Zomergast

Eerder deze week reden we naar Alicante om Ketut daar te ontmoeten. Hij is de papa van de kids in Bali. Al lange tijd werkt hij aan boord van een Amerikaans cruiseschip. We volgen zijn digitale reisroute op de voet en wisten zodoende een maand geleden al dat hij langzaam dichterbij kwam. We stelden hem een samenkomst voor. Kon hij dan vrij vragen? Hij liet weten dat te gaan regelen. 

Wij reden ruim op tijd naar de provinciehoofdstad. Het was die dag heet en zeer luchtvochtig. Mijn liefje stelde voor te parkeren in een ondergrondse garage bij het Melia-hotel, aan de voet van de berg Santa Barabara. Nu wil het geval dat er enorm is opgebroken op de belangrijkste toegangsweg naar de stad. Wij verbaasden ons er eerder over dat die drastische openbare werken in hartje zomer plaatsvinden. Dat is toch veel slimmer gepland in het najaar of de winter? Voor de arbeiders, de toeristen en de plaatselijke middenstand. Nu kan ik veel zeggen over de Spaanse (in)capaciteit om goed te plannen maar hier laat ik het bij. Het wordt er op termijn wel fraaier but it gets worse before it gets better. 

Als alternatief parkeerden we in een ondergrondse garage in de omgeving van de nautische club, aan de binnenhaven. Die was op dat tijdstip nog amper gevuld maar het kan ook zijn dat bezoekers die plek nu mijden vanwege de opstoppingen en omleidingen. Toen we buiten stonden, opperde ik het plan om naar het zuiden te wandelen omdat daar voor mijn gevoel een nabijere toegang tot Muelle 13 was, de plek in de haven van Alicante waar cruiseschepen kunnen afmeren. Mijn liefje was het niet met mij eens. We moesten juist naar het noorden om bij de boot te komen. Dat had ze op Google Maps gezien. Eigenwijs als ik ben, stelde ik voor dan alleen naar het zuiden te lopen en haar te informeren als het de goede route bleek te zijn. Nee, ze kwam mee. We liepen beiden dus die kant op. We konden daar op enig moment helaas niet verder. Er lag water tussen ons en het schip en daar bleef het die dag waarschijnlijk liggen. 

(Het valt niet mee te leven met iemand die bijna altijd gelijk heeft, kan ik je vertellen. Maar ik houd vol...) 

We liepen in die bloedhitte dus weer terug in noordelijke richting, naar het Melia-hotel. Daar waar zij de auto aanvankelijk had willen parkeren in de ondergrondse. Het bleek inderdaad de enige route naar de cruisepier te zijn. Dat ligt voorbij de plek waar ook het hoofdkantoor van The Ocean Race zich bevindt. We zochten de schaduw zoveel als mogelijk op maar die was er eigenlijk niet. De luchtvochtigheid (meer dan 90%) drukte als een zware deken op onze schouders. Bovendien vergaten we onze waterfles mee te nemen uit de auto.

Ketut meldde ons eerder dat hij vanaf 13:00 uur vrij was. Wij kwamen een half uur eerder bij de controlepost aan en wachtten geduldig bij de toegang tot het terrein. Daar staat een post van de havenpolitie waar je niet voorbij komt als je geen boarding pass of crew pass kunt tonen. 

De politieman in de cabine (met airco) was niet de aardigste maar, na mijn uitleg waarom we daar stonden, gedoogde hij ons. Op dat moment lagen er twee cruiseschepen in de haven: die van Ketuts werkgever en die van de Britse cruise-organisatie P&O; de ene boot een stuk kleiner dan de andere. Aan boord van de Regent Seven Seas is plek voor 700 passagiers, bijna uitsluitend Amerikanen. Aan boord van het andere cruiseschip is plek voor het dubbele aantal, de meeste passagiers van Britse origine. Dat was te zien, al ben ik geen ster in etnisch profileren. Veel dikke mensen op leeftijd (VS), veel tatoeages en slechte kapsels (VK). 

Er werd af en aan gereden met kleine en grote bussen voor excursies naar de stad en voor vroege stadsbezoekers die niet te laat wilden komen voor lunch-met-airco aan boord van hun schip. We stuurden een fotootje van de spiegel van de boot naar Ketut om hem te laten weten dat wij er waren. Zijn telefoon stond echter uit. (Later bleek dat hij tot stipt 13:00 uur moest werken en tijdens hun dienst mag hun smartphone niet aanstaan.)

Een kwartiertje daarna was het bericht wel gelezen en appte hij terug dat hij “on his way” was. Moeder Elsa vertelde ons eerder dat ze jaloers op haar echtgenoot was. Niet omdat hij over de wereld vaart en veel ziet maar omdat hij ons in levende lijve zou gaan treffen. We spraken af dat we een videocall met de hele familie in Bali zouden opzetten vanuit Alicante, met pa als middelpunt. 

We hielden de afstappers van de boot in de verte goed in de gaten. Op een bepaald moment meenden we zijn loopje te herkennen. We zagen een mannetje met een zwarte baseball cap op zijn hoofd, uitgedost met een zwarte rugzak. Dat was hij! We zagen hem in de richting van een bus wandelen dus mijn liefje riep zijn naam luid. Hij keek op, keek om zich heen, wij zwaaiden en hij holde vervolgens op ons af. 

We vielen elkaar in de armen. Na zoveel jaren, na zoveel gekke jaren (corona)! Het eerste dat hij opmerkte, was dat er Balinese hitte heerste in deze Spaanse havenstad. Daarvoor hoefden we niet te verhuizen! We legden hem uit dat dit al de derde hittegolf van de zomer is en dat het in onze woonplaats aan zee nog vijf graden warmer was die dag. Gezellig keuvelend liepen we richting het stadscentrum. Ketut had zijn shift geruild met een collega en daardoor had hij twee uur de tijd om met ons samen te zijn. Niet al te veel tijd maar die gingen we goed besteden. In airco! 

