaatregelen getroffen. Eén vervelende Tirtasari-ervaring vinden wij genoeg voor dit jaar. Van bamboestokken en blauwe sisalzakken maakten we een blauwe afscheiding bovenop de zeewal. Ook de buren plaatsten een afrastering. Vanwege de kleur (blauw) lijkt het net de Balizee, het water achter de barricade. “Misschien laten we de wand wel staan”, opperde ik gekscherend. Al gaf het even een intiem gevoel, na een dag voelde het als opsluiting.

De grote ceremonie vond inmiddels plaats en verliep vreedzaam, dat wil zeggen: zonder tuinvredebreuk. Elke partij respecteerde elkaars privacy. Om 5 uur 's middags stonden de eerste eetstalletjes op het strand, de tweedehands T-shirtskraam was tegen onze tuinmuur geplaatst, de ijverkoper testte zijn Toby Rix-toeter regelmatig, de generator bromde en de geluidstesten verliepen goed. Een Balinese ceremonie zonder microfoon is als mijn liefje zonder Bintang. Het microfoongezang ging door tot diep in de nacht. Net als het gamelanorkest. We stuurden onze Belgische buren in de loop van de avond een SMS dat wij hadden betaald om het orkest precies voor hun deur te plaatsen. Zij stuurden een tekstbericht terug: 'en wij hebben mensen toestemming gegeven om tegen jullie plastic scherm te plassen.' Ze zijn niet voor een gat te vangen.

We overleefden de verstoorde nachtrust. Het strand voor de deur lijkt op een slagveld: plastic bekers, etensbakjes, sigarettenverpakkingen, dozen, plastic zakken, slippers, etenswaren. Met de groeten uit Tirtasari. Alleen de Balinese honden lusten er brood van... Die troep mag met de aanstaande hoge golven niet in zee terechtkomen dus het strand wordt thans schoongemaakt. Made, onze 'eco-man' is al 5 uren aan het harken, hij heeft nog even zovele uren te gaan voordat het weer schoon is.

Hari Raya

Vandaag is hier een feestdag want mijn liefje is jarig. Als jonge dromer mijmerde ik regelmatig over de persoon die later mijn levensmaatje zou worden. Ik twijfelde er niet aan dat er iemand op de wereld zou rondlopen die bij mij zou passen. Al vroeg wist ik dat het een meisje zou zijn, verder was het een raadsel dat met de tijd zou worden opgelost.

'Zaai een zaadje
en de aarde geeft je een bloem.
Droom je droom in de lucht
en hij brengt je je geliefde.'

Kahlil Gibran

Nu weet ik wel het een en ander van bloemetjes en bijtjes maar zo eenvoudig als Gibran het doet voorkomen, was het niet. Ik zocht, zij het niet fanatiek. Ik geloof namelijk dat als je naarstig zoekt, je het hoogstwaarschijnlijk niet vindt. Ik was 28 jaar toen ze voor mij opdoemde; wat je noemt 'een oudere jongere'. Toen ik haar zag, wist ik stante pede dat zij de deksel op mij(n) potje was. Tijdens die eerste ontmoeting voelde het alsof ik haar al jaren kende. Zij past perfect bij mij. Ik noem haar mijn soulmate. Zelf zegt zij het overigens anders: 'er is er maar één die het bij jou uithoudt en met jou kan omgaan'... Adu!
Ze vertelde mij dat het idee oud te worden haar vroeger niet kon bekoren. Na alles dat we in het afgelopen jaar meemaakten, wil ze nu héél oud worden. Samen. Niet achter de geraniums maar achter de knalrode ixussen! Ik hoop het ook met heel mijn hart.

Ter vieringh ende vermaeck gaan wij vandaag een rondje golfen op een van de mooist gelegen golfbanen van Zuid-Oost Azië: de Bali Handara Kosaiko Golfclub. De baan ligt op circa 1 uur rijden van ons huis. Het golfterrein (par 72) ligt op 1.142 meter boven zeeniveau en is omgeven door glooiende heuvels, kratermeren en oerbos. Het parcours is circa 6 kilometer lang, vooropgesteld dat je op elke hole rechtdoor speelt. De langste afstand die op enige hole vanaf de teebox tot aan de pin moet worden overbrugd, is 300 meter dus dat is overzichtelijk voor twee minder talentvolle en niet meer zo fanatieke golfdames.
Is de Nirwana Bali Golf Club momenteel naar verluid de beste van Bali (aangelegd door Greg Norman), de Bali Handara Kosaiko Golfclub afficheert zich graag als een van de 50 mooiste banen ter wereld. Zo'n positie is gemakkelijker geambieerd dan gedaan!

