Heb jij last van paraskevidekatria?

Het is vrijdag de 13de. Blijf jij vandaag in bed? Loop je bewust niet onder een ladder door? Ga je die zwarte kat, bondgenoot van duivels en heksen, uit alle macht vermijden? Of draag jij juist vandaag je gelukssokken? Haalde je de konijnenpoot vanmorgen uit de la? 

We hebben er minstens één per kalenderjaar, in 2015 doorstonden we drie van deze dagen. 2019 had er twee en dat zal ook voor 2020 gelden (in maart en november). In een eerder Washington Post-artikel kon je uitrekenen hoeveel vrijdagen  de 13de je vanaf je geboorte meemaakte. Voor mij geldt tot nu: 103. Ik knipperde even met mijn ogen toen ik de uitslag zag. Er zit 13 in!

Paraskevidekatriafobie is de onberedeneerbare vrees voor vrijdag de 13de. Het is een samenstelling van de Griekse woorden paraskeví (Παρασκευή: vrijdag) en dekatreís (δεκατρείς: tien en drie; dertien). Deze term werd bedacht door de Amerikaanse therapeut en historicus Donald E. Dossey die zich specialiseerde in het behandelen van mensen die kampten met irrationele angsten. Hij stelde dat als je het woord vloeiend kon uitspreken, je was genezen van deze angst. Dossey overleed op vrijdag 13 mei 2016 toen hij onder een ladder doorliep en dodelijk werd getroffen door een zwaar object.*

De Amerikaanse journalist Nathaniel Lachenmeyer schreef in 2004 een non-fictie boek met de titel ‘13’. Hij heeft zijn achternaam mee. In 13 hoofdstukken onderzoekt hij de rol van het getal 13 en het bijgeloof dat er omheen ontstond door de eeuwen heen. Mensen zijn altijd gefascineerd geweest door getallen. Hoe kwam het dat ze bijzondere kracht toeschreven aan dit specifieke getal?

700 jaar vóór onze jaartelling zou de Griekse dichter Hesiod boeren al hebben geadviseerd niet te zaaien op de 13de dag. De Noorse god Loki was de 13de gast op een Walhalla-feestje en veroorzaakte daarmee chaos en verwoesting. Er is eenzelfde link naar het Laatste Avondmaal: Judas zou de 13de apostel zijn die aantrad. Hij verried Jezus, de rest is katholieke geschiedenis. De Kabbala, de esoterische stroming in het Joods mysticisme, kent ook 13 kwade geesten. De Tarot-kaart met nummer 13 brengt de test, het lijden en de dood. Het geloof bestaat dat als er 13 mensen in een kamer zijn, één van hen in dat jaar zal overlijden. De Amerikaanse president Franklin Roosevelt zou niet met 12 gasten aan tafel hebben willen zitten. Kortom: voor velen is 13 foute boel. Het getal wordt wel duivelsdozijn genoemd.

Wanneer ontstond de koppeling van 13 aan vrijdag? De Britse verhalenverteller Geoffrey Chaucer noemde vrijdag de 13de in zijn wereldberoemde ‘Canterbury Tales’ (1387-1400) “a day of misfortune”. Nu staat Chaucer bekend om zijn ironie en humor dus het is lastig om te weten wat de precieze bedoeling van deze uitspraak was.

Kenners menen dat vrijdag de 13de als ongelukbrenger pas stamt uit de 20ste eeuw. Het boek van ene Lawson zou dat hebben ontketend. In 1907 schreef de Amerikaanse zakenman en schrijver Thomas W. Lawson een financiële thriller, getiteld ‘Friday The Thirteenth’. Het boek gaat over Bob die werkzaam is in de financiële sector en verliefd wordt op de spaarzame Beulah. Hij verdient zijn geld met beleggen. Zij blijkt over een aardig kapitaal te beschikken waarmee hij aan de slag gaat. Dat loopt fout af waarna Bob het systeem van Wall Street op de beoogde dag wil vernietigen. Je vindt het boek op de website van Project Gutenberg. Daar kun je ruim 60.000 e-boeken gratis downloaden. Van alle werken die langer dan 100 jaar geleden werden gepubliceerd, vervallen namelijk de auteursrechten.

Niet alleen Wall Street en diens money spinners zijn nog steeds aan de orde van de dag. Vanwege het bijgeloof wordt op een gemiddelde vrijdag de 13de op de Amerikaanse beurs circa USD$700 à 900 miljoen minder verdiend omdat beleggers die dag niet tot het uiterste durven gaan. De koers sluit doorgaans lager dan in de voorgaande dagen van die week.

De Amerikaan Simon Hawke schreef in 1987 het boek ‘Friday the 13th’, gebaseerd op de film van 1980 met dezelfde naam. De kwaaie pier in de film en het boek heet Jason Voorhees die op vrijdag de 13de met een ernstig afwijking aan het gezicht  wordt geboren. Zijn moeder is kokkin in een afgelegen zomerkamp waar pestkoppen zoonlief pesten met zijn afwijking. Zijn moordlustige moeder gaat de pestkoppen te lijf. De wraak regeert, de ene bloederige moord leidt tot de andere. Ik vind niets aan dit soort verhalen. Horror is geen favoriet boekengenre.

Zelf word ik niet warm of koud van het zogenaamde ongeluksgetal en het negatieve imago dat vrijdag de 13de heeft. De vliegmaatschappij waarmee we volgende week de lange afstand naar Bali afleggen, heeft geen rij 13 in de toestellen. Mijn liefje boekte stoelen op rij 14. Denk daar maar eens over na… Al zijn we geen bijgelovig types, ik herinner mij Apollo 13 die in 1970 op vrijdag de 13de om 13:13 uur vanaf platform 39 (3x13!) van het Kennedy Space Center werd gelanceerd om als derde raket naar de maan te gaan. Dat mislukte door een disfunctionerende zuurstoftank maar de crew overleefde de vlucht. Dat was pech, geen ongeluk.

“Bijgelovigheden zijn spinnen van de geest. Pas op! Veeg ze weg of ze zullen haar verstikken.” – Logan Pearsall Smith (Britse essayist en criticus; 1865-1945)

Het gebrek aan bijgeloof aan mijn kant komt waarschijnlijk ook omdat vrijdag de 13de in Spanje geen ongeluksdag is. Hier beschouwt men dinsdag de 13de als ‘día de mala suerte’. Op een zekere dinsdag de 13de zou volgens overlevering in de Toren van Babel de spraakverwarring zijn ontstaan waarna mensen elkaar niet meer begrepen. Dat vond ik een mooie verklaring voor het ongeluk dat ons sinds die dag boven het hoofd zou hangen. Begon daar wellicht het onderlinge onbegrip van tegenwoordig? Hoe vaak ik die andere vermeende ongeluksdinsdag -onbewust- zonder kleerscheuren doorstond, is wellicht eveneens te achterhalen maar dat zoek ik een andere keer uit.

Vandaag ga ik doen wat ik anders ook zou doen. Als jij het ongeluk wenst af te wenden, stel ik voor dat je het afklopt op een houten object, of de inhoud van een zoutvaatje over je schouder gooit. Als het te heet onder jouw voeten wordt, kun je je altijd nog in een koelcel verstoppen.

*Dat klopt niet helemaal… hij sliep in juli van dat jaar op 82-jarige leeftijd thuis vredig in.