Het is hard werken aan boord van zijn Amerikaanse werkgever. Ketut is verantwoordelijk voor het in goede orde houden van 18 suites op het bovendek. Zijn dienst begint om 5 uur 's ochtends en loopt door tot 23:00 uur 's avonds. Bedden verschonen en opmaken, de gehele suite opruimen als de gasten gaan ontbijten, bedden en suite weer gereedmaken voor de nacht als ze aan het diner zitten. Dag in, dag uit. Personeel heeft wel pauze maar het blijft een lange werkdag. Een vrije dag zit er nauwelijks in, van boord gaan evenmin. Maar hij moppert niet. In zijn Vaderland (Noord-)Bali valt voor een opgeleide man als hij -zeker iemand met vier kinderen- geen droog brood te verdienen dus hij is blij met de kansen die hij krijgt aan boord. (Een volgende promotie lijkt eraan te komen.) Hij nam zich voor nog enkele jaren bij zijn werkgever te blijven werken, als de Hindoe-goden hem gunstig gezind zijn. Voor zijn gezin. Ketut is een goeie kerel, wat ons betreft. 

Overigens ging de jongste broer van Elsa recent als ongeschoolde arbeidsmigrant naar Polen om daar te werken in een vleesfabriek; voor tenminste twee maar misschien wel drie aaneengesloten jaren, om extra geld in het familielaatje te krijgen. Ketut vindt het goed dat hij niet de enige is die ver van huis voor inkomen zorgt. Hij hielp zijn zwager financieel met het verkrijgen van de noodzakelijke papieren en zijn ticket naar Warschau. Polen lijkt mij momenteel niet het leukste Europese land om als buitenlander te werken, zeker als je ook nog van kleur bent en geen Engels spreekt. Kasian. Soms hebben mensen geen keuze. Arbeidsmigratie is doorgaans geen vrije keuze... Ketut keert tijdens elk contract na acht à tien maanden naar huis terug en houdt dan een korte vakantie. 

We zegen neer in het koele restaurant van het hotel. We bestelden eerst grote flessen water en kozen daarna iets van de lunchkaart. We deelden onze hapjes onderling als tapas, een goed Spaanse gewoonte. We spraken over de scholing van alle (4) kids die recent begon of verderging, over het land op de geboortegrond van zijn vader dat hij jaren geleden aankocht. Toen had hij nog niet voldoende geld om de eigendomscertificaten in orde te brengen, inmiddels wel. Het is best een groot land in de heuvels van Lovina, met veel mangobomen erop. Er is water en electriciteit, verder niets. Nou ja, niet helemaal niks: er schijnt een aap te wonen die erg van mango´s houdt. Ketut overweegt dan ook er tevens citroenen te gaan verbouwen, ter afschrikking. Ik zei dat hij beter voor limoenen kan kiezen. Die hebben tenminste nog een functie in de Aziatische keuken! 

Zijn fruitbomen brengen ongeveer tien kilo vruchten per stuk op. De oogst wordt door iemand anders opgekocht, geplukt en verhandeld; zoals dat vaak gaat in Bali. Ketut zei ons dat hij later, nadat hij is gestopt met werken, met Elsa op dat land een huis wil bouwen en er wil gaan wonen. Het huis waar het hele gezin nu woont (hun eigendom, op een stukje land dicht bij zee dat eveneens eigendom is), zou hij dan willen overlaten aan zijn twee oudste jongens Yuda & Damai. Geen idee hoe dat dan gaat... We vroegen hem of hij al een plan in gedachte heeft voor als hij definitief naar de wal terugkeert. Hij heeft wel ideeën voor een business maar die moeten verder uitkristalliseren. 

Hij vertelde dat hun Round the World Cruise van 2023 (zes maanden om de wereld) net was beeïndigd. Er waren Amerikaanse passagiers die hun suite voor de zes maanden durende cruise om de wereld in 2024 alweer hadden geboekt. Daarvoor dient men bij deze maatschappij ongeveer USD$180.000 neer te leggen per persoon. De bonus is dat daarin wel alle landexcursies zijn inbegrepen. (Jaja!) Regent Seven Seas is een van de meest luxueuse cruisemaatschappijen. Zelf noemen ze zich ‘World´s Most Luxurious Fleet’. 

De mensen over wie hij sprak (en die voor ons anoniem bleven), brengen kennelijk weer hun eigen personeel mee aan boord. Op een avond bestelden ze een fles wijn van USD$1.000 die iemand kapot liet vallen. Er werd zonder schroom een nieuwe besteld. Tja. Wij zegden hem toe aan boord te komen voor een vaart om de wereld als we de hoofdprijs in de loterij winnen. Wij vinden cruisen leuk. Echter niet vanwege dit soort medepassagiers... 

We videoappten met de hele familie in Bali en dat was een feestje. Alle kids en Elsa kwamen ieder op hun eigen manier voor de camera: opgewonden (de twee kleinsten) en cool (de twee oudsten). Ketut mag whatsappen op kosten van de werkgever maar beeldbellen met zijn naasten moet hij zelf betalen; elke dure minuut ervan. (Voor de goede orde: de omzet van dit Amerikaanse cruisebedrijf -onderdeel van Norwegian Cruise Line Holdings Ltd- was in 2022 bijna USD$550 miljoen.)

Time flies when you´re having fun! Mijn liefje hield de klok voor hem in de gaten. We wilden niet dat hij door ons in de problemen raakte. Het afscheid was net zo gemeend en ontroerend als onze ontmoeting. Hij ritste zijn rugzak open om ons op de valreep nog een kado te overhandigen. Twee porceleinen mokken met de opdruk ‘Beyond the Horizon’, een toepasselijk aandenken. Daarna holde hij naar de bus om tijdig terug aan boord te stappen; zijn lege rugzak schommelde heen en weer op zijn rug. Ook dat beeld bleef mij bij. 

Voorlopig gaat hij rondvaren in de Middellandse Zee en in de buurt van de Canarische Eilanden. Het Griekse rampgebied (bosbranden) zullen ze voorlopig rechts laten liggen. Pas in september koerst zijn schip richting New York. Van daaruit zal hij naar Bali terugkeren. 

Op Vaderlandse bodem

We waren onlangs een week in Nederland maar inmiddels zijn we terug op het bloedhete Spaanse honk. We zullen hoogstwaarschijnlijk een aantal mensen teleurstellen dat we dit niet deelden en dat we niet langskwamen maar dat is onze keuze. Vaak word je geleefd als men weet van je bezoek. Die en die en ook die ander wil dat je langskomt. Wij zijn niet de enige ex-pats die dit overkomt. Deze keer wilden we dat anders doen, het was immers maar zo kort. 