Eerder speelden we op geweldige golfbanen in de wereld; top 50 of niet. Eén ervaring zal mij altijd bijblijven. Op mijn 40ste verjaardag speelden we in Thailand op de 'Blue Canyon'. Die golfbaan staat bekend als 's lands mooiste. Het weer was stomend en twee vrouwen begeleidden ons als caddies. Halverwege het parcours werd het tijd voor een hapje en een drankje, volgens de Thaise dames. We kochten een gegrilde kippepoot en een flesje water voor iedereen bij een ambulant stalletje langs de baan. Ongetwijfeld een vriendin uit hetzelfde dorp.
Na de lunch bleek het hoog tijd voor een Thaise massage. Ik zie het nog levendig voor mij: mijn klamme liefje met kreeftekop in het midden, de ene caddie frunnikend aan haar linkerarm, de andere aan haar rechterarm. Ze masseerden simultaan richting schouders en nek. Je begrijpt: in het tweede deel van het parcours was ze geen partij meer. Zó ontspannen! Zo'n ervaring gun ik haar vandaag ook.

Het is de eerste keer dat mijn liefje golft sinds september 2009. Alleen al daarom is deze dag memorabel. In de aanloop naar vandaag oefende zij enthousiast maar serieus op de eigen grasmat. Ik keek er met veel plezier naar. Slechts één balletje verdween tijdens oefensessies in de 'Ground Under Repair', een ander woord voor onze tuin. De bal is tot nu toe onvindbaar. De nieuwe tuinman zal 'm een dezer dagen wel uit de struiken vissen. Hij keerde namelijk gezond en wel terug. Met eeuwige glimlach.
Na het rondje golf zullen we allereest een stop maken op de traditionele markt van Bedugul voor kruidenstekjes en daarna nog een op Strawberry Hills ('Bukit Strowbeli') om eigenhandig aardbeien te plukken voor het toetje thuis. Er was niet aan te ontkomen: al is het vandaag haar vrije dag, Elsa moest en zou de verjaardagsmaaltijd bereiden. Daar zal vanavond geen sterrenrestaurant tegenop kunnen!

Ab Klink for President!

Ramadan, de vastenmaand voor moslims, loopt morgen af. Tijdens die maand bidt men om vergeving van begane zonden en wordt er gevast als vorm van boetedoening en dankbetuiging. Een hele dag zonder vocht en eten in het droge seizoen in een tropisch land is geen sinecure, weten wij van dichtbij. Als kind van moslimouders moest ook keukenassistente Nur zich houden aan de regels van de vastenmaand. We hoorden haar maag gedurende de dag regelmatig knorren... Ramadan, rammeldan! Zonsondergang werd met smart afgewacht. Het eten dat wij -bijna dagelijks- overhouden, ging in de afgelopen weken linea recta naar haar. Staand aan het aanrecht werden de eerste happen en slokken van de dag genuttigd. Ze knapte er zienderogen van op.

Op vrijdag aanstaande wordt het einde van Ramadan uitbundig en op grote schaal gevierd in Indonesië. Veel moslims ervaren die dag als het begin van een nieuw jaar. Die dag wordt Lebaran of Idul Fitri genoemd. Wij kennen het als Suikerfeest. Op die dag keren in Indonesië 2.2 miljoen burgers naar hun geboortedorpen terug om familie te bezoeken. Men verwacht dat 1.6 miljoen brommers de weg opgaan. Een ware exodus! Even wat vergelijkingsmateriaal: in Bali wonen ongeveer 3.5 miljoen mensen. Circa 94% van de populatie is Hindoe, de resterende 6% betreft moslims en andersgelovigen. Het gaat dus om maximaal 200.000 moslims in Bali. In Nederland zijn dat er circa 900.000 op een populatie van 16 miljoen. Hier zal de drukte op de weg aanzienlijk minder zijn dan in andere Indonesische provincies maar toch zet Bali 1.700 extra politie-agenten in om de openbare orde te bewaken.

