Spanje’s nieuwe groene deal

Teresa Ribera (1969) is Spanje’s huidige ‘Ministra’ van Energietransitie en Milieu. Zij is al minstens 20 jaar een vaste waarde in het debat over duurzaamheid. Vorig jaar gaf ze een goede baan in Parijs op om namens de PSOE minister te worden. Nu is ze verantwoordelijk voor Spanje’s Klimaatagenda. Voor mijn tweede Vaderland betekende haar komst een 180-draai ten opzichte van het conservatieve beleid van de voormalige Minister-President Mariano Rajoy van de Partido Popular. De fijne collega’s van de Nederlandse Vroemmmmmm-partij.

Op haar aantreden in 2018 volgden direct twee belangrijke besluiten: er werd een deal gesloten met de mijnbouwvakbonden om alle kolenmijnen in het land te sluiten. Daar stond een financiële injectie van €220 miljoen in de mijnbouwregio’s in de daarop volgende tien jaar tegenover (onder andere voor omscholing en verhoging van pensioenen).

Haar tweede besluit was minstens zo belangrijk: het schrappen van de zogenaamde ‘sun tax’, belasting op de aanschaf van zonnepanelen en andere initiatieven op het gebied van zonenergie. Die belasting in het zonnigste land van Europa was ook voor mij jarenlang een doorn in het oog. De voormalige minister van Energie (eveneens PP) was obsessief gekant tegen de ontwikkeling van hernieuwbare energiebronnen. Ribera was getergd door het feit dat in Sunny Spain slechts 1.000 van dit soort installaties staan terwijl Duitsland er al 1 miljoen heeft. De toenmalige regering committeerde zich niet aan de Europese klimaatdoelen; de ambities gingen niet verder dan een reductie van 20% van de uitstoot van broeikasgassen. Nog zo’n doorn.

Ribera kondigde vorig jaar aan dat de regering Sánchez tot 2030 elk jaar tussen 6.000 en 7.000MegaWatt aan hernieuwbare energiebronnen in het land gaat installeren. Tevens kondigde ze een verhoging aan van de belasting op dieselauto’s, een verbod op de verkoop van diesel en benzine in 2040, plaatsing van ‘electrolineras’ (oplaadstations) op alle snelwegen en stimulering van electrische mobiliteit in grootstedelijke gebieden. Voorts zijn er plannen voor de hybridisering van wind- en zonparken, voor betere energieopslag en recycling van water (zodat daarmee meermalen energie kan worden opgewekt). Van de vorige minister kregen bedrijven vergoedingen voor waterkrachtcentrales en kerncentrales die reeds waren afgeschreven en buitenlandse investeerders waren niet welkom. Ook daarin bracht deze minister verandering.

Het moest en moet ook over een andere boeg in dit land van de ellenlange kustlijn en kurkdroge binnenlanden. Als er niets gebeurt, zal 70% van Spanje aan het einde van deze eeuw uit woestijn bestaan. De Middellandse Zee warmt thans sneller op dan menig andere plek op de planeet. Het is een van de hotspots van de klimaatcrisis in de wereld. Mag ik dat woord gebruiken? (Ja, dat mag ik.) Het gebied is tegelijkertijd een hotspot van biodiversiteit dat moet worden beschermd.

2019 was in Spanje een jaar van extremen: de vroegste hittegolf, de warmste Middellandse Zee-temperatuur die bovendien het langst aanhield, de meeste overstromingen, de ergste DANA in de geschiedenis van de meteorologie, de vroegste sneeuw. Dat was nog niet alles. Deze week kregen we hier weer een DANA met hevige storm uit het noordoosten, vergezeld van slagregens die soms uren aanhielden. Het bliksemde en donderde dat het een aard had. Dat is ongekend voor deze tijd van het jaar. Deze frequentie en intensiteit zijn een anomalie. Sommige Spaanse dorpen zijn nog niet bekomen van de schade door de recente extreme overstromingen als de volgende zich alweer aandienen. Klimaatverandering? Hoe kom je erbij!