De directe aanleiding voor dat bezoek was de uitnodiging van een dierbare vriend die zijn 90ste verjaardag hoopte te vieren. Ik leerde Guus kennen kort nadat ik mijn liefje ontmoette. Zijn liefje Dini was een studiemaatje van mijn liefje. In het verleden logeerden we regelmatig bij hen in Zeeland. Daar leerden we hun kinderen en kleinkinderen kennen. Ze waren allemaal aanwezig op het aangeklede verjaardagsfeest in de tuin. Er liepen daar bij nader inzien niet drie maar vier generaties rond. Er was een band die Caribische muziek speelde, er was catering, de wijn en bubbels vloeiden rijkelijk.

Guus vertelde dat zijn feest te danken was aan ons. Tijdens een videocall in coronatijd schijnt mijn liefje te hebben opgemerkt dat we naar zijn feestje zouden komen als hij 90 werd. (Dat waren we vergeten.) Achteraf was ik dan ook extra blij dat we zijn uitnodiging aannamen. De jarige zag er patent uit in zijn strakke pak en met zijn kekke bril. Dini, zijn tweede partner in het leven, is zijn grote liefde. De vrouw die twee families liefdevol samenbracht. Hij bedankt haar voor die rol. 

Er waren meer ontroerende speeches, er was een quiz met petje-op-petje-af over de hoogtepunten in het lange leven van Guus, de volwassen kleinkinderen deden een kinderfoto over met de inmiddels ingezakte boomhut in de tuin. De jarige had voor ons een hotelkamer geboekt op loopafstand van hun huis in Burgh-Haamstede. We wandelden na het feest op ons gemak terug naar het hotel. De volgende morgen dronken we nog een kopje koffie met de familie (een aantal jonkies kroop net hun tent uit in pyjama) voordat we terugreden naar Den Haag. Wij leenden de auto van vriendin Bernadette. 

Eerder, na aankomst op Rotterdam Airport, waren we opgehaald door vriend Ger. In een ver verleden waren we buren in Kijkduin. Ondanks onze omzwervingen in de wijde wereld bleef de vriendschap bestaan. Ger kreeg recent te maken met serieuze gezondheidsproblemen. Hij stond er echter op dat hij ons ophaalde van het vliegveld. We brachten enkele gezellige uren door in zijn tuin. Hij, autogek, toonde ons zijn nieuwe bolide (hetzelfde merk en model als van Bernadette). Aanvankelijk zouden we die avond met hem gaan dineren bij ons favoriete Chinese specialiteitenrestaurant Mandarin Palace. Eigenaren Jason Yip & Mai Lye Chen kennen we al 25 jaar. 

Kijkduin is niet meer de bescheiden familiebadplaats die we bijna 25 jaar geleden achterlieten. Het is daar nu groot-groter-grootst langs de voormalige wandelboulevard, met beton dat ver boven het duingebied uittorent. Ik vind het jammer maar dit soort verandering is niet tegen te houden. Ger zette ons later die dag af op de stoep van vriendin Bernadette in Den Haag. Haar ontmoetten we in 2006 tijdens een rondreis door Australië. Ook die vriendschap werd hecht, met haar reisden we daarna enkele malen naar verre oorden. Ger zag af van het eetplan, wij drieën dineerden wel bij Jason. Hij kwam ons hartelijk welkom heten aan tafel.

Tijdens haar thuiswerkochtend liepen mijn liefje en ik over de Frederik Hendriklaan. Daar liggen veel van onze voetstappen. Een bezoek aan Haagse traiteur Simon de Vogel (geheel verbouwd) en in de rij staan voor een vers gefileerde Hollandse Nieuwe bij de haringkraam van Haagse Robbie -de beste haring achter de duinen- stonden op het programma. Bernadette nam ons die middag mee op een verrassingstocht naar Lisse. Daar staat LAM, het Lisse Art Museum. Daar had ik nog nooit van gehoord of over gelezen. 

Dit museum wordt gesponsord door een nazaat van oprichter Dirk van de Broek, eigenaar van de landelijke supermarktketen met dezelfde naam. De rode draad door de tentoongestelde kunst is voedsel in al zijn verschijningsvormen. In olieverf, als sculpturen (groot en piepklein), in getekende vorm en als foto. Daarom noemen ze zich het enige food art museum van Nederland. Je vindt er een alternatieve versie van de Nachtwacht en van het Laatste Avondmaal. Het werk van een groep internationale kunstenaars (ook Aziatische) vond hier onderdak. 

Het kleine museum in een ruim en licht pand heeft geen suppoosten maar coaches. Zij vervullen een  andere rol ten opzichte van het publiek. Ze nodigen je uit om over een werk na te denken, te praten en vragen te stellen en ze geven (on)gevraagd achtergrondinfo. Erg leuk, voor jong en oud. We bevalen een bezoek warm aan onze andere vrienden aan. Het ligt in een fraai park waarin zich ook Kasteel Keukenhof bevindt. 

Bernadette sloeg prachtige rosé voor ons in, MIP uit de Provence. Diezelfde wijn stuurt Ger ons regelmatig toe in Spanje. Samen aten we lekkere tapas van de Fred. De volgende dag was het tijd om met de trein naar onze vrienden Rolando & Paco door te reizen. We leerden deze mannen kennen in onze vorige woonplaats in Spanje. Die ontmoeting groeide eveneens uit tot een hechte en fijne vriendschap. 

We voelden ons op het station van Den Haag wel een beetje toeristen in eigen land. De laatste ontwikkelingen in reizen met openbaar vervoer bereikten ons niet. Dat je tegenwoordig met je creditcard kunt inchecken en meer goed nieuws. Toen ik mijn treinkaartje in een toegangspoort tot het perron wilde activeren, sprak iemand mij aan. De poort bleek niet operationeel dus wat deed ik daar? Knullig maar waar. Mijn liefje liep op enig moment naar een treinmachinist om iets te vragen. Toen ze zich verontschuldigde als buitenlandse Nederlander, meldde hij dat hij op korte termijn naar de Verenigde Staten zou emigreren. Het land raakte overvol, wat hem betreft. De treinreis verliep overigens uitstekend, met minimale wachttijden. Inderdaad wel veel mensen op de been... Ook wij zijn deze drukte niet meer gewend. 