Ter verhoging van de feestvreugde bij de familie van Nur -en Elsa- doen wij hen morgen een mand met feestelijke etenswaren kado voor 'Selamatan', de dankmaaltijd aan het einde van hun Ramadan. Nur gaat overigens aanstaande maandag aan haar eigen, zelfstandige baan als pembantu in een ander huis beginnen. Haar stageperiode bij ons zit erop! Elsa gaat ondere andere rendang voorbereiden: gestoofd rundvlees met kruiden en kokos. Voor haar ouders en andere familieleden is dat een feestelijk gerecht dat alleen op hoogtijdagen wordt genuttigd, vooropgesteld dat er geld is. De ouders wonen op een half uur rijden van ons huis op een stukje land, in een hut van kokosmatten. Het zijn aardige mensen die wij een beetje kennen. Moeder ruilt goederen op de traditionele markt, vader werkt in de bouw (nadat hij werd afgekeurd als onderwijzer). Gedeelde vreugd is dubbele vreugd, wat mij betreft. Geert Wilders zal mij ongetwijfeld voor knettergek uitmaken...

Ik ben blij dat de centrumrechtse coalitie met PVV-gedoogsteun in Nederland van de baan is. Hulde aan de integere Ab Klink die deed wat zijn verstand en zijn hart hem ingaven. Ik vind het een gotspe dat vredesduiven zoals hij uit het nest worden gejaagd door havikken als Verhagen. Wat houdt gristelijk nog in voor die partij?! Alhamdulillah! Mijn hart bloedt als ik bedenk dat CDA en VVD naar de pijpen van 'Beweging Wilders' wilden dansen. Dat ze ermee instemmen systematisch één specifieke groep in de samenleving op de korrel te gaan nemen. In de Tweede Wereldoorlog lieten we dat toe met joodse medeburgers. Dat mogen wij nooit meer laten gebeuren.
Tuurlijk, er is een groot immigratieprobleem in de wereld; zo ook in Nederland. Zeker, het is al lange tijd 5 voor 12. En jawel, lange tijd sloten wij onze ogen voor de schaduwzijden van de multiculturele samenleving. 'Wij' waren niet alleen linkse intellectuelen, zoals Wilders het wil doen geloven. De oplossing van veel problemen lijkt mij te liggen bij het streng aanpakken van onruststokers en kwaadwillenden èn bij integratie. Als Wilders spreekt over integratie zegt hij dat moslims zich moeten aanpassen aan onze normen en waarden omdat die 'hoger, beter, prettiger en humaner' zouden zijn. Typisch het standpunt van een übermensch die zich boven een andere bevolkingsgroep verheven voelt. Een gevaarlijke tendens. Integratie vraagt om respect en acceptatie van twee kanten. Om geven en nemen.

Momenteel maak ik als transmigrante in Bali iets vergelijkbaars (maar toch anders) mee. Mijn liefje en ik willen integreren maar dat blijkt ingewikkelder dan gedacht. De Balinese instanties lijken -nog?- niet erg enthousiast over onze aanwezigheid. Alleen de financiële kant van ons bestaan is momenteel interessant. Voor velen zijn wij de 'Bank of Bali', een -in hun ogen- onuitputtelijke geldbron. Zodra we onze witte gezichten tonen, gaat de teller twee- to driemaal sneller lopen.
Ik geef ze groot ONgelijk maar begrijp wel waarom dat gebeurt. Ook taalbeheersing speelt hierin een rol: wij kunnen ons nog niet vrijelijk uiten in Bahasa Indonesia. Contact met Nederlanders en andere Europeanen is daarbij vergeleken een makkie. Maar we kwamen hier niet naartoe om alleen in Nederlandse kringen te vertoeven of ons achter tuinmuren te verschansen, hoe fraai begroeid ze ook zijn.

Klaar voor het natte seizoen?

Onlangs stond er een groot artikel in de Jakarta Post over de opwarming van de aarde, van de hand van een Duitse wetenschapper die boeken schrijft over het onderwerp. Ik vergat zijn naam weliswaar maar zijn uitleg niet: vanwege de enorme uitstoot van broeikasgassen hangt er een dikke schil om de aarde. Normaliter kan Moeder Aarde haar warmte kwijt in het heelal maar de schil blokkeert de warmte-afvoer. Warmte wordt dus naar de aarde teruggekaatst en veroorzaakt daar natuurlijke extremiteiten, zoals we die in de afgelopen jaren, maanden en weken zagen. Warme lucht houdt meer vocht vast dan koude lucht waardoor hevige regenbuien ontstaan. Met smeltende ijskappen en afbrekende ijsmassa's -soms ter grootte van complete continenten-, leiden die buien wereldwijd tot stijging van het zeewaterpeil waardoor overstromingen ontstaan. Zo helder was het causale verband tussen broeikasgassen en natuurlijke calamiteiten mij niet eerder uitgelegd. Niet dat je veel opschiet met dat inzicht... het blijft een somber beeld. Hier aan de Bali-zee staat het natte seizoen voor de deur.

