Die roman is een aangrijpende en schitterend geschreven familiegeschiedenis die zich afspeelt in de Franco-jaren. Dat wordt haar grote thema. Het is onderdeel van wat een epos in zes delen zou worden: ‘Episodes van een oneindige oorlog’. Dat refereert aan de Spaanse Burgeroorlog (en de jaren erna), een inktzwarte bladzijde in de geschiedenis van Spanje in de 20ste eeuw. Grandes, historica en Republikein in hart & nieren, had met deze Episodes een groot en belangrijk doel voor ogen. Ze wilde een historische fresco maken, in de stijl van de Spaanse romancier Benito Pérez Galdós (een grote favoriet van haar) die dat deed voor de 19de eeuw. Ze wilde een land beschrijven zowel op micro- als op macroniveau, verscheurd door oorlog. En de verhalen vertellen die tot dusver verborgen bleven. Grandes' epos speelt zich af tijdens de dictatuur van generaal Franco die van 1939 tot 1978 met harde hand regeerde.
In het El País-artikel van afgelopen zondag, dat als een laatste eerbetoon aan de schrijfster geldt, stelt de journaliste dat “Grandes de nieuwsgierigheid had van de historica en de kracht van de romanschrijfster. Beide kwaliteiten stelden haar in staat om kunstwerken te maken, waarbij wetenschappelijke nauwkeurigheid en documentatie ten dienste stonden van een plot dat was ontworpen om te bewegen en te roeren. Met dat doel ontstond literatuur: om levens van anderen te kunnen leiden en andermans verdriet te bewenen.” Mooier kan ík het niet zeggen.
Alle romans die volgden, las ik op dezelfde manier uit: ik verslond ze, praatte en blogde erover met wie het wilde horen, raadde ze aan boekenvrienden aan, gaf soms een papieren exemplaar aan een medeboekenwurm kado. Enkele van die werken probeerde ik in de afgelopen jaren in het Spaans te herlezen maar die pogingen gaf ik op. Prachtig taalgebruik maar lezen was eerder hard werken dan genieten... Boek nummer 5 in de serie, getiteld ‘De moeder van Frankenstein’, werd begin 2020 gepubliceerd. (Toen wist ze nog niet dat ze ziek was.) Na de diagnose van vorig jaar sloot ze zich op om het laatste deel, in het Spaans getiteld ‘Mariano en el Bidasoa’, tot een goed einde te brengen. Dat was ze aan zichzelf, haar status en haar fans verplicht. (Bidasoa is de naam van een rivier in Baskenland.) Deze roman zal in januari 2022 postuum verschijnen. Ik kijk ernaar uit.
Als historica zag ze scherp wat zich afspeelde in haar vaderland. Dat is wellicht nóg een reden waarom ik haar werk, dat daarvan immers een weerslag is, zo waardeer. Ze is politiek zeer geëngageerd maar wordt nooit drammerig in haar boeken. In Spanje is tot op de dag van vandaag een deel van de bevolking zelfverklaard “vijand van het geheugen”. Die groep is van mening dat men in dit land niet meer achterom moet kijken, naar het verleden. “Wat ze niet begrijpen is dat herinnering niets met het verleden te maken heeft. Wat met het verleden te maken heeft, is geschiedenis”. Geheugen heeft te maken met het heden.” Aldus de verstandige Grandes. In een ander interview zegt ze “Spain became a country of silences, where the safest thing was to be silent. It made the Spanish their own worst enemy. It drowned out any spontaneity”. In de Spaanse krant El Mundo werd ze afgelopen weekend omschreven als het literair geweten van een verontwaardigd Spanje. De Spaanse president Pedro Sánchez schreef afgelopen weekend op Twitter dat Spanje hiermee een van de beste vrouwelijke auteurs verloor. Ze was betrokken en moedig, beschreef de recente Spaanse geschiedenis vanuit een progressief perspectief.
Op 10 oktober jongstleden schreef ze zelf voor de eerste (en laatste) keer publiekelijk over haar ziekte in de weekendeditie van El País. Daarin las ik dat ze dit nare bericht een jaar geleden ontving. Bij een routinematige medische controle werd bij haar een kwaadaardige tumor ontdekt. De prognose was echter goed. Ze besloot die informatie op dat moment voor zichzelf te houden.
“Kanker, een ziekte als alle andere, zeker een leerschool, maar nooit een vloek, noch een schande, noch een straf, was sindsdien bij mij. Ik voelde me over het algemeen heel goed.”
In september 2021 traden darmcomplicaties op en tijdens de Madrileense Boekenweek, waarbij ze aanwezig had moeten zijn, lag ze in het ziekenhuis. Daar begon ze zich het een en ander te realiseren en begon ze spijt te krijgen van de manier waarop ze het voorgaande jaar aanpakte.
“Ik wist al dat ik een gelukkige vrouw ben want er zijn veel mensen die van me houden. Nu betreur ik het dat sommige van hen zo bezorgd om mij zijn geweest, vanwege een afwezigheid die ik eerder had moeten toelichten. Ik ben hun bezorgdheid pas scherp gaan zien vanuit mijn ziekenhuisbed en ik wil me verontschuldigen, hen vertellen hoe ik me voel. Ik verontschuldig me voor dat stilzwijgen en bij voorbaat voor mijn toekomstige afwezigheid.”
“Mijn lezers, die mij goed kennen, weten dat ze heel belangrijk voor me zijn. Telkens wanneer ze mij naar hen vragen, antwoord ik hetzelfde: zij zijn mijn vrijheid omdat ik dankzij hun steun de boeken kan schrijven die ik wil schrijven, en niet die waarvan anderen verwachten dat ik ze schrijf. Ze weten ook dat schrijven mijn leven is, en het is nog nooit zo intens geweest als nu. Gedurende dit hele [ziekte]proces werkte ik aan een roman die mij heel hield. Het stippelde een doel voor de toekomst uit dat me net zo hielp als mijn medische behandeling. Nu moest ik haar (het nieuwe boek) alles teruggeven dat ze me had gegeven, mezelf met haar opsluiten, haar verwennen, haar afronden. Daarom beantwoordde ik geen berichten of oproepen meer en verschafte ik geen nieuws. Ik denk dat velen dat begrepen. Ik vermoed dat sommigen dat niet deden maar ik vertrouw erop dat ze mijn beslissing respecteren.”
Almudena Grandes (1960-2021) laat een echtgenoot, drie kinderen en miljoenen boekenfans wereldwijd in verdriet achter. Ik zal haar columns, boekrecensies, interviews en romans gaan missen.
Descanse en paz (RIP).
Geen opmerkingen:
Een reactie posten