De jongens verhuisden enkele jaren geleden van Laren naar Hilversum. Hun mooie en ruime appartement ligt in een bomenrijke buurt. Na een uitgebreide rondleiding binnen, was het tijd voor een uitgebreid ommetje buiten. Aan de ene kant van hun penthouse kijken ze op de Costerus-binnentuin, aan de andere kant hebben ze zicht op Pinetum Blijdenstein. Benjamin Blijdenstein, geboren in 1839, is de oprichter. (Zijn vader zette de Twentse bank in Amsterdam op.) Deze rijke verzamelaar was een ziener. Dit park uit 1909 is namelijk een van de bijzonderste arboreta van Europa. A hidden gem. We ontmoetten er de wetenschappelijk medewerker en huisfotograaf en die deelde interessante nieuwsfeiten met ons. Onder andere over een zeldzame boom uit Antarctica met bijzondere groeikenmerken. Er staan daar ook reuzenlevensbomen, mammoetbomen en heel veel meer. Zeker een bezoek waard! Geïnteresseerde bezoekers komen uit de hele wereld om de bomen in dit park met eigen ogen te aanschouwen. We dineerden een avond in restaurant Kompas in Loosdrecht -waar onze zeilboot ooit lag- en gingen naar Indonesische toko JaDi (niet van Jan & Dini) voor een smakelijke afhaalmaaltijd. 

We bezochten het Van Gogh Museum dat dit jaar het 50-jarig bestaan viert met een expositie over de laatste maanden in het leven van Vincent, in Auvers. Daarover las ik eerder een interessant artikel. In 1890 pleegde hij zelfmoord (schot in de borst). Deze expositie wil aantonen dat zijn laatste schilderijen helemaal geen signaal afgaven van zijn naderende dood. Van Gogh had wel degelijk psychische problemen maar er was nauwelijks donkerte in zijn laatste werken. Wel heel veel groentinten. De schilderijen voor deze tentoonstelling komen uit de hele wereld, uit onbekende musea en uit privécollecties; vaak niet eerder vertoond in Europa of Nederland. Heel boeiend, een absolute aanrader. 

We lunchten bij Brasserie Keyzer, in het hart van Amsterdam. Een dag later bezochten we het Singer Museum in Laren, met een nieuwe expo (‘Liefde voor kleur’) en een nieuwe vleugel aan het gebouw. Eveneens een aanrader. De museumtuin is ook een bezoek waard. 

Roland haalde Hollandse garnalen voor mij in huis, van die kleine grijze die niet zijn te versmaden. Die stopte hij in een lekkere cocktail. Mijn liefje kan ze niet eten vanwege een sterke voedselallergie. De jongens leerden ons bovendien tokken. Dat is ganzenbord 2.0., met heel veel meer uitdagingen. Paco en ik speelden tegen Rolando en mijn liefje. Eindstand: 2-1. Zwaar bevochten. We namen het spel mee naar Spanje. De houten uitvoering was dermate zwaar dat we van Transavia moesten bijbetalen voor het gewicht van de reistas. Tja. 

Op de een na laatste dag van ons verblijf gingen we met ons vieren op bezoek bij onze Rotterdamse vrienden Piet & Agnes. Ook hen leerden we in onze vorige woonplaats Campoamor kennen. Weken geleden leende ik een boeiend boek aan hen uit (‘Reuchlins reis’ van Cathalijne Boland). Het gaat over een Rotterdamse ondernemer die eigenaar wordt van de Holland Amerika Lijn. Het boek maakte indruk op mij en op hen. Het verhaal speelt zich op veel plekken in Rotjeknor af en zij organiseerden een excursie door de stad. Zij wonen er al meer dan 50 jaar en konden nog veel meer vertellen dan de schrijfster van het boek. Hoe leuk is dat?!  

We begonnen in hun appartement met prachtig zicht op de binnenhaven van het Boerengat en de bruggen over de nieuwe Maas. Met koffie en appeltaart van Dudok (en een dot slagroom). We namen de watertaxi naar hotel New York van waaruit drie miljoen landverhuizers Europa verruilden voor Amerika. Ze loodsten ons langs alle andere memorabele plekken van het boek, met een tussenstop in de Ballentent; een Rotterdamse klassieker waar een bal gehakt met geschiedenis wordt geserveerd. ´s Avonds dineerden we bij multiculti-restaurant Bazar in het centrum (Witte de Withstraat), eveneens een klassieker.

We liepen die dag ruim 12km door de stad. Rotterdam is een plek naar mijn hart. Al ben ik zelf niet van 010 (mijn liefje wel) of omstreken, dit vind ik een geweldige stad. De bruggen, het Depot van museum Boymans, de Markthal, de zwarte vrouw op sneakers bij het Centraal Station, kabouter Butplug en alle andere namen die inwoners hun opmerkelijke monumenten geven. De architectuur van de skyline, de vele nieuwe bouwprojecten (onder andere het aanstaande landverhuizersmuseum), de schepen op het water, de no-nonsense van de mensen, het is allemaal even interessant. Piet & Agnes zijn de beste gidsen die een bezoeker zich kan wensen. En de aardigste!

Deze onderhoudende vrienden, ieder van hen, sluiten we in onze harten. Door hen werd dit een onvergetelijk rondje Nederland. ¡Muchas gracias à todos! Voor degenen die deze keer werden overgeslagen: er komt weer een nieuwe gelegenheid. No pasa nada. De fotoreportage van dit uitje vind je via deze link. 

Op dat weekje terugkijkend, kan ik niet anders constateren dan dat het heel vol en druk was. We hadden echter mazzel met het weer. Dit bezoekersschema was nu niet mogelijk geweest in Spanje. De nacht na terugkeer sliepen we als baby´s. Wel met de airco op de hoogste stand. Het huis warmde op in onze afwezigheid. Inmiddels hebben we weer in de Middellandse Zee gedobberd en dat was heerlijk. De landtemperatuur is nog steeds erg hoog (net als de luchtvochtigheid). Die loopt morgen verder op omdat hier nationale verkiezingen worden gehouden. Het wordt een verbeten strijd tussen links (de zittende regering) en (extreem)rechts. Spannend. Ik hoop dat Spanjaarden hun harten laten spreken.

