T.A.F.K.A...

Terwijl wij hier volop genieten van de oudewijvenzomer (‘veranillo’), de rust en het heerlijke  zwemwater, ontwikkelt zich op de Atlantische Oceaan een orkaan van jewelste. Het onding heet Lorenzo en gaat vanavond naar alle waarschijnlijkheid huishouden op de Azoren, een kleine groep van negen vulkanische eilanden die deel uitmaakt van een van de autonome gebieden van Portugal. Dit is ongekend. Nog nooit ontwikkelde zich iets dergelijks midden op ‘onze’ oceaan, op een relatief noordelijke lengtegraad. De kans dat we er in dit deel van Europa iets van gaan merken, is aanwezig.

In Nederland begint vandaag de 65ste kinderboekenweek. Het thema van dit jaar is Reis mee! Uiterst toepasselijk na mijn vorige blog over wereldtoerisme. Anna Woltz schreef het kinderboekweekgeschenk, getiteld ‘Haaientanden’. Het verhaal beschijft het meisje Atlanta dat de reis van haar leven gaat maken. Met twaalf boterhammen, vier bananen, een nachtbeugel en kerstverlichting in haar rugzak.

Als ik aan kinderen denk, duurt het niet lang voordat mijn gedachten afdwalen naar onze drie mannetjes in Bali. Moeder Elsa meldde ons afgelopen week dat haar schoolgaande zonen Yuda en Damai op excursie gingen. De oudste ging met zijn klas op trekking naar het dorp Mandul, fraai gelegen in de heuvels. Uit die buurt komt het traditionele alang-alang dat over het hele eiland voor rieten daken wordt gebruikt.

Voor vertrek nam de leraar alle mobiele telefoons van zijn leerlingen in beslag. Yuda is een van de weinigen die er geen heeft. Onze slimmerik bracht zijn digitale camera mee waarmee hij als enige mocht fotograferen. Ik hoop dat hij net zo’n enthousiaste amateurfotograaf wordt als ik. Zijn broertje ging met de klas op excursie naar het plaatselijke bankfiliaal. Na dat bezoek zei hij, naar verluidt, tegen zijn moeder: “mam, we moeten sparen”. Klopt als een zwerende vinger! Dat stelden wij het echtpaar tien jaar geleden al voor.

Mijn liefje, CFO van de (extended) familie, voelde zich vrij om te vragen of er überhaupt spaargeld op de bankrekening staat. “Not yet!” was het antwoord, gevolgd door een lange reeks smileys. Tja. Echtgenoot Ketut stapt later deze maand in New York weer aan boord van een Amerikaans cruiseschip. Hij gaat weer geld verdienen voor zijn gezin. Meer dan hij ooit als lokale tuinman, chauffeur, tokohouder en toeristengids zal doen. Een goede zaak, al zullen de kids hem missen.

Enkele weken geleden vroeg ik Elsa of ze de jongens wilde vragen te tekenen voor een goed doel. Zelf had ik drie goede doelen in gedachten. Mijn liefje’s verjaardag lag in het verschiet, net als het zilveren huwelijksfeest van onze vrienden Joan & Ben en de verjaardag van vriendin Bernadette. Het leek mij een aardig idee hen met iets uit Bali te verrassen. We zijn verguld met de aandacht en gulheid die veel van onze vrienden ons gezinnetje in de tropen geven en tonen. Niet iedereen in onze familie- en vriendenkring begrijpt de speciale band die we met hen hebben maar daar kunnen mijn liefje en ik mee leven. Ooit was de aanwezigheid van Elsa, Ketut & Yuda voor ons heel belangrijk, tot op de dag van vandaag is het dat nog. Inmiddels zijn er drie jongens die ons vreugde schenken!

Bernadette kent onze overzeese familie persoonlijk van eerdere bezoeken, gezamenlijk en in haar eentje. De laatste keer dat zij het eiland van de goden bezocht, was tijdens een rondreis door Indonesië (2018). Toen bestond Varen, ook wel bekend als nomor tiga/nummer 3, nog niet al was hij op komst. Als we de kleinste op een foto in een koddig kruippak zien, weten we: kadootje van tante Ber! Joan & Ben bezochten ons nooit in Bali maar kennen het gezin desalniettemin ook goed. Ook zij zijn regelmatig suikeroom en -tante. (En ja, iedereen doet dat uit vrije wil.) Ben wordt door de mannetjes letterlijk ‘Uncle Ben’ genoemd. Hij kan niet stuk sinds hij een grote poster van coureur Max Verstappen aan ons meegaf. De jongens streden erom, Damai won. De bolide prijkt boven zijn bed.

In de afgelopen schoolvakantie gingen de jongens vlijtig met verf aan de slag. Moeder  stuurde ons af en toe foto’s van de bezige bijen (hommels). Het blijken er inmiddels drie te zijn. Joehoe! De nu 12-jarige Yuda kleurt en tekent sinds we hem een potlood in zijn handje drukten. Het aantal foto’s waarop hij en ik aan tafel en op de grond zitten te freubelen, is niet meer op de vingers van tien handen te tellen. Goed voorbeeld doet goed volgen.

