Down

Het is vandaag precies vijf jaar geleden dat MH17, het vliegtuig van Malaysian Airlines met 298 passagiers aan boord -waaronder veel Nederlanders- in het oosten van Oekraïne, waar op dat moment een oorlog woedde, door een raket werd neergehaald. Niemand overleefde de ramp. De crash kostte het leven aan 193 Nederlanders en onder andere 38 Australiërs. Er kwamen in totaal 80 kinderen om. Veel slachtoffers waren relatief jong, goed opgeleid en politiek en/of sociaal zeer actief. In de aanloop naar vandaag hadden Nederlandse kranten en newssites dagelijks een artikel over nabestaanden en andere betrokkenen bij deze  noodlottige vlucht.

Onlangs las ik het boek ‘Shot Down’ van journalist Marianne van Velzen (1953). De Nederlandse Van Velzen emigreerde als kind met haar ouders naar Australië waar het boek op 1 juli jongstleden werd gepubliceerd. De ondertitel luidt ‘The Powerful Story of What Happened to MH17 Over Ukraine and the Lives of Those Who Were on Board’. En dat is precies wat dit boek is en doet.

Auteur Van Velzen blijft dicht bij de feiten. Ze meldt dat het vliegtuig naar alle waarschijnlijkheid door een Buk TELAR surface-to-air-rakket werd neergehaald, afgevuurd door Oekraïense separatisten van de 53ste Anti-Aircraft Missile Brigade die hulp kregen van Russische militairen. Dat is in lijn met de officiële verklaring van het onderzoeksteam, het Joint Investigation Team dat uit de, bij deze vliegramp betrokken, landen bestaat. Het gaat om Australië, België, Maleisië, Nederland en Oekraïne. (Er zijn er die menen dat Oekraïne geen deel van het team zou moeten uitmaken.)

Ik trof wel enkele, voor mij, nieuwe feiten aan over de aanloop naar de vliegramp. Zo schrijft Van Velzen dat kapitein Eugene Choo van MH17 de luchtverkeersleiding van Dnipro net wilde vragen of hij om een storm heen mocht vliegen toen hij het verzoek kreeg om van 33.000 feet naar 35.000 feet te stijgen. Hij weigerde (niemand weet waarom). Een Singapore Airlines-vliegtuig dat 1 minuut achter MH17 vloog, kreeg dezelfde vraag en deed het wel. MH17 vloog om de storm heen en vroeg vervolgens  toestemming om naar 34.000 feet te klimmen. Dat werd geweigerd vanwege de nabijheid van het Singapore Airlines-toestel. De Oekraïnse controller gaf aan dat het vliegtuig op dezelfde hoogte door kon naar Roston-on-Don (Russisch luchtruim). Luttele seconden later was er geen contact meer met ‘Malaysian One Seven’.

Van Velzens beschrijving van de oorlog in Oekraïne vond ik ook een eye opener. In de Spaanse klas van mijn liefje zitten gevluchte Oekraïners die eerder een tipje van de sluier over de oorlog in hun land oplichtten. 1.8 miljoen burgers ontvluchtten hun land in de afgelopen jaren. Ik las in het boek dat er in het gebied inmiddels 10.000 doden zijn te betreuren. Evenmin herinnerde ik mij precies in welk jaar Rusland de Krim annexeerde, nóg een oorlogsdaad ten tijde van Poetins bewind. Dat bleek in datzelfde horrorjaar 2014 te zijn.

Het zijn vooral de persoonlijke verhalen van passagiers en crew aan boord van deze vlucht en die Van Velzen op respectvolle wijze door het feitenrelaas vlecht, die het boek bijzonder maken. Regelmatig had ik een brok in mijn keel. Wat mij met name van mijn sokken blies, was de domme pech die enkelen van hen trof. ‘A Cruel Lottery’ noemde een Australische krant wat de personen aan boord van MH17 overkwam. Beter kan ik het niet zeggen.

Het boek begint vanuit het perspectief van Renuka Manisha Virangna Birbal, een Malaysian Airlines-medewerkster aan de checkin-balie op Schiphol. Het zou eigenlijk haar vrije dag zijn maar vanwege grote vakantiedrukte werd ze opgeroepen. Van Velzen beschrijft Renuka’s werk van die ochtend, de mensen die ze aan de balie kreeg en hun verhalen. Ook las ik dat dezelfde baliemedewerkster degene was die bij Gate 3 persoonlijk zou beslissen over het lot van acht passagiers op deze flink overboekte vlucht. Wie liet ze doorgaan, wie niet? Achteraf gezien een duivels dilemma.

Enkele personeelsleden van Malaysian Airlines kropen in maart van dat jaar nog door het oog van de naald. Zij zouden aan boord gaan van vlucht MH370 (later meer daarover) maar ruilden met collega’s of stapten om een andere reden niet aan boord. Aan boord van vlucht MH17 ontsprongen zij de dans alsnog niet.