Spandex Sisters

We zitten hier in de derde hittegolf van het seizoen. Gisteren haalden we hier op enig moment 41 graden Celsius. In het binnenland van Murcia was het nóg warmer, de nacht kwam daar niet beneden 28 graden. Dan is slapen niet te doen zonder airco. Alle dagen beginnen hier met laaghangende bewolking. Er zit teveel vocht in de lucht. In de loop van de ochtend trekt die weg en komt een strakblauw firmament tevoorschijn. Die situatie ontstaat doordat de Middellandse Zee al erg warm is. We liggen er dagelijks in, het is -zeker in de warmste zomermaand- de beste plek om te vertoeven. Voor dit zwemseizoen kochten we nieuwe zwempakken. Niet om er modieus uit te zien maar omdat ze hard slijten van veelvuldig gebruik. 

De temperatuur van het zeewater is heel comfortabel. Als ik mij niet bewust zou zijn van het hoe en waarom, zou ik er nóg meer van genieten. Maar ik weet al jarenlang wat er met deze zee aan de hand is. Onlangs stond er een interessant artikel in het FD, getiteld ‘Snelle opwarming maakt van de Middellandse Zee een stresscocktail’. Daarin worden de situatie en de redenen ervan uitvoerig en begrijpelijk beschreven door journalist Richard Hoogenkamp. 

Illustratie: Timber Sommerdijk

De temperatuur van het Middellandse Zeewater stijgt veel sneller dan deskundigen eerder berekenden. In de zomer zijn er hier steeds vaker hittegolven onderwater. Zeewater dat daardoor eenmaal is opgewarmd, koelt heel langzaam af door de enorme plas. Daardoor sterven planten en dieren en worden vissen verdrongen door andere soorten die vanuit warmere wateren komen. Er is nog geen afdoende verklaring voor dit fenomeen maar het feit dat het een vrijwel gesloten zee is, en dat er alleen vers koeler water binnenkomt via de smalle Straat van Gibraltar speelt zeker een grote rol. Wetenschappers denken ook dat de hoge bevolkingsdichtheid aan de kustlijn een belangrijke rol speelt (we stoten er met elkaar veel CO2 uit). 

In het artikel worden Spaanse personen geïnterviewd die vertellen hoe het vroeger was aan de Middellandse Zee en hoe nu. Emma vertelt bijvoorbeeld hoe ze vroeger aan de kust rondom Barcelona mosselen raapte met haar pa. Er waren er zóveel dat ze wel een hele dag konden doorgaan. Nu zijn ze daar nauwelijks tot niet meer te vinden. Mosselen reageren sterk op temperatuursstijgingen. Als het te warm wordt, gaan deze tweekleppigen dood. Zij maakte van haar passie haar professie. inmiddels is ze actief als mariene bioloog en doet ze wetenschappelijk onderzoek in dit gebied. 

Manu woont op de Balearen en duikt elke dag bij Ibiza en Formentera, al 40 jaar lang. Hij herinnert zich wat hij daar in het begin van zijn onderwateravonturen aantrof: kreeften, garnalen, zeealen in overvloed. De situatie van toen is niet meer te vergelijken met die van nu. Ook hij maakte van zijn passie zijn beroep. Hij zette een stichting op die aandacht vraagt voor de staat van deze zee. 

Wereldwijd warmen zeeën en oceanen op maar in de Middellandse Zee gaat het sneller dan elders en ook sneller dan tot dusver werd berekend. Dat noopte tot meer onderzoek. Wetenschappers uit alle landen met een Middellandse Zeekust leverden vijf jaar lang gegevens aan voor een zeer omvangrijk onderzoek. 

Daaruit blijkt dat de temperatuursstijging in de Med drie- tot zesmaal sneller gaat dan die in andere zeeën en oceanen. De Middellandse Zee als geheel warmt sneller op en er zijn steeds vaker hittegolven in het water. De heftigste was die van vorig jaar. Bij de Franse Côte d’Azur werden vorige zomer watertemperaturen gemeten van 30 graden, bij Mallorca en Ibiza was het zeewater zelfs 31 graden. Dat is vier graden meer dan het langjarig gemiddelde op diezelfde plek. Hittegolven vinden niet alleen plaats in de bovenste laag van het water. Ze worden gemeten tot op vijftig meter diepte. Bovendien duren ze langer onder- dan boven water; soms weken, zelfs maanden langer. 

Manu stopt veel tijd in campagne voeren en documentaires maken voor National Geographic. Zo probeert hij mensen het verschil uit te leggen van ontwikkelingen aan land in vergelijking tot die op zee. Alles dat wij op land hebben, bestaat in feite ook in zee. Er zijn vissen, sponzen en koralen die je kunt vergelijken met alle dieren aan de wal. Er zijn algen en er is zeegras dat je zou kunnen vergelijken met bossen. Als zeegrassen en algen door de warmte van het water afsterven, is dat de nekslag voor allerlei levende wezens die daar schuilen voor roofdieren. 

Specifiek voor de Middellandse Zee is het waardevolle posidonia oceanica (waarover ik al jaren regelmatig blog). Dat is een plant met bladeren, wortels, vruchten en bloemen die nergens anders in de wereld groeit. Posidonia zuivert het zeewater, gaat bodemerosie tegen en remt de effecten van noodweer langs de lange kustlijn. Omdat de plant alleen in de Middellandse Zee groeit, staat hij op de UNESCO-Werelderfgoedlijst. Er geldt in delen van de zee een ankerverbod ter bescherming van deze bijzondere plant. 

Als je de situatie van posidonia, andere zeegrassen en algen zou moeten vergelijken met iets aan land, dan is dat als een gigantische bosbrand; groter dan iedereen die nu leeft ooit heeft gezien. De gevolgen zijn ook als op het land: dieren krijgen een tekort aan voedsel en aan plekken om te leven, waardoor ze hun leefgebied moeten verlaten. Vissen in de Middellandse Zee kunnen echter niet noordwaarts vluchten. Ze kunnen evenmin naar grotere diepten verkassen want daar bevindt hun voedsel zich niet. (Planten kunnen zich sowieso veel moeilijker verplaatsen dan vissen.) Flora en fauna in de Med krijgen daardoor fysiologische stress die door wetenschappers is aangetoond. Ze worden ziek en kunnen zich dan niet meer voortplanten. 