Onlangs trad een nieuwe tuinman aan. Het is nummer 3 in ons geval. Tuinman nummer 2, Putu Agus, bleek bij nader inzien geen gelukkige keuze. Hij hield het bijna twee maanden vol. Hij was een aardige knul en zo groen als gras. Je zou zeggen: dat komt van pas in een tuin. Mijn liefje begeleidde hem dagelijks urenlang in de tuin. Haar zag ik regelmatig in de volle zon, op de tuinkruk over bloemen en planten gebogen zitten, terwijl hij zich steeds vaker schuilhield. Geen idee waar. Handmatig sproeien in de schaduw was zijn favoriete bezigheid maar ja, we hebben overal sprinklers. Om een heel lang verhaal kort te maken: deze jongeman bleek niet opgewassen tegen de tuintaken. Hij klaagde regelmatig over het feit dat het 'warm' en 'zwaar' was, bleek ontevreden over zijn leerlingensalaris dat we uitvoerig hadden besproken en slofte met steeds minder energie en toewijding door de tuin. In twee maanden tijd kreeg hij de uitstraling van een 80-jarige. Ik weet inmiddels zeker dat hij geen tuinman wilde worden. Ik vermoed dat hij zelfs niet van werken houdt. We vierden zijn 19de verjaardag nog met taart, cola en een kadootje en daarmee was het klaar.

Maar niet getreurd, de volgende kandidaat diende zich direct aan: de broer van de beveiligingsman van onze buren. Zo gaat dat hier: iedereen heeft wel een vriend of familie die een baan zoekt. De nieuwe tuinman heet Putu Arsana en is 36 jaar. Hij was ooit chauffeur op een toeristenbus in het zuiden maar door de bom op Bali in 2002 verloor hij zijn baan. Hij keerde terug naar het noorden en werd landarbeider.
Putu is afkomstig uit 'ons' dorp, is vader van twee kinderen, spreekt een beetje Engels, lijkt heel fit, kan goed autorijden en is bovendien eigenaar van een aardige kop met een leuke glimlach. Hij heeft net als Ketut bij ons een combibaan van tuinman annex chauffeur. Dit in anticipatie op het vertrek van onze projectmanager die vorige week bevestiging ontving dat hij begin November als steward gaat werken op een internationaal cruiseschip.

Putu Agus moesten we dagelijks achter zijn vodden zitten en in alles instrueren. Putu Arsana pakt gereedschap en zonnehoed en gaat aan de slag. Hij snapt dat je in het droge seizoen het best de schaduw kan volgen als je werkt en dat het natte seizoen minder gesproei vraagt. In twee uur tijd verzet hij meer werk dan onze jongeling in een hele dag. Zijn eerste werkdag zit erop en ieder van ons was blij. Op de tweede dag meldde zijn vrouw hem echter ziek... Putu was in het ziekenhuis van Singaraja vanwege last van galstenen. Op zaterdagmiddag jongstleden stonden hij en zijn echtgenote -beiden in sarong- voor onze poort. Hij zag een beetje pips en liep voorzichtig. Ze kwamen offeren. Op zijn eerste werkdag had hij dat niet gedaan, bleek naderhand. 'Vergeten.' De holy man had hem aangeraden dat alsnog te gaan doen. Die religieuze procedure heet kesambet: iedere nieuweling moet zich officieel melden bij de eigenaar van de nieuwe werkomgeving. Mijn liefje en ik dachten allebei dat wij dat zijn... Adu! Hier is huisgodin Jro Wayan Buana Sari Manik Geni de baas!

