Stemmen verdwijnen in de mist

Vandaag organiseert het Auschwitz Comité in Nederland de Nationale Holocaust Herdenking. Dat gebeurt bij het Holocaust Namenmonument (HNM), een kunstwerk van de Amerikaans-Joodse architect Daniel Liebeskind. Het bevat de namen van 102.000 Joodse mensen uit Nederland die ten tijde van de Holocaust werden gedeporteerd en vermoord in vernietigingskampen van de nazi´s. Zij kregen nooit een graf en raakten daarmee naamloos in de geschiedenis. De totstandkoming van het monument had veel voeten in de aarde en verliep niet zonder slag of stoot. Daarover blogde ik voor het eerst in mei 2021. (Blog ‘Dit zijn de namen’.) Maar sinds september 2022 is het er dan eindelijk. En zolang hun namen worden genoemd, zijn deze personen niet dood! Vorig jaar ontving het de Gouden Piramide, een Rijksprijs voor meest inspirerende architectuur in Nederland. 

Het was afgelopen vrijdag 78 jaar geleden dat concentratie- en vernietigingskamp Auschwitz werd bevrijd, hét internationale symbool van de Holocaust. Nog even en alle Joodse overlevenden die hun wrede lot van destijds kunnen navertellen, zijn dood. (Er kwamen ruim 5.000 Joden uit de kampen terug.) Zij zijn inmiddels 80ers en 90ers, elk jaar worden het er minder. Langzaam maar zeker dooft hun stem. Herdenken wordt dus steeds belangrijker. Bovendien moeten we onze ogen wijdopen houden. De stem van extreemrechts klinkt steeds luider in de zogenaamd beschaafde wereld, hun halve en hele onwaarheden worden door menigeen als zoete koek geslikt. 

Foto: Getty Images

In de aanloop naar deze dag werd een onderzoek gepubliceerd onder jongeren in Nederland, geboren na 1980. Hun kennis van de Holocaust zou ernstig in gebreke blijven. Het onderzoek werd gedaan in opdracht van de internationale organisatie Claims Conference. Die komt sinds 1951 op voor de rechten van Holocaust-overlevenden. 

In december 2022 werden 2.000 Nederlanders over dit thema bevraagd. Het onderzoek richtte zich met name op Millenials (geboren tussen 1980 en 1997) en Generatie Z (geboren tussen 1997 en 2021). Eenzelfde onderzoek liet de organisatie eerder uitvoeren in de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Oostenrijk en Canada. Onderzoekers van Schoen Cooperman Research, een marketingbureau in Washington DC (VS), voerde het onderzoek uit. Het zou gaan om een representatieve steekproef van 2.000 interviews onder volwassenen van 18 jaar en ouder, verspreid over heel Nederland. Dit onderzoek werd gefinancierd door het Duitse Ministerie van Financiën als onderdeel van het Holocaust Educatieprogramma. 

In grote lijnen: 6% van Nederlandse jongeren stelt dat de Holocaust een mythe is, nog eens 17% meent dat het aantal vermoorde Joden zwaar overdreven is. Een kleine groep jongeren denkt dat het dagboek van Anne Frank is vervalst. Politieke leiders waren geschok. Het NIOD, het Nederlands Instituut voor Oorlogs-, Holocaust en Genocidestudies noemde de resultaten“ronduit schrikbarend”. Ook ik schrok. 

Op de website van Claims Conference was veel meer te lezen. Het aantal bevraagde Nederlandse volwassenen dat gelooft dat de Holocaust een mythe is, is hoger dan in enig eerder onderzocht land. 12% van alle Nederlandse respondenten gelooft dat de Holocaust een mythe is of dat het aantal vermoorde Joden sterk overdreven is, terwijl 9% dat niet zeker weet. De aantallen zijn hoger onder Nederlandse Millennials en Gen Z, waar bijna een kwart (23%) gelooft dat de Holocaust een mythe is of dat het aantal vermoorde Joden sterk overdreven is, terwijl 12% dat niet zeker weet. 

Meer dan de helft, 54% van alle respondenten en 59% van de bevraagde Millennials en Gen Z, weet niet dat er tijdens de Holocaust zes miljoen Joden zijn vermoord. 29% van alle ondervraagden gelooft dat er destijds twee miljoen Joden of minder zijn vermoord; onder Millenials en Gen Z ligt dat percentage op 37%. 

Op de vraag of zij mensen kennen die geloven dat de Holocaust niet heeft plaatsgevonden, zegt bijna een kwart (24%) van alle respondenten in Nederland, waaronder 32% van Millennials en Gen Z, dat ze op zijn minst een paar mensen kennen die geloven dat de Holocaust nooit heeft plaatsgevonden.

22% van Millennials en Gen Z vindt het acceptabel dat een individu neonazistische opvattingen steunt en 13% twijfelt daaraan. 12% van alle Nederlandse respondenten vindt dat acceptabel en 11% twijfelt. 

Een meerderheid van Nederlandse respondenten, 53% van alle respondenten en 60% van Millennials en Gen Z noemden hun eigen land niet als een land waar de Holocaust plaatsvond.

Op de vraag of men recente pogingen van Nederlandse publieke figuren om zich te verontschuldigen voor het falen van de Nederlandse overheid in het beschermen van Joden tijdens de Holocaust steunt of niet, zegt slechts 44% van de Nederlandse Millennials en Gen Z en de helft (50%) van alle Nederlandse respondenten dat te steunen.

Terwijl de meeste Nederlandse respondenten (89%) zeggen bekend te zijn met het verhaal van Anne Frank, weet 32% van de Millennials en Gen Z en 27% van alle bevraagde volwassenen in Nederland niet dat Anne Frank stierf in een concentratiekamp (Bergen-Belsen). Men denkt dat ze overleed op haar onderduikadres, het tegenwoordige Anne Frank Huis op de Westermarkt in Amsterdam. Het is al jarenlang een van de meestbezochte musea van Nederland. 

Twee dagen na publicatie van de onderzoeksresultaten kwam een correctie op de cijfers door Nederlandse journalisten, onder andere van wetenschapsjournalist Maarten Keulemans van de Volkskrant, de man die alle feiten checkt namens zijn werkgever. Dat doet hij regelmatig in zijn eentje en vaak met input van andere deskundigen. (In 2021 werd Keulemans verkozen tot Journalist van het Jaar.) Hij legde het onderzoek voor aan hoogleraar Statistiek Casper Albers (Rijksuniversiteit Groningen). Hun conclusie: dit onderzoek rammelt aan alle kanten. “Ik kan slecht tegen de suggestie dat je een Holocaustontkenner zou zijn als je de historische cijfers niet zo goed kent. Toch is dat wat hier gebeurt”. Aldus Albers. 

Dat er Nederlandse jongeren zijn die de Holocaust ontkennen staat vast en is een misstand op zich. Maar betreft het werkelijk een op de vier, zoals Claims  Conference beweert?  

De 2.000 ondervraagden werden niet zorgvuldig geselecteerd maar bijeen geharkt, door willekeurige telefoonnummers te bellen. Om de cijfers toch nog enigszins representatief te krijgen, verdeelde men de deelnemers in leeftijdsgroepen. Daarbij ging van alles mis: zo werd iedereen onder de 40 jaar bestempeld tot ‘jongere’. Ook blijkt een op de drie mensen die de telefoon opnam, student te zijn; een zware oververtegenwoordiging. 

Van de bevraagde 40-minners onderschrijft niet een kwart, maar 6% de stelling dat de Holocaust een ‘mythe’ is. Nog eens 17% was het eens met de stelling dat het aantal Holocaustslachtoffers sterk overdreven is. Voor de presentatie aan de buitenwereld telde men beide percentages op. (Een misstap onder serieuze statistici.) 

Niet weten hoeveel Joden er omkwamen, is wat anders dan de Holocaust een mythe noemen. Qua aantallen in de andere richting zit men er ook flink naast: 11% van de respondenten denkt dat het om 20 miljoen vermoorde Joden gaat. De meeste deelnemers aan dit onderzoek hebben wel een algemeen beeld: de Holocaust, dat is iets met nazi’s en de oorlog en er gingen heel veel Joden dood. 

Ook de uitspraak van Claims Conference dat Nederland verhoudingsgewijs de meeste Holocaustontkenners heeft van alle onderzochte landen, houdt bij nadere analyse geen stand. De onderzoekers lieten de zogenaamde ‘toevalsmarges’ weg, een soort ingebakken vaagheid rond percentages bij steekproeven. Als je die meerekent, verdampen de verschillen tussen de zes landen. 

Dit onderzoek zegt sowieso niks over hoe de Holocaust nu wordt onderwezen in Nederland. Scholieren zijn doorgaans niet ouder dan 18. Het waren alleen 18-plussers die werden bevraagd. 

Zo onzorgvuldig te werk gaan, zou mijn eer als onderzoeker te na zijn! Dat deed mij denken aan het onderzoek door een internationaal cold case team, onder leiding van de Amerikaanse ex-FBI agent Vincent Pankoke, naar de verrader van Anne Frank en haar familie. Daarover verscheen vorig jaar het boek ‘Het verraad van Anne Frank’ van Rosemary Sullivan. Ook de resultaten van dat onderzoek werden met veel tromgeroffel aangekondigd: de Joodse notaris Arnold van den Bergh was de verrader. Dat onderzoek raakte snel omstreden, het zou zijn gebaseerd op aannames en gebrekkige kennis. Het boek werd kort daarna door de uitgever uit de roulatie genomen. 

