Di pikiranku

Illustratie: cartoonist Stephff

Heb je weleens gehoord van Begpackers? Dat zijn rugzakreizigers die om geld bedelen om zo hun reis te kunnen voortzetten. Je treft ze vooral aan in Azië, dus ook in Bali. Daar gaat het met name om burgers van Australië, het Verenigd Koninkrijk en Rusland die het doen. Ze bedelen op hun toeristische bestemmingen en dat stoort de lokale overheid in Bali mateloos. Voorheen waren de Balinezen goed genoeg om ze onderdak en maaltijden te verschaffen. Nu niet meer.

Ik kan mij daarbij wel iets voorstellen, er zijn Balinezen die ècht weinig tot niets hebben te besteden… Om dan als burger uit een rijk Westers land je hand op te houden in een land met veel ‘have nots’ is de omgekeerde wereld. We kennen het verschijnsel uit eigen ervaring. Kinderen in Noord-Bali die uit de bergen komen en door hun straatarme ouders op pad worden gestuurd. We kennen zelfs hun gezichten. Ik las dat de Balinese immigratiedienst de Westerse bedelaars gaat aanhouden en ze bij hun ambassade afgeeft zodat die een hartig woordje met hen kan spreken.

Tja.

Het werkwoord ‘pikir’ in Bahasa Indonesia betekent denken aan/peinzen over. Iemand die de Nederlandse taal machtig is, begrijpt wat hier hoogstwaarschijnlijk gebeurde… Of wij introduceerde het woord daar als afgeleide van piekeren of wij leenden het van hen en brachten het mee naar huis. Om niet van neokoloniaal gedrag te worden beticht, zocht ik de herkomst van het woord op. Het blijkt een leenwoord uit de Indonesische taal, dat in 1887 voor het eerst in de Nederlandse taal opdook.

Ons koloniale verleden stond de afgelopen week weer relatief veel in de belangstelling. Dat kwam door de herdenking van de afschaffing van de slavernij op 1 juli. Nederland verdiende veel geld met de slavenhandel. Die handel werd in mijn land pas in 1863 afgeschaft, laat als je het vergelijkt met andere kolonisatoren als het Verenigd Koninkrijk, België, Frankrijk en Spanje.

In de Volkskrant las ik enkele interessante artikelen over het onderwerp. Een interview met hoogleraar Gert van Oostindie (die naam!), historicus koloniale en postkoloniale geschiedenis, en directeur van het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde (KITLV) in Leiden bleef mij vooral bij. Van Oostindie is zelf regelmatig mikpunt van activisten die hem het recht ontzeggen om zich als witte man met hun geschiedenis bezig te houden. Geschiedenis is wat mij betreft echter van ons allemaal. Dat moet juist. Wel ben ik het eens met de kritiek dat mijn Vaderland laat en met veel tegenzin de zwarte bladzijden in de nationale geschiedenis erkende. “Iedere natie heeft de neiging om een verhaal over zichzelf te fabriceren dat vooral fijn en inspirerend is. Wie het over die zogenoemde schaduwkanten wil hebben, wordt al snel van spelbederf beticht en dan worden de hakken in het zand gezet.” Aldus Van Oostindie.

In dat artikel las ik dat 12.5 miljoen Afrikanen als slaaf werden verhandeld. Ik wist niet dat het er zóveel waren... Ik kan mij niet herinneren dat het onderwerp slavernij en onze rol daarin, uitgebreid in geschiedenislessen aan de orde kwam. Van Oostindie zegt dat onderzoekers de plicht hebben het verleden, inclusief de geschiedenis van kolonialisme en slavernij, “rigoureus en volgens gangbare wetenschappelijke methoden te onderzoeken. Dat Nederland niet los is te zien van zijn koloniale geschiedenis is daarbij geen morele, maar een wetenschappelijke vaststelling.”

Die methode leidde tot de conclusie dat slavernij in 1770 goed was voor 5% van het bruto binnenlands product. Dat kwam toen neer op 440 miljoen gulden, bepaald geen marginaal inkomen. Dat was één van de resultaten van een vijf jaar durend onderzoeksproject dat onlangs verscheen. De stad Amsterdam gaat historisch onderzoek doen naar de rol van de eigen gemeente in de slavernijhandel. De bedoeling is dat er op 1 juli 2020 (op herdenkingsdag Keti Koti) door het stadsbestuur excuses worden aangeboden. Iets dat de Nederlandse regering voorlopig nog niet lijkt te overwegen...