In de afgelopen week werd ook nog aan de voorgevel geknutseld: werden wij op een nacht in juli verrast door extreme regenval die water de woonkamer binnenstuwde, dat euvel moet nu zijn verholpen. Met rubberen strips dichtten we de ruimte aan de onderkant van de harmonicadeuren, met een randje siliconenkit werden de sponingen waterdicht gemaakt en een vergelijkbare constructie werd aangebracht bij de grote schuifdeuren op het terras. Een constructie waarvan ik veel heil verwacht in natte dagen. Ik zal niet roepen “laat de buien maar komen” (je moet de goden hier ècht niet verzoeken) maar zo voelt het wel.

Sama-sama but different

Op de Indonesische zender Global TV ontdekte ik onlangs een tv-programma met alleen maar lady boys in de hoofdrol. Lady boys zijn mannen die eruitzien als vrouwen, leven als vrouwen en zelfs soms daadwerkelijk (fysiek) vrouw zijn geworden. In dat laatste geval wordt over 'transgender' gesproken. Ik kende het verschijnsel al wel van onze rondreis door Thailand in 2007. Sommige Aziatische lady boys zijn dermate verfijnd en elegant dat het moeilijk is te geloven dat het mannen zijn (of ooit waren). Alleen de geprononceerde adamsappel verraadt het soms.

Het programma heet 'Be a Man' hetgeen getuigt van een gezonde dosis ironie. Tijdens de eerste uitzending deed een groot aantal lady boys mee. Ieder wordt geacht mannenhobby's of jongensactiviteiten tot een zo goed mogelijk einde te brengen: militaire drills (opdrukken, marcheren op legerkisten, stormbaan; dat soort dingen), karate, jungletracking, wapengebruik en dergelijke. De slechtst scorende kandidaat van elke aflevering valt af en wordt naar huis gestuurd. De winnaar is degene die aan het einde van de serie overblijft. Voor aanvang van de serie had het TV-kanaal een oproep gedaan aan alle lady boys in de gehele Indonesische archipel. Een opmerkelijke situatie als je bedenkt dat 16 van de 32 eilanden wetten invoerden die werden beïnvloed door de sharia, de stricte wetgeving van de Islam. Ik bedacht mij dat ook lady boys uit fanatieke moslimprovincies als Atjeh of Papoea aan de show zouden kunnen deelnemen... Dat wilde ik weleens met eigen ogen zien.
Het programma is af en toe werkelijk hilarisch. De HH Dames nemen zichzelf niet te serieus en lijken onderling veel plezier te hebben al wordt er hard gestreden. Onderling heerst er een sterk wij-gevoel al stoelt het programma op competitie.

Ook kreeg ik afgelopen weekend een fantastisch YouTube-filmpje toegestuurd uit Nederland (afkomstig van een Indonesische vriend van Snolliebollie, mijn hondenvriendinnetje) waarin Hudson Prananjaya het lied 'Getuk' zingt en daarin speelt met de mannen- en vrouwenrol. Het fragment is afkomstig uit het populaire programma 'Indonesia Got Talent' dat elke week op Trans TV wordt uitgezonden. Op weg naar de finale zong deze superster ook als keukenprins- annex keukenprinses 'Geef mij maar nasi goreng' terwijl hij in potten en pannen roert. Tante Lien zal trots op hem zijn! Ook te zien op Youtube. Van mij mag hij de winnaar worden. Ook dit is Indonesië... Druk op de witte pijl om het optreden hier te bekijken:



Projectmanager Ketut vertelde mij onlangs dat een van hun buren een lady boy is. 'Hij danst de hele dag op muziek.' Hij vindt lady boys zo anders dan hij zelf is. Ik vroeg geïnteresseerd door hoe hij zijn opmerking bedoelde. 'Nou, zij lijken zich helemaal niets aan te trekken van wat anderen van hen denken.' Ik dacht zelfs enige bewondering in zijn stem te horen doorklinken. Lady boys komen op hem sterk en vrij over. Een vrijheid die hij, man met een groot verantwoordelijkheidsgevoel en respectvolle zoon van traditionele Balinese ouders niet persé voelt...
Ik vond zijn analyse treffend. Ik denk inderdaad dat lady boys zich niet meer zoveel aantrekken van hun omgeving als ze eenmaal 'uit de kast zijn'. Als je je bewust wordt van het eigen anderszijn en de keuze maakt als lady boy door het leven te gaan, valt er doorgaans veel van de schouders. Het is gemakkelijker aan dergelijke diepe gevoelens toe te geven dan ze levenslang te onderdrukken. Niks erger dan jezelf niet kunnen zijn.