Kaboem!

We besloten naar havenstad Cartagena te gaan voor een bezoek aan ARQVA, het nationaal museum van onderwaterarcheologie. Daar komen twee thema´s samen die mij heel erg interesseren: de onderwaterwereld en (historische) opgravingen. Dit is het eerste museum van Spanje dat deze twee werelden onder één dak samenbrengt. Het gebouw ligt aan de binnenhaven, op loopafstand van het stadscentrum. Cartagena is sowieso een van de interessantste Spaanse steden in onze omgeving. Eigenlijk zou je deze stad Nieuw Cartagena moeten noemen, zoals men al deed in de Romeinse tijd. Toen heette de plaats namelijk Carthago Nova, naar de oude stad aan de kust van het huidige Tunesië, destijds het epicentrum van het Rijk der Feniciërs.

Met vriendin Eliza ging ik na het behalen van onze middelbareschooldiploma´s  op vakantie naar Tunesië; we spreken over de jaren '70 van de vorige eeuw. Ik weet niet meer waarom we juist daarheen gingen. Wel dat we verbleven in Club Med van Hammamet, aan de Middellandse Zee. Vooral het zwembad van Olympische afmetingen in het hart van het resort bleef mij bij. Daar deed ik met meiden uit andere landen mee aan de finale van de 4x100 meter estafette freestyle, die we wonnen. We brachten destijds ook een bezoek aan de plaats Cartago (ten noorden van Hammamet), de geboorteplaats van de beroemde generaal Hannibal. Daar gingen we de archeologische opgravingen bekijken. Ik herinner mij dat het een zeer uitgestrekt gebied was, dat zich daar de overblijfselen van meer culturen op één plek bevinden en dat het er bloedheet was. Een of twee jaar later werd datzelfde Cartago toegevoegd aan de lijst van UNESCO Werelderfgoed.

Het Cartago van Noord-Afrika werd door de Feniciërs gesticht in de 9de eeuw voor onze jaartelling. Eeuwen later werd het overlopen door de Romeinen die het oorspronkelijke Cartago verwoestten en op de ruïnes hun eigen nieuwe Cartago bouwden. De Spaanse stad Cartagena (227 BC) is dus eigenlijk het nieuwste-nieuwe Cartago. Er bestaat ook een plaats in het noorden van Colombia die in de 16de eeuw door de Spanjaarden tot ‘Cartagena de Indias’ werd gedoopt. Het was een van de belangrijkste havens ten tijde van het Spaanse Rijk (1492-1898). Dat is dus eigenlijk de jongste versie van Cartagena. Een mens is nooit te oud voor een lesje geschiedenis!

Museum ARQVA is deze zomer voor iedereen gratis toegankelijk (tot 30 september). Eeen mondkapje en social distancing is overal verplicht in het gebouw, reserveren is niet nodig. De huidige expositie bestaat uit twee delen: “Underwater Cultural Heritage” waar de nadruk ligt op de methodologie die wordt toegepast voor onderzoek en opgravingen onderwater, en “Mare Hibiricum” dat gaat over de geschiedenis van het Iberisch Schiereiland vanaf de 7de eeuw voor Christus tot nu.

Een aantal museumopstellingen voor onderzoek zijn helaas niet in functie. Computers, microscopen en andere laboratoriumapparatuur staan er wel maar werken niet en sommige aanraakschermen staan op zwart. Daardoor is het eerste deel van de expositie iets minder interessant dan het tweede, wat mij betreft. Je mag de wel functionerende informatieschermen niet aanraken (vanwege covid) maar daarop wordt niet toegezien, al zijn er suppoosten in de zalen aanwezig.

Je vindt er onder andere ivoren olifantenslachttanden inclusief zeepokken achter glas, begroeide amforen, kruiken en manden, gedolven mineralen, beeldjes met bijzondere betekenis. Eeuwenoude resten van een Fenicisch schip dat voor de kust van Mazarrón (playa de La Isla) verging en op de bodem van de Middellandse Zee werd aangetroffen, lijkt het pronkstuk. (Er werden er zelfs twee gevonden.) Dat werd tussen 2007 en 2008 door een team van duikers geborgen. Op de website van het museum zijn filmpjes van het zorgvuldig boven water halen van het gevaarte te zien. 

Het tweede deel van de expositie is een rijkere ervaring voor de museumbezoeker. Daar vind je maritieme kaarten en informatie over alle zeezeilende volkeren die de Middellandse Zee als hun achtertuin en handelsterrein zagen; niet alleen de Feniciërs maar ook de Puniciërs, Etrusken, Romeinen, Grieken (Bizantijnen), Vandalen en Berbers. Je ziet er onder andere hoe schepen werden gebouwd en beladen, hoe lokaal handel werd gedreven met welke producten en welke bijgeloven de zeevaarders hadden. Je vindt er veel vondsten uit de tijden waarin zijn over de golven heersten. Heel interessant!