En alsof dit nog niet erg genoeg is, komen invasieve soorten de Middellandse Zee binnen. Die komen via het Suezkanaal (door mensen uitgegraven) uit de nóg veel warmere Rode Zee en vinden het bij deze buur heerlijk. Als een van de ergste vijanden wordt de konijnvis genoemd, siganus corallinus. Ik had er nog nooit van gehoord. Deze vis ziet er mooi uit maar owee, wat is het een onverlaat! Die verandert een groene onderwaterweide in een mum van tijd in een geheel afgegraasd, kaal landschap. In Griekse, Turkse en Israëlische wateren heeft deze vissoort delen van de zeebodem veranderd in een maanlandschap en vissen die deze gebieden oorspronkelijk bewoonden, vertrokken er.

Elders las ik dat er hier een nieuwe haaiensoort en nieuwe kwallensoort opdoken. (De kwal heet grappig genoeg gebakkeneikwal, er zit een geelachtige blob bovenop, als een dooier). Ook verschijnt het Portugese oorlogsschip steeds vaker in de Middelladse Zee. Dat is een, voor de mens gevaarlijke, kwallensoort die vooral in (sub)tropische wateren voorkomt. We get what we deserve... Tja. 

Opwarming van het zeewater heeft ook gevolgen voor het leven aan land. De zee helpt immers bij het reguleren van de temperatuur in de kustgebieden. Als de Med koel is, zorgt dat ’s nachts voor een briesje dat helpt afkoelen. Door de stijgende temperatuur in zee krijgen we te maken met een toename van het aantal tropische nachten in die gebieden. Uiteindelijk zal dat leiden tot aantasting van de gezondheid van mensen die geen goede nachtrust hebben. En er kunnen sneller en vaker zomerstormen en orkanen ontstaan. 

Er moet in het Middellandse Zeegebied zoveel tegelijk gebeuren om een crisis te beteugelen. Behalve de hoge watertemperatuur spelen nog andere zaken, zoals overbevissing, vervuiling en plastic in zee een rol. Samen zorgen die ervoor dat de Med verandert in een stresscocktail. Alle geïnterviewden zijn het met elkaar eens: als meer mensen begrijpen wat zich onder water afspeelt, komt er een omslagpunt. Als we mensen op de maan kunnen zetten, moeten we ook de zeeën kunnen beschermen. Het gaat erom of de wil er is. 

De cup van het gloednieuwe zwempak van mijn liefje draagt daar een steentje aan bij; afgelopen weekend, in een woelige zee, was het goed plastic rapen!

Gebroken hart bos

foto: ANP

Afgelopen weekend sprak ik uitgebreid met vriend Diederik in Nederland. We spraken over van alles en nog wat. Onder andere over het feit dat de naam van zijn Nelly (en mijn vriendin die in 2009 overleed) ook stond gegraveerd op de vernielde glasplaten in het Koningin Wilhelminabos van Dronten, Flevoland. Toen ik het eerste krantenartikel las over het extreme vandalisme daar, was mijn verbijstering groot. De fase van ontkenning sloeg ik over. Daarna kwam de woede toen ik de trieste beelden van de vernielingen zag. Er stond werkelijk geen glaswand meer overeind. Op dat moment wist ik nog niet dat ook de naam van Nelly waarschijnlijk in gruzzelementen lag. 

Welke vandalen, wat voor zielloze types doen zoiets? Ik kan er met mijn pet niet bij. Ik weet dat er grote golven boosheid over Nederland spoelen waaraan geen einde lijkt te komen maar wie voelt zich dan ongehoord of onbegrepen als het om kanker gaat? Wat bezielt iemand om persoonlijke herdenkingsmonumenten van overleden kankerpatiënten te vernielen? Iets dat ons allemaal kan overkomen? Deze rotziekte treft velen van ons. Het is bovendien een ziekte die de patiënt nooit in zijn of haar eentje ondergaat. Een hele kring dierbaren om die persoon heen, lijdt mee. Dat weet ik uit eigen ervaring. 

Nelly hield van bomen en ik hield van Nelly. Zo simpel was het. Kort voor haar overlijden schonk ze mij een bijzondere kado. In het Hartbos in Niger kocht ze een boom die ze omdoopte tot onze eeuwige vriendschapsboom. Het was een Adansonia Digitata. In gewone mensentaal is dat een baobab, ofwel apenbroodboom. Volgens een Afrikaanse legende rukte de duivel, kort nadat de goden de baobab creëerden, de boom uit de grond om hem vervolgens ondersteboven -met de takken in de aarde- terug te zetten, de wortels in de lucht. (Je begrijpt het als je die boomvorm ziet.) 

Onze vriendschapsboom is inmiddels 15 jaar oud. Baobabs kunnen erg oud worden. Helaas gold dat niet voor mijn vriendin, die ik ontmoette als jong studentje in een Delfts studentenhuis. Het klikte niet direct maar toen het eenmaal klikte, was dat voorgoed. Voorgoed was in ons geval helaas veel korter dan gedacht en gehoopt. Sommige van deze boomexemplaren bereiken leeftijden van meer dan 1.000 jaar. De organisatie die het bomenproject daar destijds startte, heet Tree-Nation en die bestaat nog steeds. Over het Hartbos is niet veel meer te lezen op het web maar groene ambities heeft dit Afrikaanse land kennelijk nog steeds.

Pulchinella (een van Nelly’s koosnamen) schreef mij destijds dat ze zou willen dat we nog eens naar Niger zouden afreizen om de boom met eigen ogen te zien groeien. Dat beloofde ik haar toen niet -daarover was ik eerlijk- maar ik zegde wel toe dat die locatie op mijn reiswensenlijstje zou komen te staan. 