Hij leest bovendien graag en is een van de weinige Balinezen die niet bang is om te zwemmen, voor haaien en wat daar nog meer rondzwemt. Het eerste kunstwerk die we van hem als peuter ontvingen, is een vingerverfschilderij van een zee. Hij plakte er een, uit het water springende, dolfijn, op; de staart van het dier steekt buiten het A4-tje. Leuk! Haaientanden, stickers van zeedieren en boeken over de onderwaterwereld die hij in de loop van de jaren ontving, bewaart hij in zijn museum.

Van hem, The Artist Formerly Known As... Yuda weten we dus al jaren dat hij creatief is. Hij tekent, zingt en danst graag; thuis en op school. Dat Damai naar zijn grote broer aardt, weten we inmiddels ook. In ons trappenhuis hangen kindertekeningen van zijn hand. Sterren, de zon, hoge bergen, een huis met ons allen onder één dak… ze sieren de wanden. Beide jongens scheppen er veel genoegen in voor ons te tekenen. (Normaliter vragen we er niet om maar dit was een terechte uitzondering.) Ze weten dat als hun werk bij ons in de smaak valt, dat ergens in huis een plek krijgt.

De verrassing was groot toen ik de resultaten van de recentste tekensessies ontving. Ze waren stuk-voor-stuk prachtig. Pa Ketut bedacht een slimme manier om de drie tekeningen ongeschonden over de oceanen te sturen. Voor mijn liefje tekende Yuda twee dansende vrouwen in het zonlicht, Damai schilderde een kleurrijke Boeddhabuste die Joan & Ben ontvingen. De jongste, Varen, die deze maand zijn eerste verjaardag viert, is misschien wel het grootste tekentalent van de familie. En nog wel als linkshandige! Hij tekende en kleurde een gekko mèt bril die naar Bernadette ging.

Bernadette maakte mij onlangs attent op het feit dat deze week een zwart-wit fotoboek uitkomt van acteur en fotograaf Thom Hoffman (zelf met Indische wortels). Het is getiteld ‘Een verborgen geschiedenis. Anders kijken naar Nederlands-Indië’. Dit is bepaald geen kinderboek. Deze foto’s signaleren een breuk met het nostalgische beeld van tempo doeloe, de Nederlandse benaming voor het historische tijdperk 1870-1914, toen Indië een Nederlandse kolonie was.

Hoffmans boek toont de kant van Indië die te maken kreeg met geweld, racisme, onderdrukking en vernieling. “Verwoeste landschappen door bijvoorbeeld mijnbouw, houtkap, oliewinning bepalen het beeld. Verder: onderschikking van de Indonesische bevolking in een onverbiddelijke hiërarchie. Een bevolking die op de beelden voor 1900 meestal massaal hurkend of bezig met zware arbeid in beeld komt. Boven hen gesteld zijn hun ‘inlandse’ vorsten en daarboven de witte mannen in nog wittere tropenuniforms. Hoffman toont vooral ook de gewelddadige onderwerping van de bevolkingsgroepen op de verschillende eilanden.” Aldus journalist Frank Vermeulen in NRC.

Foto: Museum Bronbeek

Een van de foto’s bij het krantenartikel is van een grootschalige zelfmoordactie op Bali in september 1906. Deze beruchte ‘puputan’ vond plaats nadat de raja en zijn dienaren een ultimatum van de Nederlandse krijgsmacht onder leiding van generaal Rost van Tonningen, afwezen. Ze gingen zichzelf en elkaar in stilte met krissen te lijf. Op de voorgrond zie je de zetel van de Balinese vorst omver liggen. De originele foto werd beschikbaar gesteld door Museum Bronbeek maar mijn liefje en ik zagen een kopie van dezelfde foto jaren eerder in het Bali Museum. Zo’n beeld vergeet een mens niet… Iets vergelijkbaars deed de raja van Buleleng -de provincie in Noord-Bali waar wij woonden- in 1849 uit protest tegen de Nederlandse koloniale bezetter. In Westerse geschiedschrijving worden puputans vooral als een wanhoopsdaatd (of rituele zelfmoord) gezien maar in de Balinese (Hindoe) traditie wordt het verschijnsel juist gezien als een daad van wilskracht en onverschrokkenheid. Het blijven schrijnende beelden. 

Wat nieuw was voor mij, is dat de NSB vaste grond onder de voeten had in Nederlands-Indië in de jaren '30 van de vorige eeuw. Bij het NRC-artikel zijn twee foto’s gevoegd. Een van Mussert die enthousiast door een groot publiek met opgeheven rechterhand wordt ontvangen in Soerabaya, in een overvolle zaal van de Kunstkring aldaar (1935). De ander van een NSB-vergadering met 800 (!) personen in de Royal Bioscoop Theater in Semarang in 1936. Deze beelden stuiten mij na zoveel jaren nog steeds tegen de borst.  

Het boek gaat gepaard met de expositie ‘Dossier Indië’ in het Rotterdams Wereldmuseum. Als gastconservator selecteerde Hoffman 300 foto’s uit de collectie van diverse nationale instellingen. Deze tentoonstelling is te zien tot juni 2020.

Vandaag, alweer de eerste van oktober, begon hier goed: Yuda stuurde een gesproken whatsapp-bericht waarin hij in het Engels vroeg wanneer we weer gaan video-appen. Ze hebben momenteel een weekje vakantie.