Van Oostindie zegt in het interview dat het knap lastig is een verhaal te vertellen waarin de trots op Rembrandt de schaamte over de slavernij niet in de weg staat. Met een coherent verhaal over die perioden in onze geschiedenis lukt het nog niet erg. Op de vraag hoe het komt dat deze thema’s nu pas in de belangstelling staan, antwoordt hij “Mede door de postkoloniale migraties naar Nederland. Er leven hier nu veel mensen die kunnen zeggen: wij zijn hier, omdat jullie daar waren. Zij brachten de koloniale geschiedenis letterlijk thuis, bij ons. En die groepen zijn allang voldoende geïntegreerd om een politieke lobby te kunnen voeren [..].”

“Voor mensen uit de Caraïben, vaak nazaten van Afrikanen, is weinig goeds te zeggen over kolonialisme. De Indische gemeenschap, die in omvang veel groter is, was juist door en door verbonden met de koloniale samenleving. Indische Nederlanders en ook Molukkers, raakten met de dekolonisatie vooral iets kwijt: een cultuur en een vaderland. Hun trauma’s hangen daarnaast samen met de Japanse bezetting en met de Bersiap, moordpartijen tijdens de vroegste fase van de Indonesische onafhankelijkheidsstrijd. Toen zij zich noodgedwongen in Nederland vestigden, merkten ze dat men hier niets meer met die koloniale toestanden te maken wilde hebben.”

De gevoelens over kolonisatie lopen dus erg uiteen, er zijn veel verschillende perspectieven. Het is aan de wetenschap om de feiten te leveren. Het is aan historici het verleden zo te beschrijven dat heersende verschillen begrijpelijk worden en recht doen aan de gebeurtenissen.

‘Di pikiranku’ in Bahasa Indonesia betekent letterlijk: in mijn gedachten. In de afgelopen dagen was iemand veelvuldig in onze gedachten. Het ging om Varen, de kleinste van onze familie in Bali. We ontvingen bericht dat het mannetje in het ziekenhuis lag. De tekst ging vergezeld van een duistere foto van een klein wezen in een groot bed. Mijn liefje bekeek de foto en riep “uitdroging!” Ze kreeg een acute Biafra-associatie.

Voor wie het niet (meer) weet: Nigeria werd onafhankelijk in 1960. Na het vertrek van de Britten ging de politieke macht naar het conservatieve islamitische Noorden. Begin 1966 vond een militaire coupe plaats die door een meerderheid van Igbo’s, de grootste volksstam van Oost-Nigeria, werd gepleegd. In 1967 riep de streek Biafra, geboortegrond van de Igbo’s, zich uit tot de onafhankelijke Republiek van Biafra waarna Nigeria een bloedige burgeroorlog begon die drie jaar duurde. De beelden op tv van aan hongersnood stervende kinderen kan ik mij goed herinneren. Er werd een algehele blokkade van het gebied ingesteld, honger was hét wapen. Men schat dat daar destijds tussen 1 en 3 miljoen mensen stierven. De intellectueel en Igbo Chinua Achebe (1930-2013) was de bekendste Nigeriaanse auteur van boeken als Things fall apart en There was a country. Prachtige, boeiende verhalen.

We zagen Varen met diep in de kassen liggende ogen, zijn gezichtje bijna onherkenbaar. Het was dermate naar om te zien dat die foto ons enkele nachten uit de slaap hield… (De bijgevoegde foto van een zeer actief ventje ontvingen we kort hiervoor.) 

Hij bleek last te hebben van aanhoudende diarree waarna zijn ouders hem naar het ziekenhuis brachten. De beide broers gingen bij opa logeren, Elsa en Ketut brachten dag en nacht in het ziekenhuis door. Varen werd direct aan een infuus gelegd dat de verpleegster aan een van zijn voetjes verbond. Kasian.

De arts nam bloed en ontlasting af en daaruit bleek dat hij een virus opliep. Een dag later zag hij er al beter uit tot ieders grote opluchting. Varen bleef twee nachten in het ziekenhuis maar had het niet naar zijn zin, volgens moeders. Te druk aan zijn kleine koppie. Daar hij nog niet is verzekerd, moesten de ouders een bedrag neertellen ter grootte van tweemaal haar maandsalaris. Ik vind het van de gekke dat het zo moet gaan. Indonesië is een van de meest onderverzekerde landen ter wereld. Nederland daarentegen, is volgens een EHCI-studie uit 2019 het een na best verzekerde land in Europa is als het om gezondheidszorg gaat. Het ventje en zijn ouders zijn weer thuis.  Hij heeft geen diarree meer, heeft nog wel lichte koorts. Opgelucht! We gaan hem later vandaag zien, tijdens onze maandelijkse videosessie.