Twee weken na haar dood ontving ik een mail uit haar naam in mijn postvak. Dat bezorgde mij in eerste instantie kippenvel. Alsof haar geest contact met mij zocht over het graf heen... Daarin  werd ik eraan herinnerd dat onze vriendschapsboom inmiddels twee maanden oud was. Tot nu toe bezochten mijn liefje en ik Niger, in sub-Sahara Afrika, niet. Het trekt mij nog steeds niet als bestemming. Van alle continenten ter wereld bezochten we Afrika tot dusver het minst vaak, al maakten we er een aantal zeer gedenkwaardige en mooie reizen (Marokko, Kenia, Zuid-Afrika, Egypte en Mauritius). Maar ik ga niet gebukt onder het feit dat ik het Hartbos van Niger niet bezocht. Wel onder Nelly’s vroege dood, dat nog steeds. 

De officiële naam van de Nederlandse goededoelenstichting is Koningin Wilhelmina Fonds voor de Nederlandse Kankerbestrijding. Die werd opgericht in 1949 nadat de Nederlandse bevolking de toenmalige koningin een grote zak geld toekende voor haar gouden regeringsjubileum. Het stond lange tijd bekend als het Kankerfonds, niet zo goed gekozen wat mij betreft. Maar de daden zijn groot en goed! Sinds november 2003 opereert de stichting onder de naam KWF Kankerbestrijding. 

Sinds 2000 werkt KWF samen met Staatsbosbeheer en een speciaal hiervoor opgerichte stichting, bij de organisatie van een nationale ‘Bomen voor het Leven’-dag. Op die dag plantten nabestaanden van Nederlanders die aan kanker overleden, een boom ter nagedachtenis aan hun dierbare. Dat bleven ze in de daaropvolgende 15 jaar doen. Diederik, Yvon (Nelly’s jongste zus) en enkele naaste vrienden plantten er ook een voor Nelly. Mijn liefje en ik waren destijds niet in het vaderland -zelfs niet in Europa, volgens mij- toen ik foto’s van dat moment kreeg toegestuurd. Ik had echter niet onthouden waar dat plaatsvond. Dat blijkt dus in datzelfde Koningin Wilhelminabos te zijn. Het Gedenkbos in Dronten werd geschonken aan KWF Kankerbestrijding voor hun 50-jarig jubileum. 

De glazen naammonumenten kwamen er in 2009 bij. Voor iedereen voor wie daar eerder zo´n gedenkboom werd geplant (ruim 20.000 exemplaren), kon daar ook een plek op een namenmonument worden gereserveerd. Die gegraveerde glaspanelen, gerangschikt naar jaar van overlijden, werden tijdens een speciale ceremonie onthuld, in aanwezigheid van duizenden nabestaanden. Die plek groeide snel uit tot een  herdenkingsoord voor velen, het kreeg een belangrijke sociale functie. In een ingezonden brief in de Volkskrant schreef een lezer dat hij of zij het geld van die monumenten liever aan wetenschappelijk onderzoek zou hebben besteed dan aan een lijst met  ‘willekeurige’ namen. Daarmee is menige nabestaande het oneens. 

Nagenoeg alle panelen -65 van de 67- in dit bos werden vernield; waarschijnlijk met een hamer. Een voorbijganger merkte de vernieling op een rustige maandag in juni op en waarschuwde de plaatselijke boswachter. Tot op heden zijn er geen mededelingen gedaan over de aanhouding van mogelijke daders. Er kwamen, naar verluidt, wel tips binnen vanuit het publiek. Dit soort vandalisme gaat veel verder dan balorigheid. Dronkenschap van losgeslagen Flevolanders zou de oorzaak kunnen zijn maar het motief weten we pas nadat iemand is opgepakt. In 2006 gebeurde daar iets vergelijkbaars (zij het minder desastreus), de dader daarvan ligt tot op heden op het kerkhof. De lafbek(ken). 

Deze scherven brachten niemand geluk; integendeel. Ik las dat er veel ongeloof, woede en stress ontstond bij nabestaanden. Een groot aantal van hen ging in de dagen na de vernielzucht naar het bos om de scherven van de namen van hun overleden dierbare(n) te zoeken tussen de puinhopen. Vandaag, 7 juli, gaat een bedrijf beginnen met het professioneel opruimen van al dat glas. 

Vrij snel nadat de schade aan deze gedenkplaats bekend werd, kwam er een crowdfunding-actie tot stand. In korte tijd werd €200.000 ingezameld waarmee nieuwe gegraveerde glasplaten zullen worden vervaardigd. Diederik was wederom een van de donateurs. De betrokken organisaties gaan de nieuwe herdenkingsmonumenten voortaan beter beschermen. Hoe, dat wordt nu bestudeerd.

 

Rosie in de Med

Het zit erop, de laatste etappe is volbracht, de race is gestreden. The Ocean Race, de zeilrace om de wereld en die van de jonge zeilers in Europese wateren eindigt vandaag. Er is in Genua nog een binnenhavenrace te gaan maar de winnaars zijn bekend. Daaraan verandert niets meer. De winnaar in de IMOCA-klasse is het Amerikaanse team 11th Hour Racing. Dat ging niet vanzelf, de eindstrijd vond niet op het water plaats. De internationale jury moest een uitspraak doen nadat de Amerikanen werden aangevaren door de boot van de collega´s van Team Europe in de haven van Scheveningen. De koploper en de veroorzaker moesten met schade naar de wal terugkeren. De boot van team Europe was niet meer de repareren, de Amerikaanse boot wel. Dat moest ook wel wilden ze kans blijven maken op de overwinning. Dan moet de gehele race worden uitgezeild. 

De schipper van de daderboot bekende direct schuld (hij had de andere boot niet gezien) en stond huilend aan de kade, wachtend op de gehavende Amerikaanse concollega. De Amerikanen, koplopers tot dan toe, stuurden direct een zogenaamd ‘Request for Redress’ in, naar de internationale wedstrijdleiding. Ze vroegen daarmee formeel compensatie aan. Ze waren immers buiten hun schuld van de eerste plaats in het algemeen klassement verstoten. Zo'n Redress is een gebruikelijke procedure in deze tak van sport. Aanvragers worden soms gecompenseerd, zeker  niet altijd. Deze keer leek mij het voor de hand liggend dat er een gebaar richting 11th Hour Racing zou worden gemaakt. De voorrangregels op het water zijn duidelijk en de aanvaarder accepteerde zijn schuld ter plaatse. 