In het onderzoek van Claim Conference is 66% van de Nederlandse respondenten en een meerderheid van Millennials en Gen Z het erover eens dat Holocaust-onderwijs verplichte kost moet zijn op scholen. Gelukkig vindt 77% van diezelfde bevraagden het belangrijk dat over de Holocaust blijvend wordt  onderwezen, om herhaling te voorkomen.

Een dag als vandaag, een dag van herdenken, is en blijft bittere noodzaak.

De verleiding niet weerstaan

Het is net als het eten van een madeleine voor de Franse schrijver Marcel Proust. Als je er een hapje van neemt, word je teruggekatapulteerd naar je jeugd; ga je terug naar fijne herinneren. Zo´n Proustiaanse ervaring ontstaat als ik mijn  schelpenblouse aantrek. Het  doet mij altijd terugdenken aan verre reizen. Alsof je op een knop drukt. Die blouse is gemaakt van zacht katoen (flanel), ruimzittend en met een design dat mij na aan het hart ligt. Perfect voor een lange vliegreis naar tropische oorden. De blouse hangt nu al drie jaar ongebruikt in de kast omdat we sinds januari 2020 niet meer op reis gingen. Tegenwoordig draag ik het kledingstuk af en toe onder een warme trui. Een grotere tegenstelling is er niet. 

Het grappige is dat mijn liefje en ik afgelopen weekend een wandeling maakten langs de mooi gerenoveerde boulevard van Lo Pagán, zij in haar favoriete reisbroek en ik in die blouse. Zonder dat we het met elkaar afspraken. Haar favoriete reiskledingstuk heeft vele zakken; voor de paspoorten, de boarding passes en de telefoon. We moesten om deze toevalligheid lachen. Later dit jaar hopen we weer op reis te gaan. Reisplannen zijn er altijd, bestemmingen komen en gaan. 

We wandelden naar ons favoriete tapasrestaurant De Tonnetjes. Officieel heet het restaurant ‘Venezuela’ maar omdat die geliefde plek deels is uitgerust met houten biertonnen waaraan barkrukken staan, gaven we het een koosnaam. Toen wij bijna zes jaar geleden naar onze huidige woonplaats verhuisden, deed restauranteigenaar José António ons een tonnetje kado. Dat staat sindsdien in weer en wind op ons terras (met eigen krukken eromheen) en houdt zich naar omstandigheden goed. Binnenkort moet het bovenblad weer worden gelakt. 

Ook dit restaurant hadden we al geruime tijd niet bezocht. Groot was de verbazing dan ook dat er geen tonnetje meer te vinden was! De buitenterrassen waren flink uitgebreid, voorzien van mooie buitententen en modern meubilair. De binnenbar was helaas nog steeds niet open. Toen corona hier wild om zich heen sloeg, sloot men het bargedeelte af en haalde alle krukken weg. Er verscheen een hoog spatscherm langs de gehele bar. Dat is geen plek voor fun meer. 

Voorheen namen wij daar al onze vrienden mee naartoe. Iedereen -op een enkeling na- hield van die plek aan de bar. Men viel voor de gemoedelijke sfeer (op hoogtijdagen op het chaotische af) en de boordevol gestapelde schalen met verse schaal- en schelpdieren. In alle kleuren en maten. We leerden alle mannen in de bediening persoonlijk kennen en maakten altijd een praatje met de eigenaar en mensen van de keukenbrigade. We hadden daar de leukste onmoetingen met wildvreemden. Hangend aan de tapasbar, keuvelend met personeel en buren om ons heen, proefden we van alles. Wij probeerden gerechten uit voor de eerste keer, op verzoek van onbekende Spanjaarden. Zo ontdekten we lokale lekkernijen. Sweet memories.

De eigenaar groette ons weer allerhartelijkst, hij oogde grijzer maar dat geldt waarschijnlijk voor velen van ons. De lange sluiting ging hem niet in de koude kleren zitten. Maar te zien aan de vele nieuwe investeringen die men deed, gaat het hem en zijn bedrijf nog steeds voor de wind. Deze keer at ik wat oesters en een schaaltje van de lekkerste garnalen die er bestaan (quisquillas). Na het lezen van een artikel over ongezonde stoffen in garnalenkoppen (onder andere cadmium) nam ik mij voor er nooit meer eentje uit te zuigen maar ik kon de verleiding niet weerstaan. Zo smaakvol! Bovendien hadden veel garnalen viskuit, zwart en fel oranje van kleur. Als kaviaar. Glaasje bubbels erbij, in prettig gezelschap, het feestje was compleet. 

Vandaag gaan de deelnemende zeilboten aan The Ocean Race beginnen aan etappe 2 van hun race om de wereld. Ze starten op een Kaapverdisch eiland en varen in ruim twee weken naar Kaapstad, de zuidpunt van continent Afrika. Het verslag van etappe 1 volgde ik dagelijks op de voet via de app. 

De jachten zeilden onder bizarre weersomstandigheden over de Middellandse Zee en door de verraderlijke Straat van Gibraltar. Verraderlijk omdat het daar erg smal is, het een van de drukst bevaren waterwegen voor vrachtvervoer is (er gaan momenteel veel tankers met strooizout naar Noord-Europa) en er no go-zones zijn gedefinieerd die strafpunten opleveren als je erin terechtkomt. 

Toen zij daar kruisten, stond er ruim 50 knopen wind in die smalle doorgang. Dat komt neer op windsnelheiden van 90km per uur. Op de Beafortschaal is dat zware storm. Er scheurden drie grootzeilen, zeillatten en een paar stormzeilen. Het grootzeil van Team Viva Mexico was niet meer reparabel. Zij keerden naar de haven van Almería terug en hervatte de race na enkele dagen. (Ze kwamen pas  gisteren in Kaapverdië aan.) Bemanningsleden -doorgaans heuse zeebonken- werden zeeziek. Dat overkwam ook Rosalin Kuiper, aan boord van Team Malizia. Zij vertelde in een hevig schuddend filmpje dat ze voor het eerst van haar leven zeeziek was en geen eten binnenhield. Ook hun On Board Reporter kreeg er last van. 

Niemand sliep op dat traject, zelfs eten was moeilijk. De bemanning is bijna uitsluitend aangewezen op gevriesdroogd voedsel uit vacuüm getrokken zakjes (astronautenvoer) dat wordt opgewarmd met kokend water. Om te voorkomen dat handen verbranden tijdens het inschenken, draagt men in slechte weerscondities speciale handschoenen. Gisteren las ik dat skipper Boris Herrmann (Team Malizia) etappe 2 naar Kaapstad aan zich voorbij moet laten gaan. Hij kreeg kokend water op zijn voet tijdens een uit de hand gelopen voedersessie in slecht weer. Die wond moet eerst genezen voordat hij aan etappe 3 kan beginnen. Hij gaat ervan uit dat hij in Kaapstad het roer weer kan overnemen. 

In NRC stond een uitgebreid interview met Rosalin Kuiper, ook lid van Team Malizia. Zij is co-schipper en verantwoordelijk voor alle techniek aan boord. Dat doet ze niet in haar eentje. Aan land wordt ze bijgestaan door een team van 40 technici. Hun kennis is nodig om deze boot te varen. 

Het leven aan boord van een IMOCA 60-boot is loeizwaar. Door de hoge snelheid waarmee de zeilboot over de golven gaat, knallen de bemanningsleden op en neer. Omdat de boot van carbon is voelen ze continu vibratie. Het gefluit van de wind langs de kiel klinkt “alsof er 24 uur per dag naast je een baby ligt te gillen”. 

Hier staat geen mens maar een computer aan het roer. Die stuurt beter maar tegelijkertijd onnatuurlijker dan een mens. Je kunt aan boord niet aanvoelen wat er komt, staat continu op scherp omdat er iets onverwachts kan gebeuren. Daardoor worden heel andere delen van de hersenen gebruikt.

De zeilers zitten 90% van de tijd aan boord in een cockpit met ramen rondom. Buiten zitten is levensgevaarlijk, daarvoor gaat het te hard. “Je gaat ook niet met 60 kilometer per uur op de motorkap van je auto zitten”, aldus Kuiper. Alle promotiefilmpjes waarop bemanningsleden aan dek of zelfs in de mast zitten,  zijn voor de show. Bij manoeuvres, als een zeil moet worden gewisseld of als er iets kapot gaat, wordt de boot benedenwinds gelegd, zodat de zeilers veilig aan dek kunnen. Daarna duiken ze weer de cockpit in en spuit de automatische piloot ze weer vooruit. 

Tja. Waar is de romantiek gebleven? Naar het vaantje staren in de top van de mast om te zien hoe de wind blaast? Zittend aan boord, kop in de wind? 