Een van de bijzonderste verhalen is dat van het fregat Nuestra Señora de las Mercedes. (Voor de goede orde: ze is niet de Vrouwe van de Mercedessen, maar onze Vrouwe van Genade.) Dit schip maakte deel uit van de Spaanse Armada en werd in 1786 gebouwd op een werf in Havanna, hoofdstad van Cuba. Het schip-met-de-36-kanonnen verdween in de golven in 1804, aan de zuidkust van Portugal, na één kanonskogel van de Britse marine. Destijds waren Spanje en het Verenigd Koninkrijk niet in oorlog met elkaar. Daarom noemt de Spaanse overheid het tot zinken brengen van dit fregat nog altijd een onbegrijpelijke daad van agressie.

Het fregat was onderdeel van een marineflottielje die vertrok vanuit Montevideo (Uruguay) en op weg was naar de Spaanse havenplaats Cadiz om daar zilver, goud, quinoa, kaneel en vicuña (wol van een Zuid-Amerikaans lama-achtig dier) te lossen. Het werd door de Britse marine gesommeerd de route te verleggen en naar Engeland te varen voor inspectie. De Spaanse kapitein weigerde dat verzoek aangezien er vrede heerste tussen beide naties. Daarop losten de Britten één schot op het minutiemagazijn waarna het fregat ontplofte en zonk. 263 Spaanse zeevarenden kwamen daarbij om het leven, 51 opvarenden werden door de Britten gevangengenomen. De daad van de Nederlandse zeeheld Jan van Speijk was er niets bij! 

In 2007 meldde het Amerikaanse bergingsbedrijf (wrakkenjager?) Odessey dat ze aan de zuidkust van Portugal een zeer rijke vondst onderwater aantroffen die ze de codenaam ‘Black Swan’ gaven. De bemanning haalde 594.000 zilveren en gouden munten uit het wrak en transporteerde die naar de Verenigde Staten. Het zou gaan om een hedendaagse waarde van circa €300.000.000. Niet lang daarna ontdekte de Spaanse marine dat het ging om het fregat Nuestra Señora de las Mercedes. Het verwijderen van de kostbare vracht door de Amerikanen stond daarom gelijk aan illegale plundering; aldus het Spaanse oordeel. Dat was niet alleen het begin van een jarenlang project voor ARQVA en de Spaanse overheid, het was tevens het startschot van een langlopend juridische proces.

Saillante details zijn dat Peru zich ook als belanghebbende mengde in deze rechtzaak. De regering van het Zuid-Amerikaanse land stelde dat het zilver en goud hun eigendom was dat destijds door Spanje was gestolen. De rechter stelde vast dat Peru destijds formeel een Spaanse kolonie was en tot het Spaanse Rijk behoorde;  waarmee die aanspraak ongegrond werd verklaard. De nabestaanden van 25 omgekomen passagiers aan boord van Onze Vrouwe van Genade mengden zich eveneens in de zaak. Ook zij waren van mening dat zij recht hadden op de vracht omdat die privébezit zou zijn van hun adelijke voorouders die met het schip vergingen.

In 2012 werd de Spaanse overheid door het Amerikaanse Federale Hof in het gelijk gesteld als rechtmatige eigenaar en in 2013 werd de waardevolle vracht aan het land teruggegeven. Je treft kluiten verkleurde munten in de vitrines van het museum aan en kunt op een video zien hoe ze werden schoongemaakt.

Een Spaanse expeditie naar het scheepswrak in 2015 toonde aan dat personeel van de Odessey bij de berging van al dat zilver en goud veel schade aan het fregat toebracht. In de daaropvolgende jaren werden meer Spaanse expedities uitgevoerd naar het wrak dat op ruim 1.100 meter diepte ligt. Het was het eerste project ter wereld waarbij op zo´n diepte werd gewerkt om de resten van een vergaan schip te bergen. Zo kwamen onder andere vier 16de eeuwse bronzen kanonnen en kleinere voorwerpen van historische waarde (bestek, glazen, kandelaars, wapens) in dit museum van Cartagena terecht.

Het verhaal van onze Vrouwe van Genade werd tweemaal spannend. Er verschenen tot nu toe boeken en rapporten over dit fameuze fregat maar in september van dit jaar zal de spannende verfilming ‘La Fortuna’ (tv-miniserie in zes delen) verschijnen, van de bekende Spaans-Chileense filmproducent Alejandro Amenábar. Dat zal zijn gebaseerd op de spraakmakende onderwaterroof. 

De zee neemt en de zee geeft. Die grote plas waarin mijn liefje en ik dagelijks dobberen, is een onmetelijke schatkamer aan vondsten van grote historische en artistieke waarde. En ik, nietige amfibie, zie om in verwondering...