Boris’ Bonkers Bid

Illustratie: Steve Bell (The Guardian)

De laatste week van de eerste maand van de Roaring '20s is uiterst memorabel.

Die begon met de Auschwitz-herdenking en wordt vandaag gevolgd door het vertrek van de Britten uit de Europese Unie. Met toeters en bellen? Niet zoveel als Boris Johnson had gewild. Hij kwam met het voorstel om landelijk geld in te zamelen om de klokkentoren van de Big Ben op de avond van het daadwerkelijke vertrek, vanavond, flink te laten galmen. De iconische klokkentoren wordt momenteel gerenoveerd en het mechanisme is daarom tijdelijk gedemonteerd. Om Brexit feestelijk uit te luiden, zou een extra bedrag van £500.000 nodig zijn. Er werd meer dan £650.000 opgehaald maar desalniettemin zal het klokkenspel niet klinken. Verstandiger mensen dan Johnson besloten dat. (Het geldbedrag gaat nu naar het goede doel ‘Help for Heroes’.)

‘Boris’ bonkers ‘bung a bob for Big Ben Brexit bongs’ bid bombs’... Dat was de kop van de Britse krant The Mirror over het gestoorde voorstel tot een inzamelingsactie van Boris Johnson. De kop is stukken beter dan het idee. Je kunt veel van de Britten zeggen, zeker sinds het Brexit-referendum, maar taalkunstenaars zijn en blijven ze. Het idee viel bij velen niet in goede aarde. Hoe kun je dit moment uitbundig (willen) vieren als het leidde tot een verbale en emotionele burgeroorlog die diepe wonden veroorzaakte? Als ruim 49% van de Britten de Europese Unie juist niet wilde verlaten? Het land is nog steeds tot op het bot verdeeld!

Momenteel lees ik het boek van Geert Mak, getiteld ‘Grote Verwachtingen: In Europa 1999-2019’ en daarmee krijgen we als lezer een mooie en lange, bijna chronologische geschiedenisles voorgeschoteld over het Europa van nu. In de NRC-boekenbijlage van afgelopen weekend las ik dat de bestseller van deze winter in een klap van de eerste naar de zesde plaats terugviel. Waarom? Geen idee. Ik ben ruim over de helft, heb net over het Oekraïne-drama (2014) gelezen dus Brexit komt nog aan de orde. Het resultaat van Mak’s langjarige onderzoek kan ik erg waarderen. Hij brengt de complexiteit van onze geschiedenis terug tot hapbare brokken, legt veel dwarsverbanden, biedt de lezer een helder beeld van historische gebeurtenissen. Kortom: hij weet te boeien, het continent boeit overigens ook.

Met een beetje goede wil zou je de herdenking van Auschwitz en het uittreden van de Britten uit de Europese Unie met elkaar kunnen verbinden. Unificatie van Europa werd nodig geacht na de Tweede Wereldoorlog om een derde oorlog op wereldschaal te voorkomen. Het begon met politiek-economische samenwerking in Benelux-verband. Na de ondertekening van het Verdrag van Rome in 1957 veranderde dat in de Europese Economische Gemeenschap (België, Nederland, Luxemburg, Frankrijk, Duitsland en Italië). In 1961 maakt het Verenigd Koninkrijk voor het eerst kenbaar zich bij deze gemeenschap te willen aansluiten. Tweemaal vroeg het om toelating, tweemaal werd dat door Frankrijk onder De Gaulle afgewezen. In 1969 vroeg het land voor de derde keer het lidmaatschap aan. Driemaal was scheepsrecht. In 1972 werden de Britten formeel lid van de Europese Unie.

Al in 1975 vond in Groot-Brittanië het eerste referendum plaats over wel of geen lid van die gemeenschap blijven. Destijds stemde ruim 67% van de bevolking (bij een omkomst van net geen 65%) voor blijven. In 1979 stapten de Britten uit de voorloper van de Eurozone; ze zouden niet overstappen op de €, ze behielden hun eigen munteenheid. In 1985 werd onder Margaret Thatcher nog de eerste herziening van het Verdrag van Rome geratificeerd. Thatcher trad echter in 1992 af, onder toenemende druk van Eurosceptici in haar eigen conservatieve partij. In 1993 werd de groep van samenwerkende landen omgedoopt tot de Europese Unie, na ondertekening van het Verdrag van Maastricht. 

De rest is geschiedenis.

Vanaf morgen zal de EU dus niet meer uit 28 maar uit 27 lidstaten bestaan. De Britten vertrekken en ik betreur dat. Echt. Hun vlag zal in Brussel in het holst van de nacht en gepland onopgemerkt, worden verwijderd. Zij wijzen alle verworvenheden van de EU definitief af: vrede, open grenzen, diverse vormen van juridische en sociale zekerheid, een gezamenlijk machtsblok met meer dan 500 miljoen inwoners. Ze gaan in hun eentje verder, al zullen in de nabije toekomst nieuwe handelsverdragen met oude vrienden worden gesloten. Johnson & Co. denken dat in de komende elf maanden met de onderhandelaars van de Unie te kunnen doen. Er zal ook worden onderhandeld over veiligheid, energie, transport, visserij en gegevensuitwisseling. No cat pee. Dat optimisme lijkt mij daarom ongegrond en eenzijdig maar ik blijf dit interessante project op de voet volgen. Brexit is nog lang niet ‘done’!

Kenners menen dat het Verenigd Koninkrijk na de ondergang van The British Empire bleef lijden aan het eigen exceptionalisme; het gevoel extra bijzonder te zijn, veel bijzonderder dan de buurlanden. Lid zijn van de Europese Unie hinderde die vermeende grootsheid; daarom wilde de elite van het land uit de Europese gemeenschap. De voorstanders van Brexit zijn van mening dat het land zich als soevereine natie gemakkelijk zelfstandig staande kan houden in deze woelige wereld. Wat men kennelijk niet wil zien, is dat driekwart van de Britse bevolking nu armer is dan de gemiddelde inwoner van de EU-15. Economische groei komt bovendien niet van 100% Britse bedrijven. Die wordt voortgebracht door bedrijven met deels of volledig buitenlands kapitaal. Net als bij mensen, kan ook het beeld dat een land van zichzelf heeft, niet in overeenstemming zijn met de werkelijkheid…

Het moment van uittreden zal aan de andere kant van het Kanaal ondanks de zwijgzame Big Ben  zeker niet stil verlopen. De Union Jack zal overal in het land wapperen, er wordt een hologram van een aftelklok op de deur van Number 10 geprojecteerd, de partij van Nigel Farage (UKIP) gaat een feestje vieren -volgens ingewijden een gekostumeerd bal-, rond middernacht wordt een herdenkingsmunt gelanceerd en de Conservatieve partij bracht de onvermijdelijke theedoek uit met de tekst ‘Got Brexit Done’. Voor £12 per stuk, limited Edition. Gevoel voor humor kan deze partij van Oude Knarren niet worden ontzegd!

Ook de munt kreeg een opmerkelijke tekst: vrede, welvaart en vriendschap met alle n̶a̶z̶i̶'̶s̶ naties. (Een typefout is zo gemaakt. Dat kan je je baan of je kop kosten!) Als er iets is dat juist geen vrede op de Britse eilanden bracht, dan is het wel de uitslag van het Brexit-referendum en nu het daadwerkelijke vertrek. Steden en het Britse platteland kwamen lijnrecht tegenover elkaar te staan, jong en oud, conservatief en liberaal/links, autochtoon en allochtoon. Families werden uiteengereten, landen van het Koninkrijk dreven verder bij elkaar weg. Vredig ging het er niet aan toe. Het zal even duren voordat de wonden zijn geheeld. 

En welvaart? De Sterling veerde pas terug toen eind vorig jaar een No deal Brexit van de baan leek. Dit avontuur kan nog steeds zonder deal aflopen als er in december geen handelsaccoord is tussen het VK en de EU. Johnson heeft immers gezworen geen uitstel te vragen als er dan geen overeenkomst ligt. 

The Guardian houdt al jarenlang maandelijks bij hoe het het land er economisch voorstaat sinds het Brexit-referendum. De krant gebruikt telkens dezelfde indicatoren. Dit is de stand van januari 2020. De waarde van de pond ligt 10% lager dan vóór het referendum. Inflatie: beter dan voorspeld (rond 1.5%); handelsbalans: beter dan voorspeld; zakelijke activiteiten: beter dan voorspeld; werkgelegenheid: beter dan voorspeld (werkeloosheid van 3.8%); huizenmarkt: beter dan voorspeld (meer verkopen); retail-uitgaven: slechter dan voorspeld; overheidsfinanciën: slechter dan voorspeld. CFOs zijn deze maand optimistischer dan voorheen. Economen waarschuwen echter voor teveel optimisme: aan het einde van 2020 kan er alsnog No Deal uit de bus komen.

Granny showing off...

En tenslotte over vriendschap. Wij hadden deze week weer onze maandelijkse buurtlunch. Die was gezellig; dat zal zo blijven, wat er ook gebeurt. Mijn liefje en ik zijn een minderheid in een zee van Engelsen, Schotten en inwoners van Wales. We zijn in dit gezelschap niet alleen op onze plek omdat we de Engelse taal meester zijn. Nee, we houden van deze Britten en hun cultuur, hun humor en dwarsheid. Vijf jaar wonen en werken temidden van hen plantte dat zaadje, zij deden de rest. Het gevoel is overigens wederzijds. Deze groep vindt ons een leuke toevoeging; niet alleen omdat we jong bloed inbrengen. O ironie! Voor hen zijn we ‘The Girls’.

Als empiricus hield ik een enquête onder de aanwezigen. Zouden zij vrijdagavond gaan feesten of treuren? Had iemand een penning gedoneerd aan Johnson’s Big Ben-idee? Niemand ging feesten, niemand gunde Boris ook maar één penning. Ze waren het wel met elkaar eens dat het een historisch moment wordt, iets dat ze bij leven niet meer zullen meemaken.

Ieder van hen woont met veel plezier een groot deel van het jaar in Spanje. Sommigen hebben nog een (t)huis in het vaderland, sommigen zijn permanente residenten, net als wij. Enkele van hen gaan vandaag een zwarte armband dragen, anderen gaan vanavond expres vroeg naar bed. Dat is echter niets voor de gemiddelde Brit die wel van een feestje houdt, dus ik nodigde een aantal van hen uit om bij ons om 23:00 uur hun eiland te komen uitluiden. Ik ben benieuwd of er iemand aan de bel trekt. Uit eigen ervaring weet ik dat een Britse ‘yes’ zomaar ‘no’ kan betekenen… Chips, bier, wijn en gin & tonic zijn in ruime mate aanwezig.

Wij, Europeanen in hart & nieren, zijn klaar voor hun komst.