Er is nauwelijks privacy aan boord, poepen doet ze in een emmer waar de collega´s bij zijn. (Op een van de filmpjes van de race was -per ongeluk?- een blauw emmertje met racestrepen te zien... Er werd snel weggezoomd maar het werd er niet uit geedit.) Ik vroeg mij af hoe vrouwen aan boord omgaan met hun maandelijkse cyclus. Dat vergat ik te vragen aan de ouders van Laura van Veen bij de start van de race in Alicante. (Zij vaart mee aan boord van VO65-jacht van Team Jajo.) Dat had ik op een of andere manier wel ter sprake willen brengen. 

Ik dook in de materie en vond een informatief filmpje op YouTube van jonge vrouwen die al jarenlang op een zeilboot rond de wereld varen. Zij legden uit hoe een menstruatiecup werkt en wat IUD is (Intra-Uteriene Devices). Zelf denk ik dat de meeste vrouwen die aan The Ocean Race meedoen, zo´n IUD gebruiken. Niet als anticonceptiemiddel (er is geen privacy aan boord, weet je wel) maar om een paar maanden van menstruatiegedoe af te zijn. 

Aan boord aan- en uitkleden doen de zeilers alleen als de weersomstandigheden dat toelaten, anders slapen ze in hun thermokleren. Slapen doen de zeilers sowieso vastgesnoerd in een bunk zodat ze niet tegen de kajuitwand worden gekatapulteerd. Ze slapen bovendien met noise cancelling oordopjes in. Met een beetje geluk doen ze dat drie uur per dag. De crew wisselt elkaar af in tweetallen, in diensten van vier uur. Langer is simpelweg onverantwoord. En als je overboord valt, is er een kans van 90% dat je het niet overleeft

Ter voorbereiding op al die beproevingen stonden Kuiper en haar collega´s maandenlang in de gym, vijf dagen per week. Hun trainingsschema bestond uit oefeningen voor rompstabiliteit -om hun rug aan te sterken- en om hun nek steviger te maken; alles om de klappen van de boot goed te kunnen opvangen. Ze trainden tevens op kracht want ze moeten regelmatig sjouwen met zeilen. Aan boord zijn acht verschillende soorten zeilen, variërend in gewicht van 40 tot 90 kilo. In totaal is er voor ongeveer 800 kilo zeil aan boord. Telkens als de koers wordt gewijzigd, moeten die zeilen worden verplaatst. Vaart het team over bakboord dan moeten de ongebruikte zeilen naar stuurboord worden geplaatste en andersom. 

Ik las dit artikel met stijgende verbazing. Op enig moment zegt Kuiper “ik denk dat je zo’n 80% van de tijd wenst dat je niet aan boord bent”. Waarom doet iemand dan mee aan zoiets? Omdat het een lang gekoesterde droom is en zij, Rosalin, aan zichzelf wil bewijzen dat ze dit kan. Dat lijkt mij een goede blogafsluiter. 

Als couch potato ga ik haar verrichtingen en die van collega´s weer nauwgezet volgen op het volgende traject van hun spannende reis rond de wereld. Toch een beetje zelf op pad!

Mad in Holland

Dit is deel 2 van een tweeluik over ongelijkheid. Afgelopen week kwamen de ‘High & Mighty’ der aarde naar Davos voor overleg over de toestand van de wereld. Daar, tijdens het World Economic Forum, riepen miljonairs wereldleiders op extreme rijkdom in hun landen aan te pakken. Meer dan 200 van hen pleitten voor een jaarlijkse vermogensbelasting voor de allerrijksten. Vooral de groepen Fight Inequality Alliance, Patriotic Millionaires en organisatie Oxfam lieten zich hierover uit. “Als we geven om onze democratie, om onze gemeenschappen en onze aarde dan moet dit gebeuren”, aldus de Oostenrijkse miljonairsdochter Marlene Engelhorn, mede-oprichtster van Taxmenow. Zij is lid van Millionaires for Humanity, een groeiend internationaal netwerk van multimiljonairs. Zij gaan een stap verder dan filantropie. Zij willen het bestaande systeem veranderen. 

Mijn liefje en ik bespraken een hiermee samenhangend nieuw verschijnsel uitgebreid aan de koffietafel: de limitaristen. In Nederland is dit een nog relatief kleine stroming in de politieke filosofie, gestart door de Utrechtse filosofe en hoogleraar Ethiek van Instituties, prof. dr Ingrid Robeyns. Kernpunt van Robeyns limitarisme: zolang er behoeftigen zijn, zouden mensen niet meer rijkdom mogen bezitten dan nodig is voor een ‘volledig florerend leven’. Daar is ook een ecologische reden voor: rijken vervuilen milieu en klimaat veel meer dan armen en kunnen de lasten van het klimaatbeleid gemakkelijker dragen. Ook de democratie kan in het geding zijn omdat vermogenden politieke invloed kunnen kopen (rechtstreeks en via lobbyisten) en minderbedeelden niet. 

Nederland behoort tot de rijkste landen ter wereld maar gelijk verdeeld is dat vermogen bepaald niet. De rijkste 1% van Nederland bezit ongeveer een derde van het totale vermogen, ofwel ruim 480 miljard euro. Binnen die groep heeft de top 0,1% rijksten een zesde van het vermogen in handen. De knip van Jan Modaal kromp in 2022 maar de rijksten van het land zagen hun vermogen stijgen tot een nieuw record. Vorig jaar kwamen er in Nederland twee miljardairs bij (de teller staat nu op 47). Uit internationaal onderzoek blijkt dat het vermogen in belastingparadijzen -plekken waar bedrijven en de superrijken belasting ontduiken- voor 80% bestaat uit dat van de rijkste 0,1%. Grote vermogens worden in Nederland weinig belast en er is een omvangrijke financiële sector die alle mogelijkheden biedt om het grote geld te laten renderen. 

Hoeveel heb je nodig om volledig florerend te kunnen leven? Over hoe hoog de vermogenslimiet zou moeten zijn, zag ik een aantal artikelen de revue passeren. (De meningen lopen uiteen van 2 tot 10 miljoen euro.) Alles boven iemands gemaximeerde vermogen zou dan het maatschappelijke belang moeten gaan dienen. Waarom niet? Nederland noemt zich immers graag een egalitair land. 

Limitaristen vinden dus dat het tijd is om grenzen te stellen aan iemands rijkdom. Er is al een bestaansminimum gedefinieerd, nu pleiten zij voor een bestaansmaximum. Iemand kan té rijk zijn als vele anderen tekortkomen. Schreeuwlelijkerds maakten hen in columns en op sociale media uit voor communisten. Dat is onterecht. Het moet gelijker en eerlijker in het land. 

Extreme ongelijkheid gaat niet zozeer over het precieze gat tussen arm en rijk. Het gaat erover dat er mensen zijn die veel te weinig hebben terwijl anderen veel meer bezitten dan ze nodig hebben. Als je grote rijkdom beter verdeelt, levert dat meer welvaart op voor meer mensen. In Nederland zijn er weinig miljonairs die de voorbeelden van Bill Gates en Warren Buffett volgen. (Zij schenken het grootste gedeelte van hun vermogen aan goede doelen.) Ook in mijn Vaderland is er behoefte aan vermogende mensen die zich inzetten voor de maatschappij. Is het vanwege vermogensschaamte? Altijd maar meer-meer-meer is moreel niet meer aanvaardbaar.

Zelf noem ik mij geen limitarist en ik ben ook geen communist. Ik gun ieder zijn of haar privébezit. Maar ik zie dit als meer dan een interessant gedachte-experiment. Wie kan er nou tegen meer gelijkheid zijn? En ook: wanneer heeft iemand genoeg? Er zijn tegenargumenten te over. Het bij wet bepalen van een bestaansmaximum zou niet doeltreffend en niet doelmatig zijn. Het zou averechts werken. De rijken zouden hun vermogen sneller gaan verbrassen, ze zouden het land ontvluchten. Maar ja, menig bezitter van grootvermogen doet dat al! Beter zou het zijn om als Nederlandse staat meer belasting te gaan heffen op vermogen (en minder op arbeid). 

Volgens het Orakel van Groningen -bij jullie beter bekend als mijn liefje- is limitarisme als beweging een kort leven beschoren. Niet omdat zij daarin geen heil ziet maar omdat ze denkt dat het een gedachtegang is die onvoldoende steun zal krijgen. Ik begrijp haar scepsis en zolang een VVD-regering de scepter zwaait in Nederland, zal zo´n vermogensplafond er zeker niet komen. Maar in de gedachte die erachter ligt, kan ik mij vinden. Het moet anders, het moet beter. Niet voor een kleine groep maar voor iedereen. En radicale verandering vereist visie, moed en een heel lange adem. 

De Franse econoom Thomas Piketty (1971) brak in 2013 wereldwijd door met zijn boek ‘Kapitaal in de 21ste eeuw’. Hij wordt gezien als dé criticaster van het kapitalistische systeem waarin de rijken exponentieel rijker worden, terwijl de middenklasse stilstaat en de armen armer worden. Dat ligt niet zozeer aan inkomensverschillen maar vooral aan vermogensverschillen. Het besef dat vermogensongelijkheid aan de basis ligt van een groot deel van de woede die mensen voelen, is zeker in een (verwend) land als Nederland nog maar mondjesmaat aanwezig. In landen als Duitsland en de Verenigde Staten is er inmiddels een meerderheid voor meer belasting op het vermogen van de superrijken. 

In Nederland bestaat een almaar groeiende vermogenskloof die leidt tot steeds meer ongelijkheid. Het wordt daar steeds moeilijker om van een dubbeltje een kwartje te worden. Dat moet anders, het roer moet om. Iemand die zich luid en duidelijk in dit publieke debat mengt, is Sander Schimmelpenninck (1984) Hij maakte vorig jaar een tv-programma, genaamd ‘Sander en de kloof’. Hem wordt verweten dat hij gemakkelijk praten heeft als kind uit een vermogend adelijk geslacht met zelf een dikke bankrekening maar waarom zou hij dat niet mogen doen? Zijn persoonlijke omstandigheden maken hem juist extra geschikt voor de boodschap, vind ik. Hem deert het niet. “Op kromme tenen kun je niet staan.”

Joris Luyendijk (1971) schreef een boek over kansenongelijkheid, getiteld ‘De zeven vinkjes’. Wit, man, hetero, hoog opgeleid (goed voor twee vinkjes), met minstens één hoog opgeleide ouder en een ouder of verzorger geboren in Nederland. Ik vinkte mijzelf af... Wit, vrouw, lesbo, zelf hoog opgeleid maar van laag opgeleide ouders, opgevoed door ouders die de cultuur van de meerderheid meegaven. Niet de volledige score. Desondanks greep ik de kansen die ik kreeg en kon zo mijn sociale klasse ontstijgen. Het Nederland van minder geprivilegieerden is een fundamenteel ander land dan dat van zevenvinkers. Wie na lezing van dat boek nog gelooft dat we in een land leven met gelijke kansen voor iedereen, is moedwillig stekeblind. 

Illustratie: Bas van der Schot

Robeyns stelt dat vermogen vaak onverdiend is. Het is vaak niet geheel of geheel niet de eigen verdienste van iemand maar die van de (voor)ouders. Dat is kansenongelijkheid in zijn puurste vorm. Veel mensen die rijk zijn, kregen een zetje van hun ouders. Dat is als de zijwieltjes aan een kinderfiets. We leren het allemaal maar met die extra wieltjes is het veiliger en gemakkelijker. 

Ook bij ondernemingen is het zeer de vraag in hoeverre succes volledig kan worden toegeschreven aan de verdiensten van individuen aan de top. McKenzie Scott, de ex van miljardair Jeff Bezos (CEO van Amazon die jarenlang de rijkste man ter wereld was), is van mening dat iemands persoonlijke rijkdom het product is van een collectieve inspanning en van sociale structuren die kansen bieden aan de een en voor de ander juist obstakels zijn. Het bezitten van honderden miljoenen of zelfs miljarden, kan doorgaans niet meer worden gerelateerd aan prestaties. 

Gisteren droegen activisten van Fight Inequality wereldwijd een zwarte armband om zich daarmee uit te spreken tegen ongelijkheid, vóór het dichten van de kloof tussen arm en rijk. Het was Black Band Friday. De privéjets en hun eigenaren keerden inmiddels naar huis terug. Tijdens het World Economic Forum van 2022 vlogen er 1.040 van en naar het Zwitserse bergresort; een recordaantal. Dit forum wil in 2030 klimaatneutraal zijn. Dat wordt nog een hele uitdaging met al die jets!

Made in Holland

Er is één bestuurder die al jarenlang mijn respect en achting verdient. De persoon in kwestie is intelligent, integer en bescheiden. Maar als hij zijn mond opendoet, luistert een groot deel van Nederland; dat wil zeggen: van het sociaal betrokken deel van het land. Het is een hij,  van generatie X (geboren in de jaren '70 van de vorige eeuw), kind van binnenschippers. Zelf studeerde hij Bestuurskunde in Rotterdam. Hij is lid van een politieke partij ter linkerzijde van het politieke spectrum. Klinkt dat verdacht? Dan doe ik er nog een schepje bovenop. Zijn voornaam klinkt als een meisjesnaam, zijn achternaam als een zwerm kleurrijke vogels. Hij is homoseksueel en zijn wieg stond in het zwaar gereformeerde Hardinxveld-Giessendam. Ra-ra. 

Van dit soort personen zijn er veel te weinig, wat mij betreft. Het gaat om Kim Putters (1973), voormalig directeur van het Sociaal-Cultureel Planbureau (SCP). Sinds september 2022 is hij voorzitter van de SER, de Sociaal-Economische Raad. Dat is een gremium van ondernemers, werknemers en onafhankelijke deskundigen dat de regering en het parlement adviseert over sociaal-economische onderwerpen. Putters is een man met visie en een missie, iemand die het verschil kan maken. Zeker in zijn nieuwe functie! Onlangs werd hij geïnterviewd door twee journalisten van de Volkskrant. Putters was op dat moment namelijk 100 dagen in functie en dat vond deze krant een uitgesproken gelegenheid voor een gesprek over de staat van Nederland en de ideeën over zijn baan. 

Putters is van mening dat alles anders moet; dat wil zeggen: duurzamer en gelijker. Van de onderwerpen die de SER behandelt tot de mensen die erover mogen meepraten. “Het maatschappelijke model dat zich richt op materiële groei loopt op zijn einde.” 

Als er vroeger iets in Nederland moest worden geregeld, gingen alle betrokkenen (boeren, bestuurders, ondernemers en andere belanghebbenden) vergaderen totdat ze een ons wogen. Net zo lang totdat ze een akkoord bereikten. Zoeken naar consensus vanuit verschillende belangen is wezenlijk voor de Nederlandse democratie. Dat gebeurt tegenwoordig niet of nauwelijks meer. Nu stapt men boos op de trekker om een weg te blokkeren of richt men een eigen verbond op in Den Haag. Als de politiek-bestuurlijke bovenlaag weigert aan te geven waar de samenleving heen gaat, stappen burgers naar de rechter om een richting af te dwingen. 

Als directeur van het SCP was zijn missie om problemen in de maatschappij te signaleren, de vinger op de zere plek te leggen en de uitkomsten van de eigen onderzoeken voor het voetlicht te brengen. Als voorzitter van de SER doet hij iets dergelijks maar in een ander verband en met meer impact. Putters praatte in zijn eerste 100 dagen met ministers, maatschappelijke organisaties en andere belanghebbenden. Na die gespreksrondes kwam hij tot de conclusie dat iedereen erkent dat het huidige model dat is gericht op economische groei en gevestigde belangen, de problemen in het land niet gaat oplossen. En als de politiek geen visie voor het land ontwikkelt, dan moet ‘de polder’ dat maar doen. Er werden zeker ideeën ontwikkeld in de afgelopen tien, vijftien jaar maar telkens liepen die vast in de uitvoering. 

Putters is tevens van mening dat de representativiteit moet worden vergroot. Er moeten meer bevolkingsgroepen worden betrokken bij het bepalen van de koers voor het land. Zzp'ers krijgen binnenkort al een formele plek in de Raad, maar ook vrijwilligers, ouderen, jongeren en mensen uit de wereld van kunst & cultuur zouden daarin moeten worden vertegenwoordigd. Er moeten ook verschillende vormen van betrokkenheid worden gedefinieerd: van interviews en consultaties tot een burgerraad met een sturende rol ten aanzien van SER en politiek. De raad moet sowieso alleen voorstellen doen die grondig zijn geanalyseerd op uitvoerbaarheid. De regering kan die dan integraal overnemen en de politiek kan er vervolgens mee aan de slag.

Het gaat om grote vragen waarop gezamenlijk antwoorden moeten worden geformuleerd. Hoe moet een belastingstelsel eruitzien dat groen is èn ongelijkheid bestrijdt? Hoe willen wij dat de economie zich ontwikkelt? Hoe zorgen we dat iedereen meekomt? Welke soorten arbeid en werknemers zijn nodig? Hoe ziet het verdienmodel van Nederland eruit over 20 jaar? Welke ruimtelijke keuzen maken we? Etc. 

De politiek raakte in de afgelopen jaren gefragmenteerd, de maatschappij sterk gepolariseerd. Dat brengt het land niet verder. Er moet weer een bundeling van krachten ontstaan. Putters denkt dat aan de politieke versplintering een einde gaat komen. Daarvan is het orakel van Huize Barefoot -de vrouw die je beter kent als mijn liefje- niet overtuigt. Zij vreest dat BoerBurgerBeweging van Caroline van der Plas (1967) bij de aanstaande verkiezingen een grote overwinning gaat behalen. Van Der Plas is vastbesloten een grote rol te gaan spelen in het landsbestuur. Het oplossen van de vele problemen in het land zal dan worden geboycot door boze boeren en buitenlui. Op veel trekkers in Nederland zal de rem mogelijk nog strakker worden aangetrokken, gaan de klompen nóg dieper in de klei. Daar hebben we er nou juist teveel van! Het land komt dan stil te liggen.

We zullen op 15 maart zien of ze gelijk krijgt. Op die dag vinden de verkiezingen voor de Provinciale Staten plaats. Dan worden burgers gekozen voor het provinciale bestuur in elk van de twaalf provincies. Die gekozen leden kiezen uiteindelijk de leden van de Eerste Kamer. Het is dus belangrijk deel te nemen. Hier liggen de oranje enveloppen al klaar. Het wachten is op het stembiljet. 

Deze week voerde ik een experiment uit. Aanvankelijk was dit een longread die maar bleef groeien. Als je praat over een sociaal-economische thema en je laat de officieuze baas van Nederland aan het woord, dan kun je niet om een andere ontwikkeling heen: die van de toenemende ongelijkheid in het land. Uit piëteit voor de lezer die van korte blogs houdt, knipte ik de tekst in tweeën. Deel 2 verschijnt morgen.

Waarom zou je varen als je ook kunt vliegen?

Ze moeten vanmorgen een prachtige zonsopgang hebben gezien, de deelnemers aan The Ocean Race. De lucht kleurde hier roze-oranje-rood terwijl de eerste blauwe stukken verschenen. Er blaast inmiddels een westenwind die voor golven van een meter of vier à vijf hoog gaan zorgen. Geen gemakkelijke omstandigheden maar dit zijn stuk voor stuk zeebonken. Op het moment van typen was men net Almeria voorbij. 

Alle boten in de VO65-klasse, op een na,  zijn inmiddels ingehaald door de vliegende jachten van de IMOCA 60-klasse. Ambersail 2 ligt ruim op kop en vaart een ietwat ruimere koers dan de rest met een gemiddelde snelheid van 11 knopen; dat komt neer op circa 20km per uur. Niet gering! In de andere klasse gaat het Zwitserse team Holcim PRB ruim aan kop met ongeveer dezelfde snelheid. De finish in Kaapverdië van IMOCA wordt aanstaande vrijdag verwacht, die van VO65 vrijdag of zaterdag. 

Afgelopen zondag vond de start plaats in havenstad Alicante, bij strakblauwe lucht en een matige wind. (Dat klink gematigd maar dat is het niet.) Wij stonden vroeg op om op tijd aanwezig te zijn. Gekleed in laagjes, reden we van huis weg met 9 graden Celsius. We zijn niet meer van de wekker maar voor dit soort evenementen ben ik altijd voor de wekker wakker. Klaar om te gaan! We kozen een parkeergarage in het stadscentrum op iets meer afstand van de binnenhaven, om later oponthoud en gedoe te voorkomen. Dat betekende wel dat we verder moesten lopen maar de voet van mijn liefje -met een breuk in een middenvoetbeentje- begon de dag goed. De garage hadden we toen nog voor onszelf. Uren later kon er pas weer een auto uit de lange wachtrij naar binnen als er eentje vertrok. 

Er was een security check bij de ingang van het terrein maar die was vriendelijk en hield de doorstroom niet op. Net na de ingang stond een bootje in de vorm van een Hollandse klomp in goudgele kleuren die reclame maakte voor stad Den Haag, een van de laatste havens die de jachten tijdens deze editie van de race zullen aandoen. Daar zal een aantal van onze vrienden de schepen en hun bemanning opwachten. Ook waren er een duikpop en een haai te vinden bij de ingang die zo uit een verhaal van Kuifje leken te zijn ontsnapt. Een leuke entree!

Het was niet erg druk op het terrein, het bezoekersaantal voor dit weekend werd achteraf geschat op 140.000; circa 60.000 op zaterdag en 80.000 op zondag. Die aantallen konden de zeilers waarschijnlijk niet boeien. Zij hadden nog genoeg te doen voor vertrek. Wij konden op dat moment bijna overal eersterangsfoto´s maken van de jachten en hun zeilers. Op enig moment stond ik voor het Nederlandse jacht JAJO dat alleen meedoet aan de race in Europese wateren. Een duiker was bezig de kiel en romp van de boot te reinigen. Die kiel steekt vijf meter onder het wateroppervlakte dus als daar iets aanhangt dat er niet hoort, zal dat de snelheid zeker verminderen. In Nederland kan een zeilboot met gemak enkele dagen zonder problemen in het water liggen, in dit soort wateren moet er elke dag worden schoongemaakt. Onderweg voert een van de zeilers die klus uit; er gaat duikapparatuur mee aan boord. 

Ik zag Maja Micińska binnenwandelen met slechts een Helly Hansen-tas aan de arm. Zij is de jongste aan boord van team JAJO. Ze zullen het met zeer weinig spullen en comfort moeten doen de komende tijd maar daarop trainen ze al jarenlang. Bij toeval bleek ik naast de ouders van Laura van Veen te staan. Zij vaart ook mee aan boord van JAJO. Dat vond ik uit toen ik na een algemeen praatje over de zeilsport vroeg of zij waren gelieerd aan iemand aan boord. Ja, dus. Hun dochter doet al vijf jaar aan zeezeilen op hoog niveau. Ik vroeg hen hoe het toch mogelijk is dat een land als (bijvoorbeeld) Litouwen wel een jacht heeft dat meedoet in de race om de wereld en Nederland niet. Er kwam een kort maar duidelijk antwoord “Geld!”. Het jacht waarmee men zeilt, is niet nieuw. Het is een exemplaar uit een vorige Volvo Ocean Race. Om te kwalificeren voor de volledige race om de wereld, zouden de mast, de kiel en andere elementaire onderdelen moeten worden vervangen en daarvoor was geen geld beschikbaar. Nu kreeg het jacht alleen nieuwe zeilen. Jammer maar deelname blijft mooi. 

Er liep ook een oude bekende lang: skipper Bouwe Bekking. Gebruind hoofd, in korte broek dus ook zijn bruine kuiten waren goed te zien. Topfit en klaar om te gaan! Dit is zijn negende ocean race. Tijdens deze race functioneert hij als een soort wachtmeester aan boord van het Nederlandse jacht. Hij maakte een praatje met twee van zijn internationale zeilvrienden die toevallig naast mij stonden. Ik glimlachte naar hem en stak mijn duim op. Hij lachte vriendelijk terug. 

De president van onze autonome regio Valencia, Ximo Puig, was aanwezig om de Spaanse vlag en die van de organisatie in ontvangst te nemen. Hij dankte de stad voor de prettige ontvangst, sprak de zeilers toe en wenste ieder van hen een  behouden vaart. Er trok een defilé langs van alle zeilers, begeleid door fanfare. We bezochten de interactieve expositie over het belang van het beheer van de oceanen die het Amerikaanse team van 11th Hour Racing vervaardigde. Ook ondertekenden we een petitie, The Universal Declaration of Ocean Rights, die in september van dit jaar zal worden aangeboden aan de General Assembly van de Verenigde Naties. Als voldoende mensen dat doen, wordt de oceaan een rechtspersoon en krijgt het rechten die gemakkelijker kunnen worden beschermd. 

We aten een lekkere Mexicaanse taco op het moment dat Team Mexico van de kade vertrok met opzwepende Mexicaanse muziek uit de speakers, met de Nederlandse zeilster Annemieke Bes aan boord (die vergat ik te melden in mijn vorige blog over The Ocean Race). Alles was uitstekend geregeld op het terrein: voldoende toiletten die netjes werden onderhouden, een food court met personeel om af te ruimen en schoon te maken. Alle gebruikte materialen worden gerecycled en bakjes en bekers worden hergebruikt. Een Spaans band speelde live muziek voor het publiek.  

Wat ik vooral fascinerend vond, was de grote verscheidenheid in opbouw van de jachten die meedoen in de IMOCA-klasse. Voor deze editie kregen de teams veel meer ontwerpvrijheid dan voorheen. Vooral de foils en het goede gebruik ervan gaan tijdens deze race het verschil maken. 

De kombuis van het Amerikaanse team 11th Hour Racing was qua vorm en positie (deels gesloten, middenop) heel anders dan die van bijvoorbeeld Biotherm (geheel open, traditioneel achterop); een deel van het achterdek was bovendien voorzien van zonnepanelen. Ook zag ik dat de positie van de J-Foils (draagvleugels aan de boorden) hier en daar net even anders is. Aan boord van Team Malizia vaart de Nederlandse Rosalin Kuiper mee. Zij gaan om de wereld zeilen dus haar en haar collega's ga ik op de voet volgen. Hun IMOCA lijkt overigens niet op die van de Amerikanen en de Fransen. 

Op de website van de organisatie vind je alles om bij te blijven. Elk racing team heeft bovendien een eigen website waarvan de link wordt weergegeven. Op die individuele websites vind je spectaculaire beelden van vliegende Hollanders en andere collega´s. Ik zag beelden waarbij sommige jachten geheel uit het water kwamen! Ik heb begrepen dat het precieze trimmen van de zeilen bij sommige teams nog wel wat oefening vraagt maar ze hebben tijd. Als je maar niet te ver achter raakt op de anderen. Eurosport heeft tevens een app waar live verslag wordt gedaan. De Nederlandse NOS had gisteren en vandaag geen enkel nieuwsbericht over deze illustere race. Zelf sta ik de komende zes maanden elke ochtend op met eerst een blik op de tracker. 

De jachten in de VO65-klasse vertrokken als eerste uit Alicante en dat leverde mooie beelden op vanaf de verhoogde wandelpier langs de haven. Een aardige Fransman stond ongevraagd zijn plek aan de railing af aan mij zodat ik mijn telelens goed kon gebruiken. De dag werd afgesloten met een vlucht boven de haven van de Spaanse Adelaarspatrouille. Je kunt het webalbum bekijken voor meer indrukken van deze geslaagde dag aan het water. Inclusief mijn liefje aan het roer. Ik wens alle teams een behouden vaart en veel sukses!

Ja, joh!

De start van The Ocean Race 2023 nadert, een hoogtepunt voor zeezeilers en oceaanliefhebbers. Er werd voor deze editie van deze illustere zeilrace wel een groot aantal veranderingen doorgevoerd ten opzichte van vorige keren. Voorheen heette die Ocean Volvo Race maar de Zweedse hoofdsponsor trok zich terug. Deze jaargang heet simpelweg The Ocean Race. 

Net als in vorige jaargangen wordt er geracet met een doel: aandacht vragen voor de penibele toestand van oceanen en wereldzeeën. Afgelopen maandag kwam een internationaal rapport uit waaruit blijkt dat de oceanen nog nooit zo warm waren. Men begon in 1940 met metingen maar deskundigen vinden het aannemelijk dat de oceanen nu op hun heetst zijn in 1.000 jaar. In 2022 namen de oceanen 10 zettajoules (1.000.000.000.000.000.000 kilojoules) meer warmte op dan in 2021. Dat is net zo veel als wanneer alle 8 miljard wereldburgers ieder 40 haardrogers per dag gebruiken, gedurende alle dagen van het jaar.

Dit jaar ligt de focus niet alleen op plasticvervuiling maar is de aandacht uitgebreid naar klimaatverandering, oceaanbescherming en -beheer. Vooral erkenning van de rechten van de oceaan -als rechtspersoon- staat in de schijnwerpers. Als onderdeel van het wetenschapsprogramma worden dit jaar onderweg meer gegevens dan ooit verzameld, onder andere met behulp van Ocean Packs, watermonsters en geautomatiseerde microscopen.  

De 2023-editie van de race heeft twee typen zeilboten, die uitkomen in twee klassen. De zeiljachten van de IMOCA 60-klasse gaan voor het eerst meedoen. Dit zijn enkelwandige constructies van ruim 18m lengte, met een kantelbare kiel. De regels staan het gebruik toe van foils. Hydrofoils onder de kiel en J-foils die als een soort draagvleugels aan beide kanten kunnen worden uitgezet, zodat de boot betere vaareigenschappen krijgt. Met actieve foils kan de snelheid van een jacht wel met maximaal 20 knopen toenemen! Deze jachten zijn in staat om 600 zeemijl in 24 uur af te leggen. (Een zeemijl is 1,8km.) Ik denk dat we spectaculaire beelden gaan zien. De app om het verloop van de reis om te wereld te volgen, downloadde ik alvast. 

De vijf teams die uitkomen in deze IMOCA-klasse (International Monohul Open Class Association) gaan de wereldzeeën bevaren. Dit zijn ze: Guyot Environnement - Team Europe (Frankrijk/Duitsland), 11th Hour Racing Team (Verenigde Staten), Biotherm Racing (Frankrijk), Team Malizia (Duitsland) en Holcim PRB (Zwisterland). Aanvankelijk kwam Nederland ook in deze klasse uit met een eigen landenteam maar dat trok zich vorig jaar terug. Aan boord van Biotherm Racing zeilt de Franse voormalige Paralympisch kampioen Daniel Seguin (40) mee. (Seguin is geboren zonder linkerhand.)

Elk van deze teams moet tenminste één vrouwelijke zeiler aan boord hebben. De Nederlandse Rosalin Kuiper (28) komt uit Zoetermeer en is bemanningslid van het Duitse Team Malizia en Anje-Marijcke van Boxtel (organisatiepsychologe) zeilt mee aan boord van het Amerikaanse team 11th Hour Racing Team. Eerder zeilde zij met Team Brunel. Er zit dus alsnog een oranje randje aan deze editie van de wereldrace. 

De jachten in de VO65-klasse (Volvo Ocean Class) werden ingezet in vorige edities van de Volvo Ocean Race. Ze zijn gebouwd volgens een stricte one design-regel en zijn in alle opzichten identitiek. Deze jachten hebben een hoog zeil met een verzwaarde kiel die horizontaal onder de boot kan worden gekanteld. Deze jachten zijn eveneens 20m lang. Qua snelheid doen ze niet onder voor de boten in de IMOCA 60-klasse. Hierin komen zes teams uit, te weten: Team JAJO (Nederland), Wind Whisper Racing Team (Polen), Ambersail 2 (Litouwen), Mirpuri Foundation Racing Team (Portugal), Viva México (Mexico), Austrian Ocean Racing – Team Genova (van Oostenrijk, maar met Nederlander Gerwin Jansen aan het roer). De jongste zeiler van het gehele veld is de Pool Mateusz Gwóźdź, die net 17 jaar is. Hij zeilt aan boord van Wind Whisper, met een Spanjaard aan het roer. 

Het Nederlandse Team JAJO (vernoemd naar hoofdsponsor en internationaal bouwspecialist Janssen de Jong) vaart met het jacht dat voorheen aan de Volvo Ocean Race meedeed met Team Brunel. Dit jacht werd in de afgelopen periode gerefit op de werf van Royal Huisman. Het team van 2023 noemde zich in de aanloop naar deze race Team Childhood 1. Elk jacht in deze klasse heeft tien bemanningsleden aan boord (plus een On Board Reporter), onder hen zes van de beste jonge zeezeilers van Nederland. Ze zijn allemaal jonger dan 30 jaar. Dit clubje werd aangevuld met goede zeilers uit andere landen. Deze opzet stelt ieder van deze jongeren in staat kennis en ervaring op te doen in de zeilrace rond de wereld. 

Er zijn drie vrouwen aan boord: Maja Micińska (21-jarige Poolse, trimmer), Laura van Veen (28-jarige Nederlandse arts, zeiler), Joy Fitzgerald (33-jarige Schotse, fysiotherapeute, allround zeiler). De kapitein van het team is Jelmer van Beek (27), Max Deckers (28) is de navigator van het team. Er gaat een zeer ervaren Nederlandse zeillegende meevaren: de 60-jarige Bouwe Bekking, in de rol van watch captain. Van Beek en Deckers zullen alle tactische en strategische beslissingen nemen, Bekking geeft hen desgevraagd advies. De Nederlander Brend Schuil is de OBR en is verantwoordelijk voor al het beeldmateriaal dat we gaan zien.

De zes boten in de VO65-klasse doen uitsluitend mee aan de races in Europese wateren, dus in leg 1 (Alicante-Kaap Verdië), 6 (Aarhus–Den Haag) en 7 (Den Haag-Genua). Zij gaan met elkaar strijden om de Ocean Race Sprint Cup. 

De race om de wereld, een traject van 60.000km, gaat zes maanden duren. De start is wederom in Alicante, de finish ligt deze keer in Genua (Italië). Het is de eerste keer dat de boten een Afrikaanse havenstad aandoen. Het gaat om Mindelo, op een van de Kaapverdische eilanden. Deze wedstrijd kent een etappe met een recordlengte in de 50 jaar geschiedenis van deze race. Leg 3 voert van Kaapstad naar Itajaï (Brazilië) zonder tussenstop en is 12.750 nautische mijlen lang. Op deze route over de Zuidelijke oceaan zullen de bemanningen 's werelds drie grote kaaps passeren: Kaap de Goede Hoop in de punt van Afrika, Kaap Leeuwin - het zuidwestelijkste puntje van Australië en de beruchte Kaap Hoorn, de zuidelijkste landtong van Chili. De verwachting is dat de boten ruim een maand over deze etappe zullen doen. Op deze route zijn dubbele punten voor het eindklassement te behalen. 

Vorig weekend vond de eerste binnenhavenrace plaats in Alicante. De VO65-klasse startte om 14:00 uur en die bekeek ik live via de app. De jachten dobberden rond bij een zuchtje wind. Het Poolse team (Wind Whisper) won en scoorde daarmee 6 punten voor het classement; de rest kreeg niets. Team JAJO eindigde als tweede dus dat was jammer. De IMOCA-klasse vertrok om 16:00 uur. Team Malizia won (met Rosalin Kuiper) en kreeg vijf punten. De nummers 2 t/m 4 ontvingen eveneens punten.

De officiële start van The Ocean Race vindt morgen plaats. Vijf van hen gaan aan hun grote wedstrijd om de wereld beginnen. Die start gaan we in persoon bijwonen. In het Ocean Live Park is een interessante expo te zien dus we gaan ruim op tijd naar Alicante. Wordt zeker vervolgd!

Planetaire influencers

Net voor het nieuwe jaar las ik een interessant artikel in de Britse krant The Guardian over een belangrijke klus die een clubje internationale wetenschappers binnenkort moet gaan klaren. Experts zijn al jarenlang op zoek naar een kenmerkende marker die diep in de aarde is begraven - een teken dat het moment aangeeft waarop mensen zo'n kracht bereikten dat ze de planeet onomkeerbaar begonnen te veranderen. Binnenkort gaan ze een karakteristieke plaats kiezen voor het begin van het Antropoceen, het tijdperk waarin homo sapiens zijn definitieve stempel op Moeder Aarde drukte. Dat verdient enige toelichting. 

De geschiedenis van de aarde wordt gevat in geologische tijdperken. We bevinden ons thans in het hoofdtijdperk (era) dat Kenozoïcum wordt genoemd, in de periode Kwartair en het tijdvak Holoceen. Dat zijn onderdelen van de geologische tijdschaal. Het Holoceen begon aan het einde van de laatste ijstijd, 11.700 jaar geleden, toen de grote gletsjers die voorheen de aarde bedekten zich begonnen terug te trekken. In hun kielzog verspreidde de moderne mens zich over de planeet. Homo sapiens kwam tot bloei tijdens het Holoceen en onze enorme expansie had grote geologische gevolgen. De mineralen die we dolven, de gassen die vrijkwamen bij het verbranden van fossiele brandstoffen en het radioactieve materiaal dat we produceerden, begonnen in deze tijd fundamentele veranderingen aan te brengen in de geologie van de aarde. 

Als gevolg hiervan zijn wetenschappers van mening dat het Holoceen voorbij is. Men begon aan een nieuw tijdvak te denken dat Antropoceen wordt genoemd, een tijd waarin de mens voor het eerst wordt erkend als planetaire beïnvloeder. Het begrip (Antropoceen) werd voor het eerst gebezigd door de Nederlandse chemicus en Nobelprijswinnaar Paul J. Crutzen in 2000. Het nieuwe tijdvak liet Crutzen beginnen aan het eind van de 18de eeuw, toen de Industriële Revolutie uitbrak en kooldioxide op grote schaal in de atmosfeer werd uitgestoten. 

Over enkele weken zal een groep van 32 geologen, klimatologen en paleontologen (afkomstig van zes continenten) een locatie kiezen die het best markeert hoe de mens de structuur van het aardoppervlak ging veranderen. Ze zullen een plek kiezen ergens op de wereld die volgens hen het best illustreert wanneer het nieuwe tijdvak ontstond en hoe het voorliggende tijdperk (Holoceen) tot een einde kwam. Het begin ervan situeren zij rond het midden van de 20ste eeuw. Ze onderzochten zeesediment en sediment van meren, stalagmieten, koraalkernen, ijskernen en veengebieden. 

Er zijn deskundigen die menen dat het nieuwe tijdperk begon met de Amerikaanse atoombommen op Japan ten tijde van de Tweede Wereldoorlog. Een belangrijke markering is de aanwezigheid van plutonium-239, het materiaal dat is gebruikt voor de bom op Nagasaki. Plutonium-239 en andere radio-isotopen, door de mens gemaakt, zijn aanwezig in bodems, veenmoerassen, meren en zeebodems maar ook gevangen in ijskolommen en boomringen. Weer andere experts verwijzen naar de jaren die volgden op de Tweede Wereldoorlog toen de wereld begon aan een enorme expansie, in een exponentieel tempo, waarbij zelfs de industriële revolutie werd overschaduwd. Die staat bekend als “de grote versnelling”. Toen nam de menselijke bevolking, het verbruik van hulpbronnen, de wereldhandel en de technologische evolutie een enorme vlucht. Door al die activiteit kwamen ongekende hoeveelheden verontreinigende stoffen in het milieu terecht, versnelde het uitsterven van dieren en ontstonden nieuwe geologische kenmerken. 

Een ander voorbeeld van zo´n markering in de geologie van onze planeet is het bestaan van aluminium. In de natuur is zuiver metallisch aluminium uiterst zeldzaam; dat bestaat alleen in zeer kleine hoeveelheden. Vrijwel alle aluminium is afkomstig uit ertsen waarin het metaal verbindingen vormde met andere elementen. In de afgelopen 100 jaar heeft de mens deze oxiden gedolven, verwerkt en er ongeveer een half miljard ton metallisch aluminium uitgehaald en gebruikt om van alles te produceren; van potten tot vliegtuigen. De goederen werden gedumpt toen ze niet meer bruikbaar waren. Hoewel er enige recycling plaatsvond, raakte metallisch aluminium over de hele planeet verspreid. 

Weer een ander indicator die kan aangeven dat we in een nieuw geologisch tijdvak zijn beland, wordt geleverd door diersoorten die we over de wereld hielpen verspreiden, waardoor de biologie van de aarde homogeniseerde. Voorbeelden daarvan zijn de Pacifische oester en de driehoeksmossel. Laatstgenoemde tweekleppige verspreidde zich vanuit Eurazië via ballastwater van tankers over grote delen van de aarde, inclusief Noord-Amerika. Daardoor werden inheemse diersoorten ter plekke verdreven. 

Maar op welke locatie deze transformatie precies moet worden vastgepint, wordt dus binnenkort besloten. De plekken waaruit men gaat kiezen, worden stratotypen genoemd (GSSP, ofwel Global Stratotypes Sections and Points). Vorig jaar werd door de Anthropocene Working Group een shortlist van negen locaties vastgesteld. Daarop staan onder andere de koraalriffen van het afgelegen Flinders Reef in de Coral Sea (Australië) en de Palmer-ijskern op het Antarctisch Schiereiland. 

Koraalriffen kunnen geochemische veranderingen van jaar tot jaar en in de loop van eeuwen vastleggen. Ze zijn heel goed in het vastleggen van veranderingen in het milieu, zoals temperatuur van het zeeoppervlak en veranderende waterchemie. Er werden twee koraalkernen genomen, eentje in 1992 van 3m lengte en een van 50cm in 2017. De koraalsoort Porites leent zich hiervoor goed omdat het een lange levensduur heeft (deze soort kan honderden jaren leven) en continu groeit. Het koraal registreerde een dramatische stijging van koolstof-14 rond de jaren '50 van de vorige eeuw die verband hield met de kernproeven in de Stille Oceaan in die jaren. Ook veranderingen in de oceaantemperatuur waren te zien. 

Antarctische ijskernen doen iets vergelijkbaars. De 133 meter lange Palmer-ijskern die men in 2012 verzamelde en vervolgens onderzocht, bevat gegevens over de periode 1621-2012. Aan de hand van die bijna 400 jaar aan pre-Antropoceen data kon men de veranderingen in het midden van de 20ste eeuw aflezen. Concentraties van plutonium-239 en plutonium-240 namen ook hierin toe na 1945 en bereikten een maximum in de ijslaag die overeenkomt met 1960. De ijskern registreerde in die tijd ook een grote toename van zowel extreme neerslaggebeurtenissen als jaarlijkse sneeuwval. Tevens werd een opmerkelijke uitbreiding in de methaanuitstoot waargenomen in 1958. Het methaangehalte -een broeikasgas met 80 keer het opwarmingseffect van koolstofdioxide- steeg van 700 delen per miljard in het pre-industriële tijdperk tot 1.800 delen per miljard in de jaren '90, veroorzaakt door menselijke landbouw en industrie. 

De volgende stap voor de AWG-werkgroep is nu dus om te komen tot een keuze van drie locaties. Als meer dan 60% van de leden stemt voor een plek, wordt die genomineerd; de stemming is geheim en vertrouwelijk. De definitieve keuze zou kunnen worden gemaakt tijdens de internationale Geologie-top in Berlijn die op 11 maart begint. Op de uitverkoren locatie zal een zogenaamde ‘Golden Spike’ worden aangebracht. Dat zal worden herdacht met een koperen plaquette.

Alsof het allemaal niet al complex genoeg is, is groepslid Colin Waters, honorair hoogleraar geografie aan de Universiteit van Leicester (Verenigd Koninkrijk) van mening dat het Antropoceen helemaal niet kan worden geclassificeerd als een nieuwe periode, laat staan ​​als een nieuw tijdperk. Een dergelijke verandering zou een catastrofe vereisen, zoals het uitsterven van het menselijk ras. Tegen de tijd dat dat gebeurt "zou het geen zin meer hebben om het het Antropoceen te noemen en zou er niemand meer zijn om het een naam te geven." Dat zal er intellectueel spetterend aan toe gaan in de komende bijeenkomsten! Daar zou ik wel een vlieg aan de wand willen zijn.

De illustratie in de header van deze blog is getiteld ‘Solastalgia’ en is van de Australische kunstenaar Kate Shaw.

Ingetogen

Elk nieuw jaar begint met de nagedachtenis aan mijn overleden vriendin Nelly. Daarna moet ik als blogger altijd weer even op gang komen. Een ingetogen blog is dan de beste opvolger. 

Afgelopen week vond in Bali een van de belangrijkste Hindoe-ceremonies plaats van de Balinese kalender: ‘Galungan’. Die kalender is gebaseerd op de fasen van de maan en afgelopen week was het volle maan. Op deze religieuze feestdag dalen de goden naar de aarde af en wordt de overwinning gevierd van het Goede (Dharma) op het Kwade (Adharma). 

Balinese Hindoes geloven dat hun vergoddelijkte voorouders dan tijdelijk terugkeren naar het aardse bestaan. De familie heet hen welkom met gebeden en offerandes bij de familie- en gemeenschapstempel. Langs alle huizen staan rond die dag penjors, metershoge bamboestokken versierd met kokosnootbladeren en ander materiaal. Die stokken staat voor Brahma, God van de schepping. De penjor staat voor vruchtbaarheid en voorspoed. Als de Galungan-viering op juiste wijze plaatsvindt, dat wil zeggen ingetogen, serieus en toegewijd, zal de stervelingen in de daaropvolgende maanden veel goeds overkomen. De voorouders vertrekken tien dagen later weer naar hun hemelse verblijf. Die ceremonie wordt ‘Kuningan’ genoemd. 

Die dag ontvingen we stemmige foto´s van de familie. Nu papa Ketut weer thuis is, wordt aan dit soort religieuze ceremonies veel aandacht besteed. Hij is een gelovige Hindoe die op dit punt het goede voorbeeld wil geven aan zijn kinderen. Aan Balinezen hoeven we de kracht van sociale structuren niet uit te leggen. Ze gaan met de hele familie naar de tempel en komen daar samen met buren en andere bekenden. We zagen jongste telg Santi bij bapak op schoot zitten en een serieuze Yuda met zijn grootmoeder -van vaders kant- zitten, met rijstkorrels op het voorhoofd. Jaren geleden leerden we zijn grootmoeder kennen. Zij maakt traditionele manden die ze op de lokale markt verkoopt. Ze maakte er twee voor ons, met onze voornamen erin vervlochten. Echt mooi! De rijst op hun voorhoofden  wordt in het Balinees ‘bija’ genoemd; het is een soort zegening, de korrels zouden de drager positieve energie geven. Ook moeder Elsa en Damai waren op beeld te zien, in kleurrijke ceremoniële kleding. Voor elke ceremonie een nieuwe outfit, zo lijkt het. Degene die schitterde door afwezigheid was nummer drie van het gezin (Varen). 

Op 1 januari van het nieuwe jaar hadden we weer een videosessie met onze Balinese mannetjes. Daar verscheen Varen ook kortstondig voor de camera. Mijn liefje en ik denken weleens dat hij tussen wal en schip valt... Hij is te klein en te druk voor zijn puberbroers en krijgt minder aandacht dan de jongste van het gezin, het enige meisje in dit jongenshuishouden. Soms lijkt het alsof Varen aandacht tekortkomt en die op luide en niet altijd vriendelijke wijze opeist.

Alsof de goden ermee speelden, kwam er later op de dag ook een filmpje met Varen. Op de achtergrond hoorde ik de holy man zijn mantras opzeggen. Ketut en andere zaten met hun ogen dicht en met gevouwen handen boven hun hoofd, mee te bidden. Tussen de vingers van beide handen houden ze dan bloemblaadjes vast. Kleine Varen worstelde met het bloemetje. Hij heeft de lange vingers van zijn papa maar toch lukte het hem niet. Telkens vielen er blaadjes af. Hij keek om zich heen voor steun maar ging door met proberen. Het was aandoenlijk. 

Damai viert volgende maand zijn verjaardag en we vroegen hem na te denken over een persoonlijk kado. De volgende keer meldde hij dat hij maar aan één geschenk kon denken: dat wij hem die dag zouden bezoeken in Bali. We moesten glimlachen toen hij dat zei. Als pa thuis is, weten wij van wie zo´n idee komt want Ketut is nogal een pleaser. Maar we weten ook dat de jonkies dat leuk zouden vinden. Als wij er zijn, is het namelijk elke dag feest. We vertelden hen niet dat mijn liefje problemen heeft met lopen vanwege een breuk in een middenvoetsbeentje. Zij wil daarvoor geen aandacht vragen. Als ze eventueel op een later moment met een gipspoot op de foto moet, is dat nog vroeg genoeg. 

We zeiden tegen de aanstaande jarige dat die wens niet zal uitkomen in februari. Hij moest iets anders verzinnen. Daarop stelde hij voor dat het gezin een avondje uitgaat naar Warung Ayu, een van de leukste lokale restaurants. Het is een plek in Lovina waar we zelf graag eten en waar we hen regelmatig mee naartoe nemen. De bijna-birthday boy kon zich verheugen op chicken cordon ‘blue’. Hij zegt het altijd verkeerd maar dat hoort bij de fun. 

Wat grappig is dat zij bij voorkeur Westerse gerechten kiezen, zelf heb ik een voorkeur voor Aziatische. Dagelijks komt er daar een lokale visser langs met zijn vangst en zo´n superverse vis van de hengel kan mij bekoren. Maar ook de noedel- en tomatensoep mogen er zijn. We kennen Ibu Ayu al honderd jaar. De halve Westerse wereld werd in de afgelopen jaren flexitariër of vegetariër maar onze mannetjes in Bali dromen van vlees als feestmaal. Het is hen vergeven. Zij maken de wereld niet slechter met hun eetpatroon.    

Dat etentje voor het hele gezin gaat er zeker komen maar hij moet ook nog een persoonlijk kado bedenken, voor hem alleen. Daarop wordt nu gewacht maar we hebben tijd.

 

Lamento

Het Nederlands Kankerfonds KWF gaat dit jaar 43,7 miljoen euro investeren in een groot aantal nieuwe projecten. Van laboratoriumonderzoek tot implementatie van nieuwe zorginnovaties; van kinderkanker tot uitgezaaide kanker van onbekende oorsprong; van diagnostiek tot palliatieve zorg. Het hele oncologische veld krijgt hiermee een enorme impuls. 

Soms komt kanker aan het licht maar kunnen medici de bron niet vinden. Men gaat nu de primaire tumor opsporen met behulp van een radioactieve speurstof (tracer) en een PET-scan. Chemotherapie kan zenuwbanen beschadigen en leiden tot ernstige, langdurige pijnklachten (neuropathie). In het Amsterdam UMC gaat men onderzoeken of psilocybine, de werkzame stof van paddo’s, kan helpen die klachten te verlichten. Men gaat onderzoek doen naar nieuwe operatietechnieken met hologrammen waarmee tumoren effectiever kunnen worden verwijderd. En er komt vervolgonderzoek naar de behandeling van hersentumoren; onderzoekers willen de bloed-hersenbarrière gaan opentrillen met ultrageluid om medicijnen beter bij de tumor te krijgen. Bij verdenking op longkanker moet longweefsel worden afgenomen. Dit gaat momenteel via een punctie door de borstkaswand, met kans op bloedingen of een klaplong. Uit onderzoek blijkt dat een nieuwe techniek 'navigatiebronchoscopie' veiliger en betrouwbaarder is. Die aanpak gaat men vervolmaken. Hoe vroeger en nauwkeuriger kan worden gescreend op kwaadaardige tumoren, hoe meer overlevingskans een patiënt heeft. 

Dat noemen we vooruitgang! Van genomisch tot klinisch, met behulp van kankerscreening, slimmere meettechnologieën, telegeneeskunde, AI-assistentschappen (betere prognoses) en precisie-oncologie. Het zijn voorbeelden van de steeds hechtere samenwerking tussen wetenschap, big data en technologie. We komen steeds dichter bij het moment waarop kanker zoals we dat tot dusver kenden en behandelden, gaat veranderen. Het is nog steeds een vurige wens om deze dodelijke ziekte bij leven te zien veranderen in een chronische ziekte.

Alle progressie kwam helaas te laat voor mijn vriendin Nelly bij wier sterfdag ik vandaag stilsta. 

Na weken van onzekerheid, van het ene onderzoek naar het andere gaand, werd na een kijkoperatie in november 2005 de diagnose inoperabele longkanker in een vergevorderd stadium gesteld. Alleen palliatief behandelen was nog mogelijk. De artsen stonden destijds voor een onbekend fenomeen. Er was sprake van een adenocarcinoom (een kwaadaardige tumor) in de longen met uitzaaiingen in het lymfevatenstelsel, zonder dat er op een PET-scan uitzaaiingen zichtbaar waren in de lymfen. Tot het einde van het proces hield ze een blog bij die als link op mijn blog staat. Af en toe lees ik stukken tekst weer door. Ze was een goede schrijver, een indrukwekkende patiënte maar bovenal een heel mooi mens.   

De pijn om Nelly´s dood (2009) werd minder in de loop van de tijd maar het gemis bleef.

Beloftes van terugkomst

Dit vaarwel is uit mijn diepste binnenste gerukt,
geen boeiwoord meer gepreveld of je stevig
 
vastgepakt zoals ik je in een wervelstorm zou
beetpakken, weggaan is zo verraderlijk,
 
het was windstil toen je vertrok. En nu loop ik
met het lood in mijn schoenen je te zoeken,
 
van je poe-ze-poes maar geen hond die
daarnaar luistert, geen hond die daarin trapt.
 
Mezelf uiteindelijk in slaap gesust met beloftes
van terugkomst: een knerpend grindpad
 
en je verheugde gezicht, een uitleg waarmee ik
uit de voeten kan, zoiets, maak er wat moois van.
 
Maar de wind blijft in zijn kooi, de schapen groeien
van vacht naar vacht, en ik blijf zacht in mijn
 
verdriet, in de hoop dat het dan niet overspoelt,
dat je me niet met je in zee liegt. Want wat ik weet
 
wordt waar, wat ik weet is een nodeloos gebaar,
het heeft geen zin meer om je naar huis te vleien.
 
Je bent niet meer hier, maar op een plek waar
de wind je welterusten kust, je zachtjes toedekt.

Marieke Lucas Rijneveld