Een Australisch echtpaar dat de oorspronkelijk geplande vlucht nipt miste en zo aan boord van MH17 terechtkwam. De Nederlandse gescheiden vader die voor het eerst zijn drie dochters met zijn ex op vakantie stuurde. De Australische familie van vijf waarvan de jongste (8) zich zorgde maakte over haar koffertje in het laadruim. De Nederlander die zijn vaderland ging verruilen voor een bestaan in Bali met een nieuwe geliefde. De twee blije Britten die een wedstrijd van hun favoriete voetbalelftal in Nieuw-Zeeland gingen volgen. De Nederlandse vader wiens 16-jarige zoon tot nu toe niet kan worden geïndentificeerd maar die wel een rugzak met zijn spullen symbolisch begroef. De Australische opa die zijn drie kleinkinderen in Amsterdam ophaalde om ze op tijd naar school te brengen; de ouders bleven nog een paar dagen in de hoofdstad. Van Velzens boek staat vol met dit soort verhalen.

Onze vriendin Bernadette stapte kort na de ramp in Amsterdam aan boord van Malaysian Airlines MH17 om naar Kuala Lumpur te reizen, daar over te stappen en verder te vliegen. Mijn liefje en ik wachtten haar op in Makassar (Sulawesi). Ik beken dat ik nerveus was. Later die dag voegde zij zich vrolijk bij ons voor een fantastische vakantie samen. Ook dat moest zo zijn.

Inmiddels klaagde het JIT vier mannen aan wegens moord: drie Russen en één Oekraïner. De vervolging in Nederland zal om een lange adem vragen van nabestaanden en anderen die hopen op berechtiging van de schuldigen die verantwoordelijk zijn voor deze misdaad. Ze noemen het neerhalen van MH17 wel de grootste luchtvaartmisdaad van de eeuw.

En dan MH370. Als blogger ben ik al sinds maart 2014 begaan met het lot van dit op mysterieuze wijze verdwenen Malaysian Airlines-toestel. Het vertrok van Kuala Lumpur naar Bejing maar kwam daar nooit aan. Tot op de dag van vandaag is onbekend waar het vliegtuig is. Het had 227 passagiers en 12 crew aan boord, waaronder één Nederlandse en zes Australiërs. De meerderheid van de slachtoffers (153) was van Chinese origine. Het vliegtuig verdween van de radar om nooit meer te worden gevonden. Mijn liefje en ik reisden destijds drie maanden rond in West-Australië. Er werd aanvankelijk gedacht dat het toestel daar zo’n 2.000 kilometers uit  de kust was neergestort. De lokale kranten stonden er dagelijks vol mee.

Recent las ik een nieuw boek, getiteld ‘The Hunt for MH370’ van de Australische onderzoeksjournalist Ean Higgins. Higgins heeft een andere invalshoek dan Van Velzen, al schrijft hij eveneens over zijn contacten met nabestaanden. Jarenlang interviewde hij luchtvaartdeskundigen, vliegramponderzoekers, nabestaanden en andere betrokkenen en geïnteresseerden. Het leidde tot de conclusie dat maar één van de vier gangbare scenario’s mogelijk is: “rogue pilot to the end”. De Maleise kapitein Zaharie Ahmad Shah vloog het toestel bewust en gecontroleerd naar de zuidelijke Stille Oceaan om het daar te dumpen in uiterst onherbergzaam terrein.

Op basis van veel feitenmateriaal, wetenschappelijke logica, diepgaand onderzoek van en herhaalde gesprekken met luchtvaartdeskundigen ontrafelt Higgins hoe Zaharie zijn co-piloot buiten de cockpit sloot, het transponder-systeem uitzette, de druk in de cabine dusdanig verlaagde dat iedereen in de cabine het bewustzijn verloor en aan decompressie overleed. Hij maakte een U-bocht, zette zijn zuurstofmasker op (met uren voorraad) en zette koers naar het einde van de wereld. Toen de brandstof op was, landde hij het vliegtuig in zweefvlucht op het water om het aanspoelen van brokstukken later te beperken, op een van de diepste plekken in de oceaan. Zo’n daad wordt massamoord genoemd...

Waarom? Auteur Higgins heeft geen idee. Dat zal hoogstwaarschijnlijk voor altijd geheim blijven, tot groot verdriet van de nabestaanden.

Een saillant nieuw detail in dit boek was voor mij dat kapitein Zaharie op het vliegveld van Kuala Lumpur voor 3.000 kilo aan extra kerosine liet tanken. Nu houdt men kennelijk altijd een kleine slag om de arm. In dit geval ging het echter om exceptioneel veel meer dan nodig was voor de vlucht naar Bejing. Dat is deste opmerkelijk daar de piloot reeds 40 minuten na opstijgen de tegengestelde vliegrichting insloeg. Met die extra hoeveelheid brandstof zou hij nóg eens 250 nautische mijlen -circa 500 kilometer- verder kunnen vliegen.