Met het aantreden van Ribera veranderde Spanje van een hevig tegenstribbelend jongetje achterin de klas in een klassenvertegenwoordiger van formaat. Eentje met een missie! Het land staat verregaande verduurzaming voor, voor zichzelf en Europa. Ribera en haar collega’s riepen op tot een Nieuwe Groene Deal. Vorige maand werd de Europese Top ‘Business for Nature’ gehouden in Madrid. Het evenement bracht de belangrijkste bedrijven en overheidsinstellingen bijeen om gezamenlijke acties te bepalen voor behoud van het milieu en de biodiversiteit. De Directeur-Generaal van Milieu van de Europese Commissie, de Spanjaard Daniel Calleja, was een van de sprekers.

Calleja is verantwoordelijk voor alles dat heeft te maken heeft met circulaire economie, biodiversiteit en duurzame ontwikkeling en voor de Europese strategie met betrekking tot milieubescherming en de strijd tegen klimaatverandering. De definitie van circulaire economie is: een economisch systeem van gesloten kringlopen waarin grondstoffen, producten en onderdelen hun waarde zo min mogelijk verliezen en waarin hernieuwbare energiebronnen worden gebruikt. Het wordt ook wel aangeduid als de 3R-strategie, van Reduce-Reuse-Recycle.

Het was dan ook niet verrassend dat Spanje zich opwierp als uitwijkplek voor de klimaattop (COP25) die aanvankelijk in Santiago de Chile zou worden gehouden. De onlusten in die hoofdstad zetten een streep door dat plan. Het Brazilië van Bolsonaro weigerde maar Madrid stak de vinger op om het evenement over te nemen en op korte termijn te organiseren. (Dat neemt niet weg dat Chili voorzitter blijft.) De slogan van deze conferentie is ‘Time for Action’, de top duurt tot 13 december.

De nieuwe president van de EU, Ursula von der Leyen, heeft klimaatneutraliteit tot speerpunt van haar beleid gemaakt. De Europese Unie moet onder haar gezag het eerste klimaatneutrale (koolstofarme) continent worden. Afgelopen maandag was Von der Leyen’s eerste werkdag en dit was (deels) wat ze zei in haar eerste publieke verklaring tijdens de opening van de klimaatconferentie:

“This will include extending emission trading to all relevant sectors [e.g. shipping], clean, affordable and secure energy, the boosting of the circular economy, a farm-to- fork strategy as well as a biodiversity strategy.”

De allereerste Europese Klimaatwet die de transitie naar kimaatneutraliteit in 2050 mogelijk moet maken, wordt gepresenteerd in maart volgend jaar. Frans Timmermans, Eurocommissaris voor de Green Deal (aka ‘De Klimaatpaus’), zal op 11 december een eerste presentatie erover houden.

Bovenaan de agenda van deze conferentie staat het afronden van de regels voor het naleven van het Parijs-akkoord (2015). Dit verdrag in een notendop: 1) het verminderen van de uitstoot van broeikasgassen met 45% vóór 2030. 2) Het bereiken van klimaatneutraliteit vóór 2050 (een volledig koolstofarme economie). 3) Het stabiliseren van de wereldwijde temperatuurstijging op 1.5°C tegen het einde van de eeuw. Landen die het akkoord hebben ondertekend, gaan vanaf 1 januari 2020 alle benodigde maatregelen nemen om de opwarming van de aarde onder dat niveau te houden.

Met ingang van 2020 worden de afspraken van het Kyoto-akkoord dus door scherpere bepalingen vervangen. Vorig jaar kwam men in Katowice (Polen) al samen om Het Grote Boek van Klimaatregels op te stellen. Daar werden de processen, mechanismes en instituties gedefineerd die moeten zorgen voor naleving van het verdrag. Destijds bleven enkele punten onbesproken die nu in Madrid op de agenda staan. Het gaat nu dus niet om onderhandelingen over te hanteren normen of het aansporen van individuele landen tot meer actie.