Zoals menigeen wellicht weet, zijn er dit jaar al tientallen gevallen geregistreerd van orka’s die boten aanvallen in de drukbevaren Straat van Gibraltar. Welnu, het overkwam onlangs twee zeilboten van The Ocean Race ook. Het Nederlandse team JaJo kreeg bezoek van drie volwassen orka’s, eentje was agressiever dan de rest maar boot en dier liepen geen schade op. Wel fraaie onderwaterbeelden. 

Op 24 juni jongstleden zouden de boten voor onze kust langs zeilen, weliswaar ver uit de kust. Ik rekende uit op welk moment dat zou kunnen zijn en begaf mij met telelens vroeg naar zee. De zon was op, er waren veel wandelaars, fietsers, hondenuitlaters, joggers op de been terwijl de natuur boven zee eveneens wakker werd. Daar zat ik geruime tijd op een bankje voor mij uit te staren. Mijn zonden overdenkend. Op enig moment meende ik een hoge mast en grote zeilen in de verte te zien... Geen idee of het een van de IMOCA’s was maar ik laat muzelluf in die waan. Ik was erbij toen ze zes maanden geleden in Alicante van start gingen en was erbij toen ze hun laatste etappe zeilden. Hoe leuk is dat?! 

In de VO65-klasse was er een overtuigend winnaar: het Poolse team Wind Whisper -met een zeer ervaren Spaanse schipper aan het roer- won alle etappes die er waren te winnen en veroverde daarmee de eerste plaats in deze klasse. Het Nederlandse team JaJo eindigde als tweede, ook een goede prestatie. We moeten een jaartje of vier wachten op de volgende editie van deze illustere zeilrace om de wereld. Hopelijk doet er dan weer een gesponsord Nederlands team mee. 

Het Amerikaanse team moest de etappe naar Genua wel uitvaren en dat deden ze. De internationale jury van The Ocean Race deed afgelopen donderdagochtend uitspraak. Holcim-PRB, de nieuwe koploper in het algemeen klassement, deed nog een poging om protest aan te tekenen. Dat mocht niet baten. Het Amerikaanse team was nog niet gefinisht toen de jury-uitspraak bekend werd. De zeilers sprongen overboord in de Med toen ze het positieve nieuws hoorden. 

Men kende het aangevaren team namelijk 4 extra punten toe ter compensatie (het gemiddelde aantal punten van hun afgelopen etappes), waarmee zij alsnog de koppositie veroverden. Daarmee wonnen de Amerikanen voor het eerst in de 50-jarige geschiedenis van deze regatta. Francesca Clapcich werd de eerste Italiaanse zeezeilster aan boord van een winnende boot. 11th Hour Racing won overigens ook de laatste binnenhavenrace. Het is hen van harte gegund.

Mijn favoriete team, het Duitse Malizia, eindigde als derde in het algemeen klassement. Een knappe prestatie voor het jongste en minst ervaren team van de hele wedstrijd. De Nederlandse Rosalin Kuiper werd hiermee de eerste vrouw die meezeilde in alle etappes rond de wereld. We gaan in de toekomst nog veel beleven met deze goede en bijzondere zeezeilster. Ze verschafte mij en de andere fans zes maanden lang veel plezier. 

In een interessant artikel in de Nederlandse krant Trouw las ik afgelopen week dat The Ocean Race uitwees dat het slecht gaat met onze oceanen en zeeën. Het zijn de eerste resultaten van metingen die de boten deden tijdens hun reis om de wereld. Weliswaar is het wetenschappelijk gezien nog te vroeg om conclusies te trekken maar de schipper van Team Malizia, Boris Hermann (hij en zijn team wonnen de laatste etappe naar Genua), heeft sterk de indruk dat er op de wereldzeeën veranderingen gaande zijn. Temperatuurstijgingen zijn niet waar te nemen met het blote oog maar het team heeft de opwarming onderweg wel gemeten. 

The Ocean Race is niet alleen een imposante race van ruim 60.000 kilometer, het is ook een wetenschappelijke operatie van grote omvang. Elke deelnemende boot werd uitgerust met speciale meetapparatuur om klimaatverandering wereldwijd in kaart te brengen. Team Malizia had een zogenaamd OceanPack aan boord, een apparaat dat boven en onder water metingen deed. Het functioneerde als een volledig geautomatiseerd laboratorium dat de data uit zee haalde en die automatisch naar wetenschappers aan de wal stuurde. Het mat onder andere koolstofdioxide, temperatuur, zuurstof- en zoutgehalte van het water. Die gegevens zeggen tevens iets over de gezondheid van onze planeet.

De boten van The Ocean Race bevoeren afgelegen gebieden waar alleen de allermoedigste en beste zeelui varen. De gegevens die ze op dat soort plekken verzamelden, zijn zeer waardevol. Zoals team Malizia onderzoek deed naar de eigenschappen van de oceanen en zeeën, zo deden Team Europe (uitgevallen) en Team Holcim-PRB (tweede in de IMOCA-klasse) onderzoek naar de mate van vervuiling in zee. 

Het slechte nieuws is dat ze in alle monsters die ze in de afgelopen maanden namen, microplastic aantroffen. Zelfs bij Point Nemo, de meest afgelegen plek op aarde; dat punt is 2.688km verwijderd van de wal. Per kubieke meter water werden daar 320 microplastic deeltjes aangetroffen, bijna een vertienvoudiging ten opzichte van de laatste keer dat daar boten zeilden (2017-2018). De hoogste concentraties plastic werden echter gemeten aan kusten en bij stedelijke gebieden. Over het algemeen kan worden gesteld dat het percentage microplastic in de oceanen in de afgelopen vijf jaar met 20% toenam. De onderzoekers plaatsen daarbij wel een kanttekening: de gebruikte meetapparatuur is thans veel gevoeliger dan voorheen. De meestgevonden plasticsoort is polyethyleen, materiaal voor verpakkingen, plastic zakken en flessen.

Na zes maanden de race om de wereld op de voet te hebben gevolgd -je bent fan van de sport en de race of niet!- val ik in een diep, blauw gat. Gelukkig heb ik geen watervrees.