Wat voor mij met name nieuw was, is dat Higgins zich in zijn boek uiterst kritisch uitlaat over de Australische overheidsdienst ATSB, het Australian Transport Safety Bureau. Dit bureau nam het voortouw in de zoektocht naar MH370. Die dienst houdt tot op de dag van vandaag vol, ondanks sterke aanwijzingen van het tegendeel, dat het vliegtuig crashte met levenloze piloten in de cockpit. ATSB houdt vast aan de eigen theorie van een “ghost flight” en “death dive”. (Die theorie wordt gedeeld door de Maleise overheid.) Volgens het bureau zat er niemand aan het roer toen het uiteindelijk met de neus naar beneden in zee stortte.

Higgins en andere deskundigen werpen tegen dat het vliegtuig in dat geval in honderdduizenden stukken uiteen zou zijn gespat. Hoe verklaar je dan dat tot nu toe uitsluitend grote brokstukken van het toestel werden gevonden? Aan de hand van de, n juli 2015 aan de kust van Réunion aangespoelde flaperon, concludeerde vliegrampdeskundigen dat de flaps bij het neerkomen niet ingetrokken waren hetgeen op “an intentional act” wees. Alleen een levende piloot kon ze uitklappen. ATSB legde tot dusver nooit adequaat uit waarom dit zogenaamde “controlled glide scenario” géén optie zou zijn.

Het veiligheidsonderzoek door de Maleise overheid naar de verdwijning van MH370  vertoonde zeer ernstige gebreken en het Australische bureau maakte zich door hun hardnekkige standpunt daaraan medeplichtig, aldus Higgins. Wat eveneens ernstig is, is dat het de kritische Higgins op een zwarte lijst zette, leugens over hem verspreidde, niet meewerkte aan verzoeken tot openbaring van documenten of die zelfs actief tegenwerkte en aantoonbaar informatie achterhield.

Waarom? De journalist heeft wel een idee: om Maleisië, gerespecteerd partner van Australië in de regio, niet voor het hoofd te stoten en gezichtsverlies voor hen te voorkomen. (Malaysian Airlines is eigendom van de Maleise overheid.) Budgettekort  aan de kant van de nieuwgekozen Maleise regering om naar het toestel te blijven zoeken zou eveneens een rol hebben gespeeld. Zelfmoord is onbespreekbaar in de Maleise cultuur, toegeven dat een zeer ervaren Maleise piloot moord pleegde op 329 personen blijkt vele bruggen te ver.

Higgins en anderen uitten in het boek ook forse kritiek op de Australische regering. Die greep niet in toen persvrijheid en vrijheid van meningsuiting onder druk kwamen te staan, gaf geen gehoor aan verzoeken tot meer transparantie in het eigen handelen en dat van betrokken overheidsorganen. Bovendien wilde men een monument oprichten ter herdenking van de slachtoffers van MH370. Dat was zeer tegen de wens van alle Australische en Chinese nabestaanden. Hun geliefden zijn immers vermist, hun dood niet bevestigd. Herdenken is wat hen betreft pas aan de orde nadat het toestel is gevonden.

Ik maakte acht bladzijden notities op mijn reader, zóveel boeiends trof ik aan in het boek. Higgins’ grondige onderzoek maakt zijn theorie aannemelijk maar we weten pas of dit waar is nadat het wrak en de zwarte dozen worden gevonden. Dat kan volgend jaar zijn maar ook zomaar tientallen jaren op zich laten wachten. Wat wel duidelijk is, is dat op een andere locatie moet worden gezocht dan tot dusver is gedaan. Volgens Higgins en gelijkgestemden vloog piloot Zaharie Ahmad Shah verder dan tot nu toe werd aangenomen. Dat is een van de grootste punten van kritiek op het ATSB: men zocht verkeerd en vond daarom niets. Volgens de gecontroleerde glijvlucht-theorie zou het toestel namelijk nog 200 kilometers verder hebben kunnen vliegen dan berekend op basis van de dodenduik.

Op basis van deze nieuwe inzichten berekenden deskundigen dat het wrak van MH370 op 39 graden 10 minuten zuid, 88 graden 15 minuten oost moet liggen. Concreter kan niet. Als een nieuwe zoektocht zou worden gestart, zou het in een week kunnen worden gevonden als men het zoekschema van het schip Ocean Infinity aanhoudt. Dat zocht in 2018 in slechts enkele weken tijd 120.000 km2 oceaanbodem af, zonder succes. (Inmiddels is een gebied van 200.000 km2 afgegraasd.) Maleisië en Australië hebben op dit moment echter geen zoekplannen. Waar wacht men op? Dit mysterie zal ik op de voet blijven volgen.

Vandaag wordt in Nederland bij het Nationaal Monument MH17 een herdenking gehouden. Dit landschapsmonument werd in 2017 geopenbaard en wil de herinnering aan alle 298 slachtoffers levend houden. In een park in de Haarlemmermeer (nabij luchthaven Schiphol) is een boom geplant ter nagedachtenis aan elk slachtoffer. Niet iedere nabestaande kan ermee uit de voeten. Een Nederlandse moeder verwoordde de frustratie in het boek van Van Velzen goed door te zeggen: “Ik had een zoon. Nu heb ik alleen nog een boom…”