25.000 deelnemers uit bijna 200 landen nemen aan de conferentie in Madrid deel. Grote afwezige: Donald Trump. Daar staat tegenover dat Nancy Pelosi, voorzitter van het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden, en een afvaardiging van het Congres wel aanwezig is. Daarmee geven ze het signaal af dat belangrijke staten van Amerika als New York en Californië (de 9de economie van de wereld) zich wèl wensen te houden aan de klimaatafspraken in het Parijs-akkoord. Gretha Thunberg zeilde -met  storm- over de Atlantische Oceaan naar Portugal. (Ze was drie weken zeeziek.) Daar kregen de 16-jarige Zweedse klimaatactiviste en haar entourage een electrische auto aangeboden om naar Madrid door te reizen maar dat had zo zijn beperkingen: er zijn te weinig oplaadpunten op de route. Dat zegt genoeg.

In Madrid zijn nogal wat hete aardappels te bespreken: de internationale emissiehandel (artikel 6). Landen met een lage(re) uitstoot kunnen hun ruimte verkopen aan landen met meer uitstoot. Voor de goede orde: reeds 71 landen -veelal degenen met minder uitstoot- hebben zich gecommitteerd aan een doel van 0 uitstoot vóór 2050. De nationale bijdragen aan de wereldwijde emissiereductie moeten worden aangescherpt en vastgesteld.

Daarnaast staat compensatie van natuurschade aan ontwikkelingslanden op het programma. Vooral Afrika en Zuid-Oost Azië hebben dat nodig om schade door toenemende overstromingen en droogte financieel te kunnen opvangen. Ook moet worden besloten hoeveel het Green Climate Fund zal gaan bevatten. Per volgend jaar zou het moeten gaan om USD$100 miljard.

Dat ons heel veel staat te doen, blijkt uit de Climate Action Tracker. In september  jongstleden vond de Climate Action Summit in New York plaats. Meer dan 70 landen committeerden zich daar aan de doelstellingen van 2050, al lieten enkele grote vervuilers dat na. Meer dan 100 steden ter wereld committeerden zich eveneens, met inbegrip van enkele van de grootsten. Alle kleine eilandstaten, voor wie het water in sommige gevallen al letterlijk tot de lippen staat, committeerden zich aan  carbonneutraliteit en gebruik van 100% hernieuwbare energie vóór 2030.

En van Pakitstan tot Guatemala, van Colombia tot Nigeria, van Nieuw-Zeeland to Barbados gaat men vanaf volgend jaar 11.000.000.000 bomen planten. Meer dan 100 aanwezige bedrijfleiders in de private sector zegden toe de groene economie actief te gaan stimuleren. Een groep van de grootste beheerders van activa (met elkaar goed  voor USD$2.000 miljard), committeerden zich aan een compleet portfolio van koolstofneutrale investeringen vóór 2050.

Geen land, bedrijf of individu kan in zijn of haar eentje de klimaatcrisis het hoofd bieden. Met elkaar hebben we wellicht een kans om het tij te keren, als we onze schouders er gezamenlijk onder zetten.

De Climate Action Tracker volgt de verrichtingen van 32 landen die met elkaar goed zijn voor 80% van de wereldwijde uitstoot op de voet. De zwarte vlakken zijn de landen die niet aan het Parijs-akkoord meedoen. Europa kleurt oranje (Insufficient), we doen onvoldoende. De doelen die we voor 2020 stelden qua uitstootreductie van broeikasgassen halen we niet. India en Ethiopië liggen op koers (geel). Marokko en Nepal zijn in dit verband de enige twee groene naties.

De verwachting is dat continent Europa op dat punt op koers liggen voor wat betreft het doel voor 2030 (te weten: 48% ten opzichte van 45%). Als dat gaat lukken, halen we de doelen voor 2050 hoogstwaarschijnlijk ook. Fingers crossed! Electrificatie van de transportsector (inclusief luchtvaart!) en renovatie van de bouwsector blijven in Europees verband achter; die situatie moet in de komende jaren drastisch  verbeteren. Bovendien moet openbaar vervoer worden uitgebreid, net als de infrastructuur van het continentale treinennetnetwerk.

Zo, voorlopig ben je weer bij. Wij overleefden het recente noodweer; wel met enig ongemak maar zonder schade. Onze eigen tunnel op de AP-7 liep weer onder. In buurgemeente Los Alcázares, net over de provinciegrens (aan Murciaanse kant), moesten weer 100 inwoners worden geëvacueerd. Die autonome Spaanse regio heeft wel erg veel taken op